Kraist A Fos Ngeni Ekkewe Mwichefel
“Iei alon atewe mi akamwochu lon poumwanin we ekkewe fisu fu.” —PWARATA 2:1.
1, 2. Met popun sipwe mochen silei met Jises a apasa ngeni ekkewe fisu mwichefel lon Esia Minor?
NOUN Jiowa alaemon, Jises Kraist, i Mokuren ewe mwichefelin chon Kraist. Pwe epwe tumunu limochun ewe mwichefelin noun kewe chon kaeo mi kepit, Kraist a anganga wiisan mokuren ewe mwichefel ren an apungeer me awenecharaarelo. (Efisus 5:21-27) Sipwe tongeni alleaani porausen an a fori lon Pwarata sopwun 2 me 3, ia sipwe tongeni kuna an Jises poraus mi manaman me tong ngeni ekkewe fisu mwichefel lon Esia Minor.
2 Mwen Jon a rongorong an Jises kewe kapas ngeni ekkewe fisu mwichefel, a tori ewe aposel eu langepwi ussun “ewe Ranin-Samol.” (Pwarata 1:10) A poputa ena “ranin” le poputaan Muun an Mesaia nemenem lon 1914. Ina popun met Kraist a apasa ngeni ekkena mwichefel a fokkun lamot atun ekkeei ranin le sopwoloon. An alillis me kapasen emmwen ra alisata ach pwakini ekkewe osukosuk ra torikich lon ei fansoun weires.—2 Timoti 3:1-5.
3 Jon a kuna Jises Kraist mi fen lingelo. Jises a “akamwochu lon poumwanin we ekkewe fisu fu” me a “feilfetal lein ekkewe fisu lamp gold,” are ekkewe mwichefel. “Ekkewe fu” ir “chonlangin ekkewe fisu mwichefel.” (Pwarata 1:20; 2:1) Fan ekkoch ekkewe fuu ra liosueta ekkewe chonlang, nge Kraist esap nounou emon aramas ren an epwe makkei poraus fan iten ekkewe chonlang. Ina popun, “ekkeei fuu” ra wewe ngeni ekkewe overseer mi kepit, are ekkewe mwichen elter. Ewe kapas “ekkewe chonlang” a weneiti wiiser ussun chok chon uwei poraus. Pokiten an Kot mwicheich a fen maarita, “ewe chon angang mi tuppwol” a pwal seikata ekkewe mwan mi lipwakoch seni noun Jises “ekkoch siip” fan iten ewe wiis overseer.—Luk 12:42-44; Jon 10:16.
4 “Ekkewe fu” ra nonnom lon poumwanin Jises—fan an manaman, nemenem, feioch, me tumun. Ina popun, ra atittin mwen mesan. Ren ar auselinga an Jises kewe kapas ngeni eu me eu lein ekkewe fisu mwichefel, ekkewe elter ikenai repwe tongeni appiru met a fen fori. Pwungun pwe a lamot ngeni ekkewe chon Kraist meinisin ar repwe auseling ngeni Noun Kot we. (Mark 9:7) Iwe, met sipwe tongeni kaeo lupwen sia auselinga an Kraist kapas ngeni ekkewe mwichefel?
Ngeni Ewe Chonlang Lon Efisus
5 Jises a apunga me apwungu ewe mwichefel lon Efisus. (Alleaani Pwarata 2:1-7.) Ewe imwen fel mi watte fan iten ewe finesamol itan Artemis a nonnom lon ei leenien telinimwen business me lamalam mi wouoch lon notoun Esia Minor. Inaamwo ika Efisus a ur ren lisou mwaal, lamalam chofona, me ewe angangen roong nge, Kot a efeiochu ewe afalafal an ewe aposel Paul me ekkewe ekkoch lon ena telinimw.—Fofor, sopwun 19.
6 Kraist a apunga ewe mwichefel lon Efisus, ren an apasa: “Ua sinei om kewe fofor, o om angang mi lap, o om likiitu. O ua pwal sinei pwe kose tongeni mosonoson ngenir ekkewe mi ingau, nge ka fen sotuni ir mi eita ngeni pwisin ir chon kuno, nge sap ir chon kuno; iwe, ka fen kuna pwe ir mi chok chofona.” Ikenai, ekkewe mwichefelin noun Jises kewe chon kaeo mi enlet ra pwal fofforoch, angang weires, me likiitu. Rese chiechi ngeni ekkewe pwipwi-chofona mi mochen pwe aramas repwe eani ewe ekiek pwe ir aposel. (2 Korint 11:13, 26) Ussun chok ekkewe chon Efisus, ekkewe chon Kraist mi tuppwol ikenai rese mochen chiechi ngeni ekkewe mwan mi ngau. Ina popun, rese chiechi ngeni ekkewe mi rikilo, chokkewe rese mochen aier ren ar repwe amwochu ewe fel ngeni Jiowa mi limoch me tumunu ewe mwichefel.—Kalesia 2:4, 5; 2 Jon 8-11.
7 Nge, ekkewe chon Kraist lon Efisus mei wor ar kewe osukosuk mi watte. Jises a apasa: “Nge iei eu use efich reom: ka fen likitalo om we tongen le popun.” A lamot ngeni chon ewe mwichefel ar repwe amaarisefalli ar we tongen le popun fan iten Jiowa. (Mark 12:28-30; Efisus 2:4; 5:1, 2) A pwal lamot ngeni oukich meinisin pwe sisap likitaalo ach we tongen le popun fan iten Kot. (3 Jon 3) Nge ifa ussun ika mochenien pisek are ach chechchei pwapwa ra poputa le nemeni manauach? (1 Timoti 4:8; 6:9, 10) Iwe, sipwe achocho le tingor fan iten an Kot alillis pwe ekkeei mochen repwe siwil ngeni tong mi alollon fan iten Jiowa me kilisou fan iten met i me Noun we ra fen fori fan asengesich.—1 Jon 4:10, 16.
8 Kraist a pese ngeni ekkewe chon Efisus: “Chechemeni ikewe ka fen turutiu me ie, kopwe aier, o forata om kewe foforun le popun.” Ifa ussun ika rese fori ei mettoch? Jises a apasa: “Are kosap, iwe, upwe feito reom o angei om lamp seni leenian.” Ika epwe poutulo seni ekkewe siip meinisin ar we tongen le popun, esap chuen wor ewe “lamp,” are mwichefel. Pokiten kich chon Kraist mi tinikken, amwo sipwe angang weires pwe ewe mwichefel epwe sopweilo le tittinoch lon pekin ngun.—Mattu 5:14-16.
9 A mmen murinno pwe ekkewe chon Efisus ra “oput foforun ewe mwichen Nikoleios.” Sise silei poraus mi titchik ussun popunlapen, aitian, me fofforun ei mwich, chilon chok met a mak lon Pwarata. Iwe nge, pokiten Jises a apwungu ach tappwelo mwirin aramas, a lamot ach sipwe amwochu ach oputa kinikinfesennin lamalam, ussun chok ekkewe chon Kraist lon Efisus ra oputa.—Mattu 23:10.
10 Jises a apasa: “Eka e wor selingan epwe rong minne ewe Ngun a apasa ngeni ekkewe mwichefel.” Lupwen Jises a nonnom lon fonufan, a kapas fan manamanen an Kot ngun. (Aisea 61:1; Luk 4:16-21) Ina popun sipwe auselingoch ngeni met Kot a apasa ren Jises ren ewe ngun mi fel. Fan emmwenien ewe ngun, Jises a fen pwonei: “Eka mi pworacho, upwe ngeni i pwe epwe momongo seni ewe iran manau, ewe mi nonnom lon ewe Parataisin Kot.” Fan iten ekkewe mi kepit mi auselinga met ewe ngun a apasa, a wewe ngeni manau esemuch lon “parataisin Kot” lon lang are mwen mesen Jiowa. Ewe “mwich mi lapalap,” mi pwal auselinga met ewe ngun a apasa, repwe pwal pwapwaesini eu paratis won fonufan ia repwe un seni “ewe chanpupun konikin manau” me repwe chikar seni “choon ewe ira” le pekin ewe chanpupu.—Pwarata 7:9; 22:1, 2; Luk 23:43.
11 A fen pout seni ekkewe chon Efisus ar we tongen le popun, nge ifa ussun ika a pwal ina ussuch lon ach mwichefel ikenai? Kich emon me emon sipwe amaaraata tong fan iten Jiowa ren ach kakkapas ussun lapalapan kewe mi tong. Sipwe tongeni pwaralo ach kilisou fan iten ewe tong Kot a fen pwarata ren an awora ewe moon kepichilo ren Noun we mi achengicheng. (Jon 3:16; Rom 5:8) Lupwen a fich ngeni, sipwe tongeni fos ussun an Kot tong ngeni aramas me lon ach kinikin lon mwich. Sipwe tongeni pwarata ach tong fan iten Jiowa ren ach mwareiti itan lon ach angangen afalalafal. (Kol Fel 145:10-13) Ewer, ach kewe kapas me foffor epwe tongeni amaaraatasefalli are apochokkulata an ewe mwichefel tongen le popun.
Ngeni Ewe Chonlang Lon Smirna
12 Kraist, “ ‘atewe mi akkoman o pwal kukumwirin,’ atewe mi fen malo nge a manausefal” a apunga ewe mwichefel lon Smirna. (Alleaani Pwarata 2:8-11.) Smirna (iei Izmir, Turkey) a kauta lon notoun Esia Minor. Ekkewe chon Kris ra fori ewe telinimw, nge ekkewe chon Lydia ra ataielo ewe telinimw orun 580 B.C.E. Chokkewe ra wii Alexander mi Lapalap ra forsefalli Smirna lon eu minefo leeni. A wiliiti kinikinin ewe muun Rom lon Esia me a sopwoch lon pekin business me a itefoulo pokiten an kewe imw mi murinno. Pokiten an we imwen felin Tiberius Caesar, a wiliiti iolapen fel ngeni ewe emperor. Ekkewe chon fel ra keni eu pinch insens me apasa “Sisar mi ewe Samol.” Ekkewe chon Kraist rese tongeni fori ena pokiten ar luku pwe “Jises ewe Samol.” Iwe, ra kuna riaffou mwaal.—Rom 10:9.
13 Ekkewe chon Kraist lon Smirna rese chok kuna riaffou mwaal nge ra pwal weires pokiten ar osupwang, eli pokiten rese mochen fiti ewe fel ngeni emperor. (Pwarata 13:16, 17) Inaamwo ika ra woungau ren pisek nge, chokkewe mi ussun chok ekkewe chon Kraist lon Smirna ra wouoch lon pekin ngun, me ina ewe mettoch mi lamot seni meinisin!—An Salomon Fos 10:22; 3 Jon 2.
14 Lape-ngeni ekkewe chon Jus lon Smirna ir “sinakokun Satan” pokiten ra amwochu ar kewe eoreni mi u ngeni ewe Paipel, u ngeni Noun Kot we, me ra turunufasei noun Jises kewe chon kaeo mi kepit ren ngun. (Rom 2:28, 29) Nge ekkewe mi kepit ra kuna auruur seni met Kraist a apasa mwirin! A apasa: “Iwe, kosap niuokusiti ekkena mettoch kopwe weires ren. Nengeni, ewe tefil epwe oturalong ekkoch leimi lon imwen fotek, pwe oupwe kuna sosot; o epwe wor riaffou remi engol ran. Kopwe tuppwel tori malo, o upwe ngonuk ewe mwarin manau.”—Pwarata 2:10.
15 Jises ese niueiti an epwe malo lupwen a peni an Jiowa nemenem. (Filipai 2:5-8) Inaamwo ika Setan a mammaun ngeni ekkewe lusun mi kepit iei nge, rese niuokkusiiti ekkewe mettoch epwe toriir—riaffou, kalapus, are malo mi mwanesol. (Pwarata 12:17) Repwe akkufu fonufan. Resap angei epa mwarin poon ira ussun chokkewe mi win lon ekkewe ssa an chon lukun ra mwarini, nge Kraist a pwonei ngeni ekkewe mi kepit mi manausefal “ewe mwarin manau” ussun ngun lon lang. Mwa met ren aucheaan ei liffang!
16 Nge ifa ussun ika kich, ese lifilifil ika sia apilukulukun manau lon lang are won fonufan, kinikinin eu mwichefel mi ussun chok ewe a nonnom lon Smirna? Iwe, sipwe alisi chienach kewe chon luku pwe repwe anefota ewe popunlapen an Kot mutata riaffou—ewe popun alongolongun kapwung ussun an Kot nemenem won mettoch meinisin. Ekkewe Chon Pwarata Jiowa mi likiitu fan tuppwol ra annetata pwe Setan emon mi kapas chofona me a pwarata pwe pwal mwo nge emon mi riaffou mwaal epwe tongeni alisata an Kot pwungun nemenem ussun ewe Sou Nemenemen Mettoch Meinisin. (An Salomon Fos 27:11) Sipwe pesei ekkewe ekkoch chon Kraist ar repwe likiitu fan riaffou, iwe, mwiriloon, sipwe tufichin sopweilo le “angang ngeni i, nge sisap niuokkus, ren fofor mi fel o pung mwen mesan, ukukun ranin ach manau meinisin”—pwal mwo nge tori feilfeilo.—Luk 1:68, 69, 74, 75.
Ngeni Ewe Chonlangin Perkamom
17 Apung me kapasen fon a kawor ngeni ewe mwichefel lon Perkamom. (Alleaani Pwarata 2:12-17.) Perkamom eu telinimw a nonnom orun 50 mwail notoun Smirna, me a ur ren lamalam chofona. A ussun ita pwe ekkewe sou fuu seni Kaltia ra sulong ikena ie seni Papilon. Aramas mi semmwen ra kito ngeni an Perkamom imwenfelin Asclepius, ewe koten chikar me safei mi chofona. Perkamom, ren an imwen fel fan iten felin Caesar Augustus, a fen eani ewe it “ewe iolapen fel ngeni emperor lon muun Rom.”—Encyclopædia Britannica, 1959, Volume 17, pekin taropwe 507.
18 Mei wor eu rong lon Perkamom fan iten Zeus. Ewe telinimw iolapen fel ngeni aramas ewe sokkun fel ewe Tefil a poputaani. Ina popun esap eu minen amairu pwe aramas ra apasa pwe ewe mwichefel ikena ie a nonnom ikewe “an Satan we leenien motun king” a nonnom ie! Emon ese mochen fel ngeni ewe emperor pokiten a peni an Jiowa we nemenem epwe tongeni nninniilo. Ewe fonufan a chuen nonnom fan manamanen ewe Tefil, me iei aramas ra fel ngeni esissinen ekkewe muu. (1 Jon 5:19) Seni ewe aewin senturi tori ikenai, chommong chon Kraist mi tuppwol ra fen nninniilo, ussun chok ewe emon Kraist a eita ngeni “Antipas, nei we chon pwarata mi tuppwel, atewe ra nielo leimi.” Pwungun pwe Jiowa Kot me Jises Kraist ra chechchemeni ekkena esin chon angang mi tuppwol.—1 Jon 5:21.
19 Kraist a pwal kapas ussun ewe “afalafalen Pelam.” Pokiten an mochenia pisek, ewe soufos chofona Pelam a sotun anumamaua Israel. Lupwen Kot a siwili ewe anumamau ngeni eu feioch, Pelam a angangfengen me Pelak ewe kingen Moap me ra etipetipa chommong chon Israel pwe repwe fel ngeni uluulun me lisowu mwaal. A lamot pwe ekkewe elter chon Kraist repwe uppos fan iten minne mi pwung ussun chok Fineas, emon a u ngeni fofforun Pelam. (Numperis 22:1–25:15; 2 Piter 2:15, 16; Juta 11) Ren enletin, a lamot pwe ekkewe chon Kraist meinisin repwe tumunu seni fel ngeni uluulun me tumunu pwe lisowu mwaal esap tolong lon ewe mwichefel.—Juta 3, 4.
20 Ewe mwichefel lon Perkamom a tongeni fokkun feiengau pokiten a fen mut ngeni “ekkoch mi akamwochu afalafalen ewe mwichen Nikoleios” ar repwe nonnom lefiler. Kraist a ereni ewe mwichefel: “Kopwe aier. Nge are kosap, upwe muttir feiliu reom o maun ngenir ren katilasen auei.” Aramas mi mochen pwe chiener chon luku repwe tapwelo mwiriir ra efeiengaua chon Kraist lon pekin ngun, me chokkewe mi efisata tipefesen me an ewe mwichefel kinikinfesen resap alemwiri ewe Muun Kot. (Rom 16:17, 18; 1 Korint 1:10; Kalesia 5:19-21) Ika emon chon Kraist a poputa le etiwa ekkewe poraus seni chokkewe mi rikilo me a mochen aporausafetalei ekkena poraus, a lamot an epwe auselinga eu kapasen ourour seni Kraist! Pwe epwe tumunu seni feiengau, a lamot an epwe aier me kutta alillis lon pekin ngun seni ekkewe elter lon ewe mwichefel. (Jemes 5:13-18) An muttir fori ei mettoch a fokkun lamot, pokiten Jises epwe muttir feito ren an epwe apwungu aramas.
21 Esor popun ekkewe chon Kraist mi kepit me chiener kewe mi tuppwol repwe niueiti ei kapwung epwe feito. Feioch epwe tori aramas meinisin mi auselinga an Jises kapasen fon mi kawor fan emmwenien an Kot ngun mi fel. Ren chok awewe, epwe wor kapasen etiwetiw ngeni ekkewe mi kepit mi fen akkufu fonufan pwe repwe mongo ekkoch “ewe manna mi monomon” me repwe angei “efou fau mi pwechepwech” mi iteni “eu it mi fo.”
22 Kot a awora manna ren an epwe amanaua ekkewe chon Israel atun ar sai lon ewe fonu mi poon ukuukun 40-ier. Ekkoch ekkena “pilawa” a nonnom lon eu sepi gold lon ewe imw mangaku, iwe, a nonnom lon ewe Leeni Mi Unusen Pin lon ewe imw mangaku, ia eu saram seni Jiowa a liosueta pwe a nonnom ie. (Ekistos 16:14, 15, 23, 26, 33; 26:34; Ipru 9:3, 4) Ese mutata an emon ani ena manna mi monomon. Iwe nge, lupwen noun Jises kewe chon kaeo ra manausefal, aner “ewe manna mi monomon,” a liosueta ar rese tongeni malosefal.—1 Korint 15:53-57.
23 Lon an Rom kewe leenien kapwung, efou fau mi chon a wewe ngeni lus, nge efou fau mi pwech a wewe ngeni win. An Jises ngeni ekkewe chon Kraist mi kepit “efou fau mi pwech” a wewe ngeni an apwungu pwe esor tipisir me ra limelimoch. Pokiten chon Rom ra pwal aea ekkewe fau ussun chok eu ticket mi atufichi ar tolong lon ekkewe leeni ikkewe a fis ekkewe mettoch mi lamot ie, ewe “fau mi pwechepwech a tongeni wewe ngeni an emon mi kepit tufichin tolong lon eu leeni lon lang atun an ewe Lam apupulu. (Pwarata 19:7-9) Ewe “it mi fo” a wewe ngeni eu wiiser mi auchea ar repwe wiliiti chon alemwir fengen me Jises lon ewe Muun lang. Ekkeei poraus meinisin ra apochokkula ekkewe mi kepit me pwal chiener kewe mi apilukulukun manau lon paratis won fonufan fan iten an Jiowa we angang!
24 Sipwe chechchemeni pwe ewe mwichefel lon Perkamom a tongeni feiengau pokiten ekkewe chon rikilo. Ika ach mwichefel a tongeni feiengau lon pekin ngun ina ussun, sipwe unusen u ngeni ewe rikirik me sipwe feffetal lon ewe enlet. (Jon 8:32, 44; 3 Jon 4) Pokiten sense mi chofona are chokkewe mi pae ngeni rikirik ra tongeni aingaua unusen eu mwichefel, a lamot ach sipwe ukkuppos le u ngeni ekkewe minen rikirik, me sisap mut ngeni etipetip mi ngau an epwe pinei ach alleasochisi ewe enlet.—Kalesia 5:7-12; 2 Jon 8-11.
25 Mwa met ren murinnoon ekkewe kapasen apwung me emmwen sia fen kaeo, ewe poraus Jises Kraist, ewe mi fen lingelo, a ngeni ulungat lein ekkewe fisu mwichefel lon Esia Minor sia fen kaeo! Iwe nge, fan emmwenien ewe ngun mi fel, mei pwal wor chommong poraus Jises epwe aporausa ngeni ekkewe ruaanu lusun mwichefel. Sipwe kaeo ussun ekkeei poraus ngeni Taiataira, Sartis, Filatelfia, me Leotisia lon ewe lesen mwirin ei.
Ifa Ussun Kopwe Polueni?
• Met popun sipwe auselingochu met Jises a apasa ngeni ekkewe mwichefel?
• Ifa ussun sipwe alisi ewe mwichefel le amaarisefalli an tongen le popun?
• Met popun ekkewe chon Kraist lon Smirna loom mi woungau lon pekin aion ra wesewesen wouoch?
• Lupwen sia ekieki ussun porausen ewe mwichefel lon Perkamom, epwe ifa ussun ach ekiek ussun lukuen chon rikilo?
3. Met weween ekkewe “fuu,” “chonlang,” me “lamp gold” ewe aposel Jon a kuna?
4. Ifa ussun ekkewe elter ra feioch seni ar auselinga met Kraist a apasa ngeni ekkewe mwichefel?
5. Awewei mwo lapalapen Efisus?
6. Ifa ussun ekkewe chon Kraist mi tuppwol ikenai ra ussun chok chokkewe lon Efisus loom?
7, 8. Met sokkun osukosuk mi chou a nonnom lon ewe mwichefel lon Efisus, me ifa ussun sipwe angang won ena sokkun osukosuk ikenai?
9. Epwe met ekiekich ussun kinikinfesennin ewe mwichefel?
10. Met epwe fis ngeni chokkewe mi auselinga met ewe ngun a apasa?
11. Ifa ussun sipwe alisata tong fan iten Jiowa?
12. Met uruwoon fonufan a pwaralo ussun Smirna me an kewe fofforun lamalam?
13. Inaamwo ika ekkewe chon Smirna ra woungau lon pekin aion, nge ifa ussun ra wouoch?
14, 15. Ifa ussun Pwarata 2:10 a tongeni auruuru ekkewe mi kepit?
16. Ika ach mwichefel a ussun chok ewe mwichefel lon Smirna loom, sipwe anefota menni popun alongolongun kapwung?
17, 18. Perkamom iolapen met sokkun fel, me met epwe tongeni fisita ngeni emon ese mochen fiti ena sokkun fel ngeni uluulun?
19. Met Pelam a fori, me chon Kraist meinisin repwe tumunuur seni met?
20. Ika emon chon Kraist a poputa le ekieki ussun lukuen chokkewe mi rikilo, a lamot an epwe fori met?
21, 22. Io epwe ani “ewe manna mi monomon,” me met a liosueta?
23. Met weween ewe “fau mi pwechepwech” me ewe “it mi fo”?
24. Met sipwe fori ussun angangen chokkewe mi rikilo?
25. Poraus seni Kraist ngeni menni kewe mwichefel sipwe kaeo ussun mwirin?
[Map on page 8]
KRIS
ESIA MINOR
Efisus
Smirna
Perkamom
Taiataira
Sartis
Filatelfia
Leotisia
[Picture on page 10]
Ewe “mwich mi lapalap” epwe pwapwaesini eu paratisin fonufan
[Pictures on page 11]
Ekkewe chon Kraist mi riaffou mwaal ir chon akkufu fonufan