Dhowakula dha Mabasa na Yeddelo Yehu ya Okristu

2-​8 YA DEZEMBURU

MAFUMO A MAZU A MULUGU | OVUHULELA 7-9

“Yehova Onele Oruriha Muthithi Munddimuwa wa Athu Ohelegeya”

(Ovuhulela 7:9) Novenya ddihona muthithi munddimuwa wa athu ohelegeya, àli a vilabo dhotene, mahimo etene, malogo etene, a dhilogelo dhetene. Etene ahimela osogorho wa mpaddu wa Mwana-Nibila, ahabalela dhotxena, athiddela mmadani mwawa makubari a minddu.

it-2 253 ddima 2

Muthithi Munddimuwa

Eji enonithukulela nivuzo nthi: Akala “muthithi munddimuwa” onaddiwana athu anavuniwe vina anakale velaboni ya vati okala nokala-wene, enwodheya dhavi awene wimela ‘osogorho wa mpaddu wa Mulugu vina okala vamentoni va Mwana-Nibila’? (Ovuh 7:9) Yologa eji, ‘wimela’, enlogiwa mBibiliani, enaddiwana orumeliwa obe wakeliwa wa muthu-muthu obe nikuru na athu. (Masal 1:5; 5:5; Gano 22:29, AT; Lk 1:​19) Txibarene, nivuru na Ovuhulela ninologa wi “amwene a mwilaboni, anamathonga, anameddiha, anyakoddo, mafumu, anamawodha, muthu ddi muthu: mudhari peno furu” anela okuwela malugu na mazu awi: “munigomowele munivite wi ole ogilatile vampaddoni ananone, nithawe owali wa Mwana-Nibila. Nifiya-wene siku ninddimuwa nowali wawa! Bani onawodhe oviluwa?” (Ovuh 6:​15-​17; kang’ananiha na Lk 21:36.) Nona, enoneya ninga muthithi munddimuwa onaddiwana athu anathawihiwe owali onddimuwa wa Nabuya, badha “oviluwa” sabwa ya orumeliwa na Mulugu vina na Mwana-Nibila.

(Ovuhulela 7:​14) Miyo ddihakula: “Nabuya, onziwa ddi nyuwo”. Iyene ohiloga: “Aba babale avirile mmasosoni manddimuwa, afulile dhabalo dhawa akoddelihaga na nikami na Mwana-Nibila.

it-3 739 ddima 2

Masoso Manddimuwa

Mmalele Jeruzalemi otolotxiwa, dhivira vyaka makummararu, vasogorhova murumiwi Joau ohileba sabwa ya muthithi munddimuwa oli nikuru na athu ambudduwa mwari mwa malogo otene, mahimo etene vina a vilabo dhetene, iyene ohaddeliwa wi athu aba: “Babale avirile mmasosoni manddimuwa.” (Ovuh 7:​13, 14) Sabwa yawi muthithi munddimuwa ‘ovirile mmasosoni manddimuwa’, enononeliwamo wi awene al’oviluwa mmasosoni mpo. Ebaribari ya mazu aba enoneya va nivuruni na Merelo 7:​9, 10, veneva mazu a Mulugu anloga dhahi: “Mulugu wali na [José], onvuna mwa dhokathamiha dhotene [obe mmasosoni mwaye].” José ohivuniwa mwari mwa masoso otene, kahiye wi iyene wela okana ewodhelo yokwaranyana masosoya yeka, nne, mbwenye wela weddihiwa mwari mwa masoso abale amugwela.

(Ovuhulela 7:​15-​17) Nona agakala osogorho wa mpaddo wa Mulugu, amwiwelelaga iyene mathiyu na mutana musanani mwaye. Mulugu, ogilatile vampaddoni, onere wawamelelaga malabo etene. ¹⁶ Kanakwege dala vina, nne nthona; kanatabuwege na nzuwa, nne oviha. ¹⁷ Mwana-Nibila ogilatile vampaddoni vaye onere okala mukumbuzi wawa, onowavelela muli thukuwa dhimbudduwa manje ankaliha egumi. Mulugu onere wakuputha muntori dhawa dhetene.”

it-2 253 ddima 1

Muthithi Munddimuwa

Ozinddiyeleya Wawa. Malago a ozinddiyelana “muthithi munddimuwa” anfwanyeya va nivuruni na Ovuhulela kapitulu 7, venevo vali mazu a nladdaniho. Ovuhulela 7:​15-​17 onologa wi Mulugu ‘onowamelela nlogo naye malabo otene’ onowavelela “muli fukuwa dhimbudduwa manje ankaliha egumi,” vina mwinyene Mulugu “onere okuputha muntori bu muntori wa mmentoni mwawa.” Va Ovuhulela 21:​2-4 ninofwanyavo mazu oladdana ani: “Numba ya Mulugu eli vari va athu” iyene “onere okuputha muntori bu muntori wa mmentoni mwawa, kunakale vina okwa.” Mazu aba kanaddiwana athu ankala wirimu, wenewo onatite ‘Jeruzalemi, oli muthethe muswa wa Mulugu’ atitelaga vati vali malogo otene.

Nipepese Mafumo a Omuyani

(Ovuhulela 7:1) Mmalelani ddihawona anju anayi emelile komo dhonayi dha elabo, abarelaga pevo, wi enobele mwilaboni, mbara, nne miri.

re 115 ddima 4

Ogumanihiwa wa Izrayeli wa Mulugu

⁴ Txibarene, anju aba anayi antapulela makuru manayi a anju, abuwene analabena Yehova wi awanele oligana waye mudhidhiya otonyiliye ogafiya. Anju aba agathiya pevo eji ya wirimu ena owali wothabwa, enela ovudhelela omapathuwelo wa nzuwa, omaddowelo, ogusuni vina onikela pevo; ngoviya enela otata dhinjene. Onela okalawo otolowa wa malogo a elabo yotene, kaniwo nlogo ninavonyiwe; Yehova onakose dhahene wi amwalamwadhe ankala mwilaboni, agurumutxe, vina arimelihe. (Jeremiya 49:36-​38) Enakale efoyo enddimuwa vaddiddi, enela “otagala” vopitha, enela othiyana na ngovi ejile yarimelihilena Yehova athu a nlogo na akadda Amon. (Amós 1:​13-​15) Nihikalawo nikuru na Satana na velaboni ya vati ninawodhe okala wawimeleni nsaka na owali wa Yehova, obe mudhidhi onalagihiye malogo otene owodha oniye?​—Masal 83:15, 18; Izaiya 29:​5, 6.

(Ovuhulela 9:​11) Mwenawa wali anju wathonga elabo ya vati va mathaka. Nzina naye ddi ‘Abaddón’ mwelogeloni ya akadda Hebreu; n’elogelo yehu entapulela ‘Namatolotxa’

it-1 10 ddima 3-4

Abaddón

‘Anju wa mwego movaya’​—bani?

Va nivuruni na Ovuhulela 9:​11, mazu aba “Abaddón” anaddiwana anju onthonga “elabo ya vati va mathaka.” Nzina nthi na elogelo ya Egrego ninlogiwa Apollyon, kuloga “Otolotxa.” Vyaka txikwi na mazana matanamanayi dha mundduni, anamasunza enjene ahikosa masunzo awa wi onihe yawi dhologa dha nlebo nthi, dhali nivuhulo nakwanihedheyile mwigumini mwa athu ninga, Vespasiano, Maomé vina Napoleão, veli-veli anamasunza aba ahiloga wi anju onlogiwa ddi “satana.” Mbwenye niziwe wi Ovuhulela 20:​1-3 onloga wi anju ona “mmadani fugulo ya elabo ya vati,” onaddiwana anju wa Mulugu oli mwimeleli waye orumiwe odhulu, othiya okala “satana”; iyene ddunanfugele satana vati va mathaka. Anamaloga mapadduwo a mBibiliani ahiloga dhinonelanimo mwari mwa nlebo nthi na Ovuhulela 9:​11 wi: “Abaddón, anju wa Mulugu, kahiye Satana, Mulugu onfuna alabena wi akose mabasa aye a otolotxa dha mwilaboni.”

Malebo a Hebreu amalihu ologa, anowoniha wi mazu aba awi avad·dohn, anoladdana na Seol obe okwa. Va Ovuhulela 1:​18 Yezu Kristu ohiloga wi: “Ddilí Oliwovi. Okwa vina mburo onkala akwile, dhilí mmadani mwaga!” Yologa eji enowiwanana na dhologa dha Luka 8:​31. Iyene onowoniha wi ohikana guru yomutolotxana Satana, eji enowoneya va Ahebreu 2:​14, vanloga wi Yezu ohithukula mukalelo w’omuthu, ohikuthula nikami naye “wi n’okwa waye, awodhe omutolotxa satana, mwinya wa okwa.” Va Ovuhulela iyene onozinddiyelihiwa-wene ninga muthikitheliwi wa Mulugu odduwene osakuleliwe Otolotxa obe Otonga.​—Koona APOLION.

9-​15 YA DEZEMBURU

MAFUMO A MAZU A MULUGU | OVUHULELA 10-​12

“Anamona Eli Apiwe Beyihedhiwa Okalawo”

(Ovuhulela 11:3) Epadduwilevi dhawene, miyo ddinere waruma anyakoddo aga eli alaleye nzu naga, awabalele saku, mpaka malabo txikwi na mazana meli na makumatanu na nimodha.”

w14 15/11 30

Mavuzo Ankosa Anamengesa

Anamona eli alogiwe va nivuruni na Ovuhulela kapitulu 11 bani?

Ovuhulela 11:3 onowaloga anamona eli agalaleyile mavuhulo mwari mwa malabo 1.260. Yopadduwaya enloga wi enama yawopiya “enowana na awene, enowawodha, enowapa.” Mbwenye “agavira malabo mararu na vari” Mulugu onowavaha wili muya wa okaliha, anovenya, anowimela, etene abale awang’ana anothiddiwa wova.​—Ovuh. 11:​7, 11.

Anamona aba eli bani? Dhologa dha yopadduwaya dhinoniwodhiha ononelamo. Voroma, iyo ninowaddeliwa wi awene anlogiwa ninga nladdaniho na “miri dha milivera na pante bili.” (Ovuh. 11:4) Eji enonubutxedha panti na miri minli dha olivera dhilogiwe vanivuruni na Zakariya. Miri eso dha olivera dhalogiwe ninga nladdaniho na “athu eli athikitheliwe na makura”, Namathonga Zorobabel na Namakutha Munddimuwa Josuwé, abuwene “athomeliwe omwimelela Nabuya, mwinya wa elabo yotene.” (Zak. 4:​1-3, 14) Yanawili, anamona aba eli anologiwa wi anokosa vizinddiyelo dholigana na esile dhakosa Mizé na Eliya.​—Kang’ananiha na Ovuhulela 11:​5, 6; Olebeliwa 16:​1-7, 28-​35 vina 1 Amwene 17:1; 18:41-​45.

Mavuhulo aba meli aladdanilena dhavi? Dhopadduwa dhobili dhinatonya athikitheliwi a Mulugu, eddihile nikuru naye nsaka n’orutxa. Nona, mwari mwa wakwanihedheya wa Ovuhulela kapitulu 11, abali othikitheliwa emelele witeya wa Omwene wa Mulugu yaka ya 1914 ahilaleya awabalene “saku” mwari mwa vyaka tharu na nameya.

Omamalelo wa olaleya wawa babalile saku, athikitheliwi aba ahifugeliwa mukamburha mwari mwa mudhidhi mung’onovi, ofugeliwa oku onoladdanihiwa na opiwa, onowiwanana vina na milivera dha nladdaniho na nameya wa malabo. Amwiddani a nlogo na Mulugu obuwela wi ahimala ogomiha mabasa a Mulugu, nona eji yahathabiha vaddiddi.​—Ovuh. 11:​8-​10.

Mbwenye mwawiwanana na mazu a nivuhulona, omamalelo wa malabo mararu na nameya, anamona aba eli agahivahiwa muya wokaliha. Kahiye athikitheliwivi aburutxiwe mukamburha bahi, ahikalawo vina abale alivi ororomeleya abuwene avahiwe mabasa othabiha vaddiddi na Mulugu mwa nzina na Nabuyahu Yezu Kristu. Yaka ya 1919 awene ali vari va abale athikitheliwe wi akale ‘emeleli ororomeleya a malago’, akweye vina avahege nlogo na Mulugu muselu womuyani mwari mwa masaka omariha.​—Mt. 24:45-​47; Ovuh. 11:11, 12.

Motikinihani-mwene, Ovuhulela 11:​1, 2 onoladdaniha dhopadduwa esi na mudhidhi obule wasasanyedhiwa obe wavenyihedhiwa musana. Malakiya kapitulu 3 ohiloga yopadduwa yakakene ya wang’aniwa wa musana obe mparha womuyani, nsaka na mudhidhi wokoddelihiwa. (Mal. 3:​1-4) Mabasa aba a okoddelihiwa vina a osasanyedha aromile vina agomile nsaka gani? Eteyile yaka ya 1914 ofiyedha omaromelo wa yaka ya 1919. Masaka aba anotaganyiheya na malabo 1.260 (myeri 42) vina na nladdaniho na milivera na nameya wa malabo alogiwe va Ovuhulela kapitulu 11.

Ninothaba vaddiddi sabwa ya Yehova osasanyedha mabasa aba vina onira nlogo naye nokoddela, ninzuzumela mabasa apama! (Tito 2:​14) Mwawenjedhedha, iyo ninowatamalela vopitha abali a nikuru nothikitheliwa abuwene ali ororomeleya, ofiyedha weddiha nlogo na Mulugu mmasakani abale orutxa vina mwa awene olaba ninga nladdaniho na anamona eli.

(Ovuhulela 11:7) Agamala opuliha ddimawa, enama yawopiha enbudduwa mwilaboni ya vati va mathaka, enowana na awene, enowawodha, enowapa.

(Ovuhulela 11:11) Agavira malabo mararu na vari, Mulugu onowavaha wili muya wa egumi; anovenya, anowimela. Etene abale awañgana, anothiddiwa wova.

Nipepese Mafumo a Omuyani

(Ovuhulela 10:​9, 10) Ddimususela anju, ddimuloba addivahe mwana-nivuruná. Iyene oddakula: “Thukulá, medhá. Mbani mwawo ninere owuwawela, oku mwano muthapirhelaga ninga wiyi. ¹⁰ Ddimwakela mwana-nivuru mmadani mwa anju, ddimmedha; mwano, ddewa ninga wiyi. Mmalelemi ommedha, mbani ddewamo owawa wothabwa.

it-3 458 ddima 9

Rolu

Mazu a Nladdaniho. Mbibiliani muhikala maladdaniho menjene a “rolu”. Nivuru na Ezekiyel vina Zakariya anologa rolu dhalebiwe mpaddi dhobili. Vowi masaka abale elemeleloya yali ya olebiwa epaddi modha ya rolu, olebiwa dhipaddi dhobili enoneya ninga museluya kuwali wovegana, waloga dhothonga dhoribiha murima, vina dhawumiha milomo. (Ezek 2:9–​3:3; Zek 5:​1-4) Ovuhulela onloga wi Joau ohimona ole wagilatile vampaddoni bathiddele na nlada naye noja rolu modha yafugiwe dila tanu na bili, yahawodhiwa wengesiwa na muthu-muthuvi, ofiyedha Mwana-nibila wa Mulugu ofugula. (Ovuh 5:​1, 12; 6:​1, 12-​14) Vasogorhova, mwari mwa woneyeliwa oku, Joau ohivahiwa rolu vina ohaddeliwa wi aje. Mujeliye yanimuthapirela mwano, mbwenye mufiyedhani mbali, ehiwawihamo mwetemwene. Vowi roluya yali yofuguwene, enozinddiyeleya wi vahikala muselu wononeleyamo. “Yanimuthapirhela” Joau ofuna oziwa muselu wali mu rolunimwa, mbwenye muziweliye vina vanonelemu iyene wi yanfuneya wi avuwihe museluya, ohidha owawiwa mbani. (Ovuh 10:​1-​11) Ezekiyeli vina ohipadduweliwa yakakene nsaka nthile nalagihiwiye rolu; mwari mwa roluya mwahikala dholebiwa dha “efoya, osisimela, kutho.”​—Ezek 2:​10.

(Ovuhulela 12:​1-5) Odhulu ohoneya ezinddiyelo yotikiniha: muyana dhahi wabalile nzuwa, wemelile vadhulu va mwamweri, warugunuweliwe omusorho neneri kumi na bili. ² Wafuna ombala mwana, wonla n’owiwa opa. ³ Osogorhowa nihoneya ntikiniho nina odhulu: yali nowa enddimuwa yawopiha, yofila ninga motho, yana misoro mitanu na mili, manyaga kumi; musoro-musoro wanoneyana ezinddiyelo y’omwene. ⁴ Na mwilaye oburula epaddi yaneraru ya vineneri, ovaritxela elabo yotene ya vati. Nowa ejo esusela vali muyanayá wafuna obala, etamelaga ommedha mwanaye vanambaliye. ⁵ Muyana ombala mwana mulabwana, othomeliwe wathonga athu a malogo etene na fibo ya mujila. Mwanaya osepuliwavo, othukuleliwa vali Mulugu vampaddoni vaye.

it-1 743 ddima 2-4

Wiwa Opa wa Muyana Onfuna Obala

Muwoneyeliwani mwa murumiwi Joau, iyene ohimona muyana wirimu “wafuna ombala mwana, wonla n’owiwa opa.” Muyanaya “ombala mwana mulabwana, othomeliwe wathonga athu a malogo etene na fibo ya mujila.” Nowa efunaga ommedhekula, “mwanaya osepuliwavo, othukuleliwa vali Mulugu vampaddoni vaye.” (Ovuh 12:​1, 2, 4-6) Osepuliwa wa mwana oddu asepuleliwaga odhulu, enoniha wi Mulugu ohimurumela ninga nammodha waye; masiki masaka a wale, ayima abaliwa andowiwana vamentoni va ababiwa wi babeya amwakele ninga mwanaye. (Koona OBALIWA.) Eji enodha oladdanihiwa wi “muyana” oli ninga “mwadhi” wa Mulugu oli “Jeruzalemi wa wirimu” “mayi” wa Kristu vamodha na abalayeya omuyani.​—Gal 4:​26; Aheb 2:​11, 12, 17.

Enoziweya wi “Mwadhi” wa Mulugu wa wirimu, agali wotowa yothega, mubalani mwaye kagewalemo opa. Wiwa opa oku wa obala, yali ezinddiyelo ya “muyana” oddu oziwa wi nsaka naye n’obala nili vakuvi; iyene agahiziwa wi mudhidhi waye onfuna ofiya.​—Ovuh 12:2.

Mwana oddu wa “mwana mulabwana” onladdanihiwa na ani? Iyene “othomeliwe wathonga athu a malogo etene na fibo ya mujila.” Eji yahimala ovuhuleliwa va Masalmo 2:​6-9, venevo vanlogiwa dha Mwene W’othikitheliwa wa Mulugu. Mbwenye Joau wonihiwe mapadduwo aba Yezu bamale okwa wale vaddiddi velaboni ya vati vina wahimala ovenyihiwa mukwani. Woneyeliwa oku onoladdanihiwa na witeya wa Omwene wa Muthikitheliwi oli mmadani mwa Mwana-Mulugu, Yezu Kristu, ovenyihiwe mukwani, ajedhaga wakwanihedhiwa wa mazu aba awi: “gilati omononi waga woja; miyo ddinoawira amwiddanawo akale adhari awo”.​—Aheb 10:12, 13; Masal 110:1; Ovuh 12:10.

16-​22 YA DEZEMBURU

MAFUMO A MAZU A MULUGU | OVUHULELA 13-​16

“Kuwove Enama Yawopiha”

(Ovuhulela 13:​1, 2) Osogorhowa ddihona enama yawopiha evaddelaga mbara, yana misorho mitanu na minli, manyaga kumi. Otogani wa nnyaga-nnyaga wakala ezinddiyelo y’omwene; musorho-musorho wahilebiwa nzina n’omunyimulana Mulugu. ² Enama yonilemi yaladdana na nyarugwe, manyalo aye ali ninga a nikurukumwa, mulomo waye ninga wa poddogoma. Nowa ejile enddimuwa emuthiyedha enama ejo guru dhaye, mpaddo n’omwinya waye.

w12 15/6 8 ddima 6

“Ovuhuleliwa wa Dhoviteya” dha Yehova

⁶ Omamalelo wa vyaka zana dhoroma N.K., mvenyihiwe Yezu ohimoniha murumiwi Joau dhawoneya dhinjene dhotikiniha. (Ovuh. 1:1) Mwari mwa dhawonihiwa esi, yinaya ddi Ddiabo, onladdanihiwa na nowa, yimele nikome na bara. (Kengesa Ovuhulela 13:​1, 2.) Joua vina ohona enama enddimuwa yawopiha evaddele mbara bivahiwa owodha onddimuwa na Ddiabo. Vasogorhova anju ohimunonihedhamo Joau wi misorho mitanu na minli dha enama yawopiha ya mulaya wofila, nladdaniho na enama ya Ovuhulela 13:1, enawimelela “amwena atanu na eli,” obe anamathonga. (Ovuh. 13:14, 15; 17:​3, 9, 10) Nsaka nilebile Joau mapadduwo aba, amwene atanu ahimala otolowa, mmodha wela olamulela; mwina wali “ahinathi ofiya.” Enazinddiyeliha amwene aba txini, obe guru dhawa dhinoneya dhavi? Ndoweni nisunzeni musorho mmodha-mmodha wa enama yawopiha elebiwe mu nivuruni na Ovuhulela. Ninela wona vina wi Daniyel ohiloga mapadduwo a amwene aba, masaka mena iyene waloga ninga mavuhulo.

(Ovuhulela 13:11) Novenya ddihona enama yina ebuwaga vati, yana manyaga meli aladdana na a mwana-nibila wa pogo, yàloga ninga nowa ejile enddimuwa yawopiha.

(Ovuhulela 13:15) Enama eji yanawili evahiwa owodha wowika muya onkaliha mu nladdanihoni na enama yoroma yawopiha, wi niwodhe ologa, vina wapa etene ankodda webedha nladdanihoná.

re 194 ddima 26

Enama Yawopiha ya Manyaga Meli

²⁶ Apava vanaddiwana nni? Vanaddiwana anamawodha anlamulela elabo yotene ankuweliwa Anglo-Americana​—bakakene anladdanihiwa na musurho wanotanu na wili wa enama yawopiha, mbwenye mabasa aye ba thimaya-thimaya! Othiyanihiwa waye muwonihiwani mwa Joau enoniwodhiha ononelamo vimanya dhiniye, masiki dh’elabo dhitxinjeye. Enama eji ya nladdaniho ena manyaga meli enaddiwana alamuleli eli akalewo mudhidhi mmodhene, muthu-muthu alamulelaga epaddi yaye. Manyaga meli “aladdana na mwana-nibila”, nladdaniho nawi, iyene agahoneya ninga mulamuleli wokurumuwa vina ohimputhula, akalaga ninga onlamulela n’oligana, ofiyedha okokoreliwa na malogo a elabo yotene. Ologa “ninga nowa ejile enddimuwa,” nladdaniho nawi, onotxutxa vina onowatotela ngovi malogo abale agakoddile olamulela waye. Mulamuleli oddu kanakokomeza athu wiwelela vina orumela Omwene wa Mulugu othiddeliwe na Mwana-Nibila wa Mulugu, mbwenye onzuzumeletxa wiwelela olamulela wa Satana, odduwene oli nowa enddimuwa. Onototaga owana-wana, widdana, vina opujana wa malogo otene anzuzumela okokorela enama eji yawopiha.

re 195 ddima 30-​31

Enama Yawopiha ya Manyaga Meli

³⁰ Mwari mwa mapadduwo aba otene ehoneya wi makuru aba akamihedhiwa vina onuwihiwa na akadda Grã-Bretanha na Estados Unidos, abuwene aziwiwa voroma-vene ninga Wiwanana wa Malogo, [Liga das Nações]. Vasogorhova, va nivuruni na Ovuhulela kapitulu 17, enama eji enodhana ezinddiyelo yothiyana; ovano, enoneya ninga enama enddimuwa yofila, yokalawene vina ena muya onkaliha, ehifunaga nikamihedho mwari mwa okalawo waye. Makuru aba anologa n’ekalelo yovithukulela sabwa yawubuwela wi ba awene ana ewodhelo ya odhana murenddele na nibarelo na malogo otene. Mbwenye mwebaribari, awene ankala ologavi makani oruwanana vina osuthana. Anowimedhagana vina anotxutxaga wapa malogo-malogovi obe makuru ahinrumela olamuleliwa na awene. Makuru aba Awiwanana ahathamagiha mwilaboni mwawa malogo otene ahafuna olamuleliwa na awene. Nsaka ninarome goyi enddimuwa “anddimuwa” a anyakoddo aba, ali nladdaniho na enama yawopiha anela otota ngovi enddimuwa vaddiddi.​—Ovuhulela 7:​14; 17:​8, 16.

³¹ Oromana Koddo Yanawili nladdaniho na enama eji​—enlaba ovanene ninga nikuru na Malogo Owiwanana [Nações Unidas]​—makuru aba ahipa vaddiddi. Ninga motagiha, yaka ya 1950 malogo aba a ONU ahiraba koddo elabo ya Koreiya w’o Norte na Koreiya w’o Sul. Malogo aba a ONU vamodha na Koreiya w’o Sul ahapa athu owakwana 1.420.000 a mpaddi wa Koreiya w’o Norte na Ochina. N’ekalelo yakakene yaka ya 1960 na 1964, anyakoddo a ONU ali ovyethekene o República Democrática y’o Congo. Othiya ejuwenevi, anddimuwa a elabo yotene, otaganyiha na emeleliya a mmakapela, ninga papa Paulo VI na João Paulo II, anologaga wi ezinddiyelo eji yomariha jili njedhelo na murenddele wa malogo. Akala malogo anothiya walabela, awene anologa wi mwilaboni kamunakaliwe athu vina. Dhahene awene anowatxutxa watolotxa athu otene ankodda wiwananeyana na awene vina ankodda okokorela ezinddiyelo eji.​—Olibiha 5:​8, 9

(Ovuhulela 13:16, 17) Enamayá yàmagelela etene, aima na anddimuwa, areli na ahawi, afuru na adhari, opidiwa ezinddiyelo mmadani noja na vakoveni. ¹⁷ Dhahene kàliwo wawodha ogula peno oguliha ahinna ezinddiyelo ejo, eli nzina na enama obe nifunddo ninvahana na nzina na enamayá.

w09 15/2 4 ddima 2

Otapuleliwa wa Nivuru na Ovuhulela​—II

13:16, 17. Masiki nikalaga wozuzumene na mabasa ehu othiyana-thiyana a ‘ogula peno oguliha,’ kanirumele olamuleliwa na enama yawopiha. Nigarumela “opidiwa ezinddiyelo mmadani noja na vakoveni”, ninkala ninga ninfuna wi enama eji yeddihe dhokosa dhehu na dhubuwelodha dhehu.

Nipepese Mafumo a Omuyani

(Ovuhulela 16:13, 14) Osogorhowa ddihona muya dhabure miraru, dhabudduwa mwano mwa nowa ejile enddimuwa, mwano mwa enama ejile evaddelile mbara, mwano mwa namavuhulela wa wota, dhilupaga ninga ananddwe. ¹⁴ Muya eso dha a satana, dhinira matikiniho, dhinowafiyedha amwene etene a mwilaboni wi dhàgumanihele koddo ya siku ninddimuwa na Mulugu mwinya wa guru dhetene.

w09 15/2 4 ddima 5

Otapuleliwa wa Nivuru na Ovuhulela​—II

16:13-​16. “Muya dhabure miraru” dhinzinddiyeliha miselu dhonddokotxa murima dhawubuweliwana wi amwene a mwilaboni kapathiwe malave a ogwihedhiwa owali wa Mulugu oli mwari mwa anakoma atanu na eli; mbwenye ejo kinapadduwe, awenene banamageleliwe omusadduwela Yehova.​—Mt. 24:42, 44.

(Ovuhulela 16:21) Odhulu odha maralala manddimuwa-nddimuwa, aleméla opitha kilu makumanayi, agwela athu. Athuyá annimuruwanela Mulugu goyi dha maralala abo, àpida na guru dhothabwa.

w15 15/7 16 ddima 9

“Woboleliwa Wenyu Oli Vakuvi-Kuvi”!

⁹ Obu kunakale mudhidhi wa olaleya “Muthaka wa Omwene wa Mulugu”. Nsaka ntho ninela ovira. “Ogoma wa elabo” onakale vakuvi! (Mt. 24:14) Txibarene, nlogo na Mulugu ninela ovuwiha muselu woribiha murima vaddiddi. Enoneya ninga muselu obu onakale wawi elabo ya Satana enela ogoma kakamwe. Bibilia onoladdaniha muselu obu na muselu wa maralala, velevo vanlogiye mazu awi: “Odhulu odha maralala manddimuwa-nddimuwa, aleméla opitha kilu makumanayi, agwela athu. Athuyá annimuruwanela Mulugu goyi dha maralala abo, àpida na guru dhothabwa.”​—Ovuh. 16:21.

23-​29 YA DEZEMBURU

MAFUMO A MAZU A MULUGU | OVUHULELA 17-​19

“Koddo ya Mulugu Enela Ogomiha Koddo Dhotedhene”

(Ovuhulela 19:11) Nowidhawo, ddihona erimu jifuguwile. Wenowo ohoneya kavalo wotxena. Wagilatilevo, nzina naye thinthi: “Muroromeli, mwinya webaribari,” vowi onothonga, onowana koddo na murima woligana.

(Ovuhulela 19:14-​16) Makuru a anyakoddo a odhulu annifwara wogilatene va kavaloni wotxena, awabalene guwo dhoneñgeneya, dhotxena. ¹⁵ Mwano mwaye mwabudduwa supaddana nawiva wi àsuvena athu a malogo. Iyene onere wathonga na fibo ya mujila, onere ovodda milima dhimbudduwa vinyu entonya olaga wawopiha wa Mulugu wodha-wodha. ¹⁶ Vaguwoni yabalileye, vatàkuni vaye vahilebiwa nzina naye, thinthi: “Mwene wa amwene, Nabuya wa anabuya”.

w08 1/4 8 ddima 3-4

Harmagedón​—Koddo ya Mulugu Enagomihe Koddo Dhotedhene

Aligani kana ofuru sabwani atabala alivi vampaddoni wolamulela. (Gano 29:2; Kohélet 8:9) Enoziweya wi kinwodheya iyo othiyaniha opujana vamodha na obureya onira athu. Nona, niziweni wi, wila nikane murenddele na oliganawa vanela ofuneya okosiwa elobo​—otolotxiwa wa avuti. “Goyi ya mvuti enomutxenjerhiha muthu woligana murima”, ologile ddi mwene Salomau.​—Gano 21:18.

Vowi Mulugu muligani, ninoziwani txibarene wi othongiwa wa avuti onakale woliga, kavo onapujiwe. “Namathonga wa elabo yotene onosoriha na mukalelo wovirigana”? Abramu dduvuzile dhahene. Abramu ohona na mento aye wi Yehova onothonga n’oliga mudhidhi wetene! (Wita 18:25) Nona Bibilia agaloga wi Yehova kanfuna orimela wa Muthu nne mmodha; iyene onfuna wi otene afwanye mudhidhi worugunutxa murima.​—Ezekiyel 18:32; 2 Ped 3:9.

it-1 475 ddima 5

Kavalo

Murumiwi Joau ohonihiwa muthithimihiwi Yezu Kristu bali vakavaloni yotxena, mundduni mwaye mwahikala anyakoddo ena ali na kavalo dhotxena. Joau wonihiwe mapadduwo aba ninga mwimeleli wa oligana vina womyala murima odduwene oli ninga munamona wa koddo enarabe Kristu na amwiddani otene, wi abarele olamulela wa Mulugu oli Babi wa elabo. (Ovuhulela 19:11, 14). Ejo ehinathi opadduwa, Kristu onowoniwana owodha wa olamulela vina vanowoneya dhifoyo dhinjene dhimpadduwa esuwene dhinladdanihiwa na makavalo a milaya dhothiyana-thiyana.​—Ovuh 6:​2-8.

(Ovuhulela 19:19, 20) Apo ddihona enama ejile enddimuwa, vamodha na amwene a mwilaboni na anyakoddo awa, ovyethekene arabe koddo na ole wagilatile vakavaloni, vina na anyakoddo aye. ²⁰ Enama ejo enddimuwa ethiddiwa vamodha na namavuhulela waye wawota, wera dhotikiniha vamentoni vaye, wi ànyengethe athu apidiwe ezinddyelo ya enamayá, vina ébedha nladdaniho naye. Enama na namavuhulela waye wa wota avokeliwa amento-ene v’elalani ya motho, yathidda na enxofre.

re 286 ddima 24

Mwene wa Munyakoddo Onopembera o Harmagedón

²⁴ Enama ya misorho mitanu na minli na manyaga kumi, entonya nikuru na olamulela wa Satana, onvokeliwa velalani ya motho, vamodha na namavuhulelaya wawota, oli olamulela wanotanu na wili wa elabo yotene. (Ovuhulela 13:​1, 11-​13; 16:13) “Akalawovi” vina ali awiwananene wi abeddegele nlogo na Mulugu, mbwenye anela ovokeliwa “v’elalani ya motho, [enthidda na] na enxofre.” Bu motho-ene obu onziwehu? Nne, vowi namavuhulela oddu onlogiwa vina na vinamadha, kahiye vinama esile dhinziwehu. Apa vanlogiwa vizinddiyelo dha otolotxiwa-mutolowelo, otolotxiwa kakamwe, wohiyelela vina okalawo. Awene anela oponyedhiwa okwa vina ekiwe mu Hades vamodha na Ddiabuya. (Ovuhulela 20:10, 14) Kinlogiwana mburho wa motho onaponyedhiwe atabala, vowi nzina ntho na mburho wa motho ninomugiha mara Yehova.​—Jeremiya 19:5; 32:35; 1 Joau 4:​8, 16.

(Ovuhulela 19:21) Athu ena apiwa na supadda-nthile, nàbudduwa mwano mwa ole wagilatile va kavaloni wotxena. Balame dhija miruthu dhawa, mpaka ovona.

re 286 ddima 25

Mwene wa Munyakoddo Onopembera o Harmagedón

²⁵ Otene abale ahali munikuruni na alamuleli aba, mbwenye akosa dhotakala dha mwilaboni mpuno, anela opiwa vina “na supadda nthile [ninabudduwe mwano mwa ole ogilatile] va kavaloni wotxena.” Yezu onela wathongela opiwa. Vowi kinlogiwa wi athu aba anela odhowa onburhoni wa motho, kuloga awene anojedha ovenyihiwa mukwani? Kawo masunziho anaddeliwehu wi abale anapiwe na Muthongi wa Yehova anela ovenyihiwa mukwani. Ninga mulogele Yezu, abale otene ahili “mabila”, anadhowe “omothoni ohinthimiheya” ogaseliwe Satana na anju awota, kuloga, “otolotxiwa mutolowelo”. (Mateu 25:33, 41, 46) Eji enela othukulela ‘labo n’othonga vina otolotxiwa wa athu otakala murima.’​—2 Ped 3:7; Nahum 1:​2, 7-9; Malakiya 4:1.

Nipepese Mafumo a Omuyani

(Ovuhulela 17:8) Enama yonilewe, yakalagawo; ddabuno kayiwo, enfuna ebudduwe vatí va mathaka, edhowe yarimele. Athu a mwilaboni ahilebiwe munivuruni mwa egumi ovenyana omaromelo wa elabo, anere otikina onaga wi enama ejo yakalawo, ddabuno kayiwo, vano enere wiyela.

re 247-​248 ddima 5-6

Ovapiwa wa Yoviteya Yotikiniha

⁵ “Enama yonilewe, yakalagawo; ddabuno kayiwo.” Txibarene, enama eji yakalagawo; ali abale ankuweliwa Wiwanana wa Malogo [Liga das Nações] eteyile labo 10 wa Janero yaka ya 1920, awene ali malogo awakwana 63, muthengo obu onotxinjeya mudhidhi na mudhidhi. Makuru aba anosadduwa-sadduwa, Japão, Alemanha na Itália ahimala obudduwamo munikurunimwa; abale akuweliwa União Soviética ahimala oburutxiwamo vina. Mweri wa Setemburu wa 1939 mulamuleli wa akadda Nazista wahita Koddo Yanawili Ewaniwe Elabo Yotene. Sabwa ya Wiwanana wa Malogo ohiwodha osasanyedha murenddele mwilaboni, awene ahidha odduwa. Mwari mwa yaka ya 1942, Wiwanana wa Malogo aba wahidha witeya wili. Mwari mwa mudhidhi obule worutxa​—oromana nsaka nawalene, peno nsaka niromilani​—Yehova wahafurumulelamo malogo otene etapulelo ya dhawireya dha dhawonihiwa esi! Labo na Matugumano a Elabo Eswa [Assembleia Teocrática do Novo Mundo], N. H. Knorr ohiloga muselu wewanana na nivuhulo nthi, iyene ohiloga wi enamaya “ddabuno kayiwo”. Venevo Mbali Knorr ohivuza dhahi: “Malogo aba anela okalavi vati va mathaka?” ohiloga wi Ovuhulela 17:8, onowakula: “Wiwanana wa Malogo aba onela wiyelela okalawo wili.” Dhahene enama eji enela wiyelela okalawo wili​—wi yakwanihe mavuhulo alogile Yehova mwaha wa dhopadduwa dha mwilaboni!

Obudduwa Muvayani

⁶ Enama ya mulaya wofila mwebaribari ehibudduwa muvayani. Labo na 26 mweri wa Junyu yaka ya 1945, n’ovinga onddimuwa vaddiddi o São Francisco, E.U.A., malogo owakwana 50 ahirumela mukuwo wa Wiwanana Malogo [Nações Unidas]. Mukuwo obu wali wa “wiwananela murenddele vamodha na nibarelona na elabo yotene.” Vahikala oladdana wa dhawiriwa dhinjene dha Wiwanana wa Malogo na ONU. Nivuru ninkuweliwa A Enciclopédia Delta Universal nihiloga: “ONU ohikana mabasa anligana na Wiwanana wa Malogo abuwene agumanihiwe omamalelo wa Koddo Yoroma Erabiwe Elabo Yotene . . . Malogo menjene etile nikuru nthi na ONU, ba awene vina etile Wiwanana wa Malogo. Wiwanana wa Malogo witeliwe wi okalewo murenddele, vina ONU witiwe n’efunelo yakakene. Mabasa anlabiwa na makuru a ONU, anoligana na mabasa vina ankosa Wiwanana wa Malogo.” Makuru a ONU, antonya osisimuwa wa enama yawopiha ya mulaya wofila. Otugumana wa makuru aye a wakwana 190, onokwaranya makuru a Wiwanana wa Malogo ali 63; vina mabasa a ONU manddimuwa opitha mabasa a Wiwanana wa Malogo.

(Ovuhulela 17:16, 17) Enama ejo, vina manyaga kumi onilewe, dhinere owana na jebaruwa oddo, dhinere omurala guwo, dhimuthiye yovi, dhinere omuja, dhinere oddumeya dhin’halavo. ¹⁷ Ddi Mulugu wikile mmurimani mwa amwene abale kumi mobuwelo aba owirana dhitadileye. Dhahene anere wiwananela operekela enama ejo omwinya wawa, mpaka vanereye dhilogile Mulugu.

w12 15/6 18 ddima 17

Yehova Onowaziwiha “Emeleli Aye Dhinfuna Opadduwa”

¹⁷ Makapela onyengetha kanatolotxiwe momaguva. Enama yawopiya enela odhowavi na ewodhelo yaye, anyengethaga amwene wi amukokorele ofiyedha Mulugu wika mmirimani mwawa yubuwelo ya osadduwelana. (Kengesa Ovuhulela 17:16, 17.) Ovanene Yehova onela okosiha wi alamuleli a elabo eji ya Satana, abuwene animelela nikuru na Wiwanana wa Malogo, alupele makapela onyengetha. Awene anela ogomiha opanela wawa vina anela wuma dhokana dhawa. Yopadduwa eji enoniwa ninga kinereye, thabwa-thabwa wale. Ovanene enama eji yawopiha kinetxa wiwawanana na enama ya mulaya wofila. Masiki dhawenevi iyene kanatolowe momaguva. Owali waye onela othabwa vina onela okala wawopiha vaddiddi.​—Ovuh. 18:​7, 8, 15-​19.

30 YA DEZEMBURU–​5 YA JANERO

MAFUMO A MAZU A MULUGU | OVUHULELA 20-​22

“Onani! Dhetene Miyo Ddinokaliha Dhiswa”

(Ovuhulela 21:1) Novenya ddihona erimu eswa na elabo eswa. Erimu yawele na elabo yawale dhirimela; bara vina kayaliwo.

re 301 ddima 2

Erimu Eswa Na Elabo Eswa

² Vyaka matxikwi na matxikwi mundduni, Joau ahinakalawo, Yehova wahiloga na Izaiya dhahi: “Miyo ddinopaddutxa erimu, elabo eswa; dhawale kadhinobuweliwe vina, dhivirile dhinodduwaliwa mudduwalelo.” (Izaiya 65:17; 66:22) Nivuhulo nthi nihikana epaddi modha emale wakwanihedhiwa, yakwanihedhiwe nsaka nthile nibudduwile Ayuda ororomeleya o Babilónia wenewo okalani vyaka 70, badhowa mu Jeruzalemi, yaka ya 537 K.A. Mufiyedhani o Jeruzalemi, awene ahikuputha elabo ejile ekalaga ninga “elabo eswa” yalamuleliwa na muthongi wa “erimu eswa.” Murumiwi Pedro ohiloga vina sabwa ya wakwanihedheya wa nivuhulo nthi musogorho; iyene ohiloga: “Apa enjedha iyo, bari mpikirele Nabuya, ji erimu na elabo eswa, muneddege dhetene ninga munfuneliye.” (2 Pedro 3:​13) Vasogorhova Joau ohoniha wi nipikirelo nthi ninakwanihedheye nigafiya siku ninddimuwa na Nabuya. “Erimu yawele na elabo yawale” dhintonya makuru a elabo ya Satana vamodha na wiwanana wa alamuleli abuwene annyengethiwa na Satanaya vamodha na adomonyo aye; aba, anela otolotxiwa. “Bara” ya etagala, ejuwene enladdanihiwa na athu a wuma murima, enela otolotxiwa. Athu aba agamala otolotxiwa, enela okalawo “erimu eswa na elabo eswa”​—Kuloga nlogo niswa, ninakale velaboni ya vati nthuwene ninalamuleliwe na muthongi muswa wa Omwene wa Mulugu.​—Kang’ananiha na Ovuhulela 20:11.

(Ovuhulela 21:​3, 4) Venevo ddihiwa nzu noliba nàdha vampaddoni w’omwene, niraga: “Mone, numba ya Mulugu, eli vari va athu. Iyene oner’okalaga na awene, awene anokala nlogo naye. Iyenene oner’okala Mulugu wawa. ⁴ Oner’okuputha mutori bu muntori wa mmentoni mwawa. Kunakale vina okwa, kutho, obulela, segedho, vowi dha mwilaboni ya wale dhivira”.

w13 1/12 11 ddima 2-4

“Onani! Dhetene Miyo Ddinokaliha Dhiswa”

“[Mulugu] oner’okuputha mutori bu muntori wa mmentoni mwawa.” (Ovuhulela 21:4) Muntori gani onakuputhe Mulugu? Kahiye mintori dhinanunlihe sabwa ya ohagalala nne vina kadhinakale mintori esile dhimbarela mmentoni mwehu. Nipikirelo nthi na Mulugu, ninlogiwana mintori esile dhinnikuthuwa sabwa ya segedho dhinnigwela. Enakose Mulugu kahiye yokuputhavi mintori mmentoni mwa abale anula, iyene vina onela ogomiha segedho dhotene dhintota mintori.

“Kunakale vina okwa.” (Ovuhulela 21:4) Txini entotetxa okuthuwa wa mintori dhehu? Yehova onela wafurula emeleli aye otene anfwanyiwa goyi entoteya na okwa. Onakose dhavi? Mwa otolotxa niparha nintota okwa: yotega ejuwene eraviwe na Adamu. (Roma 5:​12) Yehova onela wathukulela emeleli otene wuliganani sabwa ya mukutho wa Yezu Kristu. Vasogorhova, mwiddani womariya, okwa, ‘onele otolotxiwa-mutolowelo.’ (1 Korinto 15:26) Malogo ororomeleya abuwene animukuluvela Mulugu anela wona wakwanihedheya wa nipikerelo naye na wavaha egumi​—okala nokala-wene.

“Kunakale vina . . . obulela.” (Ovuhulela 21:4) Obulela gani ohinakalewo vina? Segedho dha yubuwelo, dha mmirimani, na obulelawa wa maredda abale anziwehu abuwene atoteyile sabwa ya othega vina ohiligana; dhotedhene esi dhinowatabutxa amiliyau enjene a athu, mbwenye dhinela ototowa.

(Ovuhulela 21:5) Ole wagilatile vampaddoni w’omwene, ologa: “Dhentene, miyo ddinokaliha dhiswa”. Ohenjedhedhavo vina: “Kaleba, vowi dhinlogimi sebaribari, dhinofwanyela orumeliwa”.

w03 1/8 12 ddima 14

Yehova Mulugu wa Ebaribari

¹⁴ Iyo ninofwanyela ohivegana dhinnaddela Yehova mwari mwa mazu aye. Jijuwene enonihagiye mwari mwa masaka menjene, dhotedhene dhinlogiye, onowira, kadhinvonya. Iyo nihikana mwaha dhinjene dha omukuluvela Mulugu. Iyo ninofwanyela okuluvela dhologa dha Yehova dhawi, “Iyene onere odha vari va elala ya motho, wi àkone na goyi ebale akodda omuziwa Mulugu, ahinrumela muthaka wa Nabuyehu Yezu.” (2 Tesalónika 1:8) Ninofwanyela vina ororomela mazu a Yehova awi iyene onowatanala abela antamela oligana, ninokuluvela mazu alogileyi awi onela wathuva egumi yohimala abale otene anedda na nroromelo, ninokuluvela dhologa dha Yehova dhawi onela ogomiha obulela, okubanya, na okwa. Yehova onoziwa wi dhotedhene esi kadhinavonye, nona iyene amwaddela Joau wi: “Kaleba, vowi dhinlogimi sebaribari, dhinofwanyela orumeliwa.”​—Ovuhulela 21:​4, 5; Gano 15:9; Joau 3:​36.

Nipepese Mafumo a Omuyani

(Ovuhulela 20:5) Amarafula keyelele okalawo, dhihinathi ovira vyaka txikwi. Oku ku ovenya mukwani woroma.

it-3 784 ddima 2

Okalawo

Mulugu wahimwaddela Adamu wi kowiwelela kagakwile. (Wita 2:​17) Yakakene jimpadduwa na malogo abele aniwelela; mwiddani womariha wa athu, okwa, agatototxiwa, kinakalewo vina yotega egakala vari va malogo a athu yatotelaga okwa. Awene anela okalawo na mukalakala, s’ohikwa. (1Kor 15:26) Ogomihiwa oku wa okwa onapadduwe omamalelo wa vyaka 1.000 dhahene ninga munlogeliwani munivuruni na Ovuhulela. Nivuru nthi ninologa vina mwaha wa abale anfuna okala amwene vina anamakutha vamodha na Kristu, awene anela “othonga vamodha na Kristu mpaka vyaka txikwi”. “Amarafula” ahineyelele okalawo “dhihinathi ovira vyaka txikwi” anaddiwana abale anakalewovi Satana ahinathi oburutxiwa muvayani wi awehe athu dila yomariya. Omagomelo wa vyaka txikwi, malogo a velaboni ya vati anela wakwaneliwa oligana, akalaga ninga yali Adamu na Eva ahinthi othega. Anela okana-wene egumi yowakwana. Abale anehiwe na Satana bafiyedha okala wanroromelo-nene anela othuviwa egumi yohimala.​—Ovuh 20:​4-​10.

(Ovuhulela 20:14, 15) Okwa na elabo y’amarafula dhirayileliwa v’elalani ya motho. Elalayá ya motho entonya okwa wanawili. ¹⁵ Etene ahalebeliwe mazinawa munivuruni na athu eddilena egumi ya Mulugu, avokeliwa v’elalani vakavene.

it-2 639 ddima 7-8

Elala ya Motho

Mazu aba anlogiwa munivuruni mwa Ovuhulela bahi, mazu a nladdaniho. Bibilia onotapulelamo vina onononihedhamo yoladdaniha eji, na mazu awi: “Elalayá ya motho entonya okwa wanawili.”​—Ovuh 20:14; 21:8.

Yoladdaniha eji eli munivuruni mwa Ovuhulela, enotapulelamo mwawakwana-mwene mazu abale anlogiwetxa a mburho wa omothoni. Apa vanlogiwa wi okwa onela oponyedhiwa wilalani eji ya motho. (Ovuh 19:20; 20:14) Enoziweya wi okwa kundumeyeya. Mbwenye Ddiyabo, odduwene oli yothanddiwa yohoneya yomuyani, ddunaponyedhiwe velalani ejo. Vowi iyene muya, kinwodheya vina iyeneya ozwa na motho ninga obule onziwihu.​—Ovuh 20:10; kang’ananiha na Obud 3:2 vina na Anam 13:20.

Vowi elala ya motho “entonya okwa wanawili” vina sabwa yawi Ovuhulela 20:14 onloga wi “okwa na elabo y’amarafula” dhinela orayileliwa v’elalani ya motho, enowoneya wi okwa oku kunlogiwana okwa okule onkwa athu sabwa ya orava othega wa Adamu (Rom 5:​12), nne vina kinlogiwana Hades obe (Seol). Enoneya ninga vanladdanihiwa na okwa ohinwodheya muthuya ovenyihiwa mukwani, sabwani dhologa dha “elala” eji, kadhina muselu wawi munela obudduwa amarafula, ninga enapadduwe na abale ankwa na othega wa adamu abuwene anabudduwe mu Hades (Seol). (Ovuh 20:13) Dhahene, abale “ahalebeliwe mazinawa munivuruni na athu eddilena egumi ya Mulugu”, abale anvanya owodha wa Mulugu ahithiddeyaga meddo, babuwene anaponyedhiwe w’ilalani ya motho, entonya otolotxiwa kakamwe; okwa wanawili.​—Ovuh 20:15.