Yilwekelo ya Malongeso a Mukanda Wakuzachisa ha Kukunguluka cha Mwono Wetu ni Mulimo Wetu
6-12 JANEIRO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | UPUTUKILO 1-2
“Yehova Yatanga Yuma Yeswe Hano Hashi”
(Uputukilo 1:3, 4) Zambi yamba ngwenyi, Kupwe pangu, mba yikupwa pangu. 4 Zambi yamona pangu, ngwenyi, Linapeme, mba Zambi yahandununa hakachi ka pangu ni milima.
(Uputukilo 1:6) Mba Zambi yamba ngwenyi, Hakachi ka meya hapwe kuzazuluka chikahandunune meya ni meya.
(Uputukilo 1:9) Zambi yamba ngwenyi, Meya aze ali kushi lia lilu aswile muma mumuwika, mavu omu asoloke. Yichipwa chocho.
(Uputukilo 1:11) Zambi yamba ngwenyi, Ha mavu hasoke mwambu, ni yiputa yakwima mbuto, ni mitondo ya mihuko yize yakwima mihuko nikulita ni milali yayo, ni yize yakwimina mbuto yayo mu mavu. Yichipwa chocho.
it-1 583-584
Yitangiwa
Muze Zambi ambile ha Tangwa Litangu: “Kupwe pangu,” kota limwe pangu lialitanjile mu malelwa, chipwe ngwe yize te yakuneha pangu liacho kanda yichisoloka hano hashi. Chinasoloka ngwe, yino yapwile ni kulingiwa hakehe-hakehe, ngwe chize anasolola mukwa-kulumbununa mikanda J. W. Watts ngwo: “Pangu liejile hakehe-hakehe.” (Upu 1:3, Tradução Distintiva de Gênesis) Zambi yahandununa hakachi ka pangu ni milima, chocho yaluka pangu ngwenyi Tangwa, milima yayiluka ngwenyi Ufuku. Chino chinasolola ngwo hashi te hakujinga ku tangwa, hachino hita sali lia hashi, ku chivumbuko ni ku chitokelo te mukuhasa kupwa mashimbu a pangu ni milima.—Upu 1:3, 4.
Ha Tangwa Liamuchiali, Zambi yalinga kuzazuluka hanga chihandunune “meya ni meya.” Meya amwe yanunga hano hashi, alioze anji yasala mwilu, nawa mukachi ka meya jacho yimupwa chimwe kuzazuluka chize chaahandunwine. Zambi yaluka kuzazuluka chacho ngwenyi Malilu, alioze chino te chinatale wika hashi, mumu meya waze apwile helu lia kuzazuluka chacho kakapwile hamwe ni tutongonoshi hanji yuma yikwo ya mwilu.—Upu 1:6-8; tala EXPANSÃO.
Ha Tangwa Liamuchiali, kupalikila mu ndundo ja Zambi, meya yaakungulwila hamuwika mba yikupwa mavu omu, chocho Zambi yalukaho ngwenyi Hashi. Ha tangwa lioliene, lie Zambi atangile yuma yikwo nawa, ngwe mwambu, yiputa ni mitondo yize yakwima mihuko. Hita chuma yichiputuka kwima kulita ni “mulali” wacho.—Upu 1:9-13.
(Uputukilo 1:14) Zambi yamba ngwenyi, Kupwe mapangu mwilu akahandunune mwalwa ni ufuku. Akapwe yilayi, ha tungonde, ni ha matangwa, ni ha miaka.
(Uputukilo 1:20) Zambi yamba ngwenyi, Meya akazale ni yizavu ya akwa mwono. Tujila akahumuke helu lia hashi mu kuzazuluka cha lilu.
(Uputukilo 1:24) Zambi yamba ngwenyi, Hashi hazale ni akwa mwono nikulita ni mavungu jo, ni yimuna, ni akwa kukalala, ni tushitu a hashi nikulita ni mavungu jo. Mba yichipwa chocho.
(Uputukilo 1:27) Mba Zambi yatanga mutu mu chano chenyi; mu chano cha Zambi yamutanga. Lunga ni pwo yaatanga.
it-1 584 ¶5-8
Yitangiwa
Tunamono nawa ngwetu mukanda wa Uputukilo 1:16 kuushi kuzachisa liji lia Hepreu ba·ráʼ, lize linalumbunuka “kutanga.” Alioze, unazachisa liji lia Hepreu ʽa·sahʹ, lize linalumbunuka “kulinga.” Amu tangwa, kakweji ni tutongonoshi anayivuluka hamuwika ni malilu mu Uputukilo 1:1, chinasolola ngwo yino kaliangile kuyitanga kulutwe lia Tangwa Liamuchiwana. Ha Tangwa Liamuchiwana, Zambi “yalinga” hanga yitangiwa yacho yipwe mu yihela yaha hakamwihi ni hashi ni helu lia hashi. Muze Mbimbiliya yakwamba ngwo: “Zambi waasele mwilu mukupangwisa hashi,” yino yinasolola ngwo, yitangiwa yacho yasolokele zwalala hashi, ngwe te yapwile ha kuzazuluka. Chikwo nawa, mapangu te mapwa “yilayi, ha tungonde, ni ha matangwa, ni ha miaka,” hanyima mba yahana usongwelo weka ni weka kuli lunga.—Upu 1:14.
Ha Tangwa Liamuchitano yilipwa lize atangile akwa-mwono atangu hano hashi waze te hi atu ko. Zambi kakalingile wika chitangiwa chimuwika, mba chayo chituhwise yikwo, alioze kupalikila mu ndundo jenyi iye yatanga yizavu ya akwa-mwono. Mbimbiliya yinambe ngwo: “Zambi yatanga tushitu anene a mu kalunga-lwiji, ni akwa mwono eswe aze a kuliokesa mu meya nikulita ni mavungu jo.” Muze hevwa kuwaha ha yeswe yize alingile, Zambi yaawahisa, chekwamba yaamba ngwo ‘aliokese apwe anji,’ chino te muchihasa kulingiwa, mumu yitangiwa yacho ya ku mavungu eka ni eka kayitangile ni uhashi wa kusema “nikulita ni mavungu jo.”—Upu 1:20-23.
Ha Tangwa Liamuchisambano, “Zambi yalinga tushitu a hashi nikulita ni mavungu jo, ni yimuna nikulita ni mavungu jo, ni akwa kukalala eswe nikulita ni mavungu jo,” mulimo wacho wapwile upema ngwe chize yapwile milimo yikwo yize Zambi aliangile kulinga.—Upu 1:24, 25.
Kusongo lia tangwa liamuchisambano lia kutanga yuma, Zambi yalinga chimwe chitangiwa chaha chize te chahiana tushitu, chipwe ngwe te chili mushi lia angelo. Chitangiwa chacho mwe mutu, iye yamutanga mu chano cha Zambi. Alioze Uputukilo 1:27 unahanjika hali atu ngwo, Zambi yaatanga “lunga ni pwo,” chisoneko chikwo cha Uputukilo 2:7-9 chinasolola ngwo, Yehova yawumba mutu ku fufuta ya mavu, yahwima mu mazulu jenyi mwiku wa mwono mba mutu yapwa mukwa-mwono. Chocho yamusa mu paraisu ni kumwaha yuma ya kulia. Hachino, ha kulinga lunga Yehova yazachisa yimwe ya ku mavu, mba hanyima yalinga pwo kukatuka ku lupachi wa Alama. (Upu 2:18-25) Muze halinga pwo, chocho lunga yapwa wamuwundu chekwamba yapwa limwe “vungu.”—Upu 5:1, 2.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Uputukilo 1:1) Ha uputukilo Zambi watangile malilu ni hashi.
w15/06 lifwo 5
Chize Ciencia Yanakwate Ku Mwono We
Miaka ya malilu ni hashi
Akwa-ciencia kakwamba ngwo hashi hi halinga miaka tununu 4 a tununu nawa ngwo hikwapalika miaka tununu 13 ni 14 a tununu chize muze alingile malilu. Mbimbiliya kuyishi kutesa miaka ya malilu ni hashi. Kukushi ni he hamwe haze Mbimbiliya yinashindakenya ngwo hashi hali wika ni tununu a miaka. Versu yitangu ya Mbimbiliya yinambe ngwo: “Ha uputukilo Zambi watangile malilu ni hashi.” (Upu 1:1) Maliji wano kakusongwela akwa-ciencia hanga atese miaka ya chifuchi, kulita ni sango jingunu ja ciencia.
(Uputukilo 1:26) Zambi yamba ngwenyi, Tulingenu mutu mu chano chetu, mwe mu kulifwa chetu. Akapwe ni chiyulo helu lia yishi a mu kalunga-lwiji, ni helu lia tujila a mwilu, ni helu lia yimuna, ni helu lia hashi heswe, ni helu lia akwa kukalala eswe aze akukalala hashi.
it-2 534
Yesu Kristu
Yesu hi Sakatanga ko ngwe Zambi. Kukwasa cha mwana ha kutanga yuma, kuchamupwishile Sakatanga ngwe Tato. Ndundo atangile najo yuma, jakatukile kuli Zambi kupalikila mu spiritu yenyi yisandu hanji ngwetu tachi jenyi. (Upu 1:2; Sam 33:6) Chikwo nawa, amu Yehova mwe Chishina cha mwono weswe, hachino iye mwe wahanyine mwono kuli yitangiwa yeswe ya mwono, yize yakumoneka ni yize kuyishi kumoneka. (Sam 36:9) Hachino, shimbu mwana apwe Sakatanga, iye kapwile mutu yoze Yehova, Sakatanga, azachishile hanga atange yuma. Yesu mwene kambile ngwenyi, Yehova mwe watangile yuma ngwe chize Yisoneko yinasolola.—Mat 19:4-6; tala CRIAÇÃO.Kutanga Mbimbiliya
(Uputukilo 1:1-19) Ha uputukilo Zambi watangile malilu ni hashi. 2 Hashi hapwile hahululu kanda hamokomoko mba helu lia jondo hapwile milima. Spiritu wa Zambi wapwile nikujingajinga helu lia meya. 3 Zambi yamba ngwenyi, Kupwe pangu, mba yikupwa pangu. 4 Zambi yamona pangu, ngwenyi, Linapeme, mba Zambi yahandununa hakachi ka pangu ni milima. 5 Zambi yaluka pangu ngwenyi, Tangwa. Milima yayiluka ngwenyi, Ufuku. Yikupwa chingoloshi, yikupwa chimene, tangwa litangu. 6 Mba Zambi yamba ngwenyi, Hakachi ka meya hapwe kuzazuluka chikahandunune meya ni meya. 7 Zambi yatanga kuzazuluka, yahandununa meya a kushi lia kuzazuluka ni meya a helu lia kuzazuluka, yichipwa chocho. 8 Zambi yaluka kuzazuluka ngwenyi, Lilu. Yikupwa chingoloshi, yikupwa chimene, tangwa liamuchiali. 9 Zambi yamba ngwenyi, Meya waze ali mushi lia lilu aswile muma mumuwika, mavu omu asoloke. Yichipwa chocho. 10 Zambi yaluka mavu omu ngwenyi, Hashi. Kuswila cha meya yachiluka ngwenyi, Kalunga-lwiji, mba Zambi yachimona ngwenyi, Chinapeme. 11 Zambi yamba ngwenyi, Ha mavu hasoke mwambu, ni yiputa yakwima mbuto, ni mitondo ya mihuko yize yakwima mihuko nikulita ni milali yayo ni yize yakwimina mbuto yayo mu mavu. Yichipwa chocho. 12 Mba ha mavu hasokele mwambu, ni yiputa yakwima mbuto nikulita ni milali yayo, ni mitondo yakwima mihuko yili ni mbuto yayo muchima nikulita ni milali yayo. Mba Zambi yachimona ngwenyi, Chinapeme. 13 Yikupwa chingoloshi, yikupwa chimene, tangwa liamuchitatu. 14 Zambi yamba ngwenyi, Kupwe mapangu mwilu akahandunune mwalwa ni ufuku. Akapwe yilayi, ha tungonde, ni ha matangwa, ni ha miaka. 15 Akapwe mapangu mwilu mukupangwisa hashi. Mba yichipwa chocho. 16 Zambi yatanga e mapangu aali anene-anene; pangu linene likayule mwalwa, ni pangu likepe likayule ufuku. Yatanga matongonoshi nawa. 17 Zambi waasele mwilu mukupangwisa hashi. 18 Akayule ha mwalwa ni ha ufuku, akahandunune hakachi ka pangu ni milima. Mba Zambi yachimona ngwenyi, Chinapeme. 19 Yikupwa chingoloshi, yikupwa chimene, tangwa liamuchiwana.
13-19 JANEIRO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | UPUTUKILO 3–5
“Lamba Lize Liakwiza ku Mahuza Atangu”
(Uputukilo 3:1-5) Achi kapela wakanyamine kuhiana tushitu eswe a mu yambu waze Yehova Zambi atangile. Iye yahula pwo ngwenyi, Kuma, Zambi hanambe ngwenyi, Kanda nukalia ku mitondo yeswe ya mu munda nyi? 2 Pwo yamukumbulula ngwenyi, Ku mitondo yeswe ya mu munda tunahase kulia. 3 Alioze ku mihuko ya mutondo uze uli mukachi ka munda, Zambi hanambe ngwenyi, Kanda nuyilia, chipwe kukwatako, kuchina munufwa. 4 Kapela yamba kuli pwo ngwenyi, Kufwa kunuchi kufwa, 5 mumu Zambi kanayingika ngwenyi, Ha tangwa lize munuliako meso jenu malaula, munupwa ngwe Zambi, nikunyingika chipema ni chipi.
w17/02 5 ¶9
Upale wa Yehova Muukamanunuka Pundu!
9 Satana Ndiapu kazachishile kapela hanga onge Eva ehuke kwononokena Tato, Yehova. (Tanga Uputukilo 3:1-5; Uso 12:9) Satana yatuhwisa yimwe mbwanja ha chikuma chino ngwenyi, atu kakeechele hanga “alie ku mitondo yeswe ya mu munda.” Chapwile ngwe te kanambe ngwenyi: ‘Kuma yenu kunwatambile kulinga yuma yize munuzanga nyi?’ Kusulaho, aye yalweza Eva ngwenyi: “Kufwa kunuchi kufwa.” Kumana wano te mahuza. Hachino, aye yapiangula Eva ha kumulweza ngwenyi, iye kafupiwile kupanjika Zambi. Satana yamba ngwenyi: “Zambi kananyingika ngwenyi, ha tangwa lize munuliako, meso jenu malaula.” Hano, Satana te kanambe ngwenyi, Yehova kakazangile hanga ayo alie muhuko wacho mumu te mwaha chimwe chinyingi chilemu. Hi kusongo, yaaha chilakenyo chino cha mahuza, ngwenyi: “Munupwa ngwe Zambi, nikunyingika chipema ni chipi.”
(Uputukilo 3:6) Muze pwo hamona ngwenyi, Mutondo upema wa kulia, chikwo nawa unawaha ha kuutala, mutondo wa kuzanga hanga akapwe ni mana, yahelako mihuko, yalia. Yahana nawa kuli mukwo-lunga neye yalia hamwe nenyi.
w00 15/11 25-26
Yize Mutuhasa Kulilongesa Kuli Alama ni Eva
Shina Eva kachi kehukile kulinga shili? Ewa kachi kehukile! Achilise ha chihela chenyi. Maliji a Satana kapihishile nyonga lienyi ha yize amulwezele kuli Zambi ni kuli Alama. Kuchi muwivwa nyi umwe yoze wanyingikine malamikiza mutu yoze wazanga ni kukulweza ngwo kali mukwa-mahuza? Eva kachi kasolwele nyonga lialisa, ha kumulengulula ni kumuhangujola, chipwe kuhona kumupanjika. Eva kachi kalingile yino yeswe, mumu Satana kakapwile ni ulite wa kulimika ni ululi wa Zambi ni maliji a mukwo-lunga. Mumu lia kuvumbika wata, Eva kachi kafupile usongwelo shimbu te kanda achikwata chiyulo. Ni yetu che twatamba kulinga, muze umwe matwaha usongwelo uze unalimika ni wa Zambi. Hachino, Eva yafuliela ku maliji a Sakwonga, ha kufupa kukwata mwene chiyulo cha chipi ni chipema. Muze te akunyonga chinji ha chikuma chacho, chino te chakumutwala hanga achizange. Iye kalingile upi unene, hakufunga usolo upi mu mbunge, shimbu te auchize hanji kulweza yuma yacho kuli mukwo-lunga!—1Ko 11:3; Tia 1:14, 15.
Alama Yapanjika ku Liji lia Mukwo-Pwo
Eva yatwala lume Alama kuvulumuna hamwe nenyi. Kuchi mutuhasa kulumbununa ulelu wenyi ha kutayiza yize amulwezele kuli Eva? (Upu 3:6, 17) Alama kapwile mu cheseko chakusolola ushishiko wenyi. Shina te mwononokena Tangi yenyi, yoze wamwehele yuma yeswe kuchingako ni mukwo-pwo, Eva? Shina Alama te mafupa usongwelo wa Zambi hakutwala ku yize te malinga? Nyi hanji te makaula chiyulo cha mukwo-pwo? Alama kanyingikine kanawa ngwenyi yize te mukwo-pwo anashimbwila hanyima lia kulia muhuko, uze akanjishile te kuyishi kulingiwa. Zambi yasongwela postolo Paulu asoneke ngwenyi: “Alama kongolokele, alioze pwo se wongolokele walimbukile mu utanguke.” (1Ti 2:14) Hachino, Alama yasakula mwene kulimika ni Yehova. Woma uze evwile wa kulihandununa ni mukwo-pwo wokele chinji kuhiana ufulielo wenyi ha uhashi wa Yehova wa kululieka yuma.
(Uputukilo 3:15-19) Chikwo nawa mungusa kole hakachi ka yena ni pwo; hakachi ka munyachi we ni munyachi wenyi. Mukwa munyachi wenyi makawonda mutwe we, ni yena mukawonda kashijino kenyi. 16 Kuli pwo yamba ngwenyi, Mungwokesa chikolo kupinda che ni kwaka che; Ni ha kusema ana, mukaasema ni yikola; mukasa mbunge ye kuli mukwenu-lunga, iye kumakakuyula. 17 Kuli Alama yamba ngwenyi, Mumu yena hiwatayiza liji lia mukwenu-pwo hiwalia ku mutondo uze nakukanjishile ngwami, Kanda ukaliako, mavu kanashingiwa mumu hali yena. Mukaliako ni kuhondangana wika matangwa eswe a mwono we. 18 Mbimbo nawa ni mikalale muyikakusokela, mba mukalia yilimalima ya ha mavu. 19 Mukalia ku matukuta a ku meso je ndo mukahiluka ku mavu se kuze kwene akuchijile. Mumu uli fufuta, ndo ku fufuta mukahilukila.
w12 1/9 4 ¶2
Shina Zambi Kakulihulumba Hali Mapwo?
Shina Zambi Kashingile Mapwo?
Ka. Zambi kashingile Ndiapu, mwe “kapela wa shakulu.” (Uso 12:9; Upu 3:14) Muze Zambi ambile ngwenyi Alama te ‘mayula’ mukwo-pwo, chino kuchalumbunukine ngwo iye katayijile hanga lunga amwese mukwo-pwo lamba. (Upu 3:16) Iye te kanaprofeteza wika lamba lize te muliza kuli alunga ni pwo atangu.
w04 1/1 29 ¶2
Yikuma Yilemu ya Mukanda wa Uputukilo—I 3:17
Mu mulali uka mavu anakashingiwa nawa ha mashimbu angahi? Kushingiwa cha mavu chinalumbunuka ngwo muze te maalima mbuto te muchikaliwa chinji kukola. Lamba lize liakwiza ku mavu waze ashingile ni mbimbo ni mikalale, kalimwene zwalala kuli ana ja Alama, chocho Lameke, tato ya Noa yahanjika hakutwala ku lamba liacho, hakwamba ngwenyi: ‘lamba lia milimo yetu ni kukilikita cha moko jetu mumu ha mavu aze Zambi ashingile.’ (Upu 5:29) Hanyima lia Sanga lia Meya, Yehova yawahisa Noa ni ana jenyi, nawa yambujola upale wenyi wa kuzalisa hashi. (Upu 9:1) Shingo lia Yehova hakutwala ku mavu, kota kalichijile.—Upu 13:10.
it-1 742
Yikola ya Kushita
Lamba kanalitesa ni yikola yize yakwiza ha kushita. Muze pwo mutangu, Eva, alingile shili, Zambi kamulwezele yize te muyilingiwa kuli iye ha kusema. Nyi kanungine ni kwononoka, kachi yiwape ya Zambi yanungine hali iye nawa kusema chenyi kachi chapwile wika cha uwahililo, mumu ‘chiwape cha Yehova kuchakupichisa, nawa iye keshi kuwezako chinyengo.’ (Yis 10:22) Alioze, haliapwila twakumona lamba, mumu lia mujimba wetu wa uhenge. Chochene, Zambi kambile (kanji-kanji yuma yize iye akwecha hanga yilingiwe, yakupwa ngwe iye mwe wa kuyilinga) ngwenyi: “Mungwokesa chikolo kupinda che ni kwaka che; Ni ha kusema ana, mukaasema ni yikola.”—Upu 3:16.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Uputukilo 4:23, 24) Mba Lameke yamba kuli mapwo jenyi ngwenyi, Enu Ata ni Zila ivwenu liji liami: enu mapwo ja Lameke panjikenu kuhanjika chami. Hinashiha mutu mumu hangulemeka. Hinashiha mukweze ha kunguwonda. 24 Nyi makala Kene yisuho shimbiali, chamwenemwene Lameke mamukala makumi shimbiali ni yisuho shimbiali.
it-2 658 ¶4
Lameke
Mwaso uze Lameke anakembila mapwo jenyi (Upu 4:23, 24) unasolola nyonga lipi lia upupilo ha matangwa jacho. Mwaso wenyi unambe ngwo: “Ivwenu liji liami: enu mapwo ja Lameke panjikenu kuhanjika chami. Hinashiha mutu mumu hangulemeka. Hinashiha mukweze ha kunguwonda. Nyi makala Kene yisuho shimbiali, chamwenemwene Lameke mamukala makumi shimbiali ni yisuho shimbiali.” Chochene, Lameke kapwile ni kulikalila mwene ngwo kakashihile mutu ku tachi ngwe chize alingile Kene. Lameke ha kulikalila mwene, yamba ngwenyi, kashiha mutu yoze wamuwondele ni kumulemeka. Hachino, mwaso wenyi unasolola kulikalila chenyi kuli mutu mweswawo te mafupa kumufunyishina upi uze alingile.
(Uputukilo 4:26) Ni Sete nawa yasema mwana wa lunga, yamuluka jina ngwenyi, Enoshe. Ha matangwa aze atu aputukile kusanyika ha jina lia Yehova.
it-1 367 ¶1
Kushililika
“Kusanyika ha jina lia Yehova” chize chaputukile ha matangwa ja Enoshe, muze sanga lia meya te kanda lichiza, kota kuchakapwile chalita, mumu ha mashimbu anji kunyima Abele te kakuvuluka Zambi ha jina lienyi lisandu. (Upu 4:26; Hep 11:4) Ngwe chize amwe akwa-mana akwamba, nyi kusanyika chacho cha jina lia Zambi, chapwile cha kumuchoka ni kuhana jina lia Yehova kuli atu ni mahamba, chino chapwile kushililika.—Tala ENOSHE.
Kutanga Mbimbiliya
(Uputukilo 4:17–5:8) Kene yalimona ni mukwo-pwo, yaka ufumba, yasema Enoke. Kene yatunga limbo, yaliluka jina lia mwanenyi Enoke. 18 Enoke yasema Ira, mba Ira yasema Mahujele; Mahujele yasema Matujela; Matujela yasema Lameke. 19 Lameke yambata mapwo aali, jina lia umwe Ata, jina lia mukwo Zila. 20 Ata yasema Yavala, iye kalamba ka waze eswe akutwama mu mbalaka, akwa kupita yimuna. 21 Jina lia mwanakwo Yuvala, iye kalamba ka waze eswe akwimba tulialia ni ndembo. 22 Zila neye yasema Tupalikene mukwa kufula yitwa yeswe ya mukosa ni utale. Ndumbwenyi iye Namahe. 23 Mba Lameke yamba kuli mapwo jenyi ngwenyi, Enu Ata ni Zila ivwenu liji liami: enu mapwo ja Lameke panjikenu kuhanjika chami. Hinashiha mutu mumu hangulemeka. Hinashiha mukweze ha kunguwonda. 24 Nyi makala Kene yisuho shimbiali, chamwenemwene Lameke mamukala makumi shimbiali ni yisuho shimbiali. 25 Mba Alama yalimona nawa ni mukwo-pwo yasema mwana wa lunga, yamuluka jina ngwenyi, Sete. Mumu yamba ngwenyi, Zambi hangwaha munyachi ukwo kusalakana Abele, yoze ashihile kuli Kene. 26 Ni Sete nawa yasema mwana wa lunga, yamuluka jina ngwenyi, Enoshe. Ha matangwa aze atu aputukile kusanyika ha jina lia Yehova.
5 Uno we mukanda wa yisemuko ya Alama. Ha tangwa lize Zambi watangile mutu, yamulinga mu kulifwa chenyi. 2 Yaatanga lunga ni pwo. Yaawahisa nikualuka jina ngwenyi, Alama, ha tangwa lize aatangile. 3 Alama yatwama kulakaji ni makumi atatu a miaka mba yasema mwana wa lunga alifwa nenyi, mwe mu chano chenyi. Yamuluka jina ngwenyi, Sete. 4 Matangwa ja Alama kulutwe lia kusema Sete apwile makulakaji nake a miaka, nikusema, ana a malunga ni a mapwo. 5 Kashika matangwa eswe a mwono wa Alama makulakaji livwa ni makumi atatu a miaka, mba yafwa. 6 Sete yatwama kulakaji ni miaka yitano, yasema Enoshe. 7 Mba kulutwe lia kusema Enoshe Sete yatwama nawa makulakaji nake ni miaka shimbiali nikusema, ana a malunga ni a mapwo. 8 Kashika matangwa eswe a Sete apwile makulakaji livwa ni kumi ni miaka yiali, mba yafwa.
20-26 JANEIRO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | UPUTUKILO 6-8
“Iye Yalinga Kulita ni Chize Amwambile”
(Uputukilo 6:9) Yino ye yisemuko ya Noa. Noa wapwile mukwa ululi, keshi kapalia mu chisemuko chenyi. Noa waliendelele ni Zambi.
(Uputukilo 6:13) Mba Zambi yamba kuli Noa ngwenyi, Kumeso jami songo lia musunya weswe hilieza, mumu hashi hihazala to ni upupilo kuli ayo, kashika munguanongesa hamuwika ni he hashi.
w18/02 4 ¶4
Imbulula Ufulielo ni Kwononoka cha Noa, Daniele ni Yombi
4 Yipikalo yika Noa amwene? Ha mashimbu a kakuluka wa Noa, Enoke, atu kapwile chinji yingulungulu. Ayo te ‘kakuhanjika ya kulimika’ ni Yehova. (Yu 14, 15) Chocho hashi yihapiha chinji. Ha mashimbu ja Noa, “hashi te hihazala to ni upupilo.” Angelo api kejile hashi, yazala mijimba ya atu chocho yalimbata ni mapwo. Ana waze asemene yapwa yingalwe nawa te yingulungulu. (Upu 6:2-4, 11, 12) Alioze atu eswe te kakumona ngwo Noa kalisa. Mbimbiliya yinambe ngwo, ‘Noa wawanyine vumbi kumeso ja Yehova. Kulisa ni atu waze te atunga no, iye kalingile yuma yize yalita. ‘Noa wendele ni Zambi’ wamwenemwene.—Upu 6:8, 9.
(Uputukilo 6:14-16) Ulitungile ulungu wa mutondo wa mungofwe. Tungamo yipatulo; ukaushile haze ni muchima ni usososhi. 15 Chize mukautunga chino: kusuha chawo muchipwa makulukaji atatu a yitenda; kutoha chawo muchipwa makumi atano a yitenda; kusuha chawo kwilu makumi atatu a yitenda; 16 ukase kapenda kwilu mu ulungu, ku cheseko cha chitenda chimuwika. Chikolo cha ulungu ukachisele mu lumbu. Mukaulinga ni yipatulo yitatu: achi mushi, chahatako hakachi, chikwo kwilu.
w13 1/4 14 ¶1
“Noa waliendelele ni Zambi”
Kutunga cha ulungu, kota chambachile miaka 40 ndo 50. Kapwile ni kupatula mitondo, kululieka manguji ni kwasa mu chihela chimuwika. Ulungu te muupwa ni yipatulo yitatu, cha mushi, cha hakachi ni cha kwilu ni yipatulo yikwo nawa yinji ni chikolo chimuwika. Nawa ku mambango eswe te mukupwa tupenda kwilu, ni mutwe wa chimbena hanga meya ahase kusulumuka.—Upu 6:14-16.
(Uputukilo 6:22) Mba Noa yalinga nikulita ni yeswe yize Zambi amutumine, chocho yalinga.
w11 15/9 18 ¶13
Zomboka ni Kunyongonona
13 Yika yakwashile tuvumbi wano a Yehova mba anyongonone ni kuhwisa kuzomboka cho? Tutalenu yize Paulu asonekene hali Noa. (Tanga A-Hepreu 11:7.) ‘Sanga lia meya hano hashi lize lianongesele musunya weswe, liapwile chuma chize Noa te kanda achimona. (Upu 6:17) Chapwile lume chuma chize te kanda chichilingiwa kama. Chipwe chocho, Noa kakanyongene ngwo chino te kuchichi kulingiwa. Mumu liaka? Mumu kapwile ni kufuliela ngwo yeswayo Yehova akwamba, yakulingiwa. Noa kakamwene ngwenyi yize Zambi amulwezele te yikalu chinji kuyilinga. Kashika iye “yalinga” ngwe chize Zambi amutumine. (Upu 6:22) Tutalenu yuma yize Noa atambile kulinga: kutunga ulungu, kukunga tushitu, kusa kulia cha atu ni tushitu mu ulungu, kwambujola sango ja utowezo ni kukwasa asoko jenyi ku ufulielo. Chino chakapwile chiteli chashi kulinga ngwe chize iye achilingile. Alioze ufulielo ni kunyongonona cha Noa chamukwashile hamwe ni asoko jenyi kuzuka mwono ni yiwape.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Uputukilo 7:2) A kuli tushitu eswe apema ukatambule shimbiali ni shimbiali, kuji ni chihwo chenyi. A kuli tushitu waze hi apema ko ukatambule aali ni aali, kuji ni chihwo chenyi.
w04 1/1 29 ¶7
Yikuma Yilemu ya Mukanda wa Uputukilo—I 7:2
Hali kota te hakukatuka kalisa wa tushitu alinanga ni waze keshi kulinanga? Kalisa wacho kapwile ha kuhana yitapo mu uwayilo, hi ko hakutwala ku yize te malia hanji ka. Muze Sanga lia Meya te kanda lichiza, atu te keshi kulia yifwo. Kuhandununa cha kulia cha ‘linanga’ ni cha ‘luchisa’ yaputukile ha Shimbi ya Mose, nawa yahwile muze shimbi yahwile. (Yi 10:9-16; Efw 2:15) Kota Noa, kanyingikine kanawa tushitu waze te alita ni kuhana yitapo ku uwayilo wa Yehova. Kashika atuhukile lume mu ulungu, iye “yatunga chilumbilo kuli Yehova. Yanda a kuli tushitu eswe apema, ni a kuli tujila eswe apema, yalambula milambu ya kulumba ha chilumbilo.”—Upu 8:20.
(Uputukilo 7:11) Ha makulakaji asambano a miaka ya mwono wa Noa, ha kakweji wamuchiali, ha tangwa kumi ni liamuchishimbiali, ha tangwa lioliene mafuji eswe a jondo aapukwile ni tupenda a malilu azulukile.
w04 1/1 30 ¶1
Yikuma Yilemu ya Mukanda wa Uputukilo—I 7:11
Kulihi kwakatukile meya waze anehene Sanga lia Meya hashi heswe? Ha “tangwa” liamuchiali lia kutanga yuma, muze atangile “kuzazuluka” cha fuji ya hashi (atmosfera), kushi lia “kuzazuluka” chacho kwapwile meya. (Upu 1:6, 7) Meya a “kushi” kapwile meya waze te atwama hano hashi. Meya a “helu” kapwile meya anji waze te atwama mu tetela, waze alingile “mafuji eswe a jondo.” Meya jacho e anokene ha matangwa ja Noa.
Kutanga Mbimbiliya
(Uputukilo 6:1-16) Mba muze atu aputukile kwoka hashi nikusema ana a mapwo, 2 ana a Zambi a malunga amwene ana a mapwo ja atu ngwo, Apema, kashika ambachile mapwo hakachi ka waze eswe azangile. 3 Mba Yehova yamba ngwenyi, Spiritu yami kechi kalitachika ni atu matangwa eswe, mumu o kanapu musunya. Kashika matangwa jo kumakapwa kulakaji ni makumi aali a miaka. 4 Kwapwile yindululu hashi ha matangwa aze. Mba kulutwe nawa muze ana a malunga a Zambi alimwene ni ana ja atu a mapwo, o aasemenene ana. Ana aze apwile akwa ndundo a shakulu; akwa lufuma. 5 Chocho Yehova yamona ungulungulu wa atu hashi, ngwenyi, Wahiana naye. Chikwo ngwenyi, Kutaka cheswe cha manyonga a mu mbunge jo, chipi wika matangwa eswe. 6 Yehova yalikonyeka chize atangile atu hano hashi. Chamunehenene chinyengo mu mbunge yenyi. 7 Kashika Yehova yamba ngwenyi, Atu ano natangile mungwanongesa hashi; ni atu, ni tushitu, ni tututu, ni tujila a mu tetela, mumu hichangukokela chinyengo chize naatangile. 8 Alioze Noa wawanyine vumbi kumeso ja Yehova. 9 Yino ye yisemuko ya Noa. Noa wapwile mukwa ululi, keshi kapalia mu chisemuko chenyi. Noa waliendelele ni Zambi. 10 Noa wapwile ni ana atatu a malunga; ni Sheme, ni Hame, ni Yafwe. 11 Hashi hapihile kumeso ja Zambi. Hazalile to ni upupilo. 12 Zambi wamwene hashi kumanyi hapihile mumu akwa mwono eswe hanapihisa majila jo hashi. 13 Mba Zambi yamba kuli Noa ngwenyi, Kumeso jami songo lia musunya weswe hilieza, mumu hashi hihazala to ni upupilo kuli ayo, kashika mungwanongesa hamuwika ni he hashi. 14 Ulitungile ulungu wa mutondo wa mungofwe. Tungamo yipatulo; ukaushile haze ni muchima ni usososhi. 15 Chize mukautunga chino: kusuha chawo muchipwa makulukaji atatu a yitenda; kutoha chawo muchipwa makumi atano a yitenda; kusuha chawo kwilu makumi atatu a yitenda; 16 ukase kapenda kwilu mu ulungu, ku cheseko cha chitenda chimuwika. Chikolo cha ulungu ukachisele mu lumbu. Mukaulinga ni yipatulo yitatu: achi mushi, chahatako hakachi, chikwo kwilu.
27 JANEIRO– 2 FEVEREIRO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | UPUTUKILO 9-11
“Hashi Heswe Hapwile Limi Limuwika”
(Uputukilo 11:1-4) Mba hashi heswe hapwile limi limuwika ni kuhanjika chimuwika. 2 Shimbu machiya ku Chivumbuko awanyine chana mu chifuchi cha Shinare, yatwamamo. 3 Yaliamba umwe kuli mukwo ni mukwo ngwo, Tuyenu tutenge tijolo tukayoche kanawa. Chocho apwile ni tijolo kusalakana mawe, ni malowa kusalakana ndambo. 4 Yamba ngwo, Tuyenu tutunge limbo, ni kaposhi songo lienyi likahete ndo mwilu, tukapwe ni jina kuchina mutumwangana mwamwa hashi heswe.
it-1 298
Babilonia Yinene
Yitanga ya Babilonia ku Shakulu. Uputukilo wa kutunga limbo lia Babilonia mu chana cha Shinare, kauputukile hamuwika ni nyonga lia kutunga Kaposhi wa Mbapele. (Upu 11:2-9) Chikuma azangile kutungila kaposhi ni limbo kuchakapwile cha kufumanyisa jina lia Zambi, alioze hanga akwa-kutunga apwe ni ‘jina lia lufuma’ hashi heswe. Tuposhi anji a ma tembele waze hanawane hi wika ko mu yikulu ya Babilonia ya ku shakulu, alioze ni ku yihela yikwo mu Mesopotamia, kakusolola pundu uwayilo wa kaposhi mutangu, chipwe ngwe kamutungile mu mutapu weswawo. Yize Yehova Zambi alingile hanga akinde kutunga tembele yacho, yinasolola pundu ngwo, yino yapwile uputukilo wa uwayilo wa mahuza. Kashika jina lia Hepreu lize alukile limbo liacho, Mbapele, linalumbunuka “Kulumbanganyisa,” jina lia Sumerianu (Ka-dingir-ra) nawa jina lia Akadianu (Bab-ilu) eswe aali kanalumbunuka “Pito lia Zambi.” Hachino, atu waze asalilemo, yalumuna jina likulu lize te likwete ulumbunwiso wa upatwilo, yaliluka jina liaha lize nihindu liakusolola limbo liacho ni uwayilo.
it-2 360 ¶7
Limi
Uputukilo unasolola kulinunga cha amwe atu, hanyima lia Sanga lia Meya mu umwe mulimo hanga alimike ni upale wa Zambi, ngwe chize anasolola upale wacho hali Noa ni ana jenyi. (Upu 9:1) Shimbu alimwange ni ‘kuzalisa hashi,’ atu jacho yazanga kutwama ha chihela chimuwika chize avulukile ngwo, Chana cha Shinare mu Mesopotamia. Chihela chacho, necho kota chapwile chishina cha uwayilo, ni umwe kaposhi wa uwayilo.—Upu 11:2-4.
(Uputukilo 11:6-8) Yehova ngwenyi, Kumanyi hapwa munyachi umuwika ni limi limuwika kashika haputuka kulinga chuma chino. Haliapwila cheswacho mahala kulinga, niumwe kechi kuhasa kwachinda. 7 Tuyenu tukalumbangenye malimi jo hanga kechi kalivwa kuhanjika cha umwe ni mukwo. 8 Chocho Yehova yaamwanga kuze mwamwa hashi heswe, mba yalitwamina kutunga limbo lize.
it-2 361 ¶1
Limi
Mba Zambi Mukwa-ndundo-jeswe akinde mulimo wa akwa-kulisuta jacho, yapihisa kulinunga cho ha kulumbanganyisa limi lio. Chino yichikwika mulimo weswawo te analingi mu limbo liacho, nawa yichaamwanga hashi heswe. Chikwo nawa, kulumbanganyisa cha limi te muchikwika hita chuma chize te o malinga kulutwe ha kulimika ni Zambi. Chino te muchikwika uhashi wa atu ha kuchinga mana ni tachi jo hamuwika hanga alinge yuma ya kuzo, nawa te muchipwa chikalu kuwana chinyingi mu malimi akwo—chinyingi chize hi cha kuli Zambi ko, alioze chize chakwiza ku yakulitakana nayo ni kuhengwola cha atu. (Tala Chi 7:29; Shi 32:5) Amu kalumbanganyiso wacho ahandunwine atu, yino yayukishile atu ha kwakinda kulinga yuma ya ponde hanji yipi. (Upu 11:5-9; tesa ni Iza 8:9, 10) Mutu nyi mahengwola wika yimwe yuma yize yinalingiwa ha mashimbu jetu, yize yinakatuka ku chinyingi cha atu ni mutapu upi uze ayo akuchizachisa, manyingika yize Zambi amwene ngwo te muyilingiwa, nyi te kakakinjile tachi jize o asele hanga atunge Mbapele.
(Uputukilo 11:9) Kashika yalukako jina ngwo, Mbapele mumu kwenako Yehova alumbangenyene kuhanjika cha akwa hashi eswe. Mba kuze Yehova yaamwanga mwamwa hashi heswe.
it-3 55 ¶4
Mavungu
Mumu lia kuhona kulivwa, hita atu yapwa ni chako, milimo, mianda, ndako ni uwayilo wo uze hita vungu akulinga. (Lev 18:3) Mumu lia kulihandununa ni Zambi, hita atu yapwa ni tuzambi two waze akuwayila.—Shi 12:30; 2Mi 17:29, 33.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Uputukilo 9:20-22) Noa waputukile kupwa njimi. Yalima munda wa uva. 21 Muze hanwa ye vinyu, yazengewa. Chocho yapomba uselesele mu mbalaka yenyi. 22 Mba Hame, tato ya Kanana, yamona uselesele wa tato. Yaya yambulwila yayo ni mwanakwo haze.
(Uputukilo 9:24, 25) Noa yalaula muze vinyu hiyamupatwoka, yanyingika chize mwanenyi wa chihindakachi hamulinga. 25 Yamba ngwenyi, Kanana akashingiwe; akapwe ndungo ya ndungo kuli ayayo.
it-1 383 ¶1
Hame
Muchihasa kupwa ngwo Kanana mwene neye kapwile mu upi wacho nawa tato Hame kakamufumbile ha chikuma chacho. Hanji muze Noa te anaprofeteza, kota kamwene chitanga chipi kuli Hame, chize te Kanana membulula, nawa chize te akwa-munyachi wa Kanana mahinga. Shingo liacho, liamanunukine muze A-Izalele waze te aku munyachi wa Sheme ayulile A-Kanana. A-Kanana waze kakashihile (ngwe A-Ngibeone [Yos 9]) kaapwishile ndungo kuli A-Izalele. Hakupalika cha miaka, shingo liacho yilimanunuka nawa, muze munyachi wa Kanana mwana wa Hame, auyulile kuli akwa-munyachi wa Yafwe, A-Media ni A-Persia, Ngresia ni Roma waze apwile ni ndundo hashi heswe.
(Uputukilo 10:9, 10) Iye te chinyanga munene kumeso ja Yehova, kashika akwamba ngwo, Ngwe Nimorote chinyanga munene kumeso ja Yehova. 10 Uputukilo wa wanangana wenyi Mbapele, ni Ereke, ni Akate, ni Kalenehe mu chifuchi cha Shinare.
it-3 91 ¶5
Nimorote
Ku uputukilo Nimorote te kakuyula mu limbo lia Mbapele, Ereke, Akate, ni Kalenehe mu chifuchi cha Shinare. (Upu 10:10) Muchihasa kupwa ngwe, kota iye mwe wahanyine usongwelo wa kuputuka kutunga limbo lia Mbapele ni kaposhi wamo. Chikuma chacho chinalite nawa ni nyonga lize apwile nalio A-Yunda. Josefo yasoneka ngwenyi: “Hakehe-hakehe “[Nimorote] yalumuna yuma mu mulali upi, ni kwamba ngwo, mutapu umwe wa kuhandununa atu kuli Zambi uli kwalingisa hanga anunge mushi lia chiyulo chenyi. Iye kafupile kulimika ni Zambi, nyi Zambi te mazanga nawa kunokesa vula; mumu te matunga kaposhi musuku chinji yoze te kechi kunjila mweswe mu meya, nawa te malimika Nenyi mumu lia kushiha tulamba twenyi. Atu kapwile ni kuzanga chinji kukaula chiyulo chino cha [Nimorote] ha kunyonga ngwo, kukaula usongwelo wa Zambi muchaapwisa ndungo; chocho yanyonga kutunga kaposhi . . . nawa yalinga mulimo wacho kawashi-washi kuhiana yuma yeswe yize ayo atesele.”—Antiguidades Judaicas, I, 114, 115 (iv, 2, 3).
Kutanga Mbimbiliya
(Uputukilo 10:6-32) Ni ana ja Hame a malunga wano, Kushe, ni Mizerane, ni Pute, ni Kanana. 7 Ana ja Kushe a malunga wano, Sepa, ni Havila, ni Satahe, ni Raema, ni Seteka. Ni ana ja Raema a malunga wano, Shipa ni Ndetane. 8 Kushe yasema Nimorote. Iye waputukile kupwa mukwa ndundo hashi. 9 Iye te chinyanga munene kumeso ja Yehova, kashika akwamba ngwo, Ngwe Nimorote chinyanga munene kumeso ja Yehova. 10 Uputukilo wa wanangana wenyi Mbapele, ni Ereke, ni Akate, ni Kalenehe mu chifuchi cha Shinare. 11 Yakatukako, yaya ku chifuchi cha Asuria. Yatunga Ninive, ni Rehombote-Ire, ni Kala. 12 Ni Resene hakachi ka Ninive ni Kala (lie limbo linene). 13 Mizerane yasema Lutime, ni Anamini, ni Lehapi, ni Naputuhi. 14 Ni Perushimi, ni Kaluhime, (kwenako kwakatukile A-Filistea) ni Kafetore. 15 Kanana yasema kapula-jimo Sendone, ni Hete, 16 ni A-Yepushe, ni A-Amore, ni A-Ngikashe, 17 ni A-Hevwe, ni A-Aki, ni A-Sini, 18 ni A-Arvada, ni A-Zemare, ni A-Hamate. Kulutwe lia chize minyachi ya A-Kanana yiyilitanda. 19 Njiza ya A-Kanana yachiza ku Sendone mu jila ya kutalikisa ku Ngerare, ndo ku Ngeza, mu jila yakutalikisa ku Sondome ni Ngomora, ni Andama ni Zepoime ndo ku Lasha. 20 Wano e ana ja Hame a malunga, nikulita ni minyachi, ni malimi, mu yifuchi yo, ni mavungu jo. 21 Kuli Sheme kalamba ka ana eswe a Epere iye te yayo ya Yafwe, kuli iye nawa kwasemukine ana. 22 Ana ja Sheme a malunga wano, Elame, ni Ashure, ni Apakasha, ni Lutu, ni Arame. 23 Ana ja Arame a malunga wano, Uze, ni Hule, ni Ngete, ni Mashe. 24 Apakasha yasema Shela. Shela yasema Epere. 25 Kuli Epere kwasemukine ana aali a malunga. Jina lia umwe Pelege mumu ha matangwa jenyi alitechelele hashi. Jina lia mwanakwo Yokatane. 26 Yokatane yasema Alamote, ni Shelepe, ni Hazamavwe, ni Jera, 27 ni Handorame, ni Uzale, ni Ndikala, 28 ni Opale, ni Apemaele, ni Shipa, 29 ni Ofiri, ni Havila, ni Jobaba. Wano eswe te ana ja Yokatane a malunga. 30 Chifuchi cho chapwile chize ku Mesha muze mutalikisa ku Sefa, chifuchi cha milundu ku Chivumbuko. 31 Wano e ana ja Sheme a malunga nikulita ni minyachi yo, ni malimi jo, mu yifuchi yo nikulita ni mavungu jo. 32 Wano e ana ja Noa a malunga nikulita ni yisemuko yo mu mavungu jo. Wano yalipulapula mavungu hashi kulutwe lia sanga lia meya