Yilwekelo ya Malongeso a Mukanda Wakuzachisa ha Kukunguluka cha Mwono Wetu ni Mulimo Wetu
3-9 FEVEREIRO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | UPUTUKILO 12-14
“Umwe Usendo Uze Unakwate Hali Yena”
(Uputukilo 12:1, 2) Yehova te hamba kuli Apalama ngwenyi, Katuka ku chijima che, ni kuli usoko we, ni kuli akwa zuwo lia tatenu, uye ku chifuchi chize mungukulweza. 2 Mba kumungukakupwisa vungu linene. Mungukakuwahisa, mungukafumanyisa jina lie, kumukapwa mukwa kuwahisa.
it-3 155 ¶4
Usendo
Usendo ni Apalahama. Kota usendo wa Zambi ni Apalahama waputukile muze Apalama (Apalahama) azaukile lwiji Ufrateze ni kuya ku Kanana. Usendo wa shimbi kaulingile hakupalika cha miaka 430. (Nga 3:17) Yehova kahanjikile ni Apalahama muze te ali ku Mesopotamia, mu Ure ya A-Kaletea, iye yamwamba hanga aye ku chifuchi chize te mamulweza. (Yi 7:2, 3; Upu 11:31; 12:1-3) Ha Kutuhuka 12:40, 41 (LXX) hanambe ngwo, kusongo lia miaka 430 yize atwamine mu Engitu ni mu chifuchi cha Kanana, “ha tangwa lizeliene” A-Izalele yatuhuka mu undungo uze apwile mu Engitu. Tangwa lize aatuswile mu undungo ku Engitu liapwile 14 ya Nisane, ha mwaka 1513 K.M.J, ha mashimbu a Chizomboka. (Kut 12:2, 6, 7) Chino te chinasolola ngwo, Apalahama kazaukile lwiji Ufrateze ni kuya ku Kanana ha tangwa 14 ya Nisane, ha mwaka 1943 K.M.J, kota henaho usendo wa Apalahama ni Zambi waputukile. Zambi yasoloka nawa kuli Apalahama muze te halinga wenyi wa ku Kanana ndusu ndo ku Shekeme ni kukolesa chilakenyo chenyi ngwenyi: “Chifuchi chino munguchihana ku munyachi we.” Ha kulinga chino, Zambi yasolola ngwo chilakenyo chacho chinalite ni chilakenyo chize alingile mu Endene, ni kusolola ngwo “munyachi” wacho te muwiza kupalikila mu chisemuko cha atu. (Upu 12:4-7) Kulutwe, Yehova yasolola nawa manyonga akwo, ngwe chize anasonewa ha Uputukilo 13:14-17; 15:18; 17:2-8, 19; 22:15-18.
(Uputukilo 12:3) Waze makuwahisa mungwawahisa. Yoze makushinga neye mungumushinga. Muli yena mavungu eswe a hashi kumakaawahisa.
w89 1/7 3 ¶4
Mumu Liaka Watamba Kunyingika Umwenemwene Hakutwala Kuli Apalahama
Chilakenyo chacho te chipema chinji, chocho Apalahama yachivwa nawa ha yisuho yaali. (Uputu. 18:18; 22:18) Mba amanunune chilakenyo chacho, Zambi makahindwisa chipwe atu a mu usoko walisa waze hanafu. Mwono wa atu waze makahindwisa mukapwa chiwape chinene, mumu eswe makatwama mu paraisu yize yalifwa ni yize Alama ni Eva atokesele. Hanyima, makaalongesa yize malinga mba akazuke chawana cha mwono wa mutolo.—Uputu. 2:8, 9, 15-17; 3:17-23.
(Uputukilo 13:14-17) Muze Lote halihandununa kuli iye Yehova yamba kuli Apalama ngwenyi, Hetula meso je utale chize kuno watwama ku Norte ni ku Sule ni ku Chivumbuko ni ku Chitokelo. 15 Mumu chifuchi chino cheswe unamono ngunakwehecho, ni kuli yena ni ku munyachi we ku miaka ya mutolo. 16 Chikwo nawa mungwokesa munyachi we ngwe fufuta ya hashi. Nyi mutu mahasa kwalula fufuta ya hashi mba chocho mahasa kwalula munyachi we. 17 Katuka wendese chifuchi ndusu, ni ha usuhe wacho ni ha utohe wacho mumu ngunakwehecho yena.
it-2 676 ¶1
Shimbi
Kulita ni shindakenyo ya sango ja ku shakulu, amwe akwa-mana, kakwamba ngwo ha kulanjisa chimwe chihela, chitangu te kakuchisolola kuli yoze machilanda, ha kumulweza kanawa njiza ya chihela chacho. Muze mukwa-kulanda te akwamba ngwo, “ngunachimono” chino te chakusolola ngwo kalitesa kulita ni shimbi. Muze Yehova alakenyene kuli Apalahama kumwaha chifuchi cha Kanana, chitangu Apalahama kamulwezele hanga atale ku mambango eswe awana. Apalahama kakakumbulwile ngwenyi, “ngunachimono,” kota mumu Zambi kambile ngwenyi kulutwe te mahana Chifuchi cha Chilakenyo kuli munyachi wenyi. (Upu 13:14, 15) Mose, yoze Zambi asele ngwe kasongo mu Izalele, kamulwezele hanga “atale” chifuchi, nyi yize twahanjika helu yinalite, chino te muchisolola ngwo Zambi katayiza Yoshua hanga asongwele A-Izalele. (Shimbi 3:27, 28; 34:4; tala nawa chawana chize Satana ahanyine kuli Yesu ha Mat 4:8.) Chuma chikwo kota chize te chakusolola kulitesa cha shimbi chili: kwenda mu chifuchi hanji kunjilamo ni nyonga lia kuchizuka. (Upu 13:17; 28:13) Ha mikanda yimwe yikulu yakwamba ngwo, unji wa mitondo mu chimwe chihela te kakuyilanjisa ngwe yikwata ya kusa mu zuwo.—Tesa ni Upu 23:17, 18.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Uputukilo 13:8, 9) Apalama yamba kuli Lote ngwenyi, Ngunaliumbu, kanda kupwa kulitachika hakachi ka yena ni yami, hakachi ka tufunga twe ni tufunga twami se tuli usoko. 9 Chifuchi cheswe te kuchishiko kumeso je, nyi? Ngunaliumbu, tulihandunune. Nyi yena muoya ku chimeso, ami munguya ku chindume. Nyi yena muoya ku chindume ami munguya ku chimeso.
w16/05 5 ¶12
Hwisenu Yipikalo Yenu ni Zango
Mbimbiliya yinasolola chize tuvumbi twa Zambi mahasa kupwa ni sambukila muze mukusoloka umwe kapinda hakachi ko. Chakutalilaho, Apalahama ni muhwawenyi Lote kapwile ni yimuna yinji, chino yichineha kulitachika hakachi ka tufunga two, mumu chifuchi te chikehe kutwamamo ayo eswe. Amu Apalahama azangile kuneha sambukila hakachi ko, aye yecha hanga Lote asakule chihela chipema. (Uputu. 13:1, 2, 5-9) Chino chili chilweza chipema kuli yetu! Shina kuli yimwe yize Apalahama atokesele ha mukunda wa mbunge yenyi yipema? Ka. Mumu hazehene alihandunwine, Yehova yalakenya kuwahisa Apalahama ni yuma yinji kuhiana yize atokesele. (Uputu. 13:14-17) Yika mutuhasa kulilongesa ha chilweza chino? Twalilongesa ngwetu chipwe ngwe mututokesa yimwe yuma ku mwono wetu, Yehova makatuwahisa nyi twahwisa yipikalo yetu ni zango.
(Uputukilo 14:18-20) Melekizeteke mwanangana wa Saleme yaneha mbolo ni vinyu, iye te sasendote wa Zambi Chitunda. 19 Yawahisa Apalama ngwenyi, Zambi Chitunda, Mwenya malilu ni hashi akawahise Apalama. 20 Chikwo nawa, Zambi Chitunda akafumane, Iye hanakunjika akwa kole je mu kwoko lie. Mba Apalama yahana kuli iye, chihanda chimuwika ha yihanda kumi ya ku yuma yeswe.
(A-Hepreu 7:4-10) Zewulenu ulemu wa yono, kuli iye kalamba Apalahama wahanyine chihanda cha kumi cha ku yikumba. 5 Waze chamwenemwene a kuli ana ja Levi a malunga akutambula usasendote, shimbi ali nayo ya kutambula yihanda ya kumi kuli atu, nikulita ni shimbi, te kuli usoko wo, chipwe o nawa atuhukile ku mitanda ya Apalahama. 6 Alioze yoze muya (munyachi) wenyi keshi kuujichika kuli ayo, hanatambula yihanda ya kumi kuli Apalahama, mba wawahishile yoze wapwile ni yilakenyo. 7 Alioze ni kuhamika chakuhi nichimwe ngwetu, Munene kakuwahisa mukepe. 8 Hano hashi atu a kufwa kakutambula yihanda ya kumi; alioze kuze, yoze anashindakenya ngwo, Katwama ni mwono, mwenawo wakuyitambula. 9 Chocho mutuhasa kwamba ngwetu, Ha kuhana cha Apalahama chipwe Levi yoze wakutambula yihanda ya kumi, hanafwete yihanda ya kumi. 10 Mumu wapwile mu mitanda ya kako muze Melekizeteke amupatwijile.
it-3 484 ¶5
Sasendote
Melekizeteke mwanangana wa ku Saleme te sasendote (ko·henʹ) mulemu chinji. Mbimbiliya kuyishi kuhanjikila hakutwala kuli tulamba twenyi, kusemuka chenyi ni kufwa chenyi. Usasendote wenyi te hi wa kuhinga ko, wakapwile ni waze iye te masalakana hanji waze te mamusalakana ha chihela chacho. Melekizeteke kapwile ni chiteli cha kupwa mwanangana ni sasendote. Usasendote wenyi wapwile ni ulemu kuhiana usasendote wa A-Levi, mumu Levi kafwetele kumi lia yihanda kuli Melekizeteke, shimbu te uchili ku mutanda wa Apalahama, muze Apalahama ahanyine yihanda ya kumi kuli Melekizeteke ni kumuwahisa kuli iye. (Upu 14:18-20; Hep 7:4-10) Ha chikuma chino, Melekizeteke te kanasolola kupwa cha Yesu Kristu, “sasendote ndo ku miaka ya mutolo, nikulita ni ngango ya Melekizeteke.”—Hep 7:17.
Kutanga Mbimbiliya
(Uputukilo 12:1-20) Yehova te hamba kuli Apalama ngwenyi, Katuka ku chijima che, ni kuli usoko we, ni kuli akwa zuwo lia tatenu, uye ku chifuchi chize mungukulweza. 2 Mba kumungukakupwisa vungu linene. Mungukakuwahisa, mungukafumanyisa jina lie, kumukapwa mukwa kuwahisa. 3 Waze makuwahisa mungwawahisa. Yoze makushinga neye mungumushinga. Muli yena mavungu eswe a hashi kumakaawahisa. 4 Chocho Apalama yakatuka nikulita ngwe Yehova hamwamba. Lote yaya hamwe nenyi. Apalama te hapwa ni makumi shimbiali ni miaka yitano muze akatukile ku Harane. 5 Apalama yaya hamwe ni mukwo-pwo Serai, ni Lote mwana wa mwanakwo ni upite weswe apita, ni atu eswe waze haliwezela mu Harane. Chocho yakatuka akaye ku chifuchi cha Kanana, mba yaheta ku Kanana. 6 Apalama yapalika ndusu mu chifuchi ndo ku chihela cha Shekeme, ku mutondo uze uli ku More, A-Kanana te achili mu chifuchi. 7 Mba Yehova yasoloka kuli Apalama, yamba ngwenyi, Chifuchi chino munguchihana ku munyachi we. Mba yatungako chilumbilo kuli Yehova yoze wasolokele kuli iye. 8 Yatutulukako, yeza ku mulundu wa ku sali lia Chivumbuko lia Mbetele. Yajika mbalaka yenyi, Mbetele ku Chitokelo, Ehai ku Chivumbuko. Yatungako chilumbilo kuli Yehova, yasanyika ha jina lia Yehova. 9 Chocho Apalama yenda nikutalikisa hindu ku Nengeve. 10 Mu chifuchi chize yimupwa kapunga, mba Apalama yapalumukina ku Engitu akatwameko njize mumu te mu chifuchi himwapwa kapunga mukalu. 11 Mba muze te hakundama akanjile ku Engitu, yamba kuli mukwo-pwo Serai ngwenyi, Tala, ngunanyingika yena uli chileza ku meso. 12 Chocho muze A-Engitu makumona mamba ngwo, Au mukwo-pwo; mba mangushiha yami, ena musala ni mwono. 13 Ngunaliumbu, nyi makuhula amba ngwe, Nguli ndumbwenyi, hanga chikapwe kanawa ni yami mumu hali yena, ngukamone mwono mumu ha mukunda wa yena. 14 Chocho chapwile, muze Apalama haheta ku Engitu akwa Engitu yamona mwe pwo wahiana kupema. 15 Yilolo ja Falau yamumona, yamufumanyisa kuli Falau, mba yamunjisa mu zuwo lia Falau. 16 Iye walingile kanawa kuli Apalama mumu hali pwo. Yapita mapanga, ni ngombe, ni kuji a yimbulu, ni ndungo a malunga ni a mapwo, ni yihwo ja yimbulu ni tumelu. 17 Alioze Yehova yapinjisa Falau ni akwa zuwo lienyi eswe ni misongo yipi mumu hali Serai pwo lia Apalama. 18 Falau yasanyika Apalama yamba ngwenyi, Chuma chino wangulinga chika? Kuchi te kwangulwezele ngwe, Mukwetu-pwo? 19 Kuchi te unakamba ngwe, Ndumbwami? Kashika ami ngunakamutambula akapwe pwo liami. Haliapwila kashika tala mukwenu-pwo au; umutambule, yako kwe. 20 Mba Falau yahana shimbi kuli atu jenyi ha kutwala kuli Apalama, yamushika, ni iye ni mukwo-pwo ni upite wenyi weswe.
10-16 FEVEREIRO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | UPUTUKILO 15-17
“Mumu liaka Yehova Alumwine Jina lia Apalama ni Serai?”
(Uputukilo 17:1) Muze te Apalama hapwa ni makumi livwa ni miaka livwa Yehova yasoloka kuli Apalama nikwamba kuli iye ngwenyi, Yami Zambi Mukwa-Ndundo-Jeswe, enda kumeso jami upwe mungunu.
it-2 101 ¶5
Kapalia, Kuwana Kapalia
Chikwo nawa, chize twapwa ni yize twakulinga kanji-kanji yikwete tupalia. Tulieswe twahingile shili ni uhenge kuli Alama. (Ro 5:12; Sam 51:5) Alioze, amu Yehova keshi kapalia “kananyingika mijimba yetu; kanewuluka ngwenyi, o kapwa fufuta” nawa kali mukwa-keke. (Sam 103:13, 14) Iye kamwene Noa ngwe mukwa-kushishika nawa mukwa-kwononoka yoze te “keshi kapalia mu chisemuko chenyi.” (Upu 6:9) Iye kambile kuli Apalahama ngwenyi, “enda kumeso jami upwe mungunu” hanji ngwetu keshi kapalia. (Upu 17:1) Chipwe ngwe malunga jacho kapwile yihenge nawa kafwile, nihindu Yehova yoze wakutala “ku mbunge” te kakwamona ngwe keshi kapalia. (1Sa 16:7; tesa ni 2Mi 20:3; 2Sg 16:9.) Iye kalwezele A-Izalele ngwenyi: “Nupwe angunu ni Yehova Zambi yenu” chekwamba apwe keshi tupalia. (Shi 18:13; 2Sa 22:24) Zambi kahanyine Mwanenyi yoze keshi kapalia (Hep 7:26) ngwe chitapo cha ukuule, hachino, Iye mahasa kumona waze akufuliela ni kwononoka ngwo, kali ‘akwa ululi’ hanji ngwo keshi kapalia, ni kununga kufunga kupwa chenyi ngwe Ngaji ya ululi yoze keshi kapalia.—Ro 3:25, 26; tala USHISHIKO; UNGUNU.
(Uputukilo 17:3-5) Apalama yafulamana meso jenyi hashi, mba Zambi yahanjika nenyi ngwenyi, 4 Ha kutwala kuli yami, usendo wami kuwakola ni yena, kumukapwa tato ya chihuji cha mavungu. 5 Jina lie kulichi kupwa nawa Apalama, alioze makuvuluka ngwo, Apalahama mumu hinakupwisa tato ya chihuji cha mavungu.
it-1 28 ¶6
Apalahama
Hakupalika cha mashimbu, ayo te hatwama mu Kanana ha miaka kota kumi, alioze Sara nihindu te mumba. Chocho, Sara yahana kuli mukwo-lunga ndungo yenyi Ka-Engitu, Hekare, hanga apwe ni mwana kupalikila muli iye. Apalahama yatayiza chikuma chacho. Hachino, ha mwaka 1932 K.M.J, muze Apalahama apwile ni miaka 86, Ishemali yasemuka. (Upu 16:3, 15, 16) Yikupalika mashimbu anji. Ha mwaka 1919 K.M.J., muze Apalahama te ali ni miaka 99, ngwe chilayi cha usendo ulemu wa Iye ni Apalahama, Yehova yamba ngwenyi malunga eswe a ku zuwo lia Apalahama aatwale ku mukanda. Ha shimbu lizeliene, Yehova yalumuna jina lia Apalama yilipwa Apalahama, ‘mumu mungukupwisa tato ya chihuji cha mavungu.’ (Upu 17:5, 9-27; Ro 4:11) Kusulaho, angelo atatu waze Apalahama azumbwile mu jina lia Yehova, yalakenya kuli Sara ngwenyi te maka ufumba nawa masema mwana, ha mwaka uze muwizaho!—Upu 18:1-15.
(Uputukilo 17:15, 16) Zambi yamba nawa kuli Apalahama ngwenyi, Ha kutwala kuli pwo lie Serai, kanda umuvuluka nawa ngwe Serai alioze jina lienyi likapwe Sara. 16 Kumungukamuwahisa, chikwo nawa mwana wa lunga kumakasemuka kuli iye. Ewa mungukamuwahisa, kumakapwa semi ya mavungu. Mianangana a mavungu kumakasemuka kuli iye.
w09 1/2 13
Shina Majina Kakwete Ulumbunwiso?
Zambi mwene, kalumwine majina ja amwe makulwana ni nyonga lia kuprofeteza yimwe. Chakutalilaho, iye kalumwine jina lia Apalama, lize linalumbunuka “Tato wa Lufuma.” Hanga lipwe Apalahama, lize linalumbunuka “Tato ya Mavungu Anji.” Ha kushishika ku jina lienyi, Apalahama yapwa tato ya mavungu anji. (Uputu. 17:5, 6) Tutalenu nawa hali pwo lia Apalahama, Serai, yoze kota jina lienyi te linalumbunuka ngwo, “Chimbangwinya.” Iye kota kawahililile chinji muze Zambi alumwine jina lienyi ni kumuluka ngwo Sara, lize linalumbunuka “Mwana Pwo wa Mwanangana,” ni kusolola ngwo iye te mapwa kalamba ka mianangana.—Uputu. 17:15, 16.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Uputukilo 15:13, 14) Mba Yehova yamba kuli Apalama ngwenyi, Unyingike pundu ngwe akwa munyachi we makapwa njize mu chifuchi hi nicho ko, makapwa ndungo, makaapinjisa makulakaji awana a miaka. 14 Mba mungukalamba atu waze makaapita. Kulutwe makakatukako ni upite wunji.
it-1 615-¶3
Mashimbu Waze Yuma Yakulingiwa mu Mulongo (Cronologia)
Yehova yamba kuli Apalama (Apalahama) ngwenyi: “Unyingike pundu ngwe akwa munyachi we makapwa njize mu chifuchi hi nicho ko, makapwa ndungo, makaapinjisa makulakaji awana a miaka.” (Upu 15:13; tala nawa Yi 7:6, 7.) Yino kayambile shimbu swana hanji “munyachi,” Izake te kanda achisemuka. Ha mwaka wa 1932 K.M.J., Apalahama yasema Ishemali ni umwe ndungo Ka-Engitu, Hekare, nawa ha mwaka 1918 K.M.J., Izake yasemuka. (Upu 16:16; 21:5) Nyi twalula kunyima lia miaka 400 kukatuka ha Kutuhuka mu Engitu, chize chahwishile lamba (Upu 15:14), mutuheta ha mwaka 1913 K.M.J., ha mashimbu jacho Izake kapwile ni miaka yitano. Kota henaho Izake anakasumukina ni kupwa “njize” mu chifuchi chambala, chocho yaputuka kumona lamba lize Yehova anakaprofeteza ha ‘kumulenya’ kuli Ishemali. Ha shimbu liacho, Ishemali te kali ni miaka 19. (Upu 21:8, 9) Chipwe ngwe ha mashimbu wano, kulenya chize Ishemali apwile ni kulinga hali swana wa Apalahama muchisoloka ngwe kuchishi ulemu, alioze ku mashimbu a kunyima kuchakapwile chocho. Yinasoloka ha chize Sara evwile ni utayizo wa Zambi ha nyonga lia Sara lia kuhuma Hekare ni Ishemali. (Upu 21:10-13) Amu lusango yono amusonekene mu yimako-yimako mu yisoneko, kanasolola nawa ngwo yino yinakapwa uputukilo wa lamba lize anakaprofeteza ngwo mulilinga miaka 400 ndo ha kutuhuka cho mu Engitu.—Nga 4:29.
(Uputukilo 15:16) O ha chisemuko chamuchiwana kumakeza nawa ku kuno, mumu uhenge wa A-Amore te kanda woka.
it-2 73 ¶6
Kutuhuka
“Chisemuko chamuchiwana.” Twatamba kwiwuluka ngwetu Yehova kalwezele Apalahama ngwenyi, ha chisemuko chamuchiwana munyachi wenyi te muufuna mu Kanana. (Upu 15:16) Ha miaka yeswe 430, chize haze usendo wa Zambi ni Apalahama waputukile ndo ni haze A-Izalele atuhukile mu Engitu, kwapwile yisemuko kuhiana yiwana, chipwe ngwe atu kapwile ni kutwama miaka yinji kulita ni yize tunawane mu yisoneko. Alioze A-Izalele katwamine wika mu Engitu ha miaka 215. ‘Yisemuko yiwana’ mutuhasa kuputuka kuyaalula hanyima lia ayo kunjila mu Engitu, ha kuzachisa wika chilweza cha munyachi umuwika wa Izalele, munyachi wa Levi: (1) Levi, (2) Kohate, (3) Arone, ni (4) Mose.—Kut 6:16, 18, 20.
Kutanga Mbimbiliya
(Uputukilo 15:1-21) Kulutwe lia yino yuma liji lia Yehova yiliza kuli Apalama mu usolwelo ngwo, Apalama, kanda wivwa woma, lukepwe we yami, kanda nguli kwononona che chahiana. 2 Apalama yakumbulula ngwenyi, Mwene Yehova, yika mukangwaha se ami chishi mwana, mba yono Elieza wa ku Ndamaseku mwe makahinga zuwo liami? 3 Chikwo nawa Apalama yamba ngwenyi, Kuli yami kwanguhele munyachi mba umwe mwana wa ha chihunda mapwa swana yami. 4 Aho liji lia Yehova yiliza kuli iye ngwo, Ka, yono kechi kapwa swana ye, alioze umwe wa kusemuka ku mujimba wa yena mwene, iye mapwa swana ye. 5 Yamuneha haze, yamba ngwenyi, Tala kwilu haliapwila walule matongonoshi nyi muhasa kuaalula. Mba yamba ngwenyi, Chocho makapwa akwa munyachi we. 6 Iye yafuliela Yehova, mba Yehova yamwalwilacho ngwe ululi. 7 Yamwamba ngwenyi, Yami Yehova, nakuchijile ku Ure ya A-Kaletea ngukwehe chifuchi chino chikapwe chihinga che. 8 Iye yakumbulula ngwenyi, Mwene Yehova ngwe kuchi mungunyingika ngwami, Munguchihinga? 9 Yamwamba ngwenyi, Ungwanjile chimbembe cha ngombe wa miaka yitatu, ni chihwo cha pembe wa miaka yitatu, ni kuji ya panga wa miaka yitatu, ni katele ni mwana-liembe. 10 Yaanda eswe, yaapula hakachi. Yasa kwoko ni kulu hatalanganyi ni kwoko ni kulu. Alioze tujila kaapulile. 11 Tujila waze akulia yifwo yeza hanga akapwile ha mijimba, alioze Apalama yaahuma. 12 Muze hikwatoka, tulo anji akwachile Apalama; ni mwongo wa milima yimwe yinene yiumukwata. 13 Mba Yehova yamba kuli Apalama ngwenyi, Unyingike pundu ngwe akwa munyachi we makapwa njize mu chifuchi hi nicho ko, makapwa ndungo, makaapinjisa makulakaji awana a miaka. 14 Mba mungukalamba atu aze makaapita. Kulutwe makakatukako ni upite wunji. 15 Alioze yena kumukaya kuli akakenu ni sambukila. Kumakakufunda ni ushinakaji upema. 16 O ha chisemuko chamuchiwana kumakeza nawa ku kuno, mumu uhenge wa A-Amore te kanda woka. 17 Mba muze te tangwa hilianjila, ni ufuku hiwalema, kwasolokele chikwachilo cha kahia chinafwinji mwishi ni soka lia kahia linalekwoka liapalikile hakachi ka yipinji ya yifwo. 18 Ha tangwa lienalio Yehova wakolesele usendo ni Apalama ngwenyi, Chifuchi chino hinachihana ku munyachi we, chize ku lwiji wa Engitu ndo ku lwiji munene, mwe Ufrateze; 19 ni A-Kene, ni A-Kenaze, ni A-Katumone, 20 ni A-Hete, ni A-Perize, ni A-Refane, 21 ni A-Amore, ni A-Kanana, ni A-Ngikashe, ni A-Yepushe.
17-23 FEVEREIRO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | UPUTUKILO 18-19
“‘Chisopa-Milonga wa Akwa Hashi Eswe’ Kanongesele Sondome ni Ngomora”
(Uputukilo 18:23-25) Apalahama yakundama yahula ngwenyi, Munongesa akwa ululi hamwe ni yingulungulu nyi? 24 Hanji mwali makumi atano a akwa ululi mu chihunda. Munongesa chihunda nyi? Kuchi kuchivwila keke mumu hali e makumi atano a akwa ululi alimo nyi? 25 Chikapwe kusuku ni yena kulinga chuma chipwa haha, ukashihe akwa ululi hamwe ni yingulungulu. Chocho akwa ululi mapwa ngwe yingulungulu. Ka, chikapwe kusuku nyi yena. Te Chisopa-milonga wa akwa hashi eswe kechi kulinga ni ululi nyi?
w17/04 15 ¶1
“Chisopa-Milonga wa Akwa Hashi Eswe” Kakulinga Wika Yize Yalita
“TE Chisopa-milonga wa akwa hashi eswe kechi kulinga ni ululi nyi?” (Uputu. 18:25) Apalahama, lunga washishika kakahulile chihula chino, mumu lia kuyambashana. Alioze chihula chenyi chasolwele ngwenyi, kapwile ni kufuliela muli Yehova ngwo te mapatwila mbonge ya Sondome ni Ngomora ni ululi ungunu. Kapwile ni shindakenyo ngwenyi, Yehova te kechi “kushiha akwa ululi hamwe ni yingulungulu.” Kuli Apalahama ‘chino te kuchahashile kupwa.’ Kulutwe, Yehova yaliamba mwene ngwenyi: “Iye Liwe, yitanga yenyi yingunu, mumu majila jenyi eswe a ululi. Iye Zambi ya jika; keshi uhenge; mukwa pundu, mukwa umwenemwene.”—Shimbi 31:19; 32:4.
(Uputukilo 18:32) Yamba nawa ngwenyi, Mala! Mwene kanda utenuka, nguhanjike kamuwika nawa kunahu. Hanji mawanamo kumi. Iye ngwenyi, Chipwe hali kumi chichi kuchilinga.
w18/08 29 ¶5
Kulihumikiza—Chakwiza Mumu Lia Kutalatala
Chochene, chilweza chingunu cha uhumikizo chili cha mwene Yehova. (2 Petu. 3:15) Mu Mbimbiliya, kanji-kanji twakutangamo hakutwala ku uhumikizo wa Yehova. (Nehe. 9:30; Iza. 30:18) Shina unewuluka chize Yehova evwile muze Apalahama amuhulile ha yisuho yinji hakutwala ku chiyulo chenyi cha kunongesa Sondome? Yehova kakakumikine Apalahama ha yize ambile. Alioze ni uhumikizo weswe, iye yapanjika hita chihula cha Apalahama ni kumona kuzakalala chenyi. Hachino, Yehova yasolola ngwenyi kamwene kuzakalala cha Apalahama ha kumulakenya ngwenyi te kechi kunongesa Sondome, nyi mu mbonge yacho mawanamo malunga a ululi kumi. (Uputu. 18:22-33) Hita shimbu Yehova kakutupanjika ni uhumikizo weswe, iye keshi kutulengulula!
(Uputukilo 19:24, 25) Mba Yehova yanokesa fundanga ni kahia ha Sondome ni Ngomora ya kuli Yehova kwilu. 25 Yonwona membo aze ni chana cheswe, ni akwa membo eswe, ni yuma yeswe yasokele ha mavu.
w10 15/11 26 ¶12
Yehova Kali Mwene Yetu!
Mutuhasa kupwa ni shindakenyo ngwetu kwasala hakehe Yehova makasolola nawa wata wenyi. Iye kechi kwecha upi hanga ununge ku miaka yeswe, nawa tunanyingika ngwetu, tuli ha matangwa a kusula. Yehova kashihile yingulungulu ha Sanga lia meya. Kanongesele Sondome ni Ngomora, nawa kanongesele Falau ni tujita twenyi. Sisera ni tujita twenyi, nawa Senakeribe ni maswalale jenyi A-Suria kakahashile kumana kulutwe lia Mwene Chitunda. (Uputu. 7:1, 23; 19:24, 25; Kutuhu. 14:30, 31; Kuyu. 4:15, 16; 2 Mia. 19:35, 36) Hachino, mutuhasa kufuliela ngwetu, Yehova keshi kecha waze akuhona vumbi jina lienyi ni kumwesa lamba tuvumbi twenyi hanga anunge ku miaka yeswe. Chikwo nawa, tunamono chilayi cha kusoloka cha Yesu ni cha kumanunuka cha hano hashi hapi.—Mateu 24:3.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Uputukilo 18:1) Yehova yasoloka kuli iye ha mitondo ya Mamare, te kanatwama ku chikolo cha mbalaka yenyi ha chivukuminya cha tangwa.
(Uputukilo 18:22) Mba malunga yakatukako, yatalikisa ku Sondome, alioze Apalahama hindu kanamana kumeso ja Yehova.
w88 15/5 23 ¶4-5
Shina Kuli Mutu Yoze Hanamono Zambi?
Haliapwila mutuhasa kunyingika mumu liaka Apalahama ahanjikile kuli mungelo wa Zambi ngwe te kanahanjika ni Zambi mwene. Amu mungelo wacho kalwezele Apalahama yuma yize yene Zambi azangile hanga amulweze, nawa mungelo wacho te kanamanyinako Zambi, kashika Mbimbiliya muyihasa kwamba ngwo: “Yehova yasoloka kuli iye.”—Uputu. 18:1.
Nyingika ngwe mungelo wa Zambi mahasa kwambulula sango Jenyi ni shindakenyo chizechene ngwe telefone hanji chisaji muchihasa kutwala maliji jetu kuli mutu mukwo. Hachino, mutuhasa kwamba ngwetu mutapu uze Apalahama, Mose, Manoa ni atu akwo ahanjikile ni mungelo chapwile ngwe kanahanjika ni Zambi. Chipwe ngwe kamwene angelo jacho, nawa uhenya wa Yehova wapwile hali ayo, nihindu atu jacho kakamwene Zambi. Hachino, maliji wano kalimikine ni waze postolo Yoano ambile ngwenyi: “Niumwe kanda achimona Zambi nilimwe tangwa.” (Yoa. 1:18) Malunga jacho kakamwene Zambi mwene, alioze kamwene angelo waze te akumanyinako Zambi.
(Uputukilo 19:26) Alioze pwo lia Lote te kanakaula kunyima yenyi, mba hakutala kunyima, yalumuka nguji lia mungwa.
w19/06 20 ¶3
Kwasa Akwenu Hanga Akumbe Yipikalo Yo
Lote kakwachile chiyulo chipi muze asakwile kutwama mu Sondome mukachi ka atu waze te akulinga upangala. (Tanga 2 Petulu 2:7, 8.) Mu mbonge yacho mwapwile upite unji, chipwe chocho Lote yalikokela lamba linji mumu lia kuyamo. (Uputu. 13:8-13; 14:12) Mukwo-pwo kota kazangile chinji mbonge yacho hanji atu waze te atungamo, chocho yahona kwononokena Yehova. Iye yatokesa mwono wenyi muze Yehova anokesele kahia ni fundanga mu mbonge yacho. Achinyonga hali ana ja Lote aali a mapwo. Ayo kapwile ni tusendo waze afwile mu Sondome. Lote yatokesa zuwo ni upite wenyi, chahiana yeswe yafwisa mukwo-pwo. (Uputu. 19:12-14, 17, 26) Ha mashimbu wano eswe a lamba, shina Yehova kahonene kulihumikiza hali Lote? Ka.
Kutanga Mbimbiliya
(Uputukilo 18:1-19) Yehova yasoloka kuli iye ha mitondo ya Mamare, te kanatwama ku chikolo cha mbalaka yenyi ha chivukuminya cha tangwa. 2 Yahetula meso jenyi yamona malunga atatu kanamana chichili kumeso jenyi. Muze haamona yazomboka mukwapatwiza ku chikolo cha mbalaka. Yahetamina hashi. 3 Yamba ngwenyi, Mwene wami, nyi hinawana vumbi kumeso jenu kanda nukatuka kuli yami kavumbi kenu. 4 Ngunehe amwe meya akepe ngukasanyise yiliato yenu, nuchihwime mushi lia mutondo. 5 Munguneha kamwe kakulia nukalihuzulule mbunge jenu, mba kulutwe munuhiana, se hinweza kuli yami kavumbi kenu. O yamba ngwo, Linga chize hiwamba. 6 Apalahama yanjila fuji mu mbalaka kuli Sara, nikwamba ngwenyi, Lulika kawashi njongo jitatu ja wunga wafufunuka, ukauchike, ukalinge tumbolo. 7 Apalahama yazomboka ku tanga, yaneha mwana-ngombe mwovu, mupema, yamuhana kuli ngamba akalipupwise kumululika. 8 Yanda nawa maji a yamwa, ni ye yamwa, ni mwana-ngombe yoze halulika, yayitumbika kumeso jo. Iye yamana hakamwihi no mushi lia mutondo shimbu machilia. 9 Yamba kuli iye ngwo, Mukwenu-pwo Sara kulihi ali? Ngwenyi, Mu mbalaka ali. 10 Iye yamba ngwenyi, Pundu kumungukeza nawa kuli yena muze kangonde makaheta nawa, mba mukwenu-pwo Sara makasema mwana. Sara te kanevuko ku chikolo cha mbalaka kunyima yenyi. 11 Alioze Apalahama ni Sara te hapwa tushinakaji, miaka yo hiyoka, te ndako ya mapwo hiyalitwamina kuli Sara. 12 Kashika Sara yaseha mu mbunge ngwenyi, Muze hinapwa kashinakaji te mungwivwa kuwaha, ni mwata wami nawa kashinakaji, nyi? 13 Yehova yamba kuli Apalahama ngwenyi, Sara kuchi te anasehe ngwenyi, Te yami kashinakaji mungusema mwana? 14 Chuma chimwe muchipwa chikalu kuli Yehova nyi? Ha kangonde wa kutesa kumungwiza nawa kuli yena muze mwaka hiwaheta mba Sara makasema mwana. 15 Mba Sara yalikala ngwenyi, Chasehele. Mumu te woma anevu. Alioze aye yamwamba ngwenyi, Ka, kuwaseha. 16 Mba malunga yakatukako, yatalikisa ku Sondome. Apalahama yaashinjikila mu jila yo. 17 Yehova yamba ngwenyi, Ngusweke kuli Apalahama chuma chino mungulinga nyi? 18 Se Apalahama makapwa vungu linene lia tachi, mba mavungu eswe a hashi makaawahisa muli iye. 19 Mumu ngunamunyingika ngwami, makayula ana jenyi ni munyachi wenyi kulutwe, akafunge jila ya Yehova akalinge ni ululi ni upatwilo, hanga Yehova akalinge kuli Apalahama yuma yize hamushindakenya.
24 FEVEREIRO–1 MARÇO
YIKUMA YILEMU YA MU LIJI LIA ZAMBI | UPUTUKILO 20-21
“Yehova Nihindu Kakumanununa Yize Akulakenya”
(Uputukilo 21:1-3) Yehova yawahisa Sara ngwe ambile. Yehova yalinga ni Sara ngwe chize ahanjikile. 2 Mba Sara yaka ufumba, yasemena Apalahama mwana wa lunga mu ushinakaji wenyi, ha mwaka uze Zambi amulakenyene. 3 Mwanenyi yasemuka, yoze te Sara hamusemena, mba Apalahama yamuluka jina ngwenyi, Izake.
Zambi Yamuvuluka Ngwo “Mwana Pwo wa Mwanangana”
Shina kuseha cha Sara chasolwele ngwo kakapwile ni ufulielo? Ka. Mbimbiliya yinambe ngwo: ‘Ku ufulielo chipwe Sara mwene watambwile tachi ja kuseseka ufumba muze te hapalika mwaka, mumu kanyingikine ngwenyi, yoze walakenyene kali wamwenemwene.’ (Hepre. 11:11) Sara te kanyingika Yehova; kafulielele ngwenyi Yehova mahasa kumanununa chilakenyo chenyi. Iya wa kuli yetu kafupile kupwa ni ufulielo ngwe wa Sara? Muchipwa chipema nyi mutunyingika kanawa Zambi mwenya Mbimbiliya. Nyi mutuchilinga, mutunyingika kanawa ufulielo uze Sara apwile nawo. Kwamba pundu, Yehova kashishika nawa kakumanununa yilakenyo yenyi ha shimbu yalita, nawa mahasa kuchilinga mu jila yize muyihasa kutukomwesa hanji kutusehesa!
“PANJIKA KU LIJI LIENYI”
Muze akumbanyishine miaka 90, mba Sara yawahilila ni chuma chize te akushimbwila ha miaka yinji. Yashita mwana ni lunga lienyi, ku ushinakaji! Apalahama yaluka mwana wacho ngwenyi, Izake, hanji “Kuseha,” ngwe chize Zambi ambile. Mutuhasa kunyonga chiseke cha kashinakaji Sara ha maliji wano ambile ngwenyi: “Mba Zambi hangwaha kuseha, ni waze eswe machivwa maseha hamwe ni yami.” (Uputu. 21:6) Kwamba pundu, Sara kakavulamine chawana chino cha chikomokeso chize Yehova amwehele ndo muze afwile. Alioze, chawana chino chamunehenene chiteli chilemu.
Muze Izake apwile ni miaka yitano, asoko jenyi yamulingila chiwanyino cha kumusumuna. Alioze te kuli umwe kapinda. Mbimbiliya yinambe ngwo, “Sara yamona” ngwenyi yuma te kuyishi kwenda kanawa. Ishemali, mwana wa Hekare te hapwa ni miaka 19 nawa te kakusosomba hanji kukekuna kanuke Izake. Yuma apwile ni kulinga te hi yakuheha ko. Kulutwe, postolo Paulu yavuluka ndako ya Ishemali ngwo yihungumiona. Sara yamona ngwenyi ndako ya Ishemali muyihasa kupinjisa mwanenyi. Sara te kananyingika ngwenyi, Izake kali ni chiteli chilemu mu chilakenyo cha Yehova. Chocho, ni hamu lieswe yahanjika ni Apalahama. Yamwita hanga ahume Hekare ni Ishemali.—Uputu. 21:8-10; Ngala. 4:22, 23, 29.
Kuchi Apalahama akumbulwile? Twakutanga ngwo: “Chuma chino chapwile chikalu kumeso ja Apalahama ha mukunda wa mwanenyi.” Iye te kakuzanga chinji Ishemali, nawa te keshi kuhasa kwecha kunyonga hali mwanenyi. Ha mukunda wa chino Yehova yaakwasa. Twakutanga ngwo: “Zambi yamba kuli Apalahama ngwenyi, Kanda chipwa chikalu kumeso je mumu ha mukunda wa mwana ni ndungo ye wa pwo. Cheswacho Sara makwamba, panjika ku liji lienyi, mumu Izake makakusemena munyachi we.” Yehova yalakenya nawa Apalahama ngwenyi te mafunga Hekare ni mwanenyi. Hachino Apalahama yatayiza.—Uputu. 21:11-14.
(Uputukilo 21:5-7) Apalahama te hapwa ni kulakaji lia miaka muze asemene mwanenyi Izake. 6 Sara yamba ngwenyi, Mba Zambi hangwaha kuseha, ni waze eswe machivwa maseha hamwe ni yami. 7 Yamba nawa ngwenyi, Iya te wanyongene kwamba kuli Apalahama ngwenyi, Sara meza kwamwisa ana? Mumu hinamusemena mwana mu ushinakaji wenyi.
(Uputukilo 21:10-12) Kashika yamba kuli Apalahama ngwenyi, Huma yono kapinji ni mwanenyi, mumu mwana wa kapinji kechi kuswana hamuwika ni mwanami, yono Izake. 11 Chuma chino chapwile chikalu kumeso ja Apalahama ha mukunda wa mwanenyi. 12 Alioze Zambi yamba kuli Apalahama ngwenyi, Kanda chipwa chikalu kumeso je mumu ha mukunda wa mwana ni ndungo ye wa pwo. Cheswacho Sara makwamba, panjika ku liji lienyi, mumu muli Izake makavuluka munyachi we.
(Uputukilo 21:14) Apalahama yalimeneka, yanda mbolo ni tuku ya meya, yayihana kuli Hekare yamutwikayo ha chipaya, ni mwe mwana, chocho yaecha. Mba mwe pwo yaya nikwendangana mu puya ya Mbia-shipa.
Kuhengwola Yikuma Yilemu ya mu Mbimbiliya
(Uputukilo 20:12) Chikwo nawa iye ndumbwami mumu mwana wa tata alioze hi mwana wa mama ko, mba hapwa pwo liami.
wp17.3 12, maliji mushi.
“Tala, Yena Uli Chileza”
Sara te ndumbu ya Apalahama ku utato. Tera te tato wa ayo eswe aali, alioze anaye jo te kalisa. (Uputu. 20:12) Alioze musono umbachiso wacho keshi kuutayiza, chili chilemu kunyingika chize yuma te yalisa ku mashimbu akunyima. Atu te kali hakamwihi ni mwono ungunu ngwe uze Alama ni Eva apwile nawo. Kuli atu jacho, umbachiso wa mukachi ka asoko te kuushi kuneha kapinda niumwe kuli ana. Hakupalika cha miaka 400, mwono wa atu yiupwa ngwe wa yetu. Ha mashimbu jacho, Shimbi ya Mose yiyikanjisa umbachiso wa asoko.—Levi 18:6.
(Uputukilo 21:33) Apalahama yatumba mutondo ku Mbia-shipa, yatambika Yehova ha jina lienyi, mwe Zambi wa mutolo.
w89 1/7 20 ¶9
Apalahama kali Chilweza cha Waze Eswe Anazange Kupwa Masepa ja Zambi
9 Apalama yalinga chitanga chikwo cha ufulielo. Ngwe chize chinasonewa ngwo: “Yatungako chilumbilo kuli Yehova yoze wasolokele kuli iye.” (Uputu. 12:7) Kota chino te chinachingi kuhana chitapo cha kashitu, mumu liji lia Hepreu hakutwala ku “chilumbilo” linalumbunuka “chihela cha kuhanyina yitapo.” Kulutwe, Apalama yalinga nawa yitanga yino ya ufulielo ku yihela yikwo mu chifuchi chacho. Chikwo nawa, iye “yatambika Yehova ha jina lienyi.” (Uputu. 12:8; 13:18; 21:33) Liji lia Hepreu ‘kutambika ha jina’ linalumbunuka nawa “kwambujola jina.” Asoko ja Apalama, chipwe A-Kanana, pundu lume, kota kamwivwile mambujola ni hamu lieswe jina lia Zambi, Yehova. (Uputu. 14:22-24) Chizechene nawa, eswe waze akuzanga kupwa masepa ja Zambi musono, katamba kutambika ha jina lienyi ni ufulielo. Yino yinachingi kwambujola ha mbunga, ‘ha kuhalisa Zambi matangwa eswe, chenacho mihuko ya mivumbo yetu yize ya kushindakenya jina lienyi.’—Hepre. 13:15; Roma 10:10.
Kutanga Mbimbiliya
(Uputukilo 20:1-18) Apalahama yakatuka kuze yatalikisa ku chifuchi cha Nengeve, yatwama hakachi ka Kandeshe ni Shure. Chocho watwamine njize mu Ngerare. 2 Apalahama yamba ha kutwala kuli mukwo-pwo Sara ngwenyi, ndumbwami. Mba Apimeleke mwanangana wa Ngerare yatuma asake Sara. 3 Alioze Zambi yasoloka kuli Apimeleke mu chilota ha ufuku ngwenyi, Tala, kumuofwa lume mumu hali pwo yoze watambulanga, mumu iye pwo lia mbala. 4 Alioze Apimeleke te kanda achimukundama. Yamba ngwenyi, Mwene, mushiha vungu lia ululi nyi? 5 Te kambile kuli yami ngwenyi, Iye ndumbwami, nyi? Ni mwe pwo nawa mwene te kambile kuli yami ngwenyi, Iye ndumbwami nyi? Mu kutuwika cha mbunge yami ni kusamba cha moko jami nachilinga. 6 Zambi yamba kuli iye mu chilota chenyi ngwenyi, E, ngunanyingika ngwami wachilinga mu kutuwika cha mbunge ye, ni yami nawa nakukwika kuchina mukanguvulumuna. Kashika chakutayijile kumusunga. 7 Haliapwila kashika hilwisa pwo lia yono lunga, mumu iye profeta, kumakakulembela ukatwame ni mwono. Nyi kwamuhilwishile, nyingika pundu kumuofwa, ni yena ni atu je eswe. 8 Apimeleke yalimeneka chimenemene, yasanyika ngamba jenyi eswe, yaambulwila yino yuma yeswe mu matwi jo. Malunga yevwa woma wunji. 9 Mba yasanyika Apalahama yamwamba ngwenyi, Yika watulingila chize? Mulonga uka nakuvulumwine kama, wangunehena mulonga upwa haha yami ni atu jami? Ena wangulinga chuma chize keshi kuchilinga. 10 Apimeleke yamba nawa kuli Apalahama ngwenyi, Yika unakanyonga mba himulinga chuma chino? 11 Apalahama yamba ngwenyi, Mumu ngunakanyonga ngwami, Akuno kukushi woma wa Zambi, kashika mangushiha mumu hali pwo liami. 12 Chikwo nawa iye ndumbwami mumu mwana wa tata alioze hi mwana wa mama ko, mba hapwa pwo liami. 13 Muze Zambi anguchijile ku zuwo lia tata ngukendangane, yingwamba kuli iye ngwami, Ukangulinge vumbi lino, kweswako mutukaheta ukambe ha kutwala kuli yami ngwe, ndumbwami. 14 Mba Apimeleke yanda mapanga, ni ngombe, ni ndungo ja malunga, ni ndungo ja mapwo, yaahana kuli Apalahama, yamuhilwisa pwo lienyi Sara. 15 Apimeleke yamba ngwenyi, Tala, chifuchi chami cheswe chili kumeso je, twama kweswako kunakuwahila. 16 Yamba kuli Sara ngwenyi, Hinahana kuli ndumbwe kanunu ka mbongo ja prata jikapwe chifuko ku meso je kumeso ja atu eswe uli no. Ha kutwala ku yuma yeswe hinakutomesa. 17 Mba Apalahama yalemba kuli Zambi, Zambi yawuka Apimeleke, ni mukwo-pwo, ni ndungo jenyi a mapwo, yasema ana. 18 Mumu te Yehova hajika ngoji ja atu eswe a Apimeleke ha mukunda wa Sara, pwo lia Apalahama.