Itá Kot A Wesewesen Áfánni Ekkewe Fefin?

“Tipis a poputá ren emén fefin. Iwe, a torikich meinisin máló.”​—ECCLESIASTICUS, ÓRUN 200 IER MWEN KRAIST

“En, alen ewe tefil le otupu aramas: en ewe áeménún ka ocheei féún ewe irá mi pinepin: en ewe áeménún ka atai án Kot allúk . . . En ewe ka efisi málóón ewe mwán mi ffér lón liosun Kot.”​—TERTULLIAN, ON THE APPAREL OF WOMEN, ÓRUN 200 IER MWIRIN KRAIST

EKKENA mwitún minen lóóm rese pop seni Paipel. Ren fitepúkú ier, aramas ra fen áeá ekkena esin afalafal pwe repwe apéchékkúla ewe féfférún aapaap ngeni fefin. Pwal mwo nge ikenái, ekkóch ekkena aramas ra chúen eáni án ekkewe lamalam afalafal pwe repwe pwáraatá pwe mi fich án aramas repwe kirikiringaw ngeni fefin, pún me rer, tipisin fefin an a tori fénúfan osukosuk. Itá wesewesen letipen Kot pwe ekkewe mwán repwe oput me kirikiringaw ngeni fefin? Met ewe Paipel a apasa? Sipwe nengeni.

◼ Itá Kot a fen anúmamaúwa ekkewe fefin?

Aapw. Nge, ewe “serepenitin lom mi iteni Tefil,” fen i ewe Kot a ‘anümamaua.’ (Pwärätä 12:9; Keneses 3:14) Lupwen Kot a ereni Atam pwe epwe ‘nemeni’ pwúlúwan, esap weween pwe Kot a tipeni án ekkewe mwán repwe unusen nemenaló ekkewe fefin. (Keneses 3:16) Nge Kot a chék affata pwe ina pwúnúngawen án ewe áeúin pean pwúpwúlú tipis.

Ina minne, kirikiringaw ngeni ekkewe fefin a feito seni angangen ekkewe aramas mi tipis, nge esap ina letipen Kot. Ewe Paipel ese tipeeú ngeni ewe afalafal pwe mi lamot ekkewe mwán repwe unusen nemenaló ekkewe fefin pwe ina omusomusen ewe popun tipis.​—Rom 5:12.

◼ Kot a fératá fefin pwe repwe lamot kisikis seni mwán?

Aapw. Keneses 1:27 a apasa: “Iei usun Kot a föri aramas lon püsin lapalapan, eman mwän me eman fefin.” Iwe, seni lepoputáán, Kot a fératá iir me rúúemén, ewe mwán me ewe fefin fán ar tufichin áppirú napanapen Kot kewe. Inaamwo ika sórosórun Atam me Efa lón pekin memmeef me inis a sókkofesen, nge iir me rúúemén ra angei eú chék wis seni Kot me a wor ar pwúúng mwen mesen Kot le nemeni ekkóch mettóch.​—Keneses 1:28-31.

Mwen fférútáán Efa, Kot a apasa: “Üpwe föri eman alisian [Atam] mi wewe ngeni.” (Keneses 2:18) Pwal eú afféún Paipel (Ewe Kapasen God) a apasa pwe Efa epwe emén “chienan [Atam] pwe chon anisi.” Usun itá ei mettóch a pwáraatá pwe ewe fefin a chék léllé aúchean me ewe mwán. Ekieki usun ekkeei ruu wis mi pélúwéchfengen, wisen ewe chón reirei me ewe chón éúnúún atun repwe reii emén mi samau. Emén leir a tongeni reirei nge i chék? Ese tongeni! Inaamwo ika ewe tokterin reirei a wisen reirei, nge itá i ewe a lamot seni ewe tokterin éúnúún? Aapw. Pwal ina chék usun, Kot a féri mwán me fefin pwe repwe álillisfengen, nge resap fen akkuffengen.​—Keneses 2:24.

◼ Met a pwáraatá pwe Kot a áfánni ekkewe fefin?

Pokiten Kot a fen silei pwe aramas mi tipis repwe nemenemengaw wóón fefin, iwe seni lepoputáán Kot a fen affata pwe letipan an epwe awora túmún ngeni ekkewe fefin. Laure Aynard, a makkeei lón néún we puk itelapan La Bible au féminin (Pwóróus lón Paipel mi Weneiti Fefin) usun ewe Allúkún Moses, ewe a mak 1500 ier mwen Jesus, a erá: “Lón ewe etipeeú fán ewe Allúkún Moses, fán chómmóng an a fós usun ekkewe fefin a weneiti ifa usun epwe túmúnúúr.”

Áwewe chék, ewe Allúk a allúkú pwe epwe wor assamol me súfél ngeni ewe sam me ewe in. (Ekistos 20:12; 21:15, 17) Mi lamot repwe pwal túmúnú ekkewe fefin mi pwopwo. (Ekistos 21:22) Án Kot kana allúk ra fókkun túmúnúéchú ekkewe fefin, ra fókkun sókko seni ekkewe allúkún mwú lón chómmóng fénú ikenái rese kan túmúnú fefin. Nge mei pwal wor och mettóch mi pwáraatá án Kot áfánni fefin.

Ewe Allúk mi Pwáraaló Án Kot Ekiek Usun Fefin

Ewe Allúk Jiowa Kot a awora ngeni ewe mwúún Israel a álisiir ar repwe kúna túmún lón pekin inis, ar repwe amwéchú ar liméch, me amwéchú ar riri ngeni Jiowa. Ika ra aúseling me álleasochis, Jiowa ‘epwe atekiareta mwen ekewe mwü meinisin won fanüfan.’ (Tuteronomi 28:1, 2) Ifa leenien fefin me fán ewe Allúk? Nengeni ekkeei pwóróus.

1. Án emén me emén pwúúng. Ekkewe fin Israel ra sókko seni ekkewe fefin lón chómmóng fénú lón ena fansoun, pún iir a wor ar pwúúng wóón chómmóng mettóch. Inaamwo ika ewe mwán a wisen mékúreni ewe famili, nge a lúkúlúk wóón pwúlúwan we pwe a tongeni “küna eu mälämäl o möni” me “fotuki eu tanipin wain.” Ika a lipwákéch le féri mangak, a pwal tongeni féri an business wóón. (Än Salomon Fos 31:11, 16-19) Fán ewe Allúkún Moses, a pwisin wor án ekkewe fefin pwúúng, nge rese chék pach ngeni ekkewe mwán.

Lón Israel lóóm, a pwal suuk ngeni ekkewe fin Israel ar repwe riri ngeni Kot. Ewe Paipel a fós usun Hana, ewe a iótek ngeni Kot usun pwisin an osukosuk me eáni eú pwon ngeni Jiowa. (1 Samuel 1:11, 24-28) Emén fefin lón ewe telinimw lón Shunem a kan fós ngeni Elisa lón ekkewe ránin Sapat. (2 King 4:22-25) Kot a néúnéú ekkewe fefin ar repwe tupuni i, usun chék Tepora me Hulta. Ekkewe mwán mi iteféúló me ekkewe souasor ra kútta emmwen seniir.​—Soukapwüng 4:4-8; 2 King 22:14-16, 20.

2. Tufichin Sukul. Pokiten ekkewe fefin ra pwal nóm fán pwonen ewe Allúkún Moses, ra ketiw ar repwe aúseling ngeni álleaan ewe Allúk, iwe a suuk ngeniir ar repwe káé. (Tuteronomi 31:12; Nehemia 8:2, 8) Ra tongeni angei káit lón ar féri ekkóch kinikinin angang lón ar fel ngeni Kot. Áwewe chék, ekkóch fefin ra fiti ewe “angang leasamalapen ewe imw mangaku.”​—Ekistos 38:8.

Chómmóng fefin ra lipwákéch le féri business. (Än Salomon Fos 31:24) Lón ena atun, lón ekkóch fénú, ekkewe sam chék ra wisen asukula néúr kewe át, nge lón Israel ekkewe inelap ra pwal asukula néúr kewe át tori ar watteeló. (Än Salomon Fos 31:1) A ffat pwe ekkewe fefin lón Israel lóóm iir mi sukul.

3. Assamol me asúfél. Ewe Engol Allúk a affata: “Kopwe asamolu semom me inom.” (Ekistos 20:12) Iei alon ewe king mi tipachem King Salomon: “Nei kopwe aüselinga än semom kewe kapasen öüröür, nge kosap aleasolap ngeni mine inom a aiti ngonuk.”​—Än Salomon Fos 1:8.

A kapachelong lón ewe Allúk ekkewe allúk mi tichiki mwékútúkútún ekkewe mwán me fefin lefiler pwe epwe pwáraatá súfél ngeni fefin. (Lifitikos 18:6, 9; Tuteronomi 22:25, 26) Ewe mwán pwúpwúlú mi múrinné itá epwe áfánni apwangapwangen inisin pwúlúwan we.​—Lifitikos 18:19.

4. Túmúnún ar pwúúng. Lón an we Kapas, Jiowa a eáni áwewe pwe “i semen ekewe mi mäsen me chon tümwünün ekewe fefin mi mä pwülüer.” Weween, I Chón Túmúnú chókkewe esor semer are pwúlúwer repwe túmúnúúr. (Kölfel 68:5; Tuteronomi 10:17, 18) Ina minne, lón eú fansoun, emén chón mutawu liwinimmang a kirikiringaw ngeni emén fefin mi má seni pwúlúwan we emén soufós, iwe Jiowa a féri eú manaman pwe epwe amanawa ena fefin me epwe chúen kúna asúfél.​—2 King 4:1-7.

Mwen án chón Israel tolong lón ewe Fénú mi Pwonetiw, Selofehat mékúren ewe famili a máló nge esor néún át. Ina minne, néún kewe nimmén nengngin ra tingorei Moses an epwe ngeniir “eu fanü” me lón ewe Fénú mi Pwonetiw. Jiowa a etiwa ar tingor me ngeniir lap seni minne ra tingor. A ereni Moses: “Kopwe afanüeer me lein fanüen pwin semer, pun fanüer we won semer epwe toriir.” Seni ena fansoun, ekkewe fefin lón Israel ra tongeni angei álemwirier me wóón semer, me ra pwal tongeni ngeni néúr kewe álemwirier.​—Numperis 27:1-8.

Aramas ra Fen Ámwáálaló Ekiekin Kot Usun Fefin

Fán ewe Allúkún Moses, ekkewe fefin ra asúfél me ar kewe pwúúng a túmún. Iwe nge, seni órun 300 ier mwen Jesus, a tolong lón ewe lamalamen Jus etipetipaen ekiekin chón Krik, ekkewe ra afalafala pwe fefin ra lamot kisikis.​—Ppii ewe pwóór itelapan “Pwóróus Lóóm Usun Aapaap Ngeni Fefin.”

Áwewe chék, emén soumak chón Krik itan Hesiod (700 ier mwen Jesus) a tipi ngeni fefin pwe iir populapen meinisin riáfféú mi tori aramas. Lón néún we puk itelapan Theogony, a fós usun ekkewe fefin pwe iir “eú mwich mi efeiengaw me eú einang mi nóm lein ekkewe mwán me efisi watteen fitikoko ngeniir.” A poputá chéú ei ekiek lón ewe lamalamen Jus órun 100 ier mwen Jesus. Ewe Talmud, eú puken allúkún me eérenien chón Jus, ra poputá le ochufengeni seni 100 ier mwirin Kraist, a éúréúra ngeni ekkewe mwán: “Ousap kon fós ngeni ekkewe fefin pún ámi fós ngeniir epwe emmwenikemilóng lón féfférún sikepwach.”

Lón ekkena ier, ei lúkúlúkúmmang ngeni fefin a ámwááli leenien fefin lein ekkewe chón Jus. Lón ránin Jesus we, ekkewe fefin ra chék tongeni nóm lón ewe Leeni Kukkuwu án Ekkewe Fefin lón kinikinin ewe imwen fel. Ekkewe chék mwán ra tongeni angei káit lón lamalam, me ese mwáál lón sinakok ekkewe fefin ra káimuló seni ekkewe mwán. Ewe Talmud a aloni alon emén Rappai mi apasa pwe mi ngaw án emén epwe asukula néún nengngin ewe Torah (ewe Allúk). Ren ar ámwáálaló án Kot ekiek, ekkewe néúwisin lamalamen Jus ra fótukalong lón ekiekin chómmóng mwán ar repwe oput fefin.

Lupwen Jesus a nóm wóón fénúfan, a kúna ekkena aapaap ngeni fefin, ewe ekiek a fótóló waran lón ar kewe eéreni. (Mateus 15:6, 9; 26:7-11) Ekkena afalafal ra etipetipa án Jesus féffér ngeni fefin? Met sia tongeni káé seni an féffér me ekiek? Lamalamen Chón Kraist mi enlet a angasaaló ekkewe fefin? Ewe lesen mwirin ei epwe pélúweni ekkeei kapas eis.

[Sasing lon pekin taropwe 5]

Efa a ffér pwe álisien me pélúwen Atam

[Sasing lon pekin taropwe 6]

Ekkewe fin Israel lóóm ra féri angangen business