UTULIKILO WA MIKANDA HA INTERNET wa Watchtower
Watchtower
UTULIKILO WA MIKANDA HA INTERNET
Chokwe
  • MBIMBILIYA
  • MIKANDA
  • KUKUNGULUKA
  • g23 no. 1 ma. 3-5
  • Meya

Kukushi nichimwe chinema.

Lisesa, kwasoloka kapalia ha kwazulula chinema.

  • Meya
  • Laulenu!—2023
  • Mitwe ya Yikuma
  • Yikuma Yalifwa
  • Ponde Yize Yiliko
  • Hashi Kawumbileho Hatwame ku Miaka Yeswe
  • Yize Atu Aneseka Kulinga
  • Kutalatala Chika Tunawane mu Mbimbiliya?
  • Yika Mbimbiliya Yakwamba Hakutwala ku Kapinda wa Meya Yoze Unasoloka Hashi Heswe?
    Sango Jikwo
Laulenu!—2023
g23 no. 1 ma. 3-5
Umwe pwo kaswita meya ni moko mu umwe lwiji.

SHINA HASHI MANONGESAHO?

MEYA

HANO hashi nyi kuheshi meya, chipi-chipi meya apema kuhechi kuhasa kupwa mwono. Kashika, meya kali chuma chilemu kuli yitangiwa yeswe ya mwono. Yitende, ngiji, yihela ya tutuminya ni mashima yakuneha meya apema waze akukwasa atu, tushitu ni kutukwasa kwahinjila ku minda.

Ponde Yize Yiliko

Hano hashi meya e anji kuhiana mavu. Alioze, kulita ni ululikiso uze watala ha yuma ya meya ni tungonde, unambe ngwo: “Hano hashi, meya apema waze twakunwa ni kulingila yuma yikwo kali wika 0.5%.” (World Meteorological Organization.) Chipwe ngwe meya wano kali akehe, nihindu ku yihela yinji hano hashi kanaapihisa chinji, kashika, chino chinatwale amwe ahone kupwa ni meya ni kupihisa mwiku ni tungonde. Akwa-malinjekela a hano hashi kanambe ngwo, ha miaka 30 kulutwe atu tununu atano a tununu mahasa kuhona meya apema.

Hashi Kawumbileho Hatwame ku Miaka Yeswe

Hashi katangileho ni uhashi wa kutuhwisa meya anji. Chikwo nawa, mavu, yitangiwa ya mu meya ni mwalwa yino yeswe yakukwasa kululieka meya hanga atome. Tala yuma yimwe yize yinasoloka ngwo, hashi katangileho hanga hanunge ku miaka yeswe.

  • Mavu kaalingile ni uhashi wa kuchiza yuma yize yakupihisa meya. Yihela yimwe ya tutuminya ni yimwe mitondo kayinyingika ngwe yakuchiza yimwe avuluka mu putu ngwo nitrogênio, fósforo ni pesticidas.

  • Akwa-ciencia hanalilongesa chize yuma yize Zambi atangile ya kululieka meya hanga apeme. Meya amu ngiji keshi kufunga yivundu-vundu ni yiswaswa yikwo, kakuyichiza kupalikila mu yuma avuluka mu putu ngwo, microrganismo.

  • Tushitu ni tututu amwe waze atwama mu meya kakuchiza kawashi-washi yuma yize muyihasa kusa mwono mu ponde—tututu wano kakulinga kanawa mulimo wacho kuhiana yitumbo yize atu akululieka nayo meya.

  • Hashi ha kufunga meya mu jila yize avuluka mu putu ngwo, hidrológico. Jila yino ni yikwata yikwo yize Zambi atangile, ya kukwika meya hanga achine kulitokela mu tetela (mu atmosfera) hanji kuma.

    UNACHINYINGIKA NYI?

    Mavu Kapwa Chikwata cha Kululieka Meya Chize Zambi Asele

    Akwa-malinjekela hanasolola ngwo, mavu kakwete uhashi wa kuchiza yuma ngwe utale, ulembe ni yuma yikwo yakupihisa meya yize yakunjila mu mavu. Kashika, meya nyi haheta ha chipwe-pwe, mutu mahasa kwanwa chakuhona kuneha ponde.

    Chizulie chinasolola chize mavu akupemesa meya waze hapiha. Meya a vula kakunjila hashi, mu mawe ni kunjika ku ulopa ni kuheta ku chipwe-pwe.

    Yikwata ya Kululieka Nayo Meya

    Tumawe tukehe-tukehe ni lusenga yapwa ngwe munyingo uze wakusala yuma yize muyihasa kupihisa meya.

    Yikwata ya Kululieka Meya Yize Yatwama mu Mavu

    Tututu atwama mu mavu avuluka ngwo microrganismo yakuhasa kukekemesa ulembe wa yuma yipi yize muyihasa kusa mwono wa atu mu ponde. Tututu amwe kali ni uhashi wa kuchiza yuma yipi mu mwiku (óleos tóxicos em dióxido de carbono) ni mu meya.

    Yikwata Yikwo ya Kululieka Nayo Meya

    Mavu waze keshi kusasaminya chinji mahasa kuchiza yuma yipi kuyalitele no yize yakusa mwono mu ponde. Ulopa uze unasasaminya chinji muuhasa kuchiza yuma yipi mu meya yize yakuneha ponde.

Yize Atu Aneseka Kulinga

Chizulie: 1. Umwe lunga kanalulieka chikwata chize chinatuhwisa maji ku mashinyi jenyi. Iye kasa chikashi kwishi muze munaholokela maji jacho 2. Umwe lunga katwala milangi ya kukwachila yitumbo ku chihela kuze mayimbilila mu jila yalita.

Nyi mutululieka yuma yize yinaholola maji waze mahasa kuneha ponde, acho mutukwasa kufunga meya apema

Akwa-malinjekela a hano hashi kanatulweze ngwo, twatamba kusa tachi mashimbu eswe hanga tuhone kupihisa meya. Mba atu ahone kupihisa chinji meya, ayo kanambe ngwo, twatamba kufunga kanawa mashinyi jetu hanga achine kuholola maji ni kwehuka kumbila yitumbo ni yuma yikwo nawa mu kumba ja meya ni tupila a meya.

Akwa-malinjekela ha yuma ya meya hawana majila aha akuchijila no mungwa mu meya a mu kalunga-lwiji. Nyonga lio lili lia kwokesa meya apema waze atu mahasa kunwa.

Alioze kunafupiwa yuma yinji. Kuchiza mungwa mu meya a mu kalunga-lwiji hi jila yipema ko, mumu kulinga mulimo wacho chinafwika mbongo ni tachi jinji. Mu lusango wa 2021 hakutwala ku meya akunwa, akwa-Nações Unidas yamba ngwo: “Hashi heswe unji wa mbongo jize akuzachisa hanga alulieke meya jinaliwezela.”

Kutalatala Chika Tunawane mu Mbimbiliya?

“Zambi . . . kakukoka masoto a meya, kakwalumuna mbundu yikapwe vula yoze wakupukumukina kwilu, ni kunoka hali atu wa kulumbama.”—Yombi 36:26-28.

Zambi katangile jila yize yakukwasa hashi hanga hafunge meya.—Chilumbununyi 1:7.

Achinyonga ha chino: Amu Zambi atangile hashi ni uhashi wa kununga ni kululieka meya, chinalite kufuliela ngwo iye kali ni ndundo ja kululieka yuma yize atu anapihisa hano hashi. Tanga mutwe, “Zambi Kanalakenya Ngwenyi Hashi Kuhechi Kunonga,” ha lifwo 15.

WANA SANGO JIKWO

Chize meya apwa.

Meya kali chimwe chuma chimuwika chize chakufunga mwono hano hashi. Tala chinema ha jw.org, Yitangiwa Yakusolola Uhenya wa Zambi—Meya.

    Mikanda ya Chokwe (2008-2025)
    Fwambuka
    Njila
    • Chokwe
    • Tuma
    • Kululieka
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Shimbi Yakuyizachisa
    • Shimbi ja Kufunga Sango ja Mutu
    • Configurações de Privacidade
    • JW.ORG
    • Njila
    Tuma