I referenciajlel jiñi Jun chaʼan lac tempa bʌ I Subtʼan yicʼot i Melbal jiñi xÑoptʼan
6-12 I CHAʼAN ENERO
ÑUC TAC BɅ I CʼɅJÑIBAL TI BIBLIA | GÉNESIS 1, 2
«Jehová tsiʼ yʌqʼue i cuxtʌlel chuqui tac an ila ti Lum»
(Génesis 1:3, 4, I tʼan Dios [ITD]) Dios tsiʼ yʌlʌ: Laʼ tsictiyic i sʌclel pañimil, cheʼen. Tsaʼ tsictiyi i sʌclel pañimil. 4 Dios tsiʼ qʼuele utsʼat i sʌclel pañimil. Dios tsiʼ yʌcʼʌ i sʌclel yicʼot i yiʼicʼlel pañimil.
(Génesis 1:6, ITD) Dios tsiʼ yʌlʌ: Laʼ tsictiyic panchan xinlʌpʌl ti jaʼ. Laʼ ajnic tocal ti pam yicʼot jaʼ ti yebal jini panchan.
(Génesis 1:9, ITD) Dios tsiʼ yʌlʌ: Laʼ tempʌyic jini jaʼ am bʌ ti yebal panchan ti colem ñajb tac. Laʼ tsictiyic jini tiquin bʌ lum, cheʼen. Cheʼʌch tsaʼ ujti.
(Génesis 1:11, ITD) Dios tsiʼ yʌlʌ: Laʼ pasic ti lum jam yicʼot pimel muʼ bʌ i yʌcʼ i wut. Laʼ colic teʼ ti chajp ti chajp yujil bʌ wut chaʼan pacʼ, cheʼen. Cheʼʌch tsaʼ ujti.
it-1 571
Jiñi melbil tac bʌ
Cheʼ bʌ Dios tsiʼ yʌlʌ ti jiñi Ñaxam bʌ qʼuin: «Laʼ tsictiyic i sʌclel pañimil», tajol jiñi i sʌclel tsaʼ caji ti cʼaxel majlel ti jiñi tocal, anquese maxto wen tsiquilic baqui loqʼuen tilel jiñi i sʌclel. Tajol ili xucʼu xucʼul tsaʼ caji i pʌs majlel i bʌ cheʼ bajcheʼ miʼ yʌl jiñi Biblia am bʌ ti inglés tsaʼ bʌ i mele J. W. Watts: «I xucʼu xucʼul tsaʼ caji i pʌs i bʌ i sʌclel» (Gn. 1:3, A Distinctive Translation of Genesis). Dios tsiʼ tʼoxo jiñi i sʌclel yicʼot i yiʼicʼlel pañimil, i jiñi sʌclel tsiʼ yotsʌbe i cʼabaʼ bajcheʼ Qʼuiñil, i jiñi i yiʼicʼlel pañimil bajcheʼ Acʼʌlel. Ili miʼ pʌs chaʼan jiñi Lum woli ti wijlel ti jiñi eje cheʼ bʌ woli ti jojyel ti jiñi Qʼuin, jin chaʼan an baqui an qʼuiñil yicʼot acʼʌlel (Gn. 1:3, 4).
Ti jiñi i Chaʼpʼejl qʼuin, Dios tsiʼ yʌcʼʌ chaʼan miʼ ‹yajñel tocal tiʼ pam yicʼot jaʼ tiʼ yebal jiñi panchan›. An jaʼ tsaʼ bʌ cʌyle ti lum, i ñumen on tsaʼ bʌ letsi ti panchan, cheʼ bajcheʼ ili tsiʼ tʼoxo i bʌ jiñi jaʼ. Jiñi jaʼ tsaʼ bʌ letsi, Dios tsiʼ yotsʌbe i cʼabaʼ ti Panchan, i choncol jach bʌ i taj tiʼ tʼan ilayi jiñʌch jiñi lum, come maʼañic miʼ yʌl chaʼan jiñi jaʼ am bʌ ti panchan yaʼ ochem jiñi ecʼ tac o jiñi yan tac bʌ am bʌ ti chan (Gn. 1:6-8).
Ti jiñi i Yuxpʼejlel qʼuin, jiñi i pʼʌtʌlel Dios tsiʼ tempa jiñi jaʼ am bʌ ti lum, i tsaʼ caji ti tsictiyel jiñi tiquin bʌ lum, Dios tsiʼ yotsʌbe i cʼabaʼ jiñi tiquin bʌ bajcheʼ Lum. Ti jiñi jach bʌ qʼuin, Dios tsiʼ yʌqʼue i cuxtʌlel jiñi lum i tsaʼ caji ti pasel jam, pimel yicʼot teʼ tac yujil bʌ wut, pejtelel iliyi mach cheʼic jach tsaʼ bajñel tili, mi tiʼ cajic evolución. Ti jujunchajp miʼ mejlel ti pʼojlel «ti chajp ti chajp» (Gn. 1:9-13).
(Génesis 1:14, ITD) Dios tsiʼ yʌlʌ: Laʼ tsictiyic qʼuin yicʼot uw yicʼot ecʼ tac ti panchan chaʼan miʼ pʌs qʼuiñil yicʼot acʼʌlel. Laʼ i pʌs jaʼel i yorajlel jajmel yicʼot jaʼlel yicʼot qʼuiñil yicʼot jabil tac.
(Génesis 1:20, ITD) Dios tsiʼ yʌlʌ: Laʼ ajnic i chʌnil jaʼ. Laʼ wejlic teʼlemut ti pañimil ti yebal panchan.
(Génesis 1:24, ITD) Dios tsiʼ yʌlʌ: Laʼ ajnic i chʌnil pañimil ti jujunchajp. Laʼ ajnic alʌcʼʌl yicʼot lucum yicʼot bʌteʼel ti chajp ti chajp, cheʼen. Cheʼʌch tsaʼ ujti.
(Génesis 1:27, ITD) Cheʼ jini Dios tsiʼ mele winic tiʼ yejtal. Tiʼ yejtal Dios tsiʼ mele winic. Tsiʼ mele winic yicʼot xʼixic.
it-1 571 párr. 8, 9-572 párr. 1, 2
Jiñi melbil tac bʌ
Cheʼ jaʼel jiñi tʼan am bʌ ti hebreo ʽa·sáh, yom bʌ i yʌl: «An chuqui miʼ yʌcʼ ti ujtel», miʼ cʼʌjñibʌyel ili tʼan chaʼan miʼ tsictesan chaʼan Jehová melbilix i chaʼan jiñi Qʼuin, jiñi Uw yicʼot jiñi ecʼ tac cheʼ maxto cʼot jiñi i Chʌmpʼejlel qʼuin. Ti jimbʌ qʼuin Dios tsiʼ «mele» chaʼan jiñi an tac bʌ ti panchan miʼ mejlel ti cʼʌjñibʌyel ila ti lum. Cheʼ bʌ miʼ yʌl chaʼan: «Dios tsiʼ yʌcʼʌ ti panchan chaʼan miʼ yʌcʼ i cʼʌcʼal tac ti pañimil», yom i yʌl chaʼan muqʼuix i mejlel ti qʼuejlel ti Lum, lajal bajcheʼ jamʌl jiñi panchan. Cheʼ jaʼel, jiñi qʼuin, jiñi uw yicʼot jiñi ecʼ tac ti panchan miʼ pʌs «i yorajlel jajmel yicʼot jaʼlel yicʼot qʼuiñil yicʼot jabil tac», ili yom i yʌl chaʼan jiñi wiñic cabʌl jax bajcheʼ miʼ mejlel i cʼʌn (Gn. 1:14).
Ti jiñi i Joʼpʼejlel qʼuin, tsiʼ mele jiñi ñaxam bʌ tsaʼ bʌ chumleyob ila ti Lum. Dios tsiʼ cʼʌñʌ i pʼʌtʌlel chaʼan miʼ mel ti chajp ti chajp am bʌ i cuxtʌlel, i mach juncojt jach tsiʼ mele chaʼan miʼ chaʼlen i bʌ ti evolucionar. Jiñi Tsʼijbujel miʼ yʌl: «Dios tsiʼ mele ñuc bʌ i bʌl jini ñajb yicʼot pejtel i chʌñil jaʼ ti jujunchajp. Cabʌl tsaʼ pʼojli. Dios tsiʼ mele pejtel mut tac ti chajp ti chajp am bʌ i wichʼ». Dios utsʼatʌch tiʼ qʼuele tsaʼ bʌ i mele, i tsiʼ yʌcʼʌ i yutslel i tʼan i tsiʼ yʌlʌ chaʼan miʼ ‹tilel i pʼolbal›, ili mucʼʌch i mejlel ti tsʼʌctiyel come Dios cheʼʌch tsiʼ mele ti chajp ti chajp am bʌ i cuxtʌlel chaʼan miʼ mejlelob ti pʼojlel (Gn. 1:20-23).
Ti jiñi i Wʌcpʼejlel qʼuin, «Dios tsiʼ mele bʌteʼel yicʼot alʌcʼʌl yicʼot pejtelel jini jʌlʌcña bʌ miʼ majlel ti lum ti chajp ti chajp». Tsaʼʌch i qʼuele ti utsʼat jaʼel ili tsaʼ bʌ i mele cheʼ bajcheʼ jiñi yan tac bʌ (Gn. 1:24, 25).
Cheʼ bʌ wolix i yujtel majlel jiñi wʌcpʼejl qʼuin, Dios añʌch chuqui tsijiʼ bʌ tiʼ mele. Ili mach lajalic bajcheʼ jiñi añimal tac pero mach ñuquic bajcheʼ jiñi ángelob: Jiñʌch jiñi wiñic, i Dios tsiʼ mele tiʼ yejtal. Ti Génesis 1:27 miʼ yʌl chaʼan Dios «tsiʼ mele winic yicʼot xʼixic», pero ti Génesis 2:7-9 miʼ yʌl chaʼan Jehová tsiʼ mele jiñi wiñic tiʼ tsʼubeñal lum, tsiʼ wujtʌbe ochel tiʼ ñiʼ jiñi i yiqʼuilel i cuxtʌlel, i jiñi wiñic tsaʼ sujti ti cuxul bʌ quixtañu, tsaʼ aqʼuenti wen utsʼatax bʌ i chumlib yicʼot cabʌl bʌlñʌcʼʌl. Jehová tsiʼ cʼʌñʌ jiñi an tac bʌ ti lum chaʼan miʼ mel jiñi wiñic, i cheʼ tsaʼix i mele jiñi wiñic, tsiʼ locʼsʌbe juntsʼijt i chʼilʼat Adán chaʼan miʼ mel jiñi xʼixic (Gn. 2:18-25). Cheʼ bʌ tsaʼ mejli jiñi xʼixic tsaʼ tsʼʌctiyi ti mejlel jiñi wiñic (Gn. 5:1, 2).
Laʼ lac sʌclan ñuc tac bʌ i cʼʌjñibal
(Génesis 1:1, ITD) Cheʼ tiʼ cajibal tsiʼ mele Dios jini panchan yicʼot pañimil.
w15 1/6 5
Tajbil bʌ i chaʼan jiñi ciencia
I jabilel jiñi universo yicʼot jiñi Pañimil
Jiñi científicojob miʼ ñaʼtañob chaʼan ili Pañimil an 4 mil millón i jabilel i chaʼan jiñi universo añix 13 mil millón o 14 mil millón i jabilel. Jiñi Biblia maʼañic miʼ yʌl jalix tsaʼ tejchi jiñi universo. Cheʼ jaʼel, maʼañic miʼ yʌl chaʼan jiñi Lum an jaxto cabʌl mil jab tsaʼ tejchi. Ti jiñi ñaxam bʌ versículo am bʌ ti Biblia mucʼ jach i yʌl: «Cheʼ tiʼ cajibal tsiʼ mele Dios jini panchan yicʼot pañimil» (Génesis 1:1). Cheʼ bajcheʼ ili, miʼ mejlel i yʌcʼ chaʼan jiñi científicojob miʼ mejlel i ñaʼtañob jaypʼejl i jabilel jiñi universo yicʼot jiñi Lum.
(Génesis 1:26, ITD) Dios tsiʼ yʌlʌ: Laʼ lac mel winic ti la quejtal, lajal bajcheʼ joñonla. Laʼ aqʼuentic i pʼʌtʌlel jini winic chaʼan miʼ yumʼan jini chʌy am bʌ ti ñajb, yicʼot jini mut muʼ bʌ ti wejlel ñumel, yicʼot jini alʌcʼʌl tiʼ pejtelel pañimil, yicʼot pejtelel jini jʌlʌcña bʌ miʼ majlel ti lum.
it-2 80
Jesucristo
Mach jiñic tsiʼ bajñel mele chuqui tac an. Jin chaʼan, cheʼ bʌ Jesús tsiʼ chaʼle coltaya tiʼ melol chuqui tac an, maʼañic tsiʼ yʌcʼʌ ti ñaʼtʌntel chaʼan jiñʌch tsiʼ bajñel mele chuqui tac an cheʼ bajcheʼ tsiʼ mele i Tat. Jiñi pʼʌtʌlel tsaʼ bʌ cʼʌjñi chaʼan miʼ mejlel chuqui tac an tilemʌch ti Dios, jiñʌch jiñi chʼujul bʌ i yespíritu (Gn. 1:2; Sal. 33:6). Jehová jiñʌch tsaʼ bʌ i Yʌqʼue i cuxtʌlel tiʼ pejtelel chuqui an, muʼ bʌ lac taj laj qʼuel yicʼot mach añic mi lac taj laj qʼuel (Sal. 36:9). Jesús mach jiñic tsaʼ bʌ i bajñel mele chuqui tac an, tsaʼ jach i colta Jehová tiʼ melol chuqui an. Cheʼ jaʼel, Jesús maʼañic baqui ora tsiʼ yʌcʼʌ ti ñaʼtʌntel chaʼan jiñʌch tsaʼ bʌ i mele chuqui tac an, tsiʼ yʌqʼue i ñuclel Jehová tiʼ pejtelel ora cheʼ bajcheʼ miʼ yʌl jiñi Tsʼijbujel tac (Mt. 19:4-6).
13-19 I CHAʼAN ENERO
ÑUC TAC BɅ I CʼɅJÑIBAL TI BIBLIA | GÉNESIS 3-5
«Jiñi wocol tac tsaʼ bʌ i cʌyʌ jiñi ñaxam bʌ lot»
(Génesis 3:1-5, ITD) Ñumen pʼipʼ i pusicʼal jini lucum bajcheʼ pejtelel yan tac bʌ bʌteʼel tsaʼ bʌ i mele lac Yum Dios. Jini lucum tsiʼ sube jini xʼixic: ¿Isujm ba tsiʼ yʌlʌ Dios: «Mach yomic mi laʼ cʼuxben i wut pejtel jini teʼ am bʌ ti jini pʌcʼʌbʌl»? Cheʼ tsiʼ cʼajtibe xʼixic jini lucum. 2 Jini xʼixic tsiʼ sube: Mi mejlel j cʼux lojon i wut jini teʼ tac am bʌ ti pʌcʼʌbʌl. 3 Pero Dios tsiʼ yʌlʌ: «Mach yomic mi laʼ cʼux i wut jini teʼ am bʌ ti yojlil jini pʌcʼʌbʌl. Mach laʼ tʌl ame chʌmiquetla», cheʼen jini xʼixic. 4 Jini lucum tsiʼ sube: I lot. Maʼanic mi caj laʼ chʌmel. 5 Yujil Dios mux i cajñel laʼ wut cheʼ mi laʼ cʼuxben i wut jini teʼ. Lajal mi caj laʼ wajñel bajcheʼ Dios. Mi caj laʼ cʌn chuqui tac utsʼat yicʼot chuqui tac jontol.
Jiñi ñaʼtʌbil bʌ i chaʼan Jehová mi caj i tsʼʌctiyel
9 Satanás tsiʼ cʼʌñʌ juncojt lucum chaʼan miʼ lotin Eva i miʼ ñusʌben i tʼan Jehová (pejcan Génesis 3:1-5; Apocalipsis 12:9). Tsiʼ yʌlʌ chaʼan jontol jiñi Dios come maʼañic miʼ yʌcʼ chaʼan jiñi i yalobilob miʼ cʼuxbeñob i wut «pejtel jini teʼ am bʌ ti jini pʌcʼʌbʌl». Tajol tsiʼ yʌlʌ: «¿Chucoch maʼañic miʼ mejlel la mel chuqui laʼ wom?». Ti wiʼil tiʼ sube Eva ili lot: «Maʼanic mi caj laʼ chʌmel». Cheʼ jiñi, tiʼ sube chaʼan mach i cʼʌjñibalic miʼ jacʼben i tʼan Dios. Tiʼ sube: «Yujil Dios mux i cajñel laʼ wut cheʼ mi laʼ cʼuxben i wut jini teʼ». Satanás tiʼ sube Adán yicʼot Eva chaʼan Jehová mach yomic cheʼ miʼ cʼuxbeñob i wut jiñi teʼ come miʼ mejlel i ñumen tajob i ñaʼtʌbal. Cheʼ jiñi Satanás tsiʼ yʌlʌ: «Lajal mi caj laʼ wajñel bajcheʼ Dios. Mi caj laʼ cʌn chuqui tac utsʼat yicʼot chuqui tac jontol».
(Génesis 3:6, ITD) Tsiʼ qʼuele jini xʼixic utsʼat i wut jini teʼ chaʼan miʼ cʼux, i tʼojol jax. Tsiʼ qʼuele an i cʼʌjñibal chaʼan miʼ yʌqʼuen i ñaʼtʌbal. Tsiʼ tucʼu i wut. Tsiʼ cʼuxu. Tsiʼ yʌqʼue i ñoxiʼal. Tsiʼ cʼuxu jaʼel.
w00 15/11 25, 26
¿Chuqui mi laj cʌn tiʼ tojlel jiñi ñaxam bʌ xñujpuñelob?
¿Am ba chuqui i wentʌlel tsiʼ mele Eva chaʼan maʼañic mi yajlel ti mulil? Añʌch. Laʼcu lac ñaʼtan chaʼan joñonla. Jiñi tsaʼ bʌ i yʌlʌ jiñi lucum tsiʼ yʌmbe i sujmlel tsaʼ bʌ i yʌlʌ Dios yicʼot Adán. ¿Bajcheʼ yubil mi la cubin cheʼ bʌ juntiquil mach bʌ laj cʌñʌyic miʼ subeñonla chaʼan tsiʼ lotiyonla jiñi muʼ bʌ lac chʼʌm ti ñuc? I wentʌlel tsaʼ michʼa Eva o tsiʼ cʌyʌ i ñʌchʼtan chuqui woli bʌ i subentel. ¿Majqui jiñi lucum chaʼan miʼ tilel i yʌl chaʼan mach tojic chuqui miʼ mel Dios yicʼot chuqui tsaʼ bʌ i yʌlʌ i ñoxiʼal jiñi Eva? Cheʼ tsaʼic i qʼuele ti ñuc i ñoxiʼal jiñi Eva, i wentʌlel tsiʼ ñaxan cʼajtibe i coltaya cheʼ bʌ an chuqui yom i mel. Joñonla mach cheʼic yom mi lac mel bajcheʼ Eva cheʼ bʌ an chuqui mi lac subentel mach bʌ lajalic bajcheʼ miʼ yʌl Dios. Eva tsiʼ ñopbe i tʼan jiñi xLot, i tsiʼ mulaj chaʼan jiñix miʼ bajñel yajcan chuqui wem bʌ yicʼot mach bʌ weñic. Cheʼ bʌ tsaʼ caji i chʌn ñaʼtan jiñi tsaʼ bʌ subenti, tsaʼʌch caji i ñumen mulan. Jin chaʼan, mach weñic cheʼ bʌ maʼañic tsiʼ choco loqʼuel tiʼ pensar jiñi mach bʌ weñic yicʼot cheʼ maʼañic tiʼ sube i ñoxiʼal (1 Corintios 11:3; Santiago 1:14, 15).
Adán tsiʼ ñʌchʼtʌbe i tʼan i yijñam
Eva tsiʼ ñijcʌbe i pusicʼal Adán chaʼan miʼ mel jaʼel jiñi mach bʌ weñic. ¿Chuqui miʼ mejlel laj cʌl tiʼ tojlel Adán cheʼ bʌ maʼañic tsaʼ mejli i ticʼ i bʌ? (Génesis 3:6, 17). Adán maʼañic tsiʼ ñaʼta majqui yom miʼ pʌsben i xucʼtilel. ¿Muʼ ba caj i jacʼben i tʼan jiñi tsaʼ bʌ i Mele, tsaʼ bʌ i yʌqʼue tiʼ pejtelel chuqui an i chaʼan i cheʼto jaʼel tsiʼ yʌqʼue Eva, jiñi cʼuxbibil bʌ i yijñam? ¿Muʼ ba caj i cʼajtiben i coltaya i Tat chaʼan miʼ ñaʼtan chuqui mi caj i mel? ¿O muʼ ba caj i tsajcʌben i melbal i yijñam? Adán yujil chaʼan maʼañic mi caj i tsʼʌctiyel chuqui tsaʼ bʌ subenti Eva miʼ tsiʼ cʼuxu jiñi wut teʼ. Jiñi apóstol Pablo tiʼ tsʼijbu: «Adán maʼanic tsaʼ lotinti, pero jini xʼixic tsaʼ lotinti cheʼ bʌ tsiʼ ñusʌbe i tʼan lac Dios» (1 Timoteo 2:14). Jin chaʼan, Adán tsiʼ bajñel ñaʼta i ñusʌben i tʼan Jehová. Cheʼ bajcheʼ mi laj qʼuel, tsaʼ bʌ i ñumen bʌcʼña Adán jiñʌch cheʼ miʼ chilbentel i yijñam i maʼañic tsiʼ ñopo chaʼan Jehová miʼ mejlel tojʼesan jiñi wocol.
(Génesis 3:15-19, ITD) Mi caj cʌqʼueñet laʼ contrajin laʼ bʌ jatet yicʼot jini xʼixic. Cheʼ jaʼel mi caj i contrajiñob i bʌ i pʼolbal jini xʼixic yicʼot a pʼolbal. I pʼolbal jini xʼixic mi caj i low a jol. Jatet mi caj a lowben i tunʼoc, cheʼen Dios. 16 Dios tsiʼ sube jini xʼixic: Mi caj c wen pʼojlesan a wocol cheʼ cʌntʌbil a walobil. Mi caj a chaʼlen bajqʼuel cheʼ miʼ yilan pañimil a walobil. Yom maʼ wajñel yicʼot a ñoxiʼal. Jini mi caj i subeñet chuqui yom maʼ mel. 17 Dios tsiʼ sube Adán: Tsaʼ jacʼbe i tʼan a wijñam. Tsaʼ cʼuxu i wut jini teʼ tsaʼ bʌ c subeyet mach yomic maʼ cʼux. Jini chaʼan pujchʼemix jini lum chaʼañet. Wocol jax mi caj a taj i bʌl a nʌcʼ ti lum cʼʌlʌl maʼ chʌmel. 18 Jini lum mi caj i yʌqʼueñet chʼix yicʼot wisinqʼuin. Mi caj a cʼux pimel muʼ bʌ i colel ti cholel. 19 Mi caj a chaʼlen buʼlich chaʼan wersa eʼtel chaʼan maʼ taj a waj, cʼʌlʌl maʼ sujtel ti lum, come tsac meleyet ti tsʼubejn. Tsʼubeñet. Mi caj a chaʼ sujtel ti tsʼubejn.
w12 1/9 4 párr. 2
Dios miʼ chʼʌm ti ñuc jiñi xʼixic
¿Tsaʼ baʼ tsʼaʼlenti jiñi xʼixic ti Dios?
Maʼañic. Tsaʼ bʌ i tsʼaʼle Jehová «jiñʌch jini oñiyix bʌ lucum, am bʌ chaʼchajp i cʼabaʼ, xiba yicʼot Satanás» (Apocalipsis 12:9; Génesis 3:14). Cheʼ bʌ Jehová tiʼ sube Adán chaʼan jin mi caj i suben i yijñam chuqui yom miʼ mel, maʼañic woliʼ yʌcʼ i tʼan chaʼan yom miʼ ticʼlan i yijñam (Génesis 3:16). Woli jach i wʌn suben chuqui ti wocol mi caj i tajob tiʼ caj tsiʼ ñusayob tʼan.
w04 1/1 29 párr. 2
Ñuc tac bʌ cʌntesʌntel am bʌ ti Génesis (parte 1)
3:17. ¿Bajcheʼ tsaʼ pujchʼi jiñi lum i bajcheʼ cʼamel tsaʼ jalʼa? Cheʼ bʌ tsaʼ pujchʼi jiñi lum yom i yʌl chaʼan wocol jax mi caj i cʼʌjñel ti eʼtel. Jiñi i pʼolbalob Adán tsaʼʌch i yubiyob wocol tiʼ caj tsaʼ pujchʼi jiñi lum come tsaʼ pasi cabʌl chʼix yicʼot wisinqʼuin. Jin chaʼan, Lamec, i tat Noé, tsiʼ yʌlʌ: «Wocol jax mi lac chaʼlen eʼtel chaʼan ili lum tsaʼ bʌ i puchʼu lac Yum» (Génesis 5:29). Cheʼ bʌ tsaʼ ñumi jiñi Ñuc bʌ butʼjaʼ, Jehová tsiʼ yʌqʼue i yutslel i tʼan Noé yicʼot i yalobilob, i chaʼan miʼ pʼolob i bʌ i miʼ butʼob Pañimil (Génesis 9:1). Cheʼ bajcheʼ mi laj qʼuel, tajol Dios tsaʼix i yʌcʼʌ chaʼan muqʼuix i chaʼ mejlel ti cʼʌjñel jiñi lum (Génesis 13:10).
it-1 717
Bajqʼuel cheʼ miʼ yilan pañimil i yalobil
Jiñi wocol muʼ bʌ i tajtʌl cheʼ bʌ lʌcʼʌlix mi caj i yilan pañimil jiñi alʌl yicʼot cheʼ bʌ wolix i yilan pañimil. Cheʼ bʌ Eva, jiñi ñaxam bʌ xʼixic tsiʼ chaʼle mulil, Dios tiʼ sube chuqui bʌ wocol mi caj i taj cheʼ baqui ora miʼ yʌcʼ ti pañimil i yalobil. Cheʼ tsaʼic i jacʼʌ tʼan, tsaʼʌch chʌn ajñi i bendición Dios yicʼot, i cheʼ baqui ora miʼ yʌcʼ ti pañimil i yalobil tijicña miʼ caj i yubin come cheʼ bajcheʼ miʼ yʌl Proverbios 10:22 chaʼan jiñi i bendición Jehová maʼañic miʼ yʌcʼ chʼijiyemlel. Pero, tiʼ caj añix mulil tiʼ bʌcʼtal muqʼuix caj i yubin i cʼuxel cheʼ bʌ miʼ yʌcʼ ti pañimil i yalobil. Jin chaʼan, Dios (am bʌ tiʼ wenta chaʼan miʼ yʌl chuqui miʼ mejlel) tsiʼ yʌlʌ: «Mi caj c wen pʼojlesan a wocol cheʼ cʌntʌbil a walobil. Mi caj a chaʼlen bajqʼuel cheʼ miʼ yilan pañimil a walobil» (Gn. 3:16).
Laʼ lac sʌclan ñuc tac bʌ i cʼʌjñibal
(Génesis 4:23, 24, ITD) 23, 24 Lamec tsiʼ sube i yijñamob: Ada yicʼot Zila, ubibeñonla ili c tʼan. Lamecon. Jatetla quijñametla. Tsac tsʌnsa winic tsaʼ bʌ i jatsʼʌyon. Mic tsʌnsan chʼiton bʌ winic mi tsiʼ jatsʼʌyon. Tsaʼ subenti Caín wucyajl mi caj i qʼuextʌbentel i mul majqui jach miʼ tsʌnsan. Isujm lujunyajl i chʌncʼal yicʼot wucpʼejl mi caj i qʼuextʌbentel i mul jini muʼ bʌ i tsʌnsañon.
it-2 183 párr. 2
Lamec
Jiñi poema tsaʼ bʌ i sube Lamec i yijñamob miʼ pʌs bajcheʼ cʼamel an jontolil ti jimbʌ ora, tsiʼ yʌlʌ: «Ubibeñonla ili c tʼan. Lamecon. Jatetla quijñametla. Tsac tsʌnsa winic tsaʼ bʌ i jatsʼʌyon. Mic tsʌnsan chʼiton bʌ winic mi tsiʼ jatsʼʌyon. Tsaʼ subenti Caín wucyajl mi caj i qʼuextʌbentel i mul majqui jach miʼ tsʌnsan. Isujm lujunyajl i chʌncʼal yicʼot wucpʼejl mi caj i qʼuextʌbentel i mul jini muʼ bʌ i tsʌnsañon» (Gn. 4:23, 24). Ti jiñi poema tsaʼ bʌ i yʌlʌ Lamec, miʼ pʌs chaʼan mach yʌlolic tsiʼ chaʼle tsʌnsa cheʼ bajcheʼ tsiʼ mele Caín, tsaʼ jach i colta i bʌ tiʼ tojlel juntiquil wiñic tsaʼ bʌ i jatsʼʌ yicʼot tiʼ lowo. Jin chaʼan, jiñi poema tsaʼ bʌ i yʌlʌ jiñʌch chaʼan maʼañic chuqui miʼ tumbentel tiʼ caj tsiʼ tsʌnsa juntiquil wiñic colel bʌ i ñaxan tsʌnsan.
(Génesis 4:26, ITD) Tsiʼ yila pañimil jaʼel chʼiton bʌ i yalobil Set. Tsiʼ yotsʌbe i cʼabaʼ Enós. Cheʼ ti ili ora cheʼ bʌ tsiʼ yila pañimil Enós, winicob tsaʼ caji i chʼujutesañob i cʼabaʼ lac Yum.
it-1 359
Pʼajoñel
Cheʼ tiʼ yorajlel Enós, cheʼ bʌ maxto tilemic jiñi Ñuc bʌ butʼjaʼ, jiñi ‹wiñicob tsaʼ caji i chʼujutesañob i cʼabaʼ Jehová›, pero tajol mach weñic bajcheʼ tsiʼ meleyob come Abel añix pejcʌbil i chaʼan Dios tiʼ cʼabaʼ (Gn. 4:26; He. 11:4). Cheʼ bajcheʼ miʼ yʌl jiñi wen yujiloʼ bʌ, miʼ mejlel ti cʌjñel bajcheʼ jumpʼejl pʼajoñel mi mach weñic miʼ cʼʌmbentel i cʼabaʼ Dios, jumpʼejl ejemplo, cheʼ bʌ miʼ subentel ti Jehová juntiquil lac piʼʌl o jiñi diosteʼ tac.
20-26 I CHAʼAN ENERO
ÑUC TAC BɅ I CʼɅJÑIBAL TI BIBLIA | GÉNESIS 6-8
«Tsiʼ mele tiʼ pejtelel cheʼ bajcheʼ tsaʼ subenti ti Dios»
(Génesis 6:9, ITD) Jiñobʌch i pʼolbal Noé. Toj jini Noé. Utsʼat tiʼ wut Dios yicʼot tiʼ tojlel winicob xʼixicob. Utsʼat tsiʼ chaʼle xʌmbal tiʼ bijlel Dios.
(Génesis 6:13, ITD) Dios tsiʼ sube Noé: Mi caj c jisan pejtel winicob xʼixicob, come cabʌl tsaʼ pʼojli jontolil tiʼ pejtel pañimil. Awilan, mi caj c jisañob yicʼot pañimil.
Laʼ lac lajibeñob i ñopoñel yicʼot i jacʼtʼan Noé, Daniel yicʼot Job
4 Jiñi wocol tac tsaʼ bʌ i taja. Tiʼ qʼuiñilel Enoc, i papá i tatuch Noé, jiñi wiñicob xʼixicob (quixtañujob) wen ñajt añob tiʼ tojlel Dios. Tsaʼto i yʌlʌyob «tsʌts bʌ tʼan [...] tiʼ contra lac Yum» Jehová (Jud. 14, 15). Jiñi jontolil ti jujumpʼejl qʼuin miʼ ñumen pʼojlel. Cheʼ tiʼ yorajlel Noé, «cabʌl tsaʼ pʼojli jontolil ti pañimil». An jontol bʌ ángelob tsaʼ bʌ i sujtesayob i bʌ ti quixtañu, tsaʼ ñujpuñiyob yicʼot xʼixicob i tsiʼ yʌcʼʌyob wen jontol bʌ i yalobilob (Gn. 6:2-4, 11, 12). Pero Noé wen qʼuexel i melbal. Jiñi Biblia miʼ yʌl chaʼan «lac Yum tsiʼ qʼuele Noé ti utsʼat», come «utsʼat tiʼ wut Dios yicʼot tiʼ tojlel winicob xʼixicob» i «utsʼat tsiʼ chaʼle xʌmbal tiʼ bijlel Dios» (Gn. 6:8, 9).
(Génesis 6:14-16, Traducción del Nuevo Mundo [TNM]) Mele jumpʼejl arca ti teʼ am bʌ i yetsel. Melben i tsalʌl tac yicʼot boño ti alquitrán tiʼ malil yicʼot tiʼ pat. 15 Yom maʼ mel ti 300 xujcʼubʌyel i tamlel, 50 i xujcʼubʌyel i xujc, 30 i xujcʼubʌyel i chanlel. 16 Yom maʼ mel ti uxpʼejl piso i cheʼ bʌ anto yom jumpʼejl xujcʼubʌyel tiʼ jol yom maʼ melben i ventanajlel chaʼan miʼ yochel jiñi qʼuin, i jiñi i puertajlel jiñi arca yom maʼ melben ti jumpʼejl i tsʼejtʌlel.
«Utsʼat tsiʼ chaʼle xʌmbal tiʼ bijlel Dios»
Tsaʼʌch ñumi cabʌl jabil chaʼan miʼ yujtel jiñi eʼtel, tajol 40 o 50 jab. Yom miʼ secʼ jiñi teʼ tac, miʼ tujcʼan majlel, miʼ tsepe chaʼan miʼ mejl ti cucujl, ti tabla yicʼot yan tac bʌ. Cheʼ jiñi tsaʼ caji i tsuy tac majlel. Jiñi arca yom uxpʼejl piso miʼ mejlel, yom miʼ melben i tsalʌl tac yicʼot yom miʼ melben jumpʼejl i puertajlel tiʼ tsʼejtʌlel. Cheʼ jaʼel, yom miʼ melben i ventanajlel tiʼ joytilel jiñi arca yicʼot yom tsʼitaʼ tsʼejel miʼ melben i jol chaʼan maʼañic miʼ cʌytʌl jiñi jaʼ (Génesis 6:14-16, TNM).
(Génesis 6:22, ITD) Cheʼʌch tsiʼ mele Noé. Tsiʼ chaʼle pejtelel chuqui tsiʼ yʌlʌ Dios.
w11 15/9 18 párr. 13
«Laʼ lac chʌn chaʼlen wersa cheʼ bajcheʼ jini wen yujil bʌ ajñel»
13 An jumpʼejl melbalʌl tsaʼ bʌ i coltayob chaʼan miʼ chʌn chaʼleñob ajñel yicʼot chaʼan miʼ tajob i majtan jiñi i wiñicob Jehová tsaʼ bʌ i taja ti tʼan jiñi apóstol Pablo. Laʼ laj qʼuel bajcheʼ tsiʼ pʌsʌ juntiquil: Noé (pejcan Hebreos 11:7). Jehová tiʼ sube Noé chaʼan ‹mi caj i choc tilel butʼjaʼ chaʼan miʼ jisan pejtel i bʌl pañimil am bʌ i cuxtʌlel› (Gn. 6:17). ¿Chucoch tsiʼ yʌlʌ Pablo chaʼan jiñʌch muʼ bʌ caj «ti ujtel cheʼ maxto tsiquilic»? Come maʼañic baqui ujtem cheʼ bajcheʼ jiñi. Anquese maʼañic baqui ujtem, Noé maʼañic tsiʼ ñaʼta chaʼan mach tsʼʌctiyic. Tsaʼ bʌ i colta jiñʌch i ñopoñel, tsiʼ ñopo chaʼan Jehová mi caj i tsʼʌctesan tsaʼ bʌ i yʌlʌ, jin chaʼan maʼañic tsiʼ ñaʼta chaʼan wocol mi caj i tsʼʌctesan chuqui tsaʼ bʌ subenti i mel. «Tsiʼ chaʼle pejtelel chuqui tsiʼ yʌlʌ Dios» (Gn. 6:22). Mach cʼuñic ti melol jiñi eʼtel tsaʼ subenti come yom miʼ mel jiñi arca, miʼ tempan i bʌl i ñʌcʼ yicʼot i chaʼan jiñi añimal tac. Yom miʼ tempan jiñi añimal tac, yom miʼ sub chuqui muʼ bʌ caj ti ujtel yicʼot yom miʼ pʼʌtʼesan i familia tiʼ chaʼan bʌ Dios. Jiñi i pijt yicʼot i ñopoñel Noé, tsiʼ colta chaʼan maʼañic miʼ jilelob ti jiñi butʼjaʼ i tsiʼ tajayob cabʌl bendición.
Laʼ lac sʌclan ñuc tac bʌ cʼʌjñibal
(Génesis 7:2, ITD) Otsan ti barco wuccojt i tat yicʼot wuccojt i ñaʼal pejtelel sʌc bʌ bʌteʼel ti jujunchajp. Otsan jaʼel jini mach bʌ sʌquic, juncojt i tat yicʼot juncojt i ñaʼal pejtel bʌteʼel ti jujunchajp.
w04 1/1 29 párr. 7
Ñuc tac bʌ cʌntesʌntel am bʌ ti Génesis (parte 1)
7:2. ¿Bajcheʼ tsaʼ mejli i ñaʼtañob baqui bʌ jiñi sʌc bʌ añimal yicʼot mach bʌ sʌquic? Tajol jiñʌch cheʼ bʌ tsaʼ caji i qʼuelob baqui bʌ miʼ mejlel i yʌcʼob bajcheʼ pulbil bʌ majtañʌl ti jiñi chʼujutesaya, i mach jiñic mi mucʼʌch i mejlel i cʼuxob o maʼañic. Cheʼ bʌ maxto ñumeñic jiñi Ñuc bʌ butʼjaʼ maxto añic miʼ cʼuxtʌl i bʌcʼtal jiñi añimal tac. Jiñi tʼan «sʌc bʌ» yicʼot «mach bʌ sʌquic» muʼ bʌ i taj ti tʼan chaʼan jiñi bʌlñʌcʼʌl, tsaʼ tejchi ti cʼʌjñel tiʼ Mandar Moisés, i tsaʼ jili cheʼ tsaʼ jisʌnti i cʼʌjñibal jiñi mandar (Hechos 10:9-16; Efesios 2:15). Cheʼ bajcheʼ mi laj qʼuel, Noé yujil baqui bʌ miʼ mejlel i yʌqʼuen Jehová bajcheʼ pulbil bʌ majtañʌl. I cheʼ bʌ tsaʼ loqʼui ti arca «Noé tsiʼ melbe i pulʌntib i majtan lac Yum. Tsiʼ yajca sʌc bʌ alʌcʼʌl yicʼot sʌc bʌ mut ti jujunchajp. Tsiʼ yʌqʼue Dios pulbil bʌ i majtan yaʼ ti pulʌntib» (Génesis 8:20).
(Génesis 7:11, TNM) Cheʼ bʌ Noé añix 600 i jabilel, cheʼ añix 17 qʼuin ti jiñi i chaʼpʼejlel uw, tsaʼ tojmi loqʼuel jiñi jaʼ am bʌ tiʼ yebal lum yaʼ baqui laj tempʌbil jiñi jaʼ i tsaʼ jajmi jiñi panchan.
w04 1/1 29 párr. 8
Ñuc tac bʌ cʌntesʌntel am bʌ ti Génesis (parte 1)
7:11 (TNM). ¿Baqui tsaʼ tili jiñi jaʼ tsaʼ bʌ i laj butʼu jiñi pañimil cheʼ tiʼ yorajlel Ñuc bʌ butʼjaʼ? Cheʼ tiʼ chaʼpʼejlel qʼuin, cheʼ bʌ tsiʼ tʼoxo tac i bʌ jiñi jaʼ, «tsaʼ ajni jaʼ tiʼ yebal jini panchan yicʼot tiʼ pam» (Génesis 1:6, 7). Jiñi jaʼ am bʌ tiʼ «yebal» wʌʼix an ti Lum. Jiñi am bʌ tiʼ «pam» jiñʌch jiñi jaʼ tsaʼ bʌ letsi majlel ti panchan i yaʼ tsiʼ tempa i bʌ. Ili jiñʌch tsaʼ bʌ jubi tilel ila ti Lum cheʼ tiʼ yorajlel Noé.
27 I CHAʼAN ENERO-2 I CHAʼAN FEBRERO
ÑUC TAC BɅ I CʼɅJÑIBAL TI BIBLIA | GÉNESIS 9-11
«Junchajp jach i tʼan winicob tiʼ pejtelel pañimil»
(Génesis 11:1-4, ITD) Junchajp jach i tʼan winicob tiʼ pejtelel pañimil. Maʼanic yambʌ tʼan. 2 Cheʼ bʌ tsaʼ cajiyob ti majlel winicob baʼ miʼ pasel qʼuin, tsiʼ tajayob joctʌl i cʼabaʼ Sinar. Yaʼ tsaʼ chumleyob yaʼi. 3, 4 Tsiʼ yʌlʌyob: Laʼ lac mel tejclum yicʼot chan bʌ qʼuelonib muʼ bʌ i letsel ti panchan. Laʼ lac ñuqʼuesan laj cʼabaʼ ame pujquiconla tiʼ pejtelel pañimil, cheʼob. Cheʼ jini tsiʼ meleyob ladrillo. Tsiʼ tempayob asfalto i wentʌjlel mezcla.
it-1 275
Ñuc bʌ Babilonia
¿Bajcheʼ yilal jiñi oñiyix bʌ Babilonia? Cheʼ bʌ tsaʼ mejli jiñi tejclum Babilonia yaʼ ti joctʌl i cʼabaʼ Sinar lajalʌch cheʼ bajcheʼ tsiʼ lon ñopo i melob jiñi Chan bʌ qʼueloñib yaʼ ti Babel (Gn. 11:2-9). Yom bʌ i tajob jiñi tsaʼ bʌ i meleyob jiñi chan bʌ qʼueloñib yicʼot jiñi tejclum, mach chaʼañic miʼ yʌqʼueñob i ñuclel Dios, chaʼañʌch miʼ bajñel ‹ñuqʼuesañob i cʼabaʼ›. Jiñi tsʼajc tac cʌmbil bʌ bajcheʼ zigurats tsaʼ bʌ tajli ti jiñi ruina tac am bʌ ti oñiyix bʌ Babilonia yicʼot tiʼ joytilel jiñi Mesopotamia miʼ pʌsbeñonla chaʼan tsaʼʌch cʼʌjñi ti chʼujutesaya cheʼ bajcheʼ jiñi ñaxam bʌ chan bʌ qʼueloñib, i mach yʌlʌyic bajcheʼ yilal melbil tac ili tsʼajc. Cheʼ bʌ Jehová tsiʼ mʌcta chaʼan miʼ cʌy i melob jiñi chan bʌ qʼueloñib miʼ pʌsbeñonla chaʼan tilemʌch ti mach bʌ i sujmic chʼujutesaya. Jiñi cʼabaʼʌl, Babel, am bʌ ti hebreo yom i yʌl «tsaʼ Socbentiyob i tʼan», i jiñi cʼabaʼʌl sumerio (Ka-dingir-ra) yicʼot acadio (Bab-ilu) yom i yʌl «i Puerta Dios». Jin chaʼan, jiñi yaʼ bʌ tsaʼ cʌyleyob ti chumtʌl ti jiñi tejclum tsiʼ yʌmbeyob i cʼabaʼ chaʼan maʼañic miʼ ñaʼtʌntel chuqui tsaʼ bʌ ujti tiʼ tojlel jiñi ñaxam bʌ tsʼajc, pero jiñi tsijiʼ bʌ cʼabaʼʌl muʼto i bej acʼ ti ñaʼtʌntel chaʼan tilemʌch ti jumpʼejl ñopbalʌl.
it-2 204 párr. 6
Tʼan tac
Jiñi relato am bʌ ti Génesis miʼ yʌl chaʼan cheʼ bʌ tsaʼ ñumi jiñi Ñuc bʌ butʼjaʼ an tsaʼ bʌ caji i melob mach bʌ cheʼic bajcheʼ ñaʼtʌbil i chaʼan Dios, cheʼ bajcheʼ tsaʼ subenti Noé yicʼot i yalobilob (Gn. 9:1). Tsaʼ caji i melob jumpʼejl jach tejclum i maʼañic tsiʼ pucuyob i bʌ chaʼan miʼ ‹butʼob jiñi pañimil›, i yaʼ jach tsaʼ ajñiyob ti jiñi joctʌl i cʼabaʼ Sinar (Mesopotamia). Cheʼ jaʼel ili tejclum miʼ mejlel ti sujtel baqui miʼ yujtel chʼujutesaya yicʼot chan bʌ qʼueloñib chaʼan miʼ cʼʌjñel ti jiñi chʼujutesaya (Gn. 11:2-4).
(Génesis 11:6-8, ITD) Lac Yum tsiʼ yʌlʌ: Awilan, junmojt jach winicob xʼixicob. Junchajp jach i tʼan tiʼ pejtelelob. Jiñʌch i tejchibal jach chuqui mi caj i chaʼleñob. Cheʼ jini mi caj i melob pejtelel chuqui miʼ ñaʼtañob i mel. 7 Conla c socbeñob i tʼan chaʼan maʼanic miʼ chʼʌmbeñob isujm cheʼ miʼ pejcañob i bʌ, cheʼen lac Yum. 8 Jini chaʼan lac Yum tsiʼ pam pucuyob tiʼ pejtelel pañimil. Tsiʼ cʌyʌyob i mel jini tejclum.
it-2 204 párr. 7
Tʼan tac
Cheʼ bʌ jiñi Dios Mach bʌ añic i pʼisol i pʼʌtʌlel tsiʼ socbeyob i tʼan jiñi lac piʼʌlob, tsiʼ yʌcʼʌ chaʼan maʼañix miʼ mejlel i melob jiñi eʼtel, jin chaʼan tsaʼ caji i pucob majlel i bʌ tiʼ pejtelel jiñi Pañimil. Cheʼ jaʼel, ili tsiʼ colta chaʼan jiñi lac piʼʌlob maʼañic miʼ melob mach bʌ weñic, yom bʌ i yʌl, chaʼan miʼ cʌy i contrajiñob Dios. Tsaʼ ujti bajcheʼ ili, come maʼañic miʼ mejlel i cʼʌñob i ñaʼtʌbal yicʼot i pʼʌtʌlelob chaʼan miʼ melob mach bʌ weñic. Come mach tilemic ti Dios chuqui muʼ bʌ i ñaʼtañob i mel (laja yicʼot Ec. 7:29; Dt. 32:5). Jin chaʼan, anquese tsaʼ socbentiyob i tʼan i tsiʼ yʌcʼʌ chaʼan miʼ tʼoxob i bʌ jiñi lac piʼʌlob, tsaʼʌch i colta jaʼel chaʼan miʼ tajbeñob i wenlel come mach ti orajic tsaʼ caji i melob mach bʌ weñic (Gn. 11:5-9; laja yicʼot Is. 8:9, 10). Cheʼ bʌ mi laj qʼuel bajcheʼ yilal an i cʼʌñʌyob i ñaʼtʌbal jiñi lac piʼʌlob ili ora yicʼot cheʼ mach weñic bajcheʼ woliʼ cʼʌñob, miʼ yʌqʼueñonla lac ñaʼtan chaʼan weñʌch cheʼ bʌ Dios tsiʼ waʼchoco chuqui woli bʌ i melob ti Babel.
(Génesis 11:9, ITD) Jini chaʼan tsaʼ otsʌbenti i cʼabaʼ jini tejclum Babel, come yaʼi lac Yum tsiʼ socbe i tʼan pejtel añoʼ bʌ ti pañimil. Lac Yum tsiʼ pam pucuyob tiʼ pejtelel pañimil.
it-2 455
Tejclum tac
Come tʼoxolobix tiʼ caj chaʼan maʼañic miʼ chʼʌmbeñob i bʌ i sujm i tʼañob, jujunmojt tsaʼ caji i bajñel melob i cultura, arte, i costumbre, cheʼ bajcheʼ yilalob yicʼot i ñopbalob. Jujuntiquilix tsaʼ caji i ñaʼtañob bajcheʼ miʼ melob chuqui yomob (Lv. 18:3). Cheʼ bʌ tsiʼ ñajtʼesayob i bʌ ti Dios, jiñi jujumpʼejl tejclum tsaʼ caji i bajñel melob i diosteʼob (Dt. 12:30; 2 R. 17:29, 33).
Laʼ lac sʌclan ñuc tac bʌ i cʼʌjñibal
(Génesis 9:20-22, ITD) Noé tsaʼ cajiʼ topʼ lum. Tsiʼ pʌcʼʌ tsʼusubil. 21 Tsiʼ japʌ vino. Tsaʼ yʌcʼa. Pitsʼil Noé tiʼ mal pisil bʌ i yotot. 22 Cam, i tat Canaán, tsiʼ qʼuele pitsʼil i tat. Tsaʼ loqʼui majlel i subeñob i yʌscun yicʼot i yijtsʼin añoʼ bʌ ti jumpat.
(Génesis 9:24-27, ITD) Cheʼ bʌ cʼajalix i yo Noé tsiʼ ñaʼta chuqui tsiʼ chaʼle jini ijtsʼiñʌl bʌ i yalobil. 25-27 Tsiʼ yʌlʌ: Chojquemix Canaán. Mux i yochel ti majtan eʼtel tiʼ tojlel i yʌscuñob. Laʼ aqʼuentic Sem i yutslel i tʼan lac Yum Dios. Laʼ ochic Canaán ti xʼeʼtel i chaʼan Sem. Dios mi caj i yʌqʼuen i ñuclel Jafet. Miʼ caj ti chumtʌl ti pisil bʌ i yotot tac Sem. Mux i yochel Canaán ti xʼeʼtel i chaʼan.
it-1 397 párr. 7
Cam
Tajol Canaán yaʼʌch an cheʼ bʌ tsaʼ ujti jiñi wocol, i jiñi Cam, i tat Canaán, maʼañic tsiʼ yʌqʼue ticʼojel. O tajol Noé, tsiʼ wʌn alʌ chaʼan jiñi mach bʌ weñic i melbal Cam mi caj i pʌs i bʌ tiʼ pʼolbal Canaán, tajol ti jimbʌ ora Canaán wolix i pʌs jiñi mach bʌ weñic melbalʌl. Ili tsaʼ tsʼʌctiyi cheʼ bʌ jiñi israelitajob tilemoʼ bʌ ti pʼolbal Sem tsiʼ jisa jiñi cananeojob. Jiñi mach bʌ añic tsaʼ jisʌntiyob (jumpʼejl ejemplo, jiñi gabaonitajob [Jos. 9]) tsaʼ otsʌntiyob bajcheʼ xmajtan eʼtelob ti Israel. Cheʼ añix ñumen cabʌl jabil, tsaʼ ñumen tsʼʌctiyi cheʼ bʌ jiñi i pʼolbalob Canaán, i yalobil Cam, tsaʼ ochiyob tiʼ wenta jiñi potencia mundial tilemoʼ bʌ tiʼ pʼolbal Jafét, jiñi Medopersia, Grecia yicʼot Roma.
(Génesis 10:9, 10, TNM) Nemrod jiñʌch juntiquil wen yujil bʌ ajñesa bʌteʼel tiʼ contra Jehová. Jin chaʼan miʼ yʌjlel ili tʼan: «Jiñi lajalʌch bajcheʼ Nemrod, juntiquil wen yujil bʌ ajñesa bʌteʼel tiʼ contra Jehová». 10 Jiñi ñaxan tac bʌ tejclum tiʼ cajibal i yumʌntel jiñʌch Babel, Erec, Akkad yicʼot Calné, am bʌ tiʼ lum Sinar.
it-2 481
Nemrod
I cajibal i yumʌntel Nemrod jiñʌch jiñi tejclum tac i chaʼan Babel, Erec, Akkad yicʼot Calné, pejtelel iliyi yaʼʌch cʌylem ti jiñi lum am bʌ ti Sinar (Gn. 10:10, TNM). Jin chaʼan, tajol jiñʌch am bʌ ti wenta chaʼan miʼ qʼuel majlel i melol jiñi Babel yicʼot jiñi chan bʌ qʼueloñib. Iliyi lajalʌch bajcheʼ miʼ yʌlob jiñi judíojob. Josefo tiʼ tsʼijbu: «[Nebrodes (Nemrod)] cʼunteʼ cʼunteʼ tsaʼ sujti majlel bajcheʼ juntiquil wen jontol bʌ yumʌl. Tsiʼ qʼuele chaʼan an jach junchajp bajcheʼ mejlel i mel chaʼan jiñi lac piʼʌlob miʼ cʌy i bʌcʼñañob Dios [...] jiñʌch cheʼ tsiʼ yʌqʼueñob i ñaʼtan chaʼan jiñʌch ñumen pʼʌtʌl bʌ. Tsiʼ yʌlʌ chaʼan mi Dios miʼ chaʼ butʼ ti jaʼ ili pañimil, mi caj i yʌcʼ ti melol chan bʌ tsʼajc maʼañic bʌ mi caj i bujtʼel ti jaʼ. I cheʼ jaʼel, tsiʼ yʌlʌ chaʼan mi caj i yʌqʼuen i toj i mul Dios chaʼan tsiʼ jisʌbe i ñojteʼelob. Cabʌl tsaʼ bʌ caji jacʼob tsaʼ bʌ i yʌlʌ Nebrodes [Nemrod] i chaʼan maʼañic i cʼʌjñibal miʼ jacʼbentel i tʼan Dios. I tsiʼ teche i melob jiñi chan bʌ qʼueloñib [...] ora tsaʼ caji i melob» (Antigüedades Judías, libro I, cap. IV, secc. 2, 3).