ˈWƆN ˗GƆ 48
Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zo yö Zoova ˗dhɛ ˗kplawo ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü
«Ka ˈgü ˗yö kë ˈˈgbɩɩ˗, ˈyö sü ꞊dhɛ a ka ˈˈpiʋ̈, pë Zlan Gblüdë Zoova ˗ya pö ˈyö bhë.»—AGG. 2:4.
ˈˈTAN 118 ‹˗Bhö yi ˗bha ˗zoyödhe ˗dadhiʋ̈›
ˈPË ˈKWA DHO ˗A YÖa
1-2. (1) ˈWɔn ˗nu ˈkwa ˗an ˈgü ꞊dɛɛ waa Zuifö ˗nu ˗bha ꞊yɛɛ kë ˗sü ˈö Zedhizadhɛmö ꞊kwɛŋzü bhë, ˗an ˗bhɔkwëëdhɛ ˈnën ˗tɔ ˗mën? (2) ˈWɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈwo nu Zuifö ˗nu ˗ta? (Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën «Aʒe, Zakadhi waa Ɛdrasö ˗an ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü» ˗bha.)
ˈˈTƲ̈Ŋ ˈbha ˗nu ˈka, ka ˗ya ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ -wɔn ꞊zɔnŋta ˗ee? ˗A ˈbha ˗ya kë kö ka ˗bha yö ˗ya shiʋ̈ˈˈ ˈö ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈdhö ˈˈtɛ ˗ni ˈgü ka ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗wɔn ˈgü. ˗A ˈbha ˗ya kë ˈzü kö ˈˈsɛ ˈö ˈka˗ ˈgü -bhluubhludhe ˗ya ˗da mü, ˗wo ka ˈˈklʋʋbhɔ ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ ˗wa ˗gban kwa ˗bha ˗zlanwopösü ˗gɔ ˈö ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˈdhö ˈˈtɛ ˗ni ˈgü ka -bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu -bha ˈka. ˈWɔn suu ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈnën ˈwo ka ˗ta ˗ee? ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, kö ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗takun ˗a ˈka ꞊kwɛŋzü kö ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗gleŋ ˗da ka ˗bha.
2 Zuifö ˗nu ˈwo wo ˗bha ˗tosɛta ꞊gban ˗kë Babidhɔnö, ˗an ˗bhawɔn ˗kun ˗zoyödhe ꞊dede ˗bha kö ˗wo wo ˗bha ꞊nɔɔnpë waa ˗dhɛ ˗së ˗nu ˈwo kun ˗a ˗bha bhë, ˗an ˈto kö ˗wo ˈdho ˈˈsɛ ˈwaa˗ dɔ ˗a ˈgü. ˈDhɛ ˈwo ˗lo mü, ˗a ˗dhɛ ˈti ꞊gwëë ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˈwëëga ˗wɔn, ˈˈsɛ ˗bha ˗bhluubhlusü waa ˗gban ˗an ˗gɔ ˗sü ˗nu ˈdhö bhë, ˈwo nu ˗an ˗ta. ˗A ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗sü ˗kun ˗a mɛn ˈbha ˗nu ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˈDhɛ ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗kwɛ 520 K.Y.B. ˈgü, Zoova ˗yö ö ˗wodhiʋ̈lomɛn ꞊plɛ Aʒe waa Zakadhi ˗an ˗bɔ kö ˗wo ˈˈsɛgümɛn ˗nu ꞊faan dɔ. (Agg. 1:1; Zach. 1:1) ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa dho ˗a yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, mɛn ꞊plɛ ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˈˈsɛgümɛn ˗nu ꞊faan ˗dɔ ˈö ˈwɔn ˗së ꞊dede go ˗a ˈgü. ˈDhɛ ˗kwɛ 50 ˗yö ˗ʒiö Zuifö ˗nu ˈwo wo ꞊yɛɛ˗ ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈgügadhe ˗yö ˗nu ˗an ˗ta ˈzü. Ɛdrasö ˈö kun ˈtɔŋ˗ ˗bɛnzëmɛn do ˗tiaandhö ˈka, ˗yö ˗go Babidhɔnö ˈö nu Zedhizadhɛmö kö ˈö ˗Zlan ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ꞊faanmën kö ˗wo Zoova ˗dhɔkësü ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ wo ˗bha ˗tosɛta ˈgü.—Esd. 7:1, 6.
3. Dhɛɛˈˈ ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho kwa ˗zota ˗an ˈgü? (Proverbes 22:19)
3 ˗Wo ˈö Aʒe waa Zakadhi ˈwo˗ pö ˗Zlan ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊kwɛŋzü, ˗yö ˗an ˗takun ˈwo wo ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü. Kwa ˗de ˈpö ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˗takun ˈkwa kwa ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗kplawo ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. (Proverbes 22:19 ˗wo pö.) ˗Wo ˈö ˗Zlan ˗yö bɔ Aʒe waa Zakadhi ˗an ˗ta ˈö˗ pö ˈkwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˈgü, ˗ya ˈgo mü ˈkwa Ɛdrasö ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga, dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo yö kwa ˗dho ˗mɔn ˗an ˗yɔ bɔ ˗sü ˗bha: ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö Zuifö ˗nu ˗wo bɔ ˗an ˈgü bhë, ˗yö ˗yɛ ˗an ˗bha ˗tosɛta ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˈMën ˗kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˗Zlan dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü? Kwa ˗dho kwa ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
ˈWƆN ˈˈGBƖƖ˗ ˗NU ˗WO ZUIFÖ ˗NU ˗BHA ˗ZLAN ˗DHƆKËSÜ ˗GƆ ꞊ZƆƆ˗
4-5. ˈMën Zuifö ˗nu ˗kɔ ꞊zɔɔ ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗sü ˗bha?
4 ˈDhɛ Zuifö ˗nu ˗wo wo ꞊yɛɛ˗ ˗kë Zedhizadhɛmö, yö ꞊va ˗kun ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü mü. ˗Wo ˗to mü ˈwo ˈˈsaabhotapë ˗yökë, ˈwo Zoova ˗dhɔkëgükɔ ˈˈkpan ˗ya. (Esd. 3:1-3, 10) ˈˈKɛɛ ˗a ˗dhɛ ˈti ꞊gwëë ˈö ˗an ˗bha yökë wo ꞊faan ˈka ˗sü ˗gɔ ˗yö ꞊zɔɔ. ˈMën ˗kë? ˗Ya ˈˈkan ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗sü ˗bha, ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˗de ˗bha ˈkɔ ˗nu dɔ, ˗wo pë ˗nu ta kö ˗wo wo ˗zokë wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈. (Esd. 2:68, 70) ˗Ya ˈgo mü, ˗an ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗wo ˗gban ˗an ˗gɔ ˈwo˗ ˈˈslö ꞊mɛɛn kö ˈwo ˗an ˗bha ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗sü ˈduaannu.—Esd. 4:1-5.
5 ˈDhɛ ˈwo wo ꞊yɛɛ˗ ˗kë, ˈwëëga ˗wɔn waa ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˈˈwɛɛ ˗bha ˗ya ˈˈsɛ ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗yö ˗gbɔɔn ˗an ˗ta. Pɛsömɛn ˗nu ˈnën kun ˗an ˗bha ˈˈsɛ ꞊kɔɔn ˗ni ˈgü. ˈDhɛ ˗gblüdë Sidhisö ˗yö ga ˗kwɛ 530 K.Y.B.ˈgü, Kanbisö ˈö yö ˗a ꞊ʒiaan ˈgü bhë, ˗yö ˗dho ˗gblü ˈka Ezitömɛn ˗nu ˗gɔ. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ Pɛsö ˈˈsɔdha ˗nu ˗wo ˗bhöpë, ˈˈyi waa sɔ ˈkɔ ˗nu ˗dhɛ Izraɛdhömɛn ˗nu ˗gɔ. ˗Yö ˗kun ˈzü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˈka ˗an ˗ta. ˗Gblüdë ˈö dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˈwo˗ ˗dhɛ Dadhisö bhë ˈdhɛ ˗ya ˈˈsɛkɔɔn ˗sü ˗bha, ˗a ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗wo ˗gban ˗a ˗gɔ, ˈö ˗bhluubhludhe ˗yö ˗da Pɛsö ˗sɛ ˈgü. ˈYaa za ˈgü ˈzü ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö bhë ˗yö Izraɛdhö ˈkɔdë ꞊vadhɛ zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗tɛ ˗kɔ ˈwo dho wo ˗zokë ˗a ˈka wo ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗a ˗wɔn ˈgü. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wa ˗kë ˈö Zuifö ꞊vadhɛ ˗wa ˗ga ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗sü ˈˈtʋ̈ŋ ˗së ˈyaa ˗mü.—Agg. 1:2.
6. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Zacharie 4:6, 7 ˈgü, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈwɛɛ ˈbha ˗mɛɛn ˗nu ˈwo nu Zuifö ˗nu ˗ta? ˈYö Zakadhi ˗yö ˗an ˗zogban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
6 ˗Bhö Zacharie 4:6, 7 ˗wo pö. ˗Ya ˈˈkan ˈwëëga ˗wɔn waa ˗bhluubhludhe ˗bha ˗da ˗sü ˗bha, Zuifö ˗nu dua ˗mü ˈzü kö ˗wo ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkun wo ˗bha. ˗Kwɛ 522 K.Y.B. ˈgü, ˗an ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗wa ˗pö Pɛsö ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗ya pö Zuifö ˗nu ˗dhɛ ˗wo Zoova ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗sü ˈduaannu. ˈˈKɛɛ Zakadhi ˗yö ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗zogban ˈö˗ pö ˗an ˗dhɛ ꞊dhɛ Zoova ˗dho bɔ ö ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˈˈpiigbɩɩsü ˗ta kö pë ˈˈpɛpɛ ˈö ˗gban ˗an ˗gɔ ˗ya bho mü. ˗Kwɛ 520 K.Y.B. ˈgü, ˗gblüdë Dadhisö ˗ya ˗pö Zuifö ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ˈdho ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗sü ˈka ˈˈdhiʋ̈, ˈö ˗an ˗takun ˈwëëga ˈka ˗ʒianwo. -Yö ˗go mü ˈzü ˈö˗ pö ˈˈsɛkɔɔnmɛn ˗nu ˈwo ˗an ˈˈsuee mü bhë ˗an ˗dhɛ ˗wo wo ˗kɔ ˗da Zuifö ˗nu ˗dhɛ.—Esd. 6:1, 6-10.
7. Zuifö ˗nu ˈwo wo ꞊yɛɛ˗ ˗kë Zedhizadhɛmö bhë, ˈdhɛ ˈwo Zoova dhɔɔbhaawɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ ˗an ˗bha ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
7 Zoova ˗yö ˗bɔ Aʒe waa Zakadhi ˗an ˗ta ˈö˗ pö ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wa ö ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗sü ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈, ö ˗dho dɔ ˗an ˗gban ˗gɔ. (Agg. 1:8, 13, 14; Zach. 1:3, 16) ˈDhɛ ˈwo Zuifö ˗nu ꞊faanmën ˈˈdhʋ̈, ˈyö ˈwo ˗ya ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗sü ˗bha ˗kwɛ 520 K.Y.B. ˈgü, ˈwo ɲën ˗a ˗bha kö ˗kwɛ ˈˈsoodhu ˗ya ʒiö. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Zuifö ˗nu ˗kun bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, ˗wo ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗sü ˗wɔn ˗bɔ ˈˈdhiʋ̈. ˗A ˗wɔn ˈgü Zoova ˗yö ˗an ˗bhawɔnyëëpë ˗nu ˈˈɲan ˗bhɔ, ˈö ˗an ˗takun kö ˗wo ꞊ɲɔɔn ö ˈˈsuëë. ˗A ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗kë ˈwo Zoova ˗dhɔkë zuʋ̈gblüdhi ˈka ˗kplawo.—Esd. 6:14-16, 22.
˗KWA KWA ˈˈƝAN ˗KLU ZOOVA DHƆƆBHAAWƆN KË ˗SÜ ˗BHA
8. ˗Wo ˈö ˗ya ˗sü ˈka Aggée 2:4 ˈgü bhë, ˗yö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu Zoova dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˗bha? (Kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗bha.)
8 ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈˈklʋʋbhɔdhe ˈkpii˗ nu ˗yi ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzü bhë, ˗yö ˗dho kë ˗së ꞊dedewo kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗da ˗zlanwopösü ˈgü. (Mak. 13:10) ˈˈKɛɛ ˈwëëga ˗wɔn ˗ya kë kwa ˗bha ɛɛnˈˈ ˗wo ˗gban ˗ni ˈgü kwa ˗bha ˗zlanwopösü ˗gɔ, yö ˈö bhë ˗a kë ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈmën dho kwa ˗takun kö ˈkwa ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈? ˗A ˗dhɛ ˗ya ˗bha kö ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ «˗Zlan ˗Gblüdë Zoova»b ˗yö kwa ˈˈpiʋ̈. ˈKwa˗ ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈ kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˗kplawo, ˗yö ˗dho kwa ˗takun. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈkwa ˗dho ˈˈsuʋ̈ pë ˈbha ˗gɔ.—Aggée 2:4 ˗wo pö.
9-10. Kwa ꞊dhegblüdhe do waa ö ꞊gɔɔn ˗wo Yesu ˗wo ˈö ˗ya ˗sü ˈka Matiö 6:33 ˈgü bhë ˗a ˗yökodhiʋ̈sü ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ wo ˗bha ˗tosɛta ˈgü?
9 ˗Kwa Olɛgö waa ö ˗bha dhebɔ Irinac ˈwo ˗yödhiʋ̈ ˈka, ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˈDhɛ ˈwo go wo ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü kö ˈwo wo ˗kɔ ˗da ˗zlanwokɔdhi do ˈbha ˗dhɛ, ˗an ˗bha yö ˗yö ˗shiʋ̈ ˈö ˈwëëga ˗wɔn ˗kë ˗an ˗ta ˈˈgbɩɩ˗. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ yö ˗tiaandhö ˈti kë ˗an ˗gɔ ˗kwɛ do ˈˈpiʋ̈, Zoova ˗yö ö ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˗an ꞊dhegblü ˗nu ˗wo ˗an ˗takun. ˗Wo ˗bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Olɛgö ˈö˗ zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ kun ˈˈtɛ ˗ni ˈgü ˗be bhë, ˗ya ˗pö: «Yi ˗kɔ ˗bha ˗kë ˗Zlan ˗bha yö ˈgü ˗sü ˗ya ˗kë ˈö ˈyi yi ˈˈɲan ˗klu pë ˗wɔngbɩɩsü ˈö yi ˗bha ˗tosɛta ˈgü ˗a ˗bha.» ˈDhɛ waa ö ˗bha dhebɔ ˈwo kun yö mɛɛnˈˈ ˗ni ˈgü, ˗an ˗kɔ ˗kun ˗zlanwopösü ˈgü ˗kplawo.
10 ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, ˈdhɛ ˈwo wo bo ˗zlanwopösü ˈka ˈwo nu ˈkɔɔ, ˈyö ˈwo˗ yö ꞊dhɛ wo ˈˈtɔŋdë do ˗ya ˈgo ˈˈkɩdhʋŋ 160 ˗naan ꞊taa ˗ya nu ˗bhöpë bhlɔɔ ꞊plɛ ˈka wo ˗dhiaa. Olɛgö ˗ya ˗pö: «Yi ˈö bhë ˗a ˈka, yi˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova waa yi ꞊dhegblü ˗nu ˗wo ˗kun wo ˗zokë ˗ni ˈgü yi ˈˈpiʋ̈ ꞊dedewo. ˗Yö ga ˗sü ˈka yi ˈgü ꞊dhɛ ˈwɔn suu ˈˈoo ˗su ˈgü, Zoova ˗zo ˈyaa bhɔ ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈka toŋtoŋdhö.»—Mat. 6:33.
11. ˈKwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˗Zlan dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˗bha, ˈmën ˈkwa dho ˗a ꞊slɔɔ?
11 Zoova -ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu mɛn ˗nu ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka ˗sü ˈö mɛn dha bhë, ˗a ˗yö ˗bha. ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ yö˗ ˈka ˗wo ˗bhüöö kpö 7 ˈgü ˗a ˈdhö, Aʒe ˗ya ˗pö Zoova ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo ˗ya ˈzü ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗sü ˗bha. ꞊Waa˗ kë ˈˈdhʋ̈, Zoova ˗ya ˈˈplüün ˗bho ꞊dhɛ «ö ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ» ˗an ˗bha. (Agg. 2:18, 19) Kwa ˗de ˈpö yö ˈö Zoova ˗ya dɔ kwa ˗kɔ ˈka bhë ˈkwa˗ ˗wɔn bɔ ˈˈdhiʋ̈, ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗bha.
KWA ˗DHO KWA ˗BHA ˗ZOYÖ ZOOVA ˗DHƐ ˗SÜ ˗GƐN ˗GBAN ˗KƆ ˗KË ꞊DHƐ?
12. ˈMën ˗kë ˈö Ɛdrasö waa ö ꞊dhegblü ˗nu ˗an ˗bhawɔn kun ˗zoyödhe ꞊dede ˗bha?
12 ˗Kwɛ 468 K.Y.B. ˈgü, Ɛdrasö waa Zuifö kpö ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˗wo ˗go Babidhɔnö ˈwo nu Zedhizadhɛmö. ˈˈSanni ˗wo ˈˈta ˈö bhë ˗a ˈkpɔ, ˗an ˗bhawɔn ˗kun ˗zoyödhe ꞊dede ˗bha. ˈYö sü ꞊dhɛ ˈˈsënŋ waa ˈwëëga ꞊va ˈö ˗gblüdë ˗ya nu kö ˗wo ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ dɔ ˗a ˈka, ˗wo ˗kun ˗an ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ꞊kwaanmɛn ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo nu ˗an ˗gɔ. (Esd. 7:12-16; 8:31) ˗Ya ˈgo mü, ˗wa ˈwɔn ˗dɔ ꞊taabha ꞊dhɛ Zedhizadhɛmö ˈkun ˗dhɛ ˈyaa ˈˈgbɩɩ˗ ɛɛnˈˈ mɛn ˗nu ˈwaa kun ˈˈkwipö ˈö bhë ˗a ˈgü ꞊va, ˈö˗ ˈˈkplʋʋ waa˗ ˈkpoŋ˗ ˗nu ˈwaa kun ˗së. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa˗ sü Ɛdrasö ˗bha ˈö ˗gban kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗kë ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü ˗bha?
13. Ɛdrasö ˗yö ö ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˗zoto ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗wɔn ˗bha.)
13 ˗Kɔ ˈö Zoova ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗takun ˗a ˈka ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, Ɛdrasö ˗ya ˗yö. ˗Kwɛ 484 K.Y.B. ˈgü, ˈdhɛ ˗gblüdë Asiedhisö ˗ya pö ꞊dhɛ ˗wo Zuifö ˗nu ˈwo kun Pɛsö ˗sɛ ˈgü ˗an ꞊gban zë, ˗a ˈbha ˗ya kë kö Ɛdrasö ꞊kun Babidhɔnö. (Est. 3:7, 13-15) Ɛdrasö ˗bha ˗tosɛta ˗kun ga ˗yɛ ˈˈdhiʋ̈! ˈDhɛ Zuifö ˗nu ˗wa man ˈˈdhʋ̈ ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗kaankwöö ˈwo wo ꞊kwaa ˗bhöpë ˗bhö ˗sü ˗zü, ˈwo ˈˈgbʋ bɔ. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗wo ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö nu wo ˗dhɛ. (Est. 4:3) ˈˈKɛɛ ˈdhɛ ˈwɔn ˈö bhë ˈö˗ ˈgba ˗yɛ ˗an ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗ta, zuʋ̈gblüdhi ˈö kun Ɛdrasö waa ö ꞊dhegblü Zuifö ˗nu ˗gɔ ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü! (Est. 9:1, 2) ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö Ɛdrasö ˗yö bɔ ˗an ˈgü ˈˈdhʋ̈ ˗wa ˗kë ˈö ˗kë baasü ˈka ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈwo dho nu ꞊taabha ˗an ˗bha, ˈö˗ ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗gban ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗takpa.d
14. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö kwa ꞊dhegblüdhe do ˗ya sü ˈˈtʋ̈ŋ ˈö Zoova ˗ya ˗takun ˗a ˈka ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, ˗a ˈgü?
14 ˈKwa kë ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü Zoova ˗ya kwa ˗takun, kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗gɛn ˗yö ˗gban. Anatazia ˈö go Edhɔpö ˈɲaan˗ ˗wo ˗ʒian ˈka, ˗kwaa ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˈDhɛ ˈwo ˈˈgbɩɩdhɛ ˗wɔ ˗a ˗ta kö ˗yö bɔ ˈˈsɛkɔɔmɛn ˈbha ˈka, ˗yö ˗go ö ˗bha yö ˈgü. ˗Ya ˗pö: «ˈWëëga ˈyaa kun n ˗gɔ. ˈˈKɛɛ ˈkö ˗kë ˈˈdhʋ̈, a ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˈa˗ yö ꞊dhɛ ˗yö n ˗takun ˗dhɔ ˈgü. ˈKö ˗de n ˗man yö ˗yö ˗shiʋ̈ ˈzü, ˈˈsuʋ̈ ˈti ˗dho n kë. N Dë ˈö dhaŋ˗ ˈgü bhë ˗ya ö ˗zokë n ˈˈpiʋ̈ ˗dɛɛ, ˗yö ˗dho ö ˗zokë n ˈˈpiʋ̈ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ˈzü.»
15. ˈMën Ɛdrasö ˗takun ˈö ö ˗zo yö Zoova ˗dhɛ ˗kplawo? (Esdras 7:27, 28)
15 Ɛdrasö ˗ya ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˗takun. Ɛdrasö ˗ya ö ˗zota ꞊dhɛ Zoova ˗yö ö ˗takun ˗gɛnɲan ˈka ꞊va ˈˈdhiʋ̈ ˗be, ˗ya ˗kë ˈö ö ˗zo yö Zoova ˗dhɛ ˗kplawo. ˗Wo ˈö ˗kë «n ˗man ˗Zlan Zoova ˗yö n ˈˈpiʋ̈» ˈka bhë, ˗kwa kwa ˗zota ˗a ˈgü. (Esdras 7:27, 28 ˗wo pö.) ˈSëëdhɛ ˈö Ɛdrasö ˗ya ˗bɛnzë ˗a ˈgü, ˗wo ö bhë ˗ya ˗pö mü ˗gɛnɲan ˈka ˈˈsɔɔdo.—Esd. 7:6, 9; 8:18, 22, 31.
ˈWɔn ˗mɛɛn ˗nu ˈgü ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa ˗kpan ˗Zlan ˗kɔ ˗bha ꞊dedewo kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü? (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 16 ˈgü.)e
16. ˈˈTʋ̈ŋ ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa˗ yö ˗a ˈka ꞊dhɛ Zoova ˗yö kwa ˗takun ˗ni ˈgü ꞊dedewo? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)
16 ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya nu kwa ˗ta, Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun. ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ ˈkwa˗ pö kwa ˗gɔmɛn ˗dhɛ ˗yö ˗dhɛkpaɔyi nu kwa ˗dhɛ kö ˈkwa ˈdho kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˗ta ɛɛnˈˈ ˗yö kwa ˗bha yökë ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈkan ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kë kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, kwa ˗dho bɔ ˗a ˗ta ˈö ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ Zoova ˗yö kwa ˗takun ꞊dedewo. ˈWɔn ˗së ˈö dho go ˗a ˈgü, ˗a ˈwɔn ˗dho kwa ˈkun. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗dho ˗gban.
Ɛdrasö ˗yö ˈˈgbʋ ˗bɔ ˈö ꞊bhɛɛ ˗Zlan ˗dhɔkëgükɔ ˈgü, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ˗wëë ˗yö ˗bɔ ˗a ˗ta ˗a ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn yaa ˗wɔn ˈgü. ˈˈSɛgümɛn ˗nu ˗de ˈpö ˗wo ˈˈgbʋ ˗bɔ. ˈˈKɛɛ Shekania ˗yö Ɛdrasö zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa ˈö˗ pö ˗a ˗dhɛ: «˗Dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˗yö ö ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü Izraɛdhömën ˗nu ˗gɔ. [ . . . ] Yi ü ˈˈpiʋ̈.»—Esd. 10:2, 4. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 17 ˈgü.)
17. ˈˈTʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, Ɛdrasö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ö ö ˗de ˗sü ˈˈtɩtɩ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Pë ˈˈbin ˈö˗ kwi ˗ta bhë ˗a ˗ga.)
17 Ɛdrasö ˗yö ö ˗de ˗kë ˈˈtɩtɩ ˈö ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ. ˗A zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗ya ˈˈtɛ yö ˗nu ˈwo˗ ˗kɔ ˈka ˗an ˗wɔn ˈgü, ˗yö ö ˗dë ˗kë ˈˈtɩtɩ ˈö ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ. (Esd. 8:21-23; 9:3-5) Ɛdrasö ˗bha ˈwɔn kë ˗kɔ ˗yö mɛn ˗nu ˈwo˗ ˗züzü ˗an ˗blü kö ˗wo nu ˗a ˗dhɛ, ˗wo ˈto ˗a ˗bha ˗zoyödhe ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. (Esd. 10:1-4) Pë ˗nu ˈwo ˗gban kwa ˗bhawɔnyëëpë waa kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ˗bha ˈwɔn ˗së ˗nu ˗bha kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗ya ˈˈtɛ ˗an ˗wɔn ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa bhɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ ˗zoyödhe ˈka.
18. ˈMën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö kwa ˗takun ˈkwa kwa ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban?
18 ˈKwa kwa ˗de kë ˈˈtɩtɩ ˈkwa ˗takundhe ˗dhɛ Zoova ˗gɔ, ˈkwa ˈˈwɩ kwa ꞊dhegblü ˗bha ˗takundhe ˗bha ˈpö kwa ˗bha ˗zoyödhe ˗dho ˗dadhiʋ̈. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Erika ˈö ˈnën ˈdhö˗ ˗gɔ, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗a ˗ta, ˗yö ö ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗kplawo. ˈˈTʋ̈ŋ ˈdɛdɛ ˈˈpiʋ̈, ˗yö dha ˈˈfuöö ˗bho ˈö˗ ꞊gɔɔn ˗wɔn ˗yö ˗kë. ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö: «˗Kɔ ˈö Zoova dho kwa ˗takun ˗a ˈka, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˈto ˈˈdhiʋ̈ kö ˈkwa˗ dɔ. ˗A ˗bha ˗takundhe ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kan kwa ˈgü. A˗ ˗yö ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗bɔ n ˈˈtɔŋdë ˗nu, n ꞊dhegblü ˗nu ˗bha dhiaŋ waa ˗an këwɔn ˗nu ˗ta ˈö n ˗takun. ˈWɔn ˈö n ˗ta ˈman˗ blɛɛˈˈ n ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗dhɛ, ˗an ˗bha n ˗takun ˗sü ˈyaa kë ˗an ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗.»
˗KWA KWA ˗ZO YÖ ZOOVA ˗DHƐ ˗KPLAWO
19-20. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö ˈkwa˗ sü Zuifö ˗nu ˈö wo ˈti wo ꞊yɛɛ kë Zedhizadhɛmö bhë, ˗an ˗bha?
19 Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈkwa ˗gleŋ sü Zuifö ˗nu ˈö ˈwo ˈti wo ꞊yɛɛ kë Zedhizadhɛmö bhë, ˗an ˗bha. ˗A mɛn ˈbha ˗nu ˈö ˗wa kë zii ɛɛnˈˈ ˈö ˈˈyua ˈˈgbɩɩ˗ kun an ˗bha ɛɛnˈˈ ˈzü ˈö ˈkɔdhi ˈgü ˗wɔn ˈbha kun ˗an ˗bha, ˗wo ˈti ˗mɔn ˈdho ˗sü ˗bha. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗wo gbɔɔdhe ˗nu ˗kë kö ˈwo wo ˗kɔ ˗da yö ˗nu ˈwo kun Zedhizadhɛmö bhë ˗an ˈgü. (Esd. 1:5, 6) ˈDhɛ ˗kwɛ 19 ˗ʒiö, kö mɛn ˗nu ˈwo to Babidhɔnö ˈˈdhʋ̈ ˗wo ꞊kun ˗wo ˗bha gbɔɔdhe ˗nu bɔ ˗kplawo Zedhizadhɛmö.—Zach. 6:10
20 ˈKö ˗kë ꞊dhɛ pë ˗nu ˈö ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˗an kë Zoova ˗dhɛ ˈkwaa ˗mɔn ˗a ꞊gban kë ˗sü ˗bha ˈzü, ˗yö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗dhɛ ˈö ˈkwa˗ ˗kë kwa zuʋ̈ˈˈ ꞊gban ˈka, kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa kë ˗a ˗dhɛ ˗së bhë ˗ya ˗yö ˈö˗ ˈˈdhiaa ˈdhö˗ ˈgü. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˈˈdhʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Zakadhi ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, Zoova ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈˈsënŋ waa ˈwëë˗ ˈö Zuifö ˈwo to Babidhɔnö ˈwo kun ˗an bɔ ˗ni ˈgü bhë, ˗yö ˗an ˈsü kö ˗yö ˗gblüdë ˗bha ˈgblaa do ˗yökë ˗an ˈka. (Zach. 6:11) «ˈGblaa ˈkpii˗» ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗dho ˗an ˗zo ˗bo ˗an ˗bha gbɔɔdhe ˗së ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈka. (Zach. 6:14, ztw.) ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗zo ˈti ˗dho bhɔ pë ˈˈpɛpɛ ˈkwa˗ ˗kë kö ˈkwa˗ ˗dhɔkë ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü bhë ˗a ˈka.—Ebl. 6:10.
21. ˈMën dho kwa ˗takun kö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˈto ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗gɔ ˗zogbandhe ˈka?
21 ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˗nu ˈwo yö ˗an ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗dho nu kwa ˗ta, ˈö kwa ꞊ɲɔɔn ˗ni ˈgü mü ˈwo dho kë ˈˈgbɩɩ˗ ˈzü ꞊dedewo. (2 Tim. 3:1, 13) ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˈkwa ˗dho ˗ya ˈwɔn ˗nu ˈwo bhë ˗an ꞊zɔnŋta ˈˈgbɛ. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ˗wo ˈö Zoova ˗ya pö ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ Aʒe ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˗a ˈka. ˗Ya ˗pö: «A ka ˈˈpiʋ̈, ˈˈsuʋ̈ ˈya ˗dho ka kë.» (Agg. 2:4, 5) Kwa ˗de ˈpö kö ˈkwa pë ˈˈpɛpɛ kë ˈkwa Zoova dhɔɔbhaawɔn kë, ˗yö ˗dho kë kwa ˈˈpiʋ̈. ˈWɔn ˗nu ˈö Aʒe waa Zakadhi ˈwo˗ to ˈˈdhiʋ̈ ˈwo ˗an ꞊blɛɛ bhë ˈkwa ˗gleŋ ˈsü ˗an ˈgü, ˗ya ˈgo mü ˈkwa ˈto Ɛdrasö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ suu ˈˈoo ˗su ˗nu kwa ˗ta ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü, kwa ˗dho kwa ˗zo yö Zoova ˗dhɛ ˗kplawo.
ˈˈTAN 122 ˈˈSuʋ̈ ˈya ˗dho kwa kë, ˗kwa dɔ gɛnŋdhö!
a ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗yö ˗dho kwa ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban ˈˈtʋ̈ŋ ˈö ˈwëëga ˗wɔn ˗ya kë ˗a ˈka kwa ˗ta ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ˗bhluubhludhe ˗ya ˗da ˗a ˈka kwa ˗bha ˈˈsɛ ˈgü ɛɛnˈˈ ˈö ˗wa ˗gban ˗a ˈka kwa ˗bha ˗zlanwopösü ˗gɔ, ˗a ˈgü.
b ˗Wo ˈö ˗kë «˗Zlan ˗Gblüdë Zoova» ˈka bhë ˗yö ˗bɛnzë ˗sü ˈka ˗gɛnɲan ˈka 14 Aʒe ˗bha ˈsëëdhɛ ˈgü. ˗Yö Zuifö ˗nu ˗zo ˗bo, ˈö ˈkwa ˗de ˈpö kwa ˗zo ˗bo ꞊dhɛ Zoova ˗bha ˈˈpiigbɩɩdhɛ ˈˈdhiʋ̈todhɛ ˈyaa ˈdhö, ˈö go mü ˈzü ˗yö ˈˈkiö ꞊va ꞊dede ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈.—Ps. 103:20, 21.
c ˈYa ˈtɔ ˈbha ˗nu bho ˈˈgblʋʋ.
d Ɛdrasö ˗kun ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗bɛnzëmɛn do ˗tiaandhö ˈka. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˈdhaŋ˗ ˗bho pë ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an pö kö ˗wo ˈti ˈdho ꞊köŋ Zedhizadhɛmö ˗an ˈˈdhiʋ̈.—2 Chron. 36:22, 23; Esd. 7:6, 9, 10; Jér. 29:14.
e PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Kwa ꞊dhegblü do ˗yö ˗dhɛkpaɔyi ˗dhɛ ˗ni ˈgü ö ˗gɔmɛn ˗gɔ kö ˈö ˈdho kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˗ta. ˈˈKɛɛ, ˗a ˗gɔmɛn ˗ya ˗kɔ. Kwa ꞊dhegblü ˗yö bhɛɛˈˈ ˗ni ˈgü kö ˈö ˈdho ö ˗gɔmɛn ˈˈpiʋ̈ ˈzü. ˗Yö ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ mɛn ˗dhɛ ˗a ˈka ˈsëëdhɛ ˗zɔn ˗ni ˈgü ˗a ˗dhɛ, ˈö˗ pö ꞊dhɛ Biblö ˗yö mɛn ˗kë ˗tiaandhö. ˗A ˈˈyi ˗ya ˈˈkan ˗a ˗gɔmɛn ˗dhɛ, ˗ya ˈgo ö ˗wo ˗ta.