Achocho Ngeni Om Kopwe Nennengeni Aramas Ussun Chok An Kot Nennengeniir
“Usap nenengeni usun aramas ra nenengeni.”—1 Samuel 16:7.
1, 2. Ifa ussun ekiekin Jiowa ussun Eliap a sokko seni an Samuel ekiek, me met sipwe kaeo seni sokkofesennin ekiekir?
LON EWE engol me aewin senturi B.C.E., Jiowa a awiisa ngeni ewe soufos Samuel eu wiis mi monomonolo. A apasa pwe ewe soufos epwe feilo ngeni imwen emon mwan itan Jesse me epiti emon lein noun Jesse kewe at pwe epwe kingen Israel lon mwach kkan. Lupwen Samuel a kuna Eliap, ewe mwanichi, a fen ekieki pwe a nennengeni filien Kot we. Nge Jiowa a apasa: “Kosap nengeni an lapalapoch ika an mwanetam, pun ua poutala. Pun ngang usap nenengeni usun aramas ra nenengeni. Aramas ra nenengeni lapalapen mesen eman, nge ngang ua nenengeni leluken aramas.” (1 Samuel 16:6, 7) Samuel ese nennengeni Eliap ussun chok an Jiowa nennengeni.a
2 A mmen mecheres an epwe mwaal ach ekiek ussun aramas! Sia tongeni tupulo ren aramas ika ra nikinikin murinno me lukun, nge lon, ir mi ppwor. Nge, sipwe pwal tongeni pochokkul me ssenuk le apwungu aramas pokiten sia mangaueiti lapalaper kewe, nge ir wesewesen aramas mi letip wenechar.
3 Osukosuk a tongeni ppiita lupwen sia muttir apwungu aramas—pwal mwo nge chokkewe sia fen sissilei ren fite ier. Neman ka fen anini ngeni emon chon Kraist ka fen chiechioch ngeni me mwan. Ka mochen oupwe chiechioch sefal? Met epwe alisuk om kopwe fori?
4 Pwata kesap nennengeni pwiiom we chon Kraist ren om kopwe kutta lapalapan kewe mi murinno, me kopwe fori fan saramen an Jises kewe kapas: “Esor emon epwe tongeni feito rei, ika ewe Sam mi tinieito esap emmwenato i.” (Jon 6:44) Iwe, mwirin kopwe pwisin eisinuk: ‘Met popun Jiowa a fen emmwenato ei aramas ngeni Noun we? Ikkefa ekkewe lapalap mi murinno a nonnom ren? Use afanni are use kon aucheani ekkeei lapalap mi murinno? Met popun sia fen chiechioch fengen me mwan? Ikkefa lapalapan kewe ua fen saani?’ Neman akkom epwe weires om ekieki lapalapan kewe mi murinno, akkaewin lupwen a chou letipom ren fansoun langattam. Iwe nge, a fokkun lamot om kopwe fori, pun a tongeni emmwen ngeni ami chiechioch sefal. Ren ach sipwe awewe won ifa ussun sipwe tongeni fori, sipwe kutta ekkewe lapalap mi murinno lon ruuemon mwan aramas ra ekiek ingau ussur fan ekkoch, ewe soufos Jona me ewe aposel Piter.
Atittinen Jona Mi Pwung
5 Jona a eani ewe wiis soufos ngeni muun Israel lon ranin King Jeropoam II, noun Joas. (2 King 14:23-25) Eu ran, Jiowa a alluk ngeni Jona pwe epwe likitalo Israel me sailo Ninifa, iolapen ewe muu mi pochokkul itan Asiria. Epwe met wiisan? Epwe ouroura chon Ninifa pwe ar we telinimw mi lapalap epwe talo. (Jona 1:1, 2) Jona ese alleasochisi an Kot kewe kapas nge a ssu! A fiti efoch siip mi sai ngeni Tarsis, eu leeni mi towau seni Ninifa.—Jona 1:3.
6 Lupwen ka chechchemeni Jona, ifa om ekiek? Om ekiek pwe Jona emon soufos mi alleasolap? Ika sia chok neriki porausen Jona, iwe, sia tongeni eani ena ekiek. Nge Kot epwe awiisa ngeni emon soufos mi alleasolap eu wiis mi lamot? Aapwi! Epwe wor ekkoch lapalap mi fokkun murinno ren Jona. Ekieki mwo porausen Jona lupwen a eani wiisan soufos.
7 Jona a fen angang fan tuppwol lon Israel atun chon Israel rese mochen etiwa an afalafal. Amos emon soufos mi manau atun manauen Jona a fen apasa pwe ekkewe chon Israel ra tongei pisek me tongei kunou.b Mettoch mi ngau ra fiffis lon ewe fonu, nge chon Israel rese mochen afanniir. (Amos 3:13-15; 4:4; 6:4-6) Iwe nge, ran me ran, Jona a tuppwol le afalafaleer. Ika en emon chon afalafala ewe kapas allim, ka fen silei ukuukun weiresin om kopwe fos ngeni aramas mi tenechepwak me menemenoch ren nonnomun manauer. Iwe, sia silei ussun an Jona kewe apwangapwang nge, sise mochen monukalo an tuppwol mi likiitu atun an afalafala ekkewe chon Israel ra lukulukummang.
8 Wiisan we le feilo Ninifa epwe kon weires seni an afalafal lon Israel. Ren an epwe feilo Ninifa, Jona epwe fetal 500 mwail—eu sai mi weires, ttaman orun eu maram. Lupwen a tori Ninifa, Jona epwe afalafala ekkewe chon Asiria, ir aramas mi itefoulo ren ar kirikiringau. Lon fansoun maun, chon Asiria ra mochen eriaffou ekkewe aramas ra liapeniir ren sokkun riaffou mi chou. Chon Asiria ra sikasini ukuukun ar kirikiringau. Ina popun ra eita ngeni Ninifa “ewe telinimw mi . . . niela aramas”!—Nahum 3:1, 7.
9 Jona a fiti efoch siip mi sailo towau seni Ninifa pokiten an chipwang le apwonueta wiisan. Iwe nge, Jiowa ese poutalo noun na soufos are filata pwal emon. Nge, Jiowa a angang ngeni an epwe emiriiti Jona. A efisata eu molumol watte lematau. Ewe siip a weires. Aramas esor tipisiir repwele malo pokiten Jona! (Jona 1:4) Iwe, met Jona epwe fori? Ese mochen pwe ekkewe aramas won ewe siip repwe malo pokitan. Ina popun Jona a apasa: “Oupwe atureitiu leset, murin epwe luala won matau.” (Jona 1:12) Esor popun Jona epwe luku pwe ika repwe oturatiu leset, Jiowa epwe amanaua. (Jona 1:15) Iwe nge, Jona epwe ita fangolo manauan pwe ekkewe aramas won ewe siip resap malo. Sia kuna an Jona pwora, tipetekison, me tong?
10 Lo, lo, lo, Jiowa a selaani Jona. Pokiten ren met Jona a fen fori, esap chuen tongeni angang fan iten Kot? Aapw. Jiowa, ren an umoumoch me tong, a awiisasefalli ngeni Jona wiisan le afalafala ekkewe chon Ninifa. Lupwen Jona a tori Ninifa, a afalafal fan pwora pwe Kot a fen kuna ngauen chon Ninifa me epwe ataielo telinimwer lon 40 ran. (Jona 1:2; 3:4) Ekkewe chon Ninifa ra aier mwirin ar rongorong ewe poraus me ese katalo telinimwer.
11 Nge, ekiekin Jona esaamwo pwung. Fan mosonottam, Jiowa a alisi Jona ren eu pisekin nengeni mi affata pwe Kot ese chok atola lukun. A atittina ewe letip. (Jona 4:5-11) Me ren met Jona a pwisin makketiu, a pwalo pwe a fen kaeo eu lesen mi auchea. An pwisin makkei porausan ren ifa ussun a fen mwaallilo kapachelong poraus mi asau ngeni i, a anneta an tipetekison. Emon mi pwora chok a tongeni pwisin pwaralo an kewe mwaal!
12 Lap seni 800 ier mwirin, Jises a kapas och ussun eu mettoch a fen fisita lon manauen Jona. A apasa: “Pun usun chok Jona a nom lon leluken ewe rau ulungat ran ulungat pwin, iei usun ewe Noun-Aramas epwe pwal nom lon leluken fonufan ulungat ran ulungat pwin.” (Mattu 12:40) Mwirin Jona a fen manausefal, epwe kaeo pwe Jises a fen alollo ngeni pwisin an fansoun lon peias ngeni ewe fansoun kiroch fan iten Jona lon ewe rau. Sise kan pwapwa pwe sia angang ngeni emon Kot ese fen poutalo noun kewe chon angang mwirin ra fen mwaallilo? Ewe soumak kol mi fel a makkei: “Usun emon sam a tongei noun kewe semirit, iei usun ewe SAMOL a tongei ir ekkewe mi niueiti i. Pun a fen sinei usun meeta sia fisita seni; a pwal chechchemeni pwe kich seni falangen pwul.” (Kol Fel 103:13, 14) Pwungun pwe, ei “pwul”—kapachelong ekkewe aramas rese unusoch lon ei fansoun—repwe tongeni apwonueta mettoch mi chommmong ren alillisin an Kot ngun mi fel!
Ekiek Mi Itepok Me Ruuepek Ussun Piter
13 Iwe, iei sipwe nengeni ewe oruuen pisekin nengeni, ewe aposel Piter. Ika emon a erenuk pwe kopwe awewei lapalapen Piter kewe, kopwe muttir ekiek ussun an atapwalapwal le mwokutukut lupwen ese naf an ekiek me mwan? Fan ekkoch, a ina ussun Piter. Iwe nge, Jises epwe chuen filata Piter le eani ewe wiis aposel, ika Piter a wesewesen emon mwan mi kon muttir le mwokutukut lupwen ese naf an ekiek me mwan me a lamalam tekia? (Luk 6:12-14) Aapwi! Jises a miritiiti lapalapen Piter kewe mi murinno nge ese chok atola an kewe apwangapwang.
14 Fan ekkoch Piter a aueni auen ekkewe aposel. Neman ekkoch repwe ekieki pwe a pwalo an Piter nafangauen tipetekison ren ena, nge epwe pwung ar ekiek? Ekkoch aramas ra luku pwe Piter a ier watte seni ekkewe ekkoch aposel—neman a pwal watte seni Jises. Ika mei pwung ena, ese mwaal pwe ina eu popun pwe Piter epwe akkom le fos. (Mattu 16:22) Iwe nge, mei wor pwal eu mettoch sipwe ekiek ussun. Piter emon mwan mi achocho ngeni mettochun ngun. An mochen angei sile a fen efisata an akkeani kapas eis. An kewe kapas eis ra fen alisikich. Met Jises a poluen ngeni Piter mi auchea, me met a fen era a fen kapachelong lon ewe Paipel. Ren chok awewe, Jises a fos ussun ewe “chon angang mi tuppwel o tipatchem” ren an epwe polueni eu me lein an Piter kewe kapas eis. (Luk 12:41-44) Me kopwe pwal ekieki ussun an Piter kapas eis: “Nengeni, am aua fen likitalo mettoch meinisin pwe aupwe feilo mwirum. Iwe, meeta epwe wor rem?” An kapas eis a emmwen ngeni an Jises pwon mi apochokkulakich: “Nge iteiten aramas meinisin mi likitalo imwan kewe, are pwin kewe, are fefinan kewe, are seman, are inan, are noun kewe, are fonuan kewe, fan itei, epwe angei fan ipuku, o epwe kuna manau esemuch.”—Mattu 15:15; 18:21, 22; 19:27-29.
15 Pwal eu an lapalap mi murinno—Piter mi tuppwol. Lupwen chommong chon kaeo ra likitalo Jises pokiten rese weweiti eu me lein an kewe afalafal, Piter a fos fan iten ekkewe 12 aposel ren an apasa: “Samol, io am aupwele feilo ren? Nge mi chok wor reom ekkewe kapasen manau esemuch.” (Jon 6:66-68) A ifa me watten an pwapwa lupwen Jises a rongorong ekkena kapas! Mwirin, lupwen chommong aramas ra feito ren ar repwe aresini Jises, lape-ngeni ekkewe aposel ra ssu. Iwe nge, Piter a tapwelo mwiriir me a feilong lon leenien ewe samol fel mi lapalap, lukun chok imwan. A feilong ie pokiten an pwora. Lupwen ra chosani Jises, Piter a fiti ekkoch aramas mi nonnom unukkun eu ekkei pokiten ra fou. Emon lein ekkewe chon angangen ewe samol fel a esinna Piter me a tipi ngeni pwe a fen nonnom ren Jises. Ewer, Piter a amam noun we Masta, nge sisap monuki pwe a fen nonnom lon ena leeni mi efeiengau, ewe leeni lape- ngeni ekkewe aposel rese mochen feilo ie, pokiten an tuppwol me an tongei Jises.—Jon 18:15-27.
16 Lapalapen Piter kewe mi murinno ra lap seni lapalapan kewe mi mwaal. A pwal ina ussun ren lapalapen Jona kewe. Ussun chok sia fen alapalo ach ekiek mi murinno ussun Piter me Jona, sipwe pwal pwisin emiriitikich ach sipwe alapalo ach ekiek mi murinno ussun pwiich kewe lon ei fansoun. Ach fori ena epwe amurinnoolo ach chiechifengen. Met popun epwe wor lamoten ach sipwe alapalo ach ekiek mi murinno ussun pwiich kewe?
Apwonueta Ewe Lesen Ikenai
17 Mwan, fefin, me semirit mi sokkolo ukuukun wouur me ar sukul me ar kewe lewo ra angang ngeni Jiowa fan tipeeu ikenai. (Pwarata 7:9, 10) A ifa me sokkofesennin lapalapen ekkewe aramas lon ewe mwichefelin chon Kraist! Pokiten sia angangfengen, iwe, epwe wor ekkewe osukosuk ra ppiita fan ekkoch.—Rom 12:10; Filipai 2:3.
18 Inaamwo ika sia kuna apwangapwangen pwiich kewe nge, sisap nefotofot ngeni ar kewe apwangapwang. Sipwe sotun le appiru Jiowa. Ewe soumak kol mi fel a koluwu: “SAMOL, are kopwe chechemeni ekkewe tipis, Samol, io epwe tongeni uta?” (Kol Fel 130:3) Sisap ekkekieki lapalaper kewe mi asongakich nge, sipwe “chok tapwei ekkewe mettoch epwe efisata kinamwe o pwal ekkewe mettoch sipwe fefeita ren.” (Rom 14:19) Sia mochen achocho le atola aramas ussun chok an Jiowa atoleer, ren ach likitalo lapalaper kewe mi apwangapwang me ekiekifichi lapalaper kewe mi murinno. Ika sipwe fori ena, epwe alisata ach “songomangfengen.”—Kolose 3:13.
19 Epwe ifa ussun ika ekkoch osukosuk ra fen ppiita nge sise tongeni pwakiniir lon letipach? (Kol Fel 4:4) A fen fisita lefilen en me pwal emon chon luku? Pwata kosap achocho le pwakini ewe osukosuk? (Keneses 32:13-15) Akkom, fos ngeni Jiowa me tingorei an emmwen. Mwirin, kopwe chechchemeni lapalapan kewe mi murinno, nge kopwe fos ngeni ena emon ka osukosuk ren fan “tipatchem me tipetekison.” (Jemes 3:13) Ereni pwe ka mochen epwele kinamwesefal lefilemi. Chechchemeni ewe fon seni Kot: ‘Oupwe mang le kapas, oupwe mang le song.’ (Jemes 1:19) Ewe poraus pwe sipwe “mang le song” a weneiti ewe tufich pwe ewe emon kopwe fos ngeni a tongeni fori are apasa och mettoch mi asongok. Ika a ina met epwe fis, kopwe tingor ngeni Jiowa fan iten an alillis ren om kopwe nemeni om song. (Kalesia 5:22, 23) Mut ngeni pwiiom an epwe fos, me auseling ngeni met a era. Kosap pokuolo an fos inaamwo ika kese tipeeu ngeni met a apasa. Neman ekiekin a mwaal, nge ina ekiekin. Sotun weweiti ewe osukosuk seni an we pekin. Eli epwe wewe ngeni om achocho le apwungu pwisin en ussun chok pwiiom we epwe apwunguk.—An Salomon Fos 18:17.
20 Lupwen kopwe tongeni fos, kopwe fos fan umoumoch. (Kolose 4:6) Kopwe ereni pwiiom menni lein lapalapan kewe ka aucheani. Omusamus fan iten ese lifilifil met ka fen fori mi efisata ewe osukosuk. Ika met ka fen fori fan tipetekison epwe efisata taweloon ewe osukosuk, kopwe kilisou ngeni Jiowa. Ika ewe osukosuk ese pwak, kopwe tittingorei Jiowa fan iten an emmwen atun om kopwe kukkutta ifa ussun epwe wor kinamwe.—Rom 12:18.
21 Jiowa a tongei noun kewe chon angang meinisin. Inaamwo ika mei wor ach kewe apwangapwang nge, Jiowa a chuen pwapwaiti an epwe nounoukich lon an we angang. Lupwen sia alapalo ach weweiti ifa ussun ekiekin Jiowa ussun aramas, ach tong fan iten pwiich kewe epwe lapelo. Ika ach tong fan iten emon chon Kraist a fen patapatelo, iwe, mei pwal chuen tongeni pochokkulelo. A ifa me watteen ach feioch ika sipwe ekiekoch ussun aramas. Ewer, sipwe nennengeniir ussun chok an Jiowa nennengeniir!
[Footnotes]
a Mwirin a fen affat pwe ese fich ngeni Eliap, ewe mi atoch, an epwe wiliiti King. Lupwen ewe re Filistia itan Koliat a esiita Israel, Eliap, fengen me ekkewe ekkoch mwan lon Israel, ra chechchech fan niuokkus.—1 Samuel 17:11, 28-30.
b Pokiten an win lon maun me an angeisefalli ekkoch fonu mi fen pout seniir me mwan, me ewe moni seni ekkewe muu ra fen kkuf ren, Jeropoam II a fen sopwoch lon an achocho le alapalo woun muun Israel.—2 Samuel 8:6; 2 King 14:23-28; 2 Kronika 8:3, 4; Amos 6:2.
Ifa Ussun Kopwe Polueni?
• Ifa ekiekin Jiowa ussun apwangapwangen noun kewe chon angang mi tuppwol?
• Ikkefa lapalapen Jona me Piter kewe kopwe tongeni appiru?
• Kopwe apposa letipom le amwochu met sokkun ekiek ussun pwiiom kewe chon Kraist?
3, 4. (a) Ika mei wor eu osukosuk lefilen ruuemon chon Kraist, ekkewe ruuemon repwe achocho le fori met? (b) Ikkefa ekkewe kapas eis sipwe pwisin eisinikich lupwen a wor tipefesen lefilach me emon hienach chon luku?
5. Ifa ewe wiis a fen awiisa ngeni Jona, me met Jona a fori?
6. Met popun Jiowa a filata pwe Jona epwe feilo Ninifa?
7. Ifa ussun nonnomun Jona atun an angang fan iten Jiowa lon Israel, me ifa ussun ach silei epwe kku ach ekiek ussun Jona?
8. Met epwe aweiresi angangen emon soufos seni Israel lon Ninifa?
9. Ikkefa ekkewe lapalap Jona a pwaralo atun ewe molumol?
10. Met a fen fis mwirin Jiowa a awiisasefalli Jona wiisan?
11. Pwata sia silei pwe Jona a fen kaeo eu lesen mi auchea?
12. (a) Ifa ussun sia silei pwe Jises a nengeni aramas ussun chok Jiowa a nengeniir? (b) Epwe och ach amwochu menni ekiek ussun ekkewe aramas sia afalafal ngeniir ewe kapas allim? (Nengeni ewe box won pekin taropwe 12.)
13. Ikkefa lapalapen Piter kewe nge, met popun Jises a filata pwe epwe emon aposel?
14. (a) Epwe tongeni ifa ewe popun Piter a kan ussun ita muttir le fos? (b) Met popun sipwe kilisou pwe Piter a eani chommong kapas eis?
15. Met popun sia silei pwe Piter a enletin tuppwol?
16. Ifa ewe popun sia fen pwungupwung won an Jona me Piter kewe lapalap mi murinno?
17, 18. (a) Met popun epwe tongeni wor osukosuk lefilen chon Kraist? (b) Menni fon seni ewe Paipel epwe alisata ach pwakini ekkewe osukosuk lefilach me chienach kewe chon luku?
19. Eiteita ekkewe mettoch emon chon Kraist epwe fori ren an epwe pwakini eu osukosuk watte.
20. Lupwen kopwe angang won eu osukosuk, met popun a mmen lamot om auselingaochu met ewe emon a apasa mwen kopwe polueni?
21. Ifa ussun ei poraus a fen alisuk ren om kopwe nengeni aramas ussun chok an Jiowa nennengeniir?
[Box on Page 12]
Ekieki Mwo Ifa Ussun Kot A Nennengeni Aramas
Lupwen ka pwungupwung won ewe poraus lon Paipel ussun Jona, ka weweiti ewe lamoten om kopwe siwili ifa ussun ka nennengeni aramas kopwe afalafala? Neman repwe nikinikin menemenoch are tenechepwak, ussun chok ekkewe chon Israel, are repwe tongeni oputa ewe poraus seni Kot. Iwe nge, ifa ussun Jiowa a nennengeniir? Pwal mwo nge chokkewe mi tekia lon fonufan iei repwe tongeni kutta Jiowa lon mwach kkan, ussun chok ewe kingen Ninifa a fori lupwen a rongorong an Jona afalafal.—Jona 3:6, 7.
[Picture on page 8]
Ka nengeni aramas ussun chok Jiowa a nennengeniir?
[Picture on page 10, 11]
Jises a kuna pwe mei wor mettoch mi murinno a tongeni apasa ussun met a fis ngeni Jona