En Mi Eis, “Ifai Jiowa?”
“Ra fen towauelo seniei . . . Me rese fen apasa, ‘Ifai Jiowa?’ ”—JEREMAIA 2:5, 6.
1. Neman aramas ra ekiek ussun met lupwen ra eis, “Ifai Kot?”
“IFAI Kot?” Aramas chommong ra fen eani ena kapas eis. Ekkoch ra chok mochen silei weseten leenien ewe chon Forata. Pwal ekkoch ra fen eani ei kapas eis mwirin a fen fisita eu feiengau watte are lupwen ra riaffou me rese weweiti ewe popun Kot ese fen amanaua aramas. Iwe nge, pwal ekkoch rese eani ena kapas eis pokiten ar luku pwe esor emon Kot.—Kol Fel 10:4.
2 Mei wor chommong aramas mi esinna ekkewe chommong pisekin annet pwe a wor emon Kot. (Kol Fel 19:1; 104:24) Ekkoch me leir ra menemenoch ese lifilifil menni ar lamalam. Nge tong mi pochokkul fan iten ewe enlet a fen amwokutu fite milion ar repwe kutta ewe Kot mi enlet. Ese lus mwaal ar achocho pun “ese touau seni emon me emon leich.”—Fofor 17:26-28.
3 Lupwen emon a kuna Jiowa, iwe, a weweiti pwe “Kot mi Ngun,” me aramas rese tongeni kuna ren meser. (Jon 4:24) Lupwen Jises a fos ussun ewe Kot mi enlet, a apasa, “Semei mi nom lang.” Ifa weween ena? Leenien Semach lon lang, lon kapas awewe, eu leeni mi fokkun tekia, ussun chok ewe lang mi pwelli fonufan a tekia seni fonufan. (Mattu 12:50; Aisea 63:15) Inaamwo ika sise tongeni kuna Kot ren mesach nge, a atufichi ach silei i me ach kaeo ussun an kewe kokkot. (Ekistos 33:20; 34:6, 7) A polueni ekkewe kapas eis an ekkewe aramas mi wenechar letiper mi mochen silei ika mei wor popun ren manauer. Kot a atufichi ach miritiiti ekiekin me ika ach kewe mochen ra tipeeu ngeni an kewe kokkot. A mochen pwe sipwe pwungupwung won ekkena kapas eis me achocho le kutta polueer. Jiowa a nounou ewe soufos Jeremaia ren an epwe apwungu ekkewe aramasen Israel pokiten ar rese fori ena. Ra silei iten Kot, nge rese eis, “Ifai Jiowa?” (Jeremaia 2:6) Rese afanni an Jiowa kokkot. Rese kutta emmwen seni Jiowa. Lupwen a wor met kopwe pwungupwung won, ika mettoch mi watte are kisikis, en mi kan eis, “Ifai Jiowa?”
Chokkewe Mi Kutta Emmwen Seni Kot
4 Tafit, noun Jesse, a amaaraata luku mi pochokkul won Jiowa lupwen i emon sarafo. A silei pwe Jiowa “ewe Kot mi manau.” A fen pwisin meefi an Jiowa tumun. Tafit a mwokutukut fan luku me tongen “iten Jiowa we,” lupwen a nnielo Koliat, ewe mwanemmong seni Filistia. (1 Samuel 17:26, 34-51, NW) Iwe nge, an Tafit sopwoch ese fen efisata an lukuluk won pwisin an pochokkul. Ese fen eani ekiek pwe ese lifilifil met a fori, Jiowa epwe efeiochu. Fan chommong lon ekkewe ier mi tapweto, Tafit a kutta emmwen seni Jiowa lupwen a wor eu kefil. (1 Samuel 23:2; 30:8; 2 Samuel 2:1; 5:19) A likiitu le iotek: “SAMOL, kopwe esinei ngeniei lapalapen om kewe fofor; kopwe chok aiti ngeniei om kewe al. Kopwe emmweniei lon om enlet, o afalafalaei, pun en chok mi ai Koten amanau; ua chok wituk fansoun meinisin.” (Kol Fel 25:4, 5) A ifa me murinnoon an we leenien appiru!
5 Lon ranin King Jehosofat, ewe alimonunun king mwirin Tafit, sounfiu seni ulungat fonu ra feito ren ar repwe maunei Juta. Fan ei osukosuk mi watte, Jehosofat “a kutta ourouran me ren ewe Samol mi Lapalap.” (2 Kronika 20:1-3) Esap iei ewe aewin fansoun Jehosofat a kutta Jiowa. Ewe king ese etiwa ewe fel ngeni Paal muun Israel mi rikilo a fen achocho ngeni nge a filata pwe epwe fetal won alen Jiowa we. (2 Kronika 17:3, 4) Iwe, iei mwo, lupwen a wor eu osukosuk mi watte, ifa ussun Jehosofat “a kutta ourouran” me ren Jiowa?
6 Lon eu iotek mwen aramas meinisin lon Jerusalem atun ena fansoun mi weires, Jehosofat a affata pwe a chechchemeni watteen an Jiowa manaman. A fen ekiekifichi ussun an Jiowa we kokkot mi pwalo ren an asualo ekkewe ekkoch aramas seni ewe fonu a mochen pwe Israel epwe fonueni. Ewe king a affata an osupwangen alillis seni Jiowa. (2 Kronika 20:6-12) Jiowa a fen awora alillis? Ewer. Ren Jaasiel, emon chon Lifai, Jiowa a awora emmwen mi titchik, me sorotan ewe ran a ngeni noun kewe aramas eu win. (2 Kronika 20:14-28) Ifa ussun kopwe silei pwe Jiowa epwe pwal alisuk lupwen kopwe kutta an emmwen?
7 Jiowa ese lifilifil aramas. A etiwa aramas seni fonu meinisin ar repwe kutta i lon iotek. (Kol Fel 65:2; Fofor 10:34, 35) A afanni met a nonnom lon letipen chokkewe mi tingor ngeni i. A alukulukukich pwe a auselinga ekkewe iotek seni aramas mi pwung. (An Salomon Fos 15:29) Epwe mochen alisi aramas mi tunalo an alillis me mwan nge iei ra kutta an emmwen fan tipetekison. (Aisea 65:1) A pwal auselinga iotekin chokkewe ra alleasolapa an kewe alluk me loom nge iei ra fen aier fan tipetekison. (Kol Fel 32:5, 6; Fofor 3:19) Iwe nge, lupwen letipen emon ese mochen nonnom fan an Kot emmwen, esor lamoten an kewe iotek. (Mark 7:6, 7) Ekieki mwo ekkeei poraus.
Ra Tingor Nge Rese Angei
8 Mwirin ewe soufos Samuel a fen ereni King Saul pwe Kot a fen poutalo i pokiten an alleasolap, Saul a fel ngeni Jiowa. (1 Samuel 15:30, 31) Nge ese fel ngeni seni lon letipan. Saul ese mochen alleasochisi Kot, nge a mochen pwe aramas repwe asamolu i. Mwirin, lupwen ekkewe chon Filistia ra maunei Israel, Saul a nikinikin tingor an Jiowa alillis. Iwe nge, lupwen an tingor ese polu, a tingor alillis seni emon sou roong, ikaamwo a silei pwe Jiowa a oput. (Tuteronomi 18:10-12; 1 Samuel 28:6, 7) Ei poraus ussun Saul a mak lon 1 Kronika 10:14: “Esap kutta an ourour seni ewe Samol mi Lapalap.” Pwata? Pokiten an Saul kewe iotek rese alongolong won luku. Iwe, a ussun ita pwe ese fen iotek.
9 Pwal ussun chok, atun sopwoloon muun Juta a arapoto, chommong ra iotek ngeni Kot me ra tingor alillis seni noun Jiowa kewe soufos. Iwe nge, ra nofitini fel ngeni Jiowa me fel ngeni uluulun. (Sefanaia 1:4-6) Ra nikinikin kutta alillis seni Jiowa, nge rese fen ammonlata lon letiper ren ar repwe apwonueta letipan. King Setekaia a mochen pwe Jeremaia epwe tingorei Jiowa fan itan. Jiowa a fen ereni ewe King met epwe fori. Nge, pokiten nafangauen luku me an niueti aramas, ewe king ese alleasochisi Jiowa, me Jiowa ese fen pwaralo ngeni ewe king pwal och poraus epwe mochen rongorong.—Jeremaia 21:1-12; 38:14-19.
10 Mwirin Jerusalem a talo me ekkewe sounfiuun Papilon ra feilo fengen me ekkewe chon eolo, Johanan a ammonlata ren an epwe uwei eu mwichen chon Jus mi chuen nonnom Juta, ngeni Isip. A fen wes ar we kokkot, nge mwen ar feilo ra tingorei Jeremaia an epwe iotek me kutta emmwen seni Jiowa fan iter. Iwe nge, pokiten rese saani met Jiowa a apasa, iwe, ra chok sopweilo le apwonueta pwisin ar we kokkot. (Jeremaia 41:16–43:7) En mi kuna lon ekkeei poraus ekkewe lesen kopwe feioch ren, pwe lupwen kopwe kutta Jiowa, epwe mut ngonuk om kopwe kuna?
“Achocho Le Kaeo”
11 Fel mi enlet esap chok wewe ngeni ach sipwe fangolo manauach me papatais, fiffiti mwich, me feffeilo afalafal. Unusen manauach a kapachelong lon. Iteiten ran sia meefi etipetipaen fonufan—ekkoch mi kukkun me sise kon esinneer, me ekkoch mi watte—mi tongeni okkulukich seni ewe aal mi tipeeu ngeni eu manau mi fich ngeni Kot. Met sipwe fori lupwen sia meefi ekkewe etipetipaen fonufan? Lon echo taropwe, Paul a pesei ekkewe chon Efisus ar repwe “achocho le kaeo minne ewe Samol epwe pwapwa ren.” (Efisus 5:10) Tipatchemen ach fori ena a fen pwalo chommong poraus lon ewe Paipel.
12 Mwirin ewe pworun ewe pwon a nonnomsefal lon Israel, lon Kiriath-jearim, King Tafit a mochen pwe epwe nonnom Jerusalem. Ra pwungupwungfengen me ekkewe samol me a apasa pwe epwe siwil leenien ewe Pwor ‘are a och me reer, are a pwal letipen ewe Samol mi Lapalap.’ Nge ese naf an kukkutta ren an epwe silei letipen Jiowa. Ika a fen nafoch an kutta letipen Jiowa, Tafit esap fen iseta ewe Pwor won efoch woken. Ita ekkewe chon Lifai, noun Kohat kewe, repwe eki ewe Pwor won afarer, ussun chok Jiowa a fen ereniir. Inaamwo ika Tafit a kan tingor alillis seni Jiowa nge, ese pwung lapalapen an a fori lon ei fansoun. A fisita feiengau watte. Mwirin, Tafit a apasa: “Ewe Samol mi Lapalap ach we Kot a afeiengauakich, pun sisap aisini Kot usun mine sipwe fori ngeni.”—1 Kronika 13:1-3; 15:11-13; Numperis 4:4-6, 15; 7:1-9.
13 Lupwen ekkewe chon Lifai ra uwei ewe Pwor seni lon imwen Opet-itom ngeni Jerusalem, ra koluwu an Tafit we kol. A kapachelong lon ewe kol ei achechchem: “Oupwe kutta ami alillis me ren ewe Samol mi Lapalap, oupwe kutta i fansoun meinisin. Oupwe chechemeni ekewe fofor mi amwarar a foriir. Oupwe chechemeni ekewe manaman a foriir me an kewe kapwung a eani.”—1 Kronika 16:11, 12.
14 Tafit a awora ei fon ngeni noun we Solomon mwen an malo: “Are ka kul ngeni Kot, i epwe etiwok.” (1 Kronika 28:9) Lupwen Solomon a poputa an nemenem, a feilo Kipion, ikewe a nonnom ie ewe imw mangaku, me a fori asor ngeni Jiowa. Jiowa a eisini Solomon: “Met ka mochen upwe fang ngonuk?” Ren an epwe polueni met Solomon a tingor seni, Jiowa a ffangolo ngeni Solomon tipatchem me sile pwe epwe tongeni apwungu Israel, me a pwal ffang ngeni wou me iteuoch. (2 Kronika 1:3-12) Solomon a aueta eu imwen fel mi amwarar seni eu alapalap Jiowa a fen ngeni Tafit. Nge Solomon ese kutta Jiowa lupwen a pupulu. Solomon a puluweni ekkewe fefin esap ir chon fel ngeni Jiowa. Lupwen Solomon a chinnapelo, ekkewe fefin ra okkulu letipan seni Jiowa. (1 King 11:1-10) Ese lifilifil an emon foummong, tipatchem, are silelap, a mmen lamot an epwe “achocho le kaeo minne ewe Samol a pwapwa ren”!
15 Porausen an mwirimwirin Solomon we Asa nemenem a menlapei ewe lamoten ach fori ena. Engol me eu ier mwirin Asa a fen wiliiti king, Sira ewe re Itiopia a tooki Juta ren eu milion sounfiu. Jiowa epwe amanaua Juta? Lap seni 500 ier me mwan, Jiowa a fen affata ngeni noun kewe aramas ewe sokkun alillis repwe kuna ika repwe alleasochisi an kewe alluk me met repwe kuna ika rese alleasochis. (Tuteronomi 28:1, 7, 15, 25) Asa a fen ataielo ekkewe roong mi ur fan iten fel mi chofona meinisin lon ewe fonu me le poputaan an nemenem. A pesei noun kewe aramas ar repwe “kutta Jiowa.” Asa ese fen witiwit tori a fen ppiita eu osukosuk watte mwen an a fori ena. Asa a tongeni tingor ren luku mi watte lupwen a iotek pwe Kot epwe alisiir. Met mwiriloon? Juta a win.—2 Kronika 14:2-12.
16 Iwe nge, lupwen Asa a liwin mwirin an win, Jiowa a tiinalo Asaraia ren an epwe chuuri Asa. A apasa: “Oupwe auselingaei, Asa me chon Juta me Peniamin meinisin. Ewe Samol mi Lapalap a etikemi, lupwen oua eti i. Are oua kutta i, oupwe kuna, nge are oua poutala i, epwe poutikemiila.” (2 Kronika 15:2) An Asa achocho a pochokkulelo me a fokkun alisata fel mi enlet. Nge fitu ier mwirin, lupwen epwe pwal wor maun, Asa ese chuen kutta Jiowa. Ese chuen nennengeni an Kot we Kapas, me ese chechchemeni met Jiowa a fen fori lupwen ekkewe sounfiun Itiopia ra tooki Juta. A fokkun tiparoch an fori eu atipeeu ren Siria.—2 Kronika 16:1-6.
17 Pokiten met Asa a fori, Jiowa a tiinalo Hanani ewe soufos ren an epwe apwungu Asa. Pwal mwo nge lon ei fansoun, lupwen Hanani a affata ngeni Asa ekiekin Jiowa, Asa mi chuen tongeni kuna feioch. Nge, Asa a song me a kalapusei Hanani. (2 Kronika 16:7-10) A mmen solap! Nge ifa ussuch? Kich mi kukkutta Jiowa me mwirin sise mochen etiwa an fon? Lupwen emon elter mi tongeikich a awora fon pokiten sia kon angolong lon mwokutukutun fonufan, sia pwarata ach kilisou ren ewe alillis mi tong mi kawor pwe sipwe silei “minne ewe Samol epwe pwapwa ren”?
Kosap Monuki Le Tingor
18 Fan osukosuk watte, pwal mwo nge noun Jiowa kewe chon angang mi tuppwol repwe tongeni kkuf. Lupwen Jop a uri eu semmwen mi chou, ra malo noun kewe, me a pout seni pisekin kewe meinisin, a chok ekkekieki pwisin an riaffou. Elihu a achema ngeni Jop: “Ifa i Kot ewe mi foriei.” (Hiop 35:10) A lamot pwe Jop epwe anefota Jiowa me kutta ekiekin Jiowa ussun an riaffou. Jop a etiwa ewe achechchem fan tipetekison, me met a fori a tongeni alisata ach fori ussun we chok.
19 Chon Israel ra fen silei porausen an Kot kewe foffor ngeni fonuer. Nge fan chommong rese fen chechchemeni lupwen a wor osukosuk lon manauer. (Jeremaia 2:5, 6, 8) Lupwen a wor kefil lon manauer, ra kutta minne ra pwisin pwapwa ren nge rese eis, “Ifai Jiowa?”—Aisea 5:11, 12.
Likiitu Le Eis, “Ifai Jiowa?”
20 Lupwen a wes an Elias angangen afalafal, noun we chon angang Elisa a angei ufen Elias mi turu seni, a feilo ngeni ewe Jorotan, opuni ewe konik me a eis: “Ifa i ewe Samol mi Lapalap an Elias we Kot?” (2 King 2:14) Jiowa a polueni ren an pwalo pwe ngunun a nonnom won Elisa. Met sipwe tongeni kaeo seni ena?
21 Och mettoch mi ekis ussun we chok a fen fisita lon ei fansoun. Ekkoch chon Kraist mi kepit mi emmweniochu ewe angangen afalafal ra malo. Chokkewe ra wiisen awora emmwen ra atittina ewe Paipel me ra iotek ngeni Jiowa fan iten an emmwen. Rese chipwang le eis, “Ifai Jiowa?” Pokiten ra fori, Jiowa a chuen emmweni noun kewe aramas me a efeiochu ar angang. Sia appiru ar luku? (Ipru 13:7) Ika sia fori, sipwe arap ngeni an Jiowa we mwicheich, auselinga an emmwen, me fiffiti ewe angang a fis fan an Jises Kraist emmwen.—Sekaraia 8:23.
Ifa Ussun Kopwe Polueni?
• Met popun sipwe eis, “Ifai Jiowa?”
• Ifa ussun sipwe tongeni kuna poluen ewe kapas eis, “Ifai Jiowa?”
• Pwata ekkoch tingor fan iten an Kot emmwen rese polu?
• Ikkefa ekkewe poraus lon Paipel mi affata ewe lamoten ach “kaeo minne ewe Samol a pwapwa ren”?
2. Io kewe ra sopwoch lon ar kukkutta Kot?
3. (a) Ifa leenien Kot we? (b) Ifa weween ei kapas eis lon ewe Paipel, “Ifai Jiowa?”
4. Ifa ussun sipwe feioch seni an Tafit leenien appiru ren kuttaen Jiowa?
5, 6. Ifa ussun Jehosofat a fen kutta Jiowa atun le manauan?
7. Kot a auselinga an io kewe iotek?
8. Met popun Jiowa ese auselinga an King Saul kewe iotek?
9. Met ngauen an Setekaia tingor fan iten an Jiowa emmwen?
10. Met ngauen lapalapen an Johanan kutta emmwen seni Jiowa, me met sia kaeo seni an foffor mi mwaal?
11. Met popun a lamot ach sipwe apwonueta alon Efisus 5:10?
12. Met popun Jiowa ese pwapwa lupwen Tafit a uwei ewe pworun ewe pwon ngeni Jerusalem?
13. Ifa ewe kapasen achechchem a kapachelong lon eu kol aramas ra eani lupwen ra sopwoch le uwei ewe Pwor ngeni Jerusalem?
14. Ifa ussun sia tongeni feioch seni an Solomon leenien appiru mi murinno me an kewe foffor mi mwaal lupwen a chinnapelo?
15. Lupwen ewe re Itiopia, Sira, a tooki Jerusalem, met popun Asa mi tongeni iotek ren lukuluk pwe Jiowa epwe amanaua Juta?
16, 17. (a) Inaamwo ika Asa a win nge, met Jiowa a fen achema ngeni? (b) Lupwen Asa a mwaallilo, ifa ewe alillis a kuna, nge met a fori? (c) Ifa ussun sipwe tongeni feioch seni ach pwungupwung won fofforun Asa?
18. Ifa ussun sipwe kuna alillis seni an Elihu kewe kapas ngeni Jop?
19. Fan chommong, chon Israel rese fori met?
20, 21. (a) Lon ei fansoun, io kewe ra fen pwaralo ekiekin Elisa ren ar kutta emmwen seni Jiowa? (b) Ifa ussun sipwe tongeni appiruur me kuna feioch seni ar luku?
[Picture on page 17]
Ifa ussun King Jehosofat a kukkutta Jiowa?
[Picture on page 18]
Met popun Saul a tingor alillis seni emon sou roong?
[Pictures on page 19]
Iotek, kaeo, me ekiekifichi ewe poraus, ren om kopwe silei ‘ia Jiowa a nonnom ie’