Jehovah Nih “A Um Zau Dingmi Thil” A Phuan
“Hi cauk hi Jesuh Khrih nih a phuanmi thil kong a si. Cu a phuanmi cu a um zau dingmi thil, Pathian nih a sal hna hmuhsak awkah a pekmi kha a si.”—BIAT. 1:1.
ZEITINDAH NA LEH LAI?
Milem nganpi zei zawn nih dah Vawleicung Nawlngeitu Anglo-American a langhter?
Anglo-American le UN pehtlaihnak kha Johan nih zeitindah a chim?
Daniel le Johan nih minung pennak a dongh lainak kong kha zeitindah an chim?
1, 2. (a) Daniel le Johan chimchungbia tahchunh tikah zeidah kan hngalh khawh? (b) Sahrang lu paruk cu zeidah an si?
DANIEL le Johan chimchungbia tahchunh tikah tuchan i a cangmi thil le hmailei i a cang laimi thil tampi kan hngalh khawh. Johan hmuhmi sahrang lu pasarih, Daniel hmuhmi sahrang ki pahra le Nebukhadnezzar mang milen nganpi kong in zeidah kan hngalh khawh? Mah chimchungbia hna nih zei tuah ding dah a kan forh awk a si?
2 A hmasa capar ah Biathlam 13 chung Johan hmuhmi sahrang kong kan cawn cang. Sahrang lu paruk cu Izipt, Assiria, Babilon, Medo-Persia, Grik le Rom an si. Satan nih minu tefa a huat caah Pathian miphun doh awkah vawleicung nawlngeitu pawl a hman hna. (Gen. 3:15) Johan nih a hmuhmi langhnak kong a ṭial lioah Rom cu vawleicung nawlngeitu a si. Cu hnu kum tampi tiang Rom cu nawlngeitu a si. Asinain sahrang lu pasarihnak nih Rom hmun kha a rolh lai. Sahrang lu pasarihnak cu zeidah a si? Minu tefa kha zeitindah a tuah lai?
Britain le United States cu an Hung Ṭhawng
3. Ki pahra a ngeimi ṭihnungmi sahrang cu zeidah a si? Ki pahra cu zeidah an si?
3 Johan nih Biathlam a ngan 13 chung sahrang kong a chimmi le Daniel nih ki pahra a ngeimi ṭihnungmi sahrang kong a chimmi kan tahchunh ahcun sahrang lu pasarihnak zei a si kan hngalh khawh.a (Daniel 7:7, 8, 23, 24 rel.) Ki pahra a ngeimi sahrang cu vawleicung nawlngeitu Rom kha a si. (Cahmai 12-13 hmanthlak kha zoh.) AD 400 hrawng ah Rom Empire cu uknak hme tete in aa ṭhen cheu. Daniel hmuhmi sahrang ki pahra cu Rom Empire in a chuakmi uknak kha an si.
4, 5. (a) Ki hmete nih zeidah a tuah? (b) Sahrang lu pasarihnak cu zeidah a si?
4 Daniel chimchungbia nih sahrang ki pahra lakah ki hmete pakhat a hung chuak lai i ki pathum kha an hmun a rolh hna lai tiah a ti. Mah cu zeitindah a hung si? Britain cu Rom Empire i uknak hmete a rak si nain a hnuah uknak nganpi ah aa chuah. Spain, Netherlands le France zong Rom Empire chung i a ummi an rak si. Mah uknak hna cu AD 1600 hnu tiang Britain nakin nawl a ngei deuhmi an si. Asinain Britain nih pakhat hnu pakhat a tei hna i anmah nakin nawlngei deuhmi ah aa cang. AD 1700 hnuah, Britain cu vawleicung ah nawlngei bik a hung si. Asinain sahrang lu pasarihnak cu a si rih lo.
5 Britain cu nawlngei bik a hung si nain Chaklei America ah a ummi, a ukmi ram hna nih an doh i annih cu United States an hung si. Britain nih United States a ṭhawn chin lengmangmi kha a kham lo lengah ti ralkap hmanh in a bawmh lehlam. 1914 i Bawipa ni aa thawk tikah Britain cu a um balmi empire hna lakah a ngan bikmi empire a si i United States cu vawleicung ah hriamnam tam bik a chuah khotu a hung si.b Vawlei Ralpi Inak lioah United States cu Britain he an ṭangṭi. Cucaah annih cu Vawleicung Nawlngeitu Anglo-American an hung si i sahrang lu pasarihnak an si. Mah sahrang lu nih minu tefa kha zeitindah a tuah hna?
6. Lu pasarihnak nih Pathian mi hna kha zeitindah a tuah hna?
6 Bawipa ni aa thawk hnu tlawmpal ah sahrang lu pasarihnak nih Pathian miphun, vawleicung i a taangmi Khrih naule kha a doh hna. (Matt. 25:40) Jesuh chim ningin vawleicung i a taang rihmi minu tefa cheukhat nih Bawipa ni ah Jesuh pekmi rian kha an ṭuan lai. (Matt. 24:45-47; Gal. 3:26-29) Vawleicung nawlngeitu Anglo-American nih Pathian mi hna kha a doh hna. (Biat. 13:3, 7) Vawlei Ralpi Inak ah, a hrem hna, an cauk cheukhat chuahnak nawl a pe hna lo i an hruaitu cheukhat zong thong ah a thlak hna. Cucaah phungchim rian kha a ngolter khawh dengmang hna. Jehovah nih mah thil a cang lai tiah Johan kha langhnak ah a chimh. Asinain minu tefa pahnihnak ah aa telmi nih phungchim rian kha an ṭuan ṭhan lai ti zong in a chimh. (Biat. 11:3, 7-11) Jehovah nih a chim bantukin vawleicung i a taang rihmi minu tefa nih phungchim rian kha lungtho tein an ṭuan ṭhan.
Anglo-American le Thir le Tlak aa Cawhmi Kepha
7. Milem nganpi i zei zawn dah sahrang lu pasarihnak he aa khah?
7 Sahrang lu pasarihnak le milem nganpi a kepha nih a langhtermi cu aa khat, mah cu vawleicung nawlngeitu Anglo-American kha a si. Britain cu Rom Empire chung in a chuakmi a si. United States cu Britain in a chuakmi a si caah anih zong Rom in a chuak tiah ti khawh a si. Cucaah milem kepha cu thir zong aa tel, tlak zong aa tel. (Daniel 2:41-43 rel.) Milem kepha le sahrang lu pasarihnak nih an chimduhmi kong cu aa khat, mah cu Anglo-American a chuah lainak kong a si. Thir le tlak cawh in sermi thil cu thir lawng in sermi thil tluk in a feh lo bantukin Vawleicung Nawlngeitu Anglo-American cu a chuahnak Rom tluk in a ṭhawng lo. Zeinihdah a ṭhawnter lo?
8, 9. (a) Vawleicung nawlngeitu pasarihnak nih thir bantukin a ṭhawn kha zeitindah a langhter? (b) Milem nganpi a kepha i tlak nih zeidah a langhter?
8 Vawleicung Nawlngeitu Anglo-American cu a caan ah thir bantukin a ṭhawng. Tahchunhnak ah, Vawlei Ralpi Inak le IInak ah teinak a hmuh tikah a ṭhawnnak a lang. Mah thawk in voi tampi thir bantukin ṭhawng ngai in rian a ṭuan.c Asinain Anglo-American cu Vawleicung Nawlngeitu a sika in thir cu tlak he aa cawhcia cang.
9 Jehovah salle nih hlanpi in milem kepha nih zeidah a langhter ti kha hngalh an rak duh. Daniel 2:41 nih thir le tlak aa cawhmi kepha cu pennak tampi si loin “pennak” pakhat a si tiah a ti. Cucaah tlak cu Vawleicung Nawlngeitu Anglo-American kha thir ke a simi Rom Empire nakin a derthawmter deuhmi thil a si tiah ti khawh a si. Tlak nih ‘minung’ asiloah zaraan kha a langhter. (Dan. 2:43, NW) Annih nih miphun tinvo hmuh awk, rianṭuannak ah tinvo hmuh deuh awk le zalonnak hmuh deuh awkah an doh hna tikah Anglo-American cu a nawlngeihnak a zor. Zaraan hna ruang ah thir bantuk ṭhawnnak a ngei kho lo. Mi cu nainganzi kong ah an ruahnak aa khat lo. Midang nakin me tlawmpalte tam deuh in a hmuh ruangah teinak a hmumi hruaitu pakhat cu a chimmi tuah awkah nawlngeihnak a za in a ngei lai lo. Daniel nih “cu pennak cu a ṭhawng lai nain fawi tein den khawh a si lai” tiah a chimchung.—Dan. 2:42; 2 Tim. 3:1-3.
10, 11. (a) Milem kepha cu zeitindah a um te lai? (b) Milem kedong he aa tlaiin zeidah kan hngalh?
10 Tuchan tiang Britain le United States cu aa kom ngaimi an si. Annih cu a biapimi thil tuahnak ah an i bawm lengmang. Milem nganpi kong chimchungbia ah a kepha cu a donghnak a si. Sahrang kong chimchungbia ah a pasarihnak lu cu a donghnak a si. Mah nih Vawleicung Nawlngeitu Anglo-American kha a dang vawleicung nawlngeitu nih a hmun a rolh lai lo ti a langhter. Anih cu thir ke a simi Rom tluk in a ṭhawng lo nain amah tein cun a rawk lai lo.
11 Milem kedong nih a langhtermi a um maw? Daniel nih a hmuhmi langhnak dang ah cun nambar cuzat timi a um. Tahchunhnak ah, sahrang pawl nih ki pa zeizat dah an ngeih timi a um. Mah nambar pawl cu a biapi. Asinain Daniel nih milem kedong pa zeizat a si cu a chim lo. Cucaah milem a ban, a kut, a kutdong, a ke le a kepha pa zeizat a si a biapit lo bantukin a kedong pa zeizat a si ti zong a biapi ve lomi a lo. Asinain Daniel nih a kedong cu thir le tlak aa cawhmi a si ti tu cu a chim. A chimmi bia thawngin Pathian Pennak a simi “lungpi” nih milem kepha a den tikah vawleicung nawlngeitu cu Anglo-American a si lai ti kan hngalh.—Dan. 2:45.
Anglo-American le Ki Pahnih A Ngeimi Sahrang
12, 13. Ki pahnih a ngeimi sahrang nih zeidah a langhter? Mah nih zeidah a tuah?
12 Vawleicung Nawlngeitu Anglo-American cu thir le tlak aa cawhmi a si nain ni hmanung bik caan ah a biapimi thil a tuah lai tiah Jesuh nih Johan kha langhnak ah a hmuhter. Johan nih ki pahnih a ngei i limkeng bantukin bia a chimmi sahrang pakhat a hmuh. Mah cu zeidah a si? Mah sahrang cu ki pahnih a ngeih caah a ṭangṭimi uknak pahnih an si lai. Mah cu Anglo-American a si i a biapi ngaimi thil pakhat a tuah.—Biathlam 13:11-15 rel.
13 Ki pahnih a ngeimi sahrang nih mi kha lu pasarih a ngeimi sahrang milem ser u tiah a ti hna. Johan nih mah sahrang milem cu a hung chuak lai, cun a tlau lai i a hnuah a hung chuak ṭhan lai tiah a ti. Ralpi Inak a dih hnuah an dirhmi bu pakhat cu cutin a rak si taktak. Britain le United States nih ram dang pawl kha mah bu ah luh ve awk an forh hna. Mah bu an dirh cu ram tampi ṭanṭi awk le a ṭangṭimi ram pawl ca aiawh in rianṭuan awkah a si.d Mah bu cu Ramkomh Bu tiah auh a rak si. Ralpi Inak aa thawk tikah Ramkomh Bu cu a tlau. Ralpi lioah Pathian miphun nih Biathlam cauk chimchungbia bangin mah bu cu a hung chuak ṭhan lai tiah an ti. Cutin a hung si taktak i mah bu cu atu ah UN tiah an auh.—Biat. 17:8.
14. Johan nih sahrang milem kha “siangpahrang pariatnak” a si tiah zeicah a ti?
14 Johan nih sahrang milem cu “siangpahrang pariatnak” a si tiah a ti. Zeicah “siangpahrang” tiah a auh? Anih cu sahrang lu pariatnak a si lo. Sahrang milem pakhat men a si. Milem nih nawlngeihnak kha UN chung ah aa telmi ram pawl, a hlei in Vawleicung Nawlngeitu Anglo-American sin in a hmuhmi a si. (Biat. 17:10, 11) Mah milem cu vawlei thil sining a thleng khomi thil tuahnak nawl a hmuh caah Johan nih “siangpahrang” tiah a auhnak a si.
Sahrang Milem nih Hlawhhlangnu a Hrawh
15, 16. Hlawhhlangnu nih zeidah a langhter, tuchan biaknak cu zeitindah a um?
15 Johan nih hlawhhlangnu pakhat sahrang sen aa cit kha a hmuh. Mah sahrang cu lu pasarih a ngeimi sahrang milem he aa khat. Hlawhhlangnu min cu “a liannganmi Babilon” ti a si. (Biat. 17:1-6) Hlawhhlangnu nih a hmaan lomi biaknak dihlak a langhter, a hlei in Khrihfaram kha a langhter khun. A hmaan lomi biaknak nih sahrang milem a simi, Ramkomh Bu le UN kha langhngan in a bawmh hna i hruai aa zuam.
16 A liannganmi Babilon cu “rilipi” cungah a ṭhu. Rilipi cu a bawmtu minung kha an si. Asinain Bawipa ni chung ahcun mi nih hlan tluk in an bawmh ti lo caah rili ti cu “a kao” bantuk a si. (Biat. 16:12; 17:15) Tahchunhnak ah, sahrang milem a voikhatnak a chuah lio ah Khrihfaram biaknak cu Nitlak lei ram tampi ah nawl a ngei ngaingai. Asinain atu ahcun mi tampi nih biaknak le biaknak hruaitu pawl kha an upat ti hna lo. Mi tampi nih biaknak hi vawlei ah buainak a chuahpitu a si ti hmanh in an ruah. A cheu nih biaknak hi vawleicung in hloh awk a si tiah langhngan in an chim.
17. A hmaan lomi biaknak cu a rauhhlan ah zeitindah a um lai? Zeicah?
17 A hmaan lomi biaknak nawlngeihnak cu duhsah te’n ṭumchuk in a tlau beh lai lo. Hlawhhlangnu cu nawl a ngei rih ko lai i siangpahrang hna kha a duhmi paoh tuahter awk aa zuam rih ko lai. Asinain a rauhhlan ah Pathian nih “aa tinhmi tuah duhnak kha [siangpahrang hna] lungthin chungah a chiah” lai. (Biathlam 17:16, 17 rel.) Jehovah nih a hmaan lomi biaknak doh awkah UN nih a aiawhmi Satan kuttang um cozah hna kha a forh hna lai. Hlawhhlangnu nih mah cozah hna kha a uk kho ti hna lai lo i a chawva vialte a sung dih lai. A luancia kum kul, sawmthum lioah mi tampi nih biaknak cu nawl a ngei zungzal lai i upat a si zungzal lai tiah an ruah. Asinain atu ahcun an ruah bantukin a si ti lo. A nawlngeihnak cu duhsah te’n a ṭumchuk lai lo, ruahlopi in hrawh a si lai.—Biat. 18:7, 8, 15-19.
Sahrang Rawhnak
18. (a) Sahrang nih zeidah a tuah lai? Mah nih zeidah a chuahter lai? (b) Daniel 2:44 ning in Pathian Pennak nih zei pennak hna dah a hrawh lai? (Cahmai 17 rinli kulh zoh.)
18 A hmaan lomi biaknak hrawh a si hnuah, sahrang in langhtermi Satan kuttang um vawlei siangpahrang pawl nih Pathian Pennak kha an doh lai. Annih nih vancung ah a ummi Pathian Pennak kha an doh khawh lo caah Pathian Pennak a ṭanhmi vawlei i a ummi hna kha an doh hna lai. Mah nih hmanung bik Pathian raldohnak a chuahter lai. (Biat. 16:13-16; 17:12-14) Mah hmanung bik raldohnak kong kha Daniel nih a chim. (Daniel 2:44 rel.) Biathlam 13:1 i ṭialmi sahrang le a milem le ki pahnih a ngeimi sahrang cu hrawh an si lai.
19. Zei thil a can lai dah kan zumh khawh, atu hi zei caan dah a si?
19 Kannih cu sahrang lu pasarihnak chan ah kan nung. Mah sahrang hrawh a si hlan ah lu dang a chuak ti lai lo. A hmaan lomi biaknak hrawh a si lioah vawleicung nawlngeitu cu Anglo-American a si lai. Daniel le Johan chimchungbia cu a dikthliar in a tling taktak. Cucaah a rauhhlan ah a hmaan lomi biaknak hrawh a si lai ti le Armageddon raldohnak a ra hrimhrim lai ti kha kan zumh. A cang hnga dingmi thil kha Pathian nih a dikthliar in a chimchung. Mah chimchungbia ralrin peknak kha kan ngai lai maw? (2 Pit. 1:19) Atu hi Jehovah nawl ngaih caan le a Pennak ṭanh caan a si.—Biat. 14:6, 7.
[A Tanglei Fianternak]
a Baibal nih nambar pahra cu a tlingmi in a langhter. Cucaah ki pahra nih Rom Empire in a chuakmi uknak dihlak kha a langhter.
b AD 1700 hnuah Britain Empire le United States cu an rak um cang. Asinain Johan nih Bawipa ni thawk in annih cu vawleicung nawlngeitu pakhat an si lai tiah langhnak ah a hmuh. Biathlam chung i langhnak hna cu ‘Bawipa ni’ kong chimchungbia an si. (Biat. 1:10, NW) Britain le United States, vawleicung nawlngeitu pakhat in rian an ṭuanṭi cu Vawlei Ralpi Inak in aa thawk.
c Daniel nih a chimchung bangin Vawlei Ralpi IInak ah Vawleicung Nawlngeitu Anglo-American nih thil tampi a hrawh. (Dan. 8:24) Tahchunhnak ah, United States nih Anglo-American an ral pawl kha atom bom pahnih a thlak hnawh hna. Mah bom nih a hrawhmi thil cu voi dang nakin a tam deuh.
d Biathlam Cauk—A Tlin Lai Caan A Naite Cang! [Kawl] cahmai 240, 241, 253 zoh.
[Cahmai 17nak i hmanthlak]
DANIEL 2:44 I “HI PENNAK VIALTE” CU AHOTE DAH AN SI?
Daniel 2:44 chimchungbia nih Pathian Pennak nih “hi pennak vialte hi a hrawh dih hna lai i a donghter dih hna lai” tiah a ti. Mah chimchungbia nih milem pum chung nge in langhtermi pennak pawl lawng kha a langhter.
Daniel 2:44 nih pennak dang zeitindah an um lai ti cu a chim lo. Mah kong aa ṭial venak Biathlam chimchungbia nih tam deuh in a chim. “Vawleicung siangpahrang vialte” cu Jehovah doh awkah “Lianngan Bik Pathian ni lianngan ni ah” pumh an si lai tiah a ti. (Biat. 16:14; 19:19-21) Cucaah milem pum nge in a langhtermi pennak pawl lawng si loin a dang pennak vialte zong Armageddon ah hrawh an si ve lai.