1924—Vyaka Zana Mundduni

ANLALEYA ALABIHEDHAGA RADIYO

Abali o Beteli ahilaba okwaranya yaka modha wi amage mburo ogali radiyo wa WBBR o Staten Island, Nova York. Mmalelani okuputta mburoya, awene ahamagela nyumba enddimuwa anamalabaya na perediyu yinagu mwattiyiwa dhipano dholabana. Mpulihiwe mabasa aba, abali ahiroma osasanyedha dhipano dhafuneya wi “radiyoya arome olaba.” Mbwenyi anfwanyela opemberha dhorutxa dhinjidhene.

Abali ahizinddiyela wi mukalelo wasasanyedhiwe antena wamakamakaya wali worutxa vaddiddi. Antena wa 91 meturu ya elapi wanfwanyela otomeyiwa vari va miri minli dha 61 meturu ya elapi. Dila yoroma yahivonya. Mbwenyi na nikamihedho na Yehova, abali ahiwodha omutomeya. Calvin Prosser, okamihedhile mabasa aba ohiloga, “Iyo kowodha omutomeya antenaya dila yoroma, ‘Nigahivittittimiha!’” Abali ahinvaha nttittimihona Yehova, mbwenyi makattamihoya kagomile.

Radiyoya wali muswa, nanda kiyali yovevuwa ogula dhipano dhafuneya. Mbwenyi abali ahifwanya dhipano dhalabihedhiwe wale dhali vakuvi na mburoya. Ottiya ogula mikorofoni, awene alabihedhile telefoni. Labo dhahi na matiyu, mweri wa Feverero, abali ahigana otagiha dhipanodha wi one akala dhanlaba deretu. Awene anfwanyela okana porogarama wi avavihe, nona abali ahiba jibo dh’Omwene. Ernest Lowe ohinubutxedha nowagalala wi oku abali ebaga ahakela chamada ya Namattonga Rutherford,b ovuruwanile jibo mu radiyoni mwaye o Brooklyn, walapelane makilometru 25.

Mbali Rutherford avegaga ohiloga: “Kamalihani okuwa oku wabure, munkala ninga nikuru na apaka!” Na manyazo, abaliya momaguva-mwene ahimutximiha radiyoya, mbwenyi ahikana nikuluvelo nawi àli omala-nawale wi avavihedhe porogarama yoroma.

24 ya Feverero ya 1924, mwari mwa mudhidhi ovavihedhiwe porogarama yoroma, Mbali Rutherford ohiloga wi radiyoya “agahilabihedhiwa wi akosena mabasa attiyedhiwani na Mwene wawa Yezu Kristu,” wakamihedha “attu omunonelamo Bibilia vina masaka amakamaka ankalihu.”

Dila yoroma evavihedhiwe porogarama eji, dhetene dhaheedda deretu. Radiyo oddu WBBR wahilabihedhiwa mwari mwa vyaka 33 wi dhivavihiwe porogarama dha radiyo dha nlogo na Yehova.

NOLIBA MURIMA AHAPAMBIHA ASOGORHELI A MARELIJIAU

Julyu wa 1924, Anamasunza a Bibilia ahigumana wi akose matugumano a ttattamwa o Colombus, Ohio. Adelegado ahidha orugunuwa elabo yotene vina ahivuruwana madiskursu na elogelo ya Árabe, engelezi, Efransezi, Alemão, Egregu, Húngaro, Italiano, Lituano, Polonês, Russo, Ucraniano vina dhilogelo dha o Escandinávia. Dhipaddi dha porogaramaya dhavuwihiwa muradiyoni vina abali ahikumbirha Jornal ya muruddaya wi alebe makani a matugumanoya malabo otene.

Txinayi, labo 24 ya Julyu, okwaranya attu 5.000 ahona matugumano a ttattamwa. Awene ahigawa manivuru waddamela muttengo wa 30.000 vina ahiroma matxikwi na matxikwi a masunzo a Bibilia. Torre de Vigia (ovano onkuweliwa Mwang’aneli) ohikuwela labo nttile ninga “epaddi yowagalala vaddiddi ya matugumano a ttattamwa.”

Elobo yina yamakamaka epadduwile Ishano, labo 25 ya Julyu, mudhidhi wengesile Mbali Rutherford dukumento yapambiha asogorheli a marelijiau. Iyene ohiloga wi asogorheli a politika, a marelijiau vina aliba marhondda “anabarela attu oziwa ebaribari mwaha wa Omwene wa Mulugu obuwene ogalabihedhile Mulugu wi arurihe nlogo na attu.” Ottiya ejo, dukumentoya ehiloga wi alobwana aba “ahivonya sabwani ankamihedha Liga das Nações vina anloga wi ‘obu wali mukalelo wa Mulugu olamulela elabo.’” Anamasunza a Bibilia anfwanyela oliba murima wi àziwihe attu muselu obu.

Musogorhomwa, artigu dhahi wa Torre de Vigia ohiloga wi: “Matugumano aba a Ttattamwa akosiwe o Columbus ahilibiha nroromelo na abali na arogora amulabela Yehova na murima wawa wotene . . . vina ahavaha oliba murima wi awodhe olaleya masiki agumanagana ofwara-fwariwa.” Leo Claus wonile matugumanoya, onowubuwela: “Mmaleli matugumanoya, nahagalala vaddiddi vina nanfuna ovuwiha muselu obu.”

Mweri wa Otuburu, Anamasunza a Bibilia ahiroma ogawa matxikwi na matxikwi a makoopiya a folhetu mwafwanyeya muselu wengesile Mbali Rutherford wapambiha asogorheli a marelijiau. Sidadi dhahi eng’ono yakuweliwa Cleveland Oklahoma o Estados Unidos, Frank Johnson wahipuliha ogawa mafolhetu ohinafiya mudhidhi walaganilani ogumana na abali ena, nona wanfwanyela ojedha mitala 20 wi abali ena na arogora anfwanye. Iyene kafwanyela ojedha mburo-mburovi ogafwanyiwiye momaguva-mwene, sabwani alobwana a sidadi ejile àli osilidhiwene na mabasa olaleya akosa mbali Frank, nona animutamela. Mbali Johnson ohigana ovitala kapela dhahi yali vakuvi. Vowi kanfwanyilemo muttu, wahittiya folhetu mBibiliani mwa musogorheliya vina mmipaddoni dhetene. Iyene ohibudduwa momaguva-mwene. Vowi wahikana mudhidhi, wahikosa yakakene kapela dhina bili.

Frank ohittamagela mburo ogagumaniliye na abali. Iyene wahivitala okoddeni wa mburo wagulihiwa pitiroro, awang’anelaga alobwana amutamela. Alobwanaya abale ahivira na karo mbwenyi kawodhile omona. Mudhowelani, anamalaleya ena alaleya mirudda dhowaddamela, ahidha omuttukula Frank vina ahidhowa vamodha.

Mbali mmodha wali na iyo ohiloga: “Mudhidhi wabudduwihu musidadimwa, nihivira kapela esile ttaru. Mwenemwale nihawona attu owakwana 50 osogorho wa kapela modha-modha. Attu ena anengesa folhetuya, oku ena anttiddela wi musogorheliya one. Nihibudduwa mudhidhi wofwanyelela wi nirabele makani! Mbwenyi ninomutamalela Yehova Mulugu wehu sabwa ya onibarela vina onivaha eziwelo wila niwodhe wapemberha amwiddani a Omwene wa Mulugu.”

ANAMASUNZA A BIBILIA AHILALEYA NA OLIBA MURIMA DHILABO DHINA

Dhilabo dhina, Anamasunza a Bibilia ahiwodha olaleya na oliba murima. O norte w’o França Józef Krett ohalaleyela anamalaba atiba mina àli o Polônia. Iyene wahikosa masasanyedho wi akose diskursu yana mutoma “Ovenyihiwa Mukwani Onapadduwe Mohiginela.” Mmaleli ovahiwa konvitidha attu akala musidadimwa, padiri ohakokomeza attu a kapela yaye wi anadhowe. Mbwenyi kipadduwile ejile yalogiliye. Okwaranya muttengo wa attu 5.000 ahona diskursuya vamodha na padiriya. Mbali Krett ohimuwoba padiriya wi abarele dharumeliye, mbwenyi iyene wahikodda. Mmaleli Mbali Krett okosa diskursu yaye, ohavaha attuyamo manivuru aniyena sabwani awene anfuna txibarene oziwa venjene sabwa ya Nzu na Mulugu.—Am. 8:11.

Claude Brown wahidhowa elabo dhahi y’o Afrika ovano enziwiwa ninga Gana wi alaleye miselu dhapama. Madiskursu aye vina manivuru agawiye ahikamihedha ovuwiha ebaribari momaguva-mwene elabo ejile. John Blankson wasunza wi akale framaseutiku, wahoona madiskursu a mbali Brown. Momaguva-mwene wahizinddiyela wi wahifwanya ebaribari. Iyene onowubuwela “Ebaribari yahiddiginya murima waga, miyo ddiloga sabwa ya ebaribari na attu enjene oskola yaga ya framasiya.”

John wahisunza wi Bibilia kansunziha wi Mulugu alivo Araru mwa Muttu Mmodha. Nona, labo nimodha wahidhowa kapela dhahi wi anvuze padiri sabwa ya makani aba. Padiriya wahimuttamagiha akuwaga: “Weyo kuli Mukristu; onalabela Adomonyo. Kavenyavo!”

Mfiyedhiye vatakulu, John wahimulebela karta padiriya vina ohimukumbirha wi agumane vanamwinjini wila alogele makani aba awi Mulugu alivo Araru mwa Muttu Mmodha. Padiriya wahakula kartaya amukuwelelega John okambirinya ya namasunziha wa eskola yaye ya framasiya, wenewo namasunzihaya wahinvuza John akala txibarene wahimulebela karta padiri.

John ohakula “Ndde, miyo ddimulebela.”

Namasunziha wahimukokomeza John wi amulebele karta wili padiriya amukumbirhaga nlevelelo. Nona John ohileba:

“Nabuya, namasunziha waga ohiddikumbirha wi ddulebeleni ddukumbirhagani nlevelelo, nona ddili womala-nawale wi ddukumbirheni nlevelelo mbwenyi akala nyuwo munorumela wi munsunziha dhilobo dhottambi.”

Namasunzihaya, wahitikina vaddiddi vina wahinvuza: “Blankson, jijuwene enfuniwe oleba?”

“Ndde, Nabuya. Jijuwene enwodhimi oleba.”

“Weyo onele ottamagihiwa. Kinwodheya weyo odhowagavi osunzaga eskola eji akala onomuloga bure padiri wa kapela enkamihedhiwa na guverno?”

“Kito, Nabuya, . . . nyuwo muganisunzihaga oku iyo nihinonelagamo kaninkosa mavuzo?”

“Ndde munokosaga.”

“Jijuwene epadduwile. Munddimuwa oddu wela omusunziha Bibilia, miyo ddimukosa nivuzo. Akala iyene kanwodha wakula nivuzona ddinomageleliwa omulebela karta ddikumbirhaga nlevelelo?”

Blankson kattamagihiwe. Vina kalebile kartaya akumbirhaga nlevelelo.

ANAMASUNZA A BIBILIA ANFUNA OKOSA VENJENE MMABASANI A YEHOVA

Agwaddelaga mabasa akosiwe vayakani, Torre de Vigia ohiloga: “Txibarene ninowodha ologa dhahene ninga David: “Nyuwo muddivaha guru mukoddonimwá.” (Masal. 18:40; [Masal. 18:39 NM]) Yaka eji enidhelana wagalala onddimuwa sabwani nihoona mukalelo onikamihedhile Yehova mmabasani mwaye . . . Adhari aye ororomeleya . . . anolaleya miselu dhapama nowagalala.”

Omamalelo wa yaka, abali ahikosa masasanyedho wi akaane radiyo mwina. Mabasaya aromile mburo mwina ogakalile radioya vakuvi va Chicago. Radiyo oddu muswa wakuweliwa NZU. Dila eji awene alabihedhile dhipano dhovadda dhigakamihedhile attu ovuruwana Miselu dh’Omwene masiki mmimburoni dholapela ofiyedha o norte y’o Canadá.

Yaka ya 1925 Yehova ohakamihedha abali ononelamo dhilobo dhiswa mwaha wa kapitulu 12 ya Ovuhulela. Sabwa ya ononelamo oku oswa, ena ahittiya omulabela Yehova mbwenyi ena ahagalala venjene sabwa ya ononelamo pama dhilobo dhipadduwile wirimu vina mukalelo opattilani nlogo na Mulugu velaboni ya vati.