MƐN ˗BHA ˗KWƐZLAN
Zoova ˗yö yi ˗takun ˈö ‹ˈyi bhɔ ˗dhɛ ˈwo yi ta ˗a ˗bha› bhë, ˗a ˈgü
«˗KA BHƆ ˗dhɛ ˈwo ka ta ˗a ˗bha bhë, ˗a ˈgü.» ˗Dhioo ˈö˗ ˗wɔn ˗yö mɛn kun ꞊dedewo, yö ˗mü. ˈˈKɛɛ ˈkosümɛn ˗nu ˈwo go Suɛdö, Matö waa Anö Katerinö ˗wo «˗an ˗ta» ˗gɛnɲan ˈka ꞊va. ˈPë kë waa ˗kɔ ˈö ˗dhioo ˈö bhë ˈö ˗an ˗takun ˗a ˈka, ˗kwaa ˗ga.
Kwa ꞊dhegblü Kasɔmö ˗nu ˈwo bhë ˗wo Gadhaadhö ꞊klaŋkë ˗kwɛ 1979 ˈgü ˈö ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ ˈwo «˗an ta» ɛɛnˈˈ ˈwo yö dɔ ˗an ˗kɔ ˈka Iran, Modhisö ˈˈsɛ ˈö ˈˈyi ꞊zinŋgü, Biimani, Tanzani, Uganda waa Zai ˗an ˈgü. Gadhaadhö ꞊klaŋgɔmɛn do ˈwo kun ˗a ˗dhɛ ˗ni ˈgü Zakö Rɛdöfɔdö ˈnën ˗dhioo ˈö ˗kë «ka bhɔ ˗dhɛ ˈwo ka ta ˗a ˗bha ˗a ˈgü» ˈka bhë, ˗a dɔ ˗an ˗ta. ˗Yö ˗an ˗takun kö yö ˗nu ˈwo˗ nu ˗an ˗dhɛ ˗gɛnɲan ˈka ꞊va bhë, ˗wo ˗an kë. ˗Kwa dɔ kö ˗wa ˗gɛn bho kwa ˗dhɛ.
Matö, ˗a zübhodhɛ ˈgü ü gagade ˗dɔ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
Matö: Kö n dë ˗yö Polɔɲö ˈˈLüman ˗gblü ˈˈtʋ̈ŋ ˈgü, ˗a ˈˈɲan ˗yö ˗da Katolikö ˗zlanwopömɛn ˗nu ˗bha ꞊suawɔn ˗nu ˈgü. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya ˗pö: «A˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗Zlanwo ꞊dede ˗yö ˗dhö ˗dhɛ ˈbhaa ˈgü.» ꞊Taabha, a˗ ˗yö ꞊dhɛ pë ˈö n dë ˗ya pö bhë gagade ˗mü. A ˈsëëdhɛ ˗be zii ꞊va ˗dhɔ. ˗A do ˈˈɲan ˗kun ˈˈbudhaŋsü ˈwo˗ ˗dhɛ La vérité qui conduit à la vie éternelle. ˈSëëdhɛ ˗be ˈö bhë ˗a ˗gɔ ˗yö ˗to ˗mü ˈö n zuʋ̈ˈˈ sü. A gbeŋ do ˗sü ˈa ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗wo pö. ˗Dhɛ ˈö ˗dhɛ ˗yö ˗pʋ, kö ˈman˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈman gagade ꞊slɔɔ.
Ö go ˗kwɛ 1972 Avlidhö ˈˈsu ˗bha ˈö dho ˈˈdhiʋ̈, a Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha ˈsëëdhɛ ꞊vadhɛ ˗wo ˗pö, ˈö dhɛɛˈˈ ˗nu ˈa kun ˗an ˈkpɔ ˗ni ˈgü n ˗de ˗gɔ Biblö ˗bha bhë, ˈa ˗an ˗yɔ ꞊slɔɔ. A ˗kë n ˗de ˈgü ꞊dhɛ gɔndë ˈö Yesu ˗ya ˗wɔn ꞊blɛɛ ˈö˗ pö ꞊dhɛ ˈdhɛ ˈö ˗kpan «˗zlɔɔ ˈö˗ ꞊bhlëë ˈdhö ꞊va» ˗a ˗bha, ˗yö ö ꞊slɔɔpë ˈˈpɛpɛ «ˈˈdhoodɔ» kö ˈö˗ ˈdhɔ bhë ˗a ˈdhö. A ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗be kö ˈa ˈdho nivɛsite kö ˈa kë ꞊dhɔtrɔɔ˗ ˈka, ˈˈkɛɛ a ˗kan ˗a ˗bha ˈa n ˗man «˗zlɔɔ ˈö˗ ꞊bhlëë ˈdhö ꞊va» ˈö ˗kë gagade ˈka bhë ˈa ˈdhɔ. (Mat. 13:45, 46) A ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˗kwɛ 1972 Desanblö 10 ˈgü.
˗Kwɛ ˈö dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, n ˗mɛn ˗nu waa n ꞊dhegblü ˗nu ˗wo ˗we gagade ˗bha ˈwo bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˈpö. ˗Kwɛ 1973 Ʒue ˈgü, a ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yödhiʋ̈ ˈka. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˗së ˈö Zoova ˗dhɔ ˗ya ˗kë ꞊dedewo ˈwo˗ ˗dhɛ Anö Katerinö ˗yö ˗kë yi ˗bha ˗zlanwokɔdhi ˈgü. ˗Yö ˗kun ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yödhiʋ̈ ˈka ˈpö. Yi ˗dhɔ ˗yö yi ˈko ˗kë ˈö ˈyi yi ˈkosü ˗kwɛ 1975 ˈgü. ˗Kwɛ ˗yiishiö ˈö ˗dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗an ˈgü, yi yökë yi ˈkwëë˗ ˈˈkwipö ˈwo˗ ˗dhɛ Trɛmösɛnö ˈö kun ˗dhɛ ˗së ˗dhɛ ˈö mɛn ꞊vadhɛ ˗wo wo ˈˈtʋ ˈto Biblö ˗bha mü ˗a ˈka bhë ˗a ˈgü Suɛdö.
Anö Katerinö: N dë ˗yö gagade ˗draan kö ˗yö nivɛsite Sɔkɔmö. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü, kö ˈman bhɔ n ˈˈsu ˗ya kë ˗yaaga. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö n ˗sü ˗kplawo ˈyi dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta, ˈyi dho ˗zlanwopö. ˈYaa kun n dhe ˗dhɛ ˗së, ˈö kun a ˈˈpiʋ̈ ˗ʒianwo kö ˈö˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˈwo bhë ꞊suamɛn ˗nu ˗mü. ˈˈKɛɛ ˗a ˗kɔ ˈyaa kun ˗mɔn ˗ni ˈgü ˗a ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü ˈdhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˗nu ˗wo ˗ʒiö, ˗yö ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ˈpö. A ˗bɔ ˈˈyi ꞊bhaa kö n ˗kwɛ ˗ya kë 13, ˈö ˈdhɛ n ˗kwɛ ˗yö ˗kë 16 ˈa ˗kë ˗yödhiʋ̈ ˈka. ˈDhɛ ˈa ˈˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˗kë Umao ˗dhɛ ˈö ˗zlanwopömɛn ˗nu ˈwaa˗ ˗bha ꞊va ˗a ˈgü, a ˗kë ˗yödhiʋ̈ ˗detasü ˈka.
ˈDhɛ yaa Matö ˈyi yi ˈkosü, yi mɛn ꞊va ꞊dede ˗takun ˈwo gagade dɔ ˈö yi zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗A mɛn do ˗kun wlüünën dhe ˈwo˗ ˗dhɛ Mivɔ ˗a ˈka. ˗Yö ö ˗kɔ ˗bho yö ˈö mɛn ˈtɔ bhɔ ˈwo ˈwëëga ꞊va ꞊slɔɔ ˗a ˈgü bhë ˗a ˈgü, ˈö ꞊taabha waa n ˈzlaa ˈnëndhe ˈwo ˗kë ˗yödhiʋ̈ ˈka wo ˈkwëë˗. ˗Kwɛ 1984 ˈgü, ˗wo ˗dho Gadhaadö ꞊klaŋ ˈˈdhiʋ̈ ˈwo ˗kë bɔmɛn ˗nu ˈka Ekwatëë.
ˈDhɛ ˈka ˗kë bɔmɛn ˗nu ˈka, ˗dhioo ˈö ˗kë ‹˗ka bhɔ ˗dhɛ ˈwo ka ˗ta ˗a ˗bha ˗a ˈgü› ˈka bhë, ka ˗to ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
Matö: ˗Wo yö ˗dɛɛ ˗nu ˗dɔ yi ˗kɔ ˈka ˗kplawo. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, yi yi ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka ˈyi to Yesu ˗bha ˗desütɩtɩsü ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. (Kol. 2:6, 7) ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˈyaa pö yi ꞊dhegblü ˗nu ˈwo yi bɔ ˗an ˈˈpiʋ̈ bhë ˗an ˗dhɛ ˗wo ˈwɔn ˗nu kë ꞊dhɛ yi ˈdhö, ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈnën ˈyi to ˗a ˈˈpiʋ̈ ꞊ʒiaan. Yi ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈyi ˗an ˗zotakɔ waa ˗an ˗bha wɔkɔ ˗nu dɔ. Yi ˈto ˗ni ˈgü Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo, yi ˗kë yi ˗de ˈgü ꞊dhɛ «ˈˈdhü ˈö dɔ ˗sü ˈka ˈˈyiga ˈˈkpɔnŋ ˈˈdhiʋ̈» ˗a ˈdhö, ˈyi bhɔ ˗dhɛ ˈwo yi ˗ta ˗a ˗bha bhë ˗a ˈgü ˈyi yö ˗nu ˈwo ˗an dɔ yi ˗kɔ ˈka ˗an ˗kë ꞊dedewo.—Ps. 1:2, 3.
Yi ˈˈta ꞊va ꞊dede ˗kpɔ ˈyi ˗wo ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˗dhɛ.
Anö Katerinö: ˈˈDhü ˈwo˗ ta ꞊yaa˗ pö ˈö bhɔ, ˗a ˗bhawɔn ˗yö ˈpö ˈɲënŋ˗ ˈbhü ˗bha. Zoova ˗yö ˗kë ꞊dhɛ yi ˗bha «ˈɲënŋ˗ ˈbhü» ˈdhö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. (Ps. 84:11) ˗Yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ yi ˗bha ˈö yi gba yi ꞊dhegblü ˗nu ꞊va ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ Teran ˈˈkwipö ˈgü Iran, kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗wo wo ˗kɔ ˗ya yi ˗dhɛŋ ˗gɔ ˈö ˗an ˈˈgblü kun ˗së. ˗Wo yi ˗zo ˗bo ˗kwɛzlan ˗nu ˈwo Biblö ˈgü ˈwo ˗gban mɛn ˗nu ˈwo wo ˗kɔ ˗ya ˗dhɛŋ ˗nu ˗gɔ ˗së ˈka ˗an ˗bha bhë, ˗an ˈka. ˗To Iran ˗sɛ ˈgü ˗sü ˗dhɔ ˗kun yi kë ˗ni ˈgü ꞊dedewo. ˈˈKɛɛ ˗kwɛ 1980 ˈgü, ˗wo Zoova ˗bha ꞊Gbɛkiö ˗nu ˗bha yö ꞊kɛɛ˗ ˗kan mü, ˈwo˗ pö yi ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗dhɛkpaɔyi ꞊plɛ ˈˈkpaan ˈnën ˈwo˗ nu yi ˗dhɛ kö ˈyi ˈdho. Zoova ˗bha ˗kɔlokota ˗yö yö ˗dɛɛ ˗dɔ yi ˗kɔ ˈka Zai ˗sɛ ˈwo kun ˗a ˗dhɛ ˗ni ˈgü Kɔngo Aflikö bhë, ˗a ˈgü.
Pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈyi ˗an ˗kë Zai, ˗kwɛ 1982 ˈgü.
˗Dhɛkpaɔyi ˗blɛɛsü ˈa˗ man ˗a ˈka ꞊dhɛ ˗wa yi bɔ Aflikö bhë, ˗a ˈˈgbʋ ˗bɔ. Pë ˈwo˗ ꞊blɛɛ n ˗dhɛ ˈö ˗gban ꞊mlɛɛn ˗nu waa ˈˈyua ˗nu ˗bha Aflikö bhë ˗a ˈˈsuʋ̈ ˗kun n ˈgü ꞊dede. ˈˈKɛɛ yi ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö ˗nu ꞊plɛ ˈö ˗wa yökë Aflikö ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗wa ˗pö yi ˗dhɛ: «ˈˈSuʋ̈ ˈya ˗dho ka kë, ka ˈti ˗wo Aflikö do. ˗A ˗dhɛ ˗dhɔ ˗dho ka kë.» Gagade ˗kun ˗an ˈˈpiʋ̈. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo mü bhë ˗dhɔkaadhe ˗yö ˗an ˈgü, ˈwo wo ˗kɔ ˗ya mɛn ˗nu ˗gɔ ˈˈwowosü ˈka. ˈˈKɛɛ ꞊taabha ˈdhɛ ˈyi ˗kwɛ ˈˈsɔɔdo kë, ˗wo kwa ˗bha yö ꞊kɛɛ˗ ˗kan mü ˈwo˗ pö ˈyi ˈdho. A ˈˈyɩɩ ˗to n ˗de ˗bha, ˈa ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˈa˗ pö: «˗Bhö ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈü yi ˈto Zai.»
Zuʋ̈gblüdhi ˗mɛɛn ˈka˗ ꞊slɔɔ ˗kwɛ ˗nu ˈwo bhë ˗an ˈˈpiʋ̈?
Yi ˗bha ˗li ˈö kun Tanzani ˗kwɛ 1988 ˈgü.
Matö: Yö ˗nu ˈwo kun dɔ ˗sü ka yi ˗kɔ ˈka bhë ˗an ˗wɔn ˈgü, yi ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö ˗nu ˈwo kun bɔmɛn ˗nu ˈka ˈpö ˈwo go ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˗nu ˈgü ˗an ꞊slɔɔ. ˗Ya ˈgo mü ˗dhɛ ˈbhaa ˗nu ˈgü, ˗kɔ ˈyi˗ ˗bha ꞊plɛ mɛn ˈö ˗dhö ˗a ˗bha Biblö ꞊klaŋnën ˗yö yö 20 ˗bha ˈö yi zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ꞊dedewo ˗a ˗wɔn ˈgü. N ˗zo ˈti ˗dho bhɔ toŋtoŋdhö ˗dhɔ waa ˗kɔ ˗ya ˗dhɛŋ ˗gɔ ˗sü ˈö kwa ꞊dhegblü ˗nu kun ˗an ˗zɔn ˗ni ˈgü yi ˗dhɛ Aflikö bhë ˗an ˈka. ˈˈTʋ̈ŋ yi kun ˗wo ˗ni ˈgü ˗zlanwokɔdhi ˗nu ˗dhɛ Tanzani ˗sɛ ˈgü bhë ˗a ˈka, yi ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗wo wo ˗kɔ ˗ya yi ˗gɔ «ˈwo ˗ziö ˈka wo ˗dɩ ˈˈdhiʋ̈ ˗zianwo.» Yi ˗kun wɔ ˗ni ˈgü yi ˗bha gɔ ˈgü, ˈˈkɛɛ yi ꞊dhegblü ˗nu ˗wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö pë ˈö yi ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha ˈyi˗ ꞊slɔɔ. (2 Ko. 8:3) ˗Ya kë ꞊shiöŋ, ˈˈɲaannu ˗sü kö pë ˈyi˗ ˗kë ˗dhɛkpaɔyi ˈgü ˈyi˗ ˗gɛn bho bhë, ˗yö ˗kë yi ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. ˈYa yi bo yökësü ˈka ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka, yaa Anö Katerinö yi ˈˈɲaannu ˈö pë ˈyi˗ ˗kë ˗dhɛkpaɔyi ˈö bhë ˗a ˈgü ˈyi˗ ˗gɛn bho, ˈyi Zoova ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha ˗kë yi ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗wɔn ˈgü.
Anö Katerinö: Man ˗de ˈpö pë ˈö n zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü dhi ꞊dedewo ˈyö ˗tɔ ˗kë kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗todhʋ̈sü ˈgü bhë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗sü. Yi ˗wo ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ Faasi ˗wo, ˈˈKwi ˗wo, Luganda ˗wo waa Swaili ˗wo ˈdhö bhë ˗an ˗draan ˈyi ˗an pö, ˈyi ˗an pömɛn ˗nu ˗bha wɔkɔ ꞊draan ˈpö. Yi mɛn ˗nu ˗kë Yesu ˗bha gwëëˈˈ ˈka, ˈyi ˈˈtɔŋdë ˗tiaandhö ˗nu kun, ˈyi yökë ˗dɔ ö ˈko ˗nu ˗gban ˗gɔ ˗sü ˈka.—Soph. 3:9.
Yi Zoova ˗dapë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˗ga ˈpö ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈö ˗ya ˈˈwɩ Zoova ˗bha yökë ˗sü ˗bha ˗a ˈgü. ˗Yö ˗kë yi ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü yi ˈka ˗kplawo kö pë ˈyi dho ˗a kë ˗ya ˗zɔn yi ˗dhɛ. ˗Yö yi ꞊klaŋkë pë ˈö yi ꞊dede ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha toŋtoŋdhö ˗be kö ˈyi yi ˗de ꞊klaŋkë ˗a ˈka bhë, ˗a ˈka.
˗Zlanwopösü ˈö kun Tanzani ˗sɛ ˈgü.
ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˗nu ˈwo nu ka ˗ta? ˈYö ˈmën ka ˗takun ˈka ˗an kun ka ˗bha?
Matö: ˗Kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈, ˈˈyua ˗nu ˗wo yi ˗kë. ˗A ˈbhaa ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ˈˈgɔɔn. ˗Wo Anö ˗pɛ ˗gɛnɲan ˈka ꞊va. Yi zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ ˗kun ˈˈtɛ ˗ni ˈgü ˈpö yi ˗mɛn ˗nu ˈö ˗wa kë zii ˗an ˗wɔn ˈgü. ˈˈKɛɛ Anö ˈzlaa˗ ˈnëngɔɔn˗ ˗nu ꞊plɛ waa˗ ˈnëndhe do ˗wo wo ˗zokë ˗an ˈˈpiʋ̈. Yi ˗an ˈˈnuɛ ˗bho yi ꞊gban ˈka. ˗Wo wo ˗zokë yi ˗mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ zuʋ̈saadhɛ, zuʋ̈gblüdhi waa ˗dhɔkaadhe ˈgü. (1 Tim. 5:4) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ yi ˗kun ˗an ˈka ꞊gblɛɛn, yi yi ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈyi ˗an ˗takun. ˗Ya kë ꞊shiöŋ ˗wëë ˗yö ˗bɔ yi ˗ta ˈyi kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈyi ˗takundhe nu ˗an ˗dhɛ ˈzü ˈgbɛ.
Anö Katerinö: ˗Kwɛ 1983 ˈgü kö yi Zai, Kolera ˗yua ˗yö n ˗kë ꞊dedewo. ꞊Dhɔtrɔɔmi ˗ya ˗pö Matö ˗dhɛ: «˗Bhö ü ˗bha dhebɔ ˈsü ˈka ˈgo yö ꞊dɛɛ!» ˗Dhɛkpaɔyi ˈö dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, yi ˗ya ꞊kwɛɛ ˈsü ˈviɔŋ˗ do ˈgü ˈyi dho Suɛdö.
Matö: Yi ˈˈgbʋ ˗bɔ, ˈyö sü ꞊dhɛ yi ˗bha ˈgü ˗be yi ˗bha ˗kë bɔmɛn ˗nu ˈka ˗sü ˗ya ɲën. ˈˈKɛɛ ˈwɔn ˈö kun ꞊dhɔtrɔɔmi ˗zo ˈˈpiʋ̈ bhë ˗yö ˈti kë, Katerinö ˗dhɛ ˗yö ˗bo. ˈDhɛ ˗kwɛ do ˗yö ˗ʒiö ꞊taabha, yi yi ꞊yɛɛ ˗kë Zai ˈwo yi bɔ ˗zlanwokɔdhi ˈnën ˈˈtɩtɩ ˈwo Swaili ˗wo pö mü Lububashi bhë ˗a ˈgü.
Anö Katerinö: ˈˈTʋ̈ŋ ˈyi kun Lububashi bhë ˗a ˈgü a ˈgu ˗sü, ˈˈkɛɛ ˈyö ˈa dha ˈˈfuöö bho. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈyaa kun ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗be kö ˈyi ˈnën ˈkpɔ, ˗wëë ˗kun bɔ ˗ni ˈgü yi ˗ta ꞊dedewo n ˗man dhebɔ ˗bha dha ˈˈfuöö bho ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈka, Zoova ˗yö gbɔɔdhe ˗së ˈö˗ ˗wɔn ˈyaa yi ˈˈɲaan ˗be ˗a ˗kë yi ˗gɔ. Yi ˗ya mɛn ꞊va ꞊dede ꞊klaŋ ˗kë Biblö ˈka ˗sü ˗bha. ˗A ˗kwɛ do ˈti ʒiö ˈö ˗zlanwopömɛn 35 ˈwo kun mü bhë ˈwo ˗da 70 ˈgü, ˈö mɛn 40 ˈwo kun nu ˗ni ˈgü ˗bhɔkwëë ˗ta ˈpö ˈwo ˗da 220 gü. Yi ˗kɔ ˗yö ˗kun ˗zlanwopösü ˈgü ꞊dedewo ˈö Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ kpɔ yi ˗bha ˈgüdɔgbɩɩsü ˗bha, ˈyi ˗kë yi ˗de ˈgü ˗së ˈzü. Yi ˗zo ˈti ˈgo yi ˗bha ˈnën dhɔɔbhaasü ˈö bhë ˗a ˈˈpiʋ̈, yi˗ ˗wɔn ˗blɛɛ ˗kplawo.
Matö: ꞊Taabha ꞊faan ˗yö ˗kun ˈgo ˗ni ˈgü Anö Katerinö ˗bha ꞊dedewo ˈö ˗kë ˈˈtëëtë. ˈˈTʋ̈ŋ do ˈö bhë ˗a ˈgü, ˗wo kanŋsɛɛ ˗yua ˗yö n ˗bha ˈwo˗ pö ˗an dua ˗mü kö ˗wo n ˈˈpɛ. ˈˈKɛɛ ˗dɛɛ ˈman n ˗de ꞊slɔɔ, ˈö Anö Katerinö ˗de ˈpö ˈö ö ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈö Zoova ˗dhɔkë.
ˈYa˗ yö ꞊dhɛ yi dosɛnŋ ˈyaa ˈnën ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈdhö ˗ni ˈgü yi ˗ta. ˈDhɛ ˗gblü ˗yö ˗da Wlanda ˗kwɛ 1994 ˈgü, yi ˗dho yi ˗lo yi ˈˈtɔŋdë ˗nu ˗dhɛ ˗duëë ˗gblüdhɛmɛn ˗nu ˗bha kanŋ ˈgü. ˈDhɛ yi ˗kpan ˗an ˗bha ˗zoyödhe, ˗an ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗kun wo ˗bha ˗sü waa ˗an ˗bha ˗kɔ ˗ya ˗dhɛŋ ˗gɔ ˗sü ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊suu ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü ˗an ˗bha bhë, ˗yö yi ˗takun ˈyi˗ yö ꞊dhɛ ꞊faan ˗yö Zoova ˗gɔ kö ˗yö nu ö ˗bha ˈˈsɛgümɛn ˗nu ˗dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈgü.—Ps. 55:22.
Anö Katerinö: ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbhaa ˗yö ˗nu yi ˗ta ˈzü ˈˈtʋ̈ŋ ˈwo kwa ˗bha Betɛdhö ˈö Uganda ˗a ˈˈdhi ˗pʋ ˗a ˈka ˗kwɛ 2007 ˈgü bhë ˗a ˈgü. ˈDhɛ ˈyi ɲën ploglamö ˗bha, yaa bɔmɛn ˗nu 25 waa Betɛdhömɛn ˗nu ˈwo Nɛrobi yi ˗kun ˈdho ˗ni ˈgü Kenia yi ˈˈkwöö. ˈˈSanni ˈyi ˗lo Kenia ˗sɛ ˈˈsaan ˈˈdhiʋ̈, ˗gɔ do ˗yö ˗go yi ˈwëëdhö ˈö nu ˈö ˗gban yi ˗bha ˗gɔ ˗bha. Yi ˗bha ˗gɔblümɛn waa kwa ꞊dhegblü ˈˈsoodhu ˈwo ˗to ˈˈshia˗ mü. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwɔn ˗yö ˗kë ˈpö ꞊taabha ꞊dhɔtrɔɔplöö. ˗Kpan kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo bhë ˗an ˗bha ˗sü ˈö yi do ˈka ˗a ˗lele ˗yö yi ˗ta ꞊dedewo.—Job 14:13-15.
˗Gi ˈa˗ wo sidan ˈö bhë ˗a ˈgü ˗yö ˗dho ˈö bo. ˈˈKɛɛ yaa Matö waa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo to, yi zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗kun ˗man ˗ni ˈgü ˗kplawo sidan ˈö bhë ˗a ˗wɔn ˈgü. N ˗man ˈnën ˗tɔ ˈkwa dɔ gbeŋ, n zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˗ya ˗man ˗sü ˗bha. ˈˈSuʋ̈wɔn ꞊dede ˗mü! ˈˈKɛɛ ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˗sü, Biblö ˗wopösü waa ö ˗zota ˗a ˈgü ˗sü ˗wo n ˗takun ˈö n zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈˈwaannu. Yi ˗go mü ˈzü ˈyi dho ꞊dhɔtrɔɔ˗ ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˈwo yi ˗takun kö yi ˗bha ˈˈsuʋ̈ ˗yö ˈdho ˈˈshia˗, ˈyi ˗kë yi ˗de ˈgü ˗së. ꞊Dɛɛ, ˈˈsuʋ̈ ˗yö ˈgo ˗ni ˈgü yi zuʋ̈ˈˈ ˗ta, yi˗ pö Zoova ˗dhɛ ˗yö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˈwɔn do ˈö bhë ˗a ˈgü ˗an ˗takun ˈpö.
ˈDhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö ˈka ˗an kun ˈka ˗bha bhë ˈka ˗an ˗wɔn ꞊blɛɛ, ˗ka ˗pö Zoova ˗yö ka ˗bun «꞊dhɛ ˗tɔɲaan ˗nu ˈdhö.» ˈMën ˈka kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈka˗ pö?
Matö: «˗Wo yi ˗bun ꞊dhɛ ˗tɔɲaan ˗nu ˈdhö.» Swaili ˗wo ˈö bhë ˗a ˗gɛn ˈnën ˗tɔ mɛn ˈbhaa ˗yö ˗tɔɲaan bun ˗ni ˈgü, ˗ya ˗kë ö ˈsuan˗ ˈka ꞊dedewo kö ˈya ˗dho ˗a ˈwü. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka, Zoova ˗yö ö ˗zokë yi ˈˈpiʋ̈ yö ˈˈpɛpɛ ˈö˗ dɔ yi ˗kɔ ˈka bhë ˗a kë ˗sü ˈgü. Pë ˈö yi ˗bhawɔn kun ˗a ˗bha ˈyi˗ ꞊slɔɔ ˗kplawo ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈbhaa ˈka ꞊ʒianwo ˈö ˗ʒiö mü. Yi Zoova ˗bha ˗dhɔ waa˗ ˗bha yi ˗takunsü ˗dhɛ ˗yö kwa ˈˈdhiʋ̈ʒiöwomɛn ˗nu ˗bha yi ˗wëëzësü ˗bha.
Anö Katerinö: ˗Kɔ ˈö Zoova ˗yö yi ˗takun ˗a ˈka, a˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈa˗ ˈwɔnzuan do ˗zɔn. ˗Dhɛkpaɔyi do ˈka, ˗wo n ˗dhɛ telefɔnö ˈgü ˈwo˗ pö n ˗dhɛ ꞊dhɛ n dë ˈö Suɛdö bhë ˈyaa ö ˈflëëgü ꞊dedewo. ꞊Faan ˈyaa kun Matö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈö bhë ˗a ˈgü ˈyö sü ꞊dhɛ ˗yö ˗go ˈˈgɔɔn ꞊kwɛɛ˗, ˈö go mü ˈviɔŋ˗ ꞊saan ˈyaa kun yi ˗gɔ kö ˈyi ˈdho yi ˈplöö. ˈDhɛ kë ˈˈdhʋ̈, yi˗ ˗pö yi ˗dho yi ˗bha gɔ ˈˈdhoo dɔ. ˈˈKɛɛ ˗wo yi ˗dhɛ ˗gɛnɲan ˈka ꞊plɛ telefɔnö ˈgü ˈzü. ˗A do ˗kun mɛn ˈbhaa ˈö ˈwɔn ˈö yi ˗ta bhë ˗a dɔ, ˈö kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈö yi ˗bha ˈviɔŋ˗ ꞊saan bho ˗a ˈka. ˗A ꞊plɛ ˗bha ˗naan ˗kun ˈpö kwa ꞊dhegblüdhe do ˈö ˗ya kë zii ˈö ˈwëë˗ ˈwaannu ˈˈbɔati ˈgü, ˈö˗ pë ˗ya ˗a ˗bha ˈö˗ pö: «Mɛn ˈbhaa ˈö ˗kpla ˈgü ˗a ˗bha ˗mü!» ˗a ˈka. Minitö ˈdɛdɛ ˈö bhë ˗a ˈˈpiʋ̈, Zoova ˗yö ˗nu yi ˗dhɛ.—Ebl. 13:6.
ˈKa ka ˗zota ka ˗bha ˗kwɛ 50 ka˗ ˗kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yö ˈgü bhë ˗a ˈgü, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da ka ˗bha?
Yi yi ˗bha yö ˗dɛɛ ˈˈdhiʋ̈, Biimani.
Anö Katerinö: A˗ ˗yö ꞊dhɛ n ꞊faan ˈnën ˗tɔ «˗to ˈˈsɛnŋdhö ˗sü kö ˈa n ˗zoyö» Zoova ˗dhɛ. ˈKwa kwa ˗zoyö Zoova ˗dhɛ, ˗yö ˈkozë kwa ˗bha ˈka. (Is. 30:15; 2 Chron. 20:15, 17) ˈDhɛ kë ꞊dhɛ yö ˈˈpɛpɛ ˈö Zoova ˗ya dɔ yi ˗kɔ ˈka bhë yi˗ ˗kë yi ꞊faan ˈka, ˈdhuëë˗ ˗nu ˈö ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈyi˗ ꞊slɔɔ ˗be bhë ˗yö ˗an ˗kpɔ yi ˗bha.
Matö: ˗Gleŋ do ˈkpii˗ ˈa˗ sü ˗a ˈgü ˈyö ˗tɔ ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˈö ˈwɔn ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈgü kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗kɔ ˈö dho n ˗takun ˗a ˈka ˈa˗ yö. (Ps. 37:5) Pë ꞊suu ˈˈoo ˗su ˈö˗ ˈˈplüün bho n ˗dhɛ bhë a ˗kɔ ˈyaa ˈkun ˗a kë ˗sü ˈka. Yi ˗kun ˗a yö ˗ni ˈgü ˗kplawo ꞊dhɛ Zoova ˗yö yi ˗takun yö ˈö kun dɔ ˗sü ˈka yi ˗kɔ ˈka Betɛdhö ˈö Biimani yö ˗a ˈgü.
Yi˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ wlüünën ˗nu ˈˈpɛpɛ ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo wo ˗bha ˗zlanwopösü ˗dadhiʋ̈ bhë ˗dhɔ ꞊suu ˈö Zoova ˗ya ˗zɔn yi ˗dhɛ, ˗yö ˗dho ˗a ˗zɔn ˗an ˗dhɛ ˈpö. ˗Yö ga ˗sü ˈka yi ˈgü ꞊dhɛ ˗wa wo ꞊kwaa Zoova ˗zü ˗yö ˗dho ˗an ˗takun kö ˗wo bhɔ ˗dhɛ ˈö ˗an ta ˗a ˗bha bhë ˗a ˈgü, kö yö ˈö˗ dɔ ˗an ˗kɔ ˈka ˈˈdhʋ̈ ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗a ˗wɔn ˈgü.