ˈWƆN ˗GƆ 40
ˈˈTAN 30 N Dë, n ˗bha ˗Zlan, n ˈˈTɔŋdë
Zoova ˗yö mɛn ˗nu ˈö ˗an «zuʋ̈ˈˈ ˗ya ˈˈkaankwöö ˗an ˗dhua»
«˗Yö mɛn ˗nu ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗ya ˈˈkaankwöö ˗an ˗dhua, ˈö ˗an ˗bha bhüöö ˈˈdhɛkë.»—PS. 147:3.
˗A ˗GƆ
Zoova ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ꞊dedewo mɛn ˗nu ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗ya ˈˈkaankwöö ˗an ˈgü. Kwa zuʋ̈ˈˈ ˗ya ˈˈkaankwöö, ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa ˗zogban ˗a ˈka waa ˈpë ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa mɛn ˗nu ˗zogban ˈpö, kwa ˗dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü.
1. Zoova ˗yö ö ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
ZOOVA ˈˈɲan ˗yö ˈwɔn ˈˈpɛpɛ ˈö˗ ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗ta bhë ˗a ˗bha. Kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗ni ˈgü ɛɛnˈˈ ˗wëë ˗yö bɔ ˗ni ˈgü kwa ˗ta, ˗ya ˈwɔn ˗dɔ. (Ps. 37:18) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wo kwa ˗ta, ꞊yaa˗ yö ꞊dhɛ kwa kwa ˈgü dɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈkwa ö ˗dhɔkë, kwa ˈˈdhiaa ˗yö ˗da ˗a ˈgü. ˗A ˈdhɛ ˗së ˈzü ˈyö ˗tɔ ˗a zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha kö ˈö kwa ˗takun, ˈö kwa ˗zogban.
2. ˈMën Zoova ˗ya pö mɛn ˗nu ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗ya ˈˈkaankwöö ˗an ˗dhɛ? ˈYö ˈwɔn ˗së ˗mɛɛn ˈkwa dho ˗a ꞊slɔɔ ˗a ˈgü?
2 Psaume 147:3 ˗ya ˗pö Zoova ˗yö mɛn ˗nu ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗ya ˈˈkaankwöö bhë ˗an ˗bha ‹bhuöö ˈˈdhɛkë.› Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˗yö Zoova ˗zɔn ꞊dhɛ mɛn ˈö ö ˗zokë mɛn ˗nu ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗ya ˈˈkaankwöö ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗dhɔ ˈgü, ˗a ˈdhö. ˈMën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë kö Zoova ˗yö ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈? ˈWɔnzuan ˈö yö, ˗kwaa ˗ga. ꞊Dhɔtrɔɔmi ˈö ö ˗bha yö dɔ ˗së ˈka, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö mɛn ˈö ˗ya ˗gi ˗ya ˈˈdhɛkë. ˈˈKɛɛ ˗a ˗mɛn ꞊yaa˗ pö ö ˗bha bhüöö ˗yö bo, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈto ꞊dhɔtrɔɔmi ˗bha ˗dhioo ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗së ˈka. ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, ˈpë Zoova ˗ya pö mɛn ˗nu ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˗ya ˈˈkaankwöö ˗an ˗dhɛ, kwa ˗dho ˗a yö. ˗Ya ˈgo mü, ˗kɔ ˈö ˈkwa dho ˗a ˗bha ˗dhioo ˗nu ˗ya ˗a ˈka ꞊bhlëë ˈgü, kwa ˗dho ˗a yö ˈpö.
ZOOVA ˗YA ˗PÖ ꞊DHƐ KWA ꞊BHLËË ˗YÖ ˈˈKPII˗ Ö ˈˈƝAN ˈˈDHIƲ̈
3. ˈMën ˗kë ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗ga ꞊dhɛ wo ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö?
3 ˗Wëëwɔn ˈö ˗dhö ˈyö ˗tɔ mɛn ꞊vadhɛ ˈwo ˈˈkpɔnŋ ꞊taa ꞊dɛɛ bhë ˈwaa ˗dhɔ ˗zɔn ˈwo ˈko ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wo pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗nu ˗kë wo ˈˈkwöö ˈö mɛn ˈbha ˗nu ˗wa ˗ga ꞊dhɛ wo ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Elɛnöa ˗ya ˗pö: «A ˗gla ˈkɔdhi ˈö ˗dhɔ ˈyaa mü ˗a ˈgü. N ꞊baa ˗kun mɛn ˈˈvaanvan ˈka, ˈö˗ pö n ˗dhɛ yi ˈˈpɛpɛ ˈka ꞊dhɛ n ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö.» ˗A ˈbha ˗ya kë kö mɛn ˈbha ˗yö pë ˈˈdhiʋ̈˗ ꞊dede ˗kë ˈka ka, ˈö ˈˈsi bho ka ˗gɔ ɛɛnˈˈ ˈö˗ ˗kë ˈka˗ pö ka ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ka ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö. ˗Ya kë ꞊dhɛ ˗yö ˈˈdhʋ̈, ˗a pö ˗sü ˈö ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë ka ˈgü ꞊dedewo bhë, ˈkaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈka ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈.
4. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Psaume 34:18 ˈgü, ˗zogbandhe ˗mɛɛn ˈö Zoova ˗ya nu ˈkwa ˗dhɛ?
4 ˈKö ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wo ka ˗kun ˈya˗, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga ka ˈgü ꞊dhɛ ka ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë, ˈö ka ꞊bhlëë ˈdhö ˈkpii˗ ˗a ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈. ˗Yö «mɛn ˗nu ˈö ˗an zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋ ˈdhö bhɔ ˗ni ˈgü,˗an ˈˈsuee.» (Psaume 34:18 ˗wo pö.) ꞊Ya kë ꞊dhɛ ka ꞊bhlëë ˈyaa ˗dhö ka ˗de ˈgü, ka ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ka ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu ˗yö, ˈö ka ꞊ɲɔɔn ö ˈˈsuee. (Zan 6:44) ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈö ka ˗takun ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ka ˗wɔn ˗ya ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗.
5. Mɛn ˗nu ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈˈtʋ ˈyaa ˗kun ˗an ˗bha bhë ˗kɔ ˈö Yesu ˗yö ˗an yö ˗a ˈka, ˗gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha?
5 Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa bɔ Yesu ˗bha ˈwɔnzuan ˗ta ˈö ˈkwa Zoova ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ dɔ. ˈˈTʋ̈ŋ ˈö Yesu kun ˗zlanwopö ˗ni ˈgü ˈˈsɛ ˗ta yö ˗a ˈgü, ˗yö mɛn ˗nu ˈö ˈwaa ˗an ˈsü ˗së ˗an ˈsuan˗ ˗bho ˈö ˈˈgblüsë ˗kë ˗an ˈka. (Mat. 9:9-12) ˈDhɛ dhebɔnën do ˗yö pa Yesu ˗bha ˈsɔ ˈˈblɛɛn ˈka kë ˈˈdhʋ̈ ˈkö ö ˗dhɛ ˗yö bo, Yesu ˗ya ˗zogban ˈö˗ ˈˈnuɛ bho ˗a ˗bha ˗zoyödhe ˗wɔn ˈgü. (Mak. 5:25-34) Yesu ˗kun ˈto ˗ni ˈgü ö Dë ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˈkpakpadhö. (Zan 14:9) ˗Dhɛ ˈö ˈˈdhʋ̈, ˗yö kë ka ˈˈɲaan ꞊dhɛ ka ˗wɔn ˗yö Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗, ˈö ka ˗bha ˈˈklʋʋsë ˗nu, ka ˗bha ˗zoyödhe waa ö ˗dhɔ ˈö ka ˈgü bhë ˗an yö.
6. ˗Ya kë kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë?
6 ˗Ya kë kwa ˈgü ꞊dhɛ kwa ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë? Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ꞊bhlëë ˗yö ˗dhö Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈ bhë, ˗kwa ˗an ˗wo pö kö ˈkwa kwa ˗zota ˗an ˈgü.b (Ps. 94:19) ˈKwa ˗dho kwa ˗de ˗zɔn mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka ɛɛnˈˈ ˈpë ˈkwa ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˈkwa ˗dho kwa ˈˈɲan ˗klu ˗a ˗bha. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈpë kwa ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha bhë, Zoova ˈyaa ˗dhɛ kwa ˗gɔ. (Ps. 103:13, 14) ꞊Ya kë ꞊dhɛ mɛn ˈbha ˗yö ˈˈtrʋʋ yaa ˗kë ka ˈka ˈˈdhiʋ̈ ˗be, ˈka ˗dho ˗a pö ꞊dhɛ ka ˈnën sü ka ˗bha. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ mɛn ˈö ˈwɔn yaa ˗kë kwa ˈka ˈnën Zoova ˗yö zadɔ ˗a ˗bha, ˈkwaa ˗mü. (1 Piɛ. 3:12) Sandra ˈwo˗ saanˈˈ ˗kë wo ˗a ˈnëndhɛ ˈgü, ˗ya ˗pö: «A ˗bhɛɛ Zoova ˗dhɛ kö ˗yö n ˗takun kë ˈˈdhʋ̈ kö ˗de yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë n ˗gɔ, ˈa n ˗de yö ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö n yö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö.»
7. ˈWɔn ˗nu ˈkwa bɔ ˗an ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗be bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗takun Zoova ˗dhɔkësü ˈgü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
7 ˈYa ˗dho kë kwa ˈgü toŋtoŋdhö ꞊dhɛ Zoova ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö bɔ kwa ˗ta ˗yö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun. ˗A ˗de ꞊ʒiaan ˗yö kwa ˗kë ö yökëyɔɔ ˗nu ˈka ˗zlanwopösü ˈgü. (1 Ko. 3:9) ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈkwa bɔ ˗an ˈgü kwa ˗bha ˗tosɛta ˈgü bhë, ˗wo kwa ˗takun kö mɛn ˗nu ˗wo bɔ ˗ni ˈgü ˗an ˈgü ˈpö, ˈkwa˗ ˈgüman ˗an ˗gɔ. Pë ꞊va ˗wo ˗dhö ˈö ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ kë kö ˈkwa ˗an ˗takun. Elɛnö ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö˗ yö bhë, ˗yö ˗takundhe ꞊slɔɔ ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ꞊dɛɛ ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun. ˗Ya ˗pö: «A ˗kë n ˗de ˈgü ˗be ꞊dhɛ mɛn ˈö ꞊bhlëë ˈyaa ˈdhö ˗a ˈdhö. ˈˈKɛɛ Zoova ꞊yaa˗ kë ˈman˗ yö ꞊dɛɛ ꞊dhɛ n ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈö bɔ n ˗ta ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun.» Elɛnö ˗ya kë ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü ˗yödhiʋ̈ ˈka.
ZOOVA ˗YA ˈˈPIƲ̈ KÖ ˈKWA ˈˈWƖ Ö ˗BHA MƐN ˗BHAWƆN ˈTO ˗SÜ ˗BHA
8. ˈMën Zoova ˗ya pö kwa ˗dhɛ Isaïe 1:18 ˈgü?
8 Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ꞊vadhɛ zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈto ˗sü ˈka ꞊zlöö ˈwɔn yaa ˗nu ˈwo ˗an kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗an ˗wɔn ˈgü. ˈWɔn yaa ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗kë kö ˈwii bɔ ˈˈyi ꞊bhaa ꞊köŋ ɛɛnˈˈ kö ꞊waa˗ kë ˈˈdhʋ̈. ˈˈKɛɛ kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗yö Zoova ˗kë ꞊dedewo ˈö ˗ya ˗gɔtadhɔpë nu kö ˈö kwa ˗bhawɔn ˈto. Gagade ˈka, ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa ˈˈwɩ ö ˗bha gbɔɔdhe ˈö bhë ˗a ˗bha. Zoova ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «ˈkwa ˈwɔn ˗nu ˗mɔn ˈˈkwöö»c kwaa˗ ˗nu kwa ꞊zinŋgü, ö ˗dho kwa ˗bhawɔn ˈto ꞊dedewo. (Isaïe 1:18 ˗wo pö.) Kwa kwa Dë dhɔɔbhaasü Zoova ˈˈnuɛ ˗bho ˈgbɛ ˗a ˗bha ö ˗zo ˗bho kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be bhë, ˗an ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗wɔn ˈgü. ˗Dhɛ do ˈö bhë ˗a ˈgü, ˗a ˗zo ˈyaa bhɔ toŋtoŋdhö ˈwɔn ˗së ˗nu ˈö ˈkwa ˗an ˗kë ˗an ˈka.—Ps. 103:9, 12; Ebl. 6:10.
9. ˈMën ˗kë ˈö ˈyaa ˗së kö ˈkwa kwa ˗zota ˈwɔn yaa ˗nu ˈkwa˗ ˗an kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗an ˈgü?
9 ˈWɔn yaa ˗nu ˈkwa˗ ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗wo kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋbhɔ ˗ni ˈgü ˗kplawo, ˗kwa pë ˈˈpɛpɛ kë ˈkö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˈwɔn ˗nu ˈkwa ˗an kë ˗ni ˈgü ꞊dɛɛ waa ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈkwa dho ˗an kë dhiʋ̈ˈˈ ˗an ˗bha ꞊ʒiaan. ˗Kwa bɔmɛn Pɔdhö ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˗Yö ˗kun kletiɛn ˗nu ˈˈklʋʋbhɔ ˗ni ˈgü ꞊dedewo ˈˈdhiʋ̈ ˗be. ˈˈKɛɛ ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗ya ö ˗bhawɔn ˈto ˗a ˗bha. (1 Tim. 1:12-15) ˗Yö ˗kun ö ˗zota ˗ni ˈgü ˈwɔn yaa ˗nu ˈö ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be bhë, ˗an ˈgü ˗kplawo ˗ee? ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˈti ˈˈwɩ ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha. ˗Ya ˈgo mü ˈzü, ˗yö ˈti ö ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ ˈsü kö ˗yö ö ˗zota pë ˗nu ˈö ˗an ˗kë kö ˗yö Fadhiziɛn ˈka ˗an ˈgü. (Fdh. 3:4-8, 13-15) ˈPë Pɔdhö ˗ya ˗kë ꞊ʒiaan ˈyö ˗tɔ ö ˈgü dɔ ˈö˗ wo ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈö ˗zlanwopö ö ꞊sɔbhɛɛ ˈka, ˈö ö ˈˈɲan to pë ˈö kun ö ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü ˗a ˗gɔ. ꞊Dhɛ Pɔdhö ˈdhö, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈwɔn ˗nu ˈö ˈkwa˗ ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be bhë, ˈkwa ˗an bho ˈˈgblʋʋ. ˈˈKɛɛ ꞊dɛɛ kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa Zoova ˈtɔ bhɔ ˈö ˈkwa ˗kë ˗a ˗dhɛ ˗së. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈkwa kwa ˗zota ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗së ˈö˗ ˈˈplüün bho kwa ˗dhɛ bhë, ˗a ˈgü.
10. ˈWɔn ˗nu ˈwo zë kwa ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗wa pë ˈˈdhiʋ̈˗ kë mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka, ˈmën ˈkwa dho ˗a kë?
10 ˈWɔn yaa ˗nu ˈö ˈkwa˗ ˗an kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be bhë, ˗kɔ ˈwo pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë ˗a ˈka mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka ˈkwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bhɔ ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗Ya kë ˈˈdhʋ̈, ˈmën dho kwa ˗takun? Pë ˈö kwa ˗kɔ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗kwaa kë kö ˈkwa kwa ˗de pin ˈˈpiʋ̈ baaˈˈ. ˗Kwa ˗bhawɔntodhe ꞊dedewo ˗dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˈkwa pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë ˗an ˈka bhë ˗an ˗gɔ. (2 Ko. 7:11) ˗Kwaa pö Zoova ˗dhɛ ˗yö mɛn ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗an ˗takun. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwaa˗ ˗nu kwa ˗takun kö ˈkwa bɔ ˗a ˈgü, ˈkwa zuʋ̈waannusü ꞊slɔɔ.
11. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈkwa˗ sü ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Ʒonasö ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˈö˗ ˗a ˗bha.)
11 ˗Kwa ˗gleŋ ˈsü ˈwɔn ˗nu ˈwo zë kwa ˗gɔ ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗an ˈgü. ˗Ya ˈgo mü ˗kwa ˈˈwɩ ˗a ˗bha kö Zoova ˗yö bɔ kwa ˗ta ˗yö ö dhɔɔbhaawɔn kë. ˗A ˗wɔn ˈgü, kwa ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Ʒonasö ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˈˈSanni ˗yö ˈdho Ninivö, ˗yö ꞊ʒiaan ˈˈwɛɛ ˗sü. Zoova ˗ya ˗dɔɔ, ˈö Ʒonasö ˗yö ˗gleŋ sü ˈwɔn ˈö zë ˗a ˗gɔ bhë ˗a ˈgü. (Jon. 1:1-4, 15-17; 2:7-10) ˈˈKɛɛ Zoova ˈti ö ˗kɔ bho Ʒonasö ˈgü. ˗Ya ˗pö ˗a ˗dhɛ ˈzü ˗yö ˈdho Ninivö, ˈö Ʒonasö ˗yö to mü ˈö ˗we ˗a ˗bha. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˈwɔn ˈö zë Ʒonasö ˗gɔ ˈˈdhʋ̈ ˗yö ˗kun ˈmën ˗ni ˈgü ˗a ˈka, ˗yö ˗we ˗a ˗bha kö ˈö ˈwɔnman Zoova ˗ta.—Jon. 3:1-3.
ˈDhɛ ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lomɛn Ʒonasö ˗yö dha ˈö go ˈyuö˗ ˈkpii˗ ˈˈgblüŋ, Zoova ˗ya ˗pö ˗a ˗dhɛ zü ˗yö ˈdho ö ˗bha nɔɔnwo pö Ninivömɛn ˗nu ˗dhɛ. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 11 ˈgü.)
ZOOVA ˗YÖ ˗BƆ ˗ZUU ˈˈSLƲ̈Ʋ̈SLƲ̈ ˗TA ˈÖ KWA ˗ZOGBAN
12. Mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋbhɔ ˗wɔn ˈbha ˗ya nu kwa ˗ta, Zoova ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈwaannu ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Fidhipö 4:6, 7)
12 Kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋ ˗yö bhɔ ˗ni ˈgü, Zoova ˗yö ˗bɔ ö ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗ta ˈö kwa ˗zogban. ˗Kwa Rɔnö waa ö ˗bha dhebɔ Karɔlö ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. ˈWɔn yaa ˈkpii˗ do ˈö ˗kë ˗an ˈka ˈyö ˗tɔ ˗an gbö ˗yö ö ˗de ˗zë. ˗Wa ˗pö: «ˈYa bɔ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ˈgü ˈˈdhiʋ̈ ˗be, ˈˈkɛɛ ˗a ˗dhɛ ˈö yö ˗yö yi ˈˈdhi ˗pa ꞊dedewo. Gbeŋ ꞊va ˈgü, yi ˗yö ˗kan ˈyi ˈˈɲɛɛn. ˗A ˗wɔn ˈgü, yi ꞊bhɛɛ Zoova ˗dhɛ ˈö zuʋ̈waanusü ˈö Fidhipö 4:6, 7 ˈgü bhë ˈyi˗ ꞊slɔɔ.» (˗A ˗wo pö) ˈWɔn yaa ˈbha ˈö mɛn zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋbhɔ ˗ya kë kwa ˈka, ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ ˈka kwa ˗de ˈgü ˗kwaa blɛɛˈˈ Zoova ˗dhɛ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa˗ ꞊blɛɛ ˗a ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈpɛpɛ ˈka. (Ps. 86:3; 88:1) ˗Kwa Zoova ˗bha ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ ˗a ˗gɔ zoodhö zoodhö. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kwa ˗takun ˗kplawo.—Dhu. 11:9-13.
13. ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗kplawo? (Efɛzö 3:16)
13 ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈbha ˈö ka ˗ta, ˗ya ka kë ˈˈtëëtë ˗ee? ˗Zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ꞊faan ˗da ka ˈgü kö ˈka Zoova ˗dhɔkë ˗kplawo. (Efɛzö 3:16 ˗wo pö.) Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Flora ˈwɔn ˈö bɔ ˗a ˈgü, ˗kwaa ˗ga. Waa ö ꞊gɔɔn ˗wo ˗kun bɔmɛn ˗nu ˈka, ˈˈkɛɛ ˈyö˗ ꞊gɔɔn ˗yö ˈˈɲangüyaa ˗kë. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗wo ˗kan wo ˈkwëë˗. Flora ˗ya ˗pö: «˗Wëë ˗yö ˗bɔ n ˗ta ꞊dedewo ˈö ˈpë ˈa dho ˗a kë, ˈmaan kun ˗a dɔ ˗ni ˈgü. A ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ Zoova ˗gɔ kö ˗yö n ˗takun ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈö bhë ˈa ˗mɔn ˗a bun ˗sü ˗bha. Zoova ˗yö n ˗zogban. ˈKö ˗kë ꞊dhɛ ˗a züdɔdhɛ ˈgü ˈyaa kun ˈˈplëëplë n ˗man ˈka, a ˗dho ˈa ꞊faan ꞊slɔɔ ˈa˗ kun n ˗bha.» Flora ˗ya ˗yö ꞊dhɛ ˗Zlan ˗ya ö ˗takun kö ˈö ˈdhaŋ˗ bho ö ˈˈdhiʋ̈. ˗Yö ˗ga ˗a ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho kë ˈö ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo ö ˗bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü. ˗Ya ˗pö ˈzü: «Psaume 119:32 ˗yö ˗gban n ˗bha. Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˗ya ˗pö: ‹Ʒiaan ˈö ü ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗wa ˗zɔn, ˗to ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˗lele ˗dho kë n ˗ta, ˈyö ˗tɔ ꞊dhɛ ü˗ ˗yadhɛ ˗baa n zuʋ̈ˈˈ ˈgü.›»
14. Kwa ˗dho kwa ꞊kwaa ˗Zlan ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗zü ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö ˗yö kwa ˗takun?
14 ˈKwa kwa bo ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗dhɛ ˗sü ˈka Zoova ˗gɔ, ˈmën kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa˗ kë? Pë ˗nu ˈwo dho ˗a kë kö ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ ˗yö kwa ˗takun ˗kwa ˗an kë. ˗A ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ ˗dho ˗bhɔkwëë ˗nu ˗ta ˗sü waa ˗zlanwopösü. Kwa Zoova ˈˈDhiwo pö ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗yö ˗dho kwa ˗takun kö ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu ˈgü. (Fdh. 4:8, 9) Kwa Biblö ˗wo pö ˗ni ˈgü, ˗kwa kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë Zoova ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˈö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ nu ˗an ˗ta ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˈgü kö ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗takun ˗a ˈka ˈwo bɔ ˗a ˈgü, ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü ˈpö. Sandra ˈkwa˗ ˗wɔn ꞊blɛɛ ꞊klöö˗ yö ˗yö ˗kun saanˈˈ ˗ni ˈgü, ˈyö sü ꞊dhɛ ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊va ˗kun ˗a ˗ta. ˗Ya ˗pö: «Zozɛfö ˗bha ˗kwɛzlan ˗yö ˗pa n ˈka ꞊dedewo. ˗A ˗gɛn ˗mü ꞊dhɛ ˈyö ˈti ˈö ꞊kwaa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo kun ˗a ˗ta waa ˈwɔn ˗nu ˈö ˈwaa kpɛnŋdhö ˈwo kun kë ˗ni ˈgü ˗a ˈka ˗an ˗zü kö ˗wo waa Zoova wo ˗bha ˗mlɛɛn shiʋ̈ˈˈ.»—ˈWun. 39:21-23.
ZOOVA ˗YÖ ˗BƆ KWA ꞊DHEGBLÜ ˗NU ˗TA ˈÖ KWA ˗ZOGBAN
15. De ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kwa ˗zogban? ˈYö ˗wo ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.)
15 Kwa saanˈˈ ˗ni ˈgü, kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ‹ˈwo kwa faan dɔ ꞊dedewo.› (Kodh. 4:11) Zoova ˗yö ˗bɔ ˗an ˗ta ˈö ˗dhɔ ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ˗zogban ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë kwa ˈˈpiʋ̈ ˗sü waa wo ˈˈtʋ ˗to kwa ˗bha ˗sü ˈka. ˗Wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo kwa ꞊faanmën Biblö ˈˈɲan ˈbha ˗wo pö kwa ˗dhɛ ˗sü ɛɛnˈˈ ˗bhɛɛ kwa ˈˈpiʋ̈ ˗sü ˈka.d (Wlɔ. 15:4) ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, kwa ꞊dhegblü do ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗zobo Zoova ˗zotakɔ ˈka, ˈö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗kë ˗saa. Kwa ꞊dhegblü ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈzü ˈwo ˗bhöpë ˗nu nu kwa ˗dhɛ ˈö ˈkwa ˗kë kwa ˗de ˈgü ˗së.
Kwa ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈö Zoova ˗dhɔ ˗yö ˗an ˗kë bhë, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗zogbandhe waa ˗takundhe ꞊dede nu kwa ˗dhɛ. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 15 ˈgü.)
16. ˈMën ˈkwa dho ˗a kë kö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wo kwa ˗takun?
16 ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗takundhe ˗dhɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗gɔ. Kwa ˗dhɔ ˗yö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗kë, ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo kwa ˗takun. (Prov. 17:17) ˈˈKɛɛ ˗a ˈbha ˗ya kë ˗kɔ ˈö ˈkwa ˈka kwa ˗de ˈgü ɛɛnˈˈ pë ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö ˗bha ˈwaa˗ dɔ. (Prov. 14:10) ˈKwa˗ yö ꞊dhɛ kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈklʋʋ ˗yö bhɔ ˗ni ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈˈdoodɔ kwa ˈˈtɔŋdë ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈˈpiʋ̈ kö ˗kɔ ˈkwa˗ ˈka kwa ˗de ˈgü, ˈkwa˗ pö ˗an ˗dhɛ. ˗Kwaa kë kö ˈpë kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha, ˗wa dɔ. Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ blɛɛˈˈ mɛn zii do ɛɛnˈˈ ꞊plɛ ˈö kwa ˈdhaŋ˗ bho ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗an ˗dhɛ. Kwa ꞊dhegblüdhe ˈbha ˗nu ˗wa ˗yö ꞊dhɛ ˈwa wo zuʋ̈ˈˈ ˈˈpʋ ˗a mɛn ˗nu ˈö ˗wa ˗kian ˗an ˗dhɛ, wo ˗zogbandhe ꞊slɔɔ ˗a ˈgü.
17. ˗Mën ˗nu ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wa kë ˈkwa ˗kɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˗takundhe ˈka? ˈYö ˈmën ˈkwa dho ˗a kë kö ˈkwa ˈˈkan ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗bha?
17 ˈKwa ˗dho ˗a pö ˈkwa ˈˈkan kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha. ˈˈTʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗wa ˈmën kwa ˈka, ˈkwaa ˈˈpiʋ̈ kö kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈkwa ˈˈtʋ̈ŋ kë kwa kwëë˗. ˗Ya kë ꞊shiöŋ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwaa˗ ˈgüman kwa ˗gɔ ˗së ˈka ɛɛnˈˈ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˈwɔn yaa ꞊blɛɛ kwa ˈka. (Zak. 3:2) ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈkwa ˗dho ˈˈkan kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha ˈyö sü ꞊dhɛ Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ ˗an ˗ta ˈö kwa ꞊faanmën. Mɛn zii do ˈwo˗ ˗dhɛ Gavinö ˈö ˗gɔ ˈgü dɔ gbɔudhö ˗yua ˗ya ˗kë, ˗ya ˗pö: «˗Ya kë ˗kplawo ˈmaan kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈa ˈˈdoodɔ ɛɛnˈˈ kö ˈa ˈˈtʋ̈ŋ kë n ˈˈtɔŋdë ˗nu ˈˈpiʋ̈.» ˈˈKɛɛ Gavinö ˗yö ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö waa ö ꞊dhegblü ˗nu ˈwo ˗kë wo ˈko ꞊bhaa ˈö ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ ˗a ˈgü ˗kplawo. Kwa ꞊dhegblüdhe do ˈwo˗ ˗dhɛ Ami ˗ya ˗pö: «ˈWɔn ˗nu ˈa bɔ ˗an ˈgü bhë ˗a ˗wɔn ˈgü ˈdhaŋ˗ ˗bho mɛn ˗nu ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗yö n ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˈˈKɛɛ a n ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɔ waa ˈdhaŋ˗ ˗bho ˗an ˈˈdhiʋ̈ ˗sü draanˈˈ ˗ni ˈgü kë ˈˈdhʋ kö ˈa˗ kë ꞊dhɛ Zoova ˈdhö. A˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗a ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˗sü ˗ya ˗dhɛ ˗së, ˈö man ˗de ˈpö n zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi.»
PË ˗NU ˈÖ ZOOVA ˗YÖ ˗AN ˈˈPLÜÜN BHO ˗WO ꞊MƆƆN˗ ˗BHA ˈWO KWA ˗ZOGBAN
18. ˈMën ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa kwa ˈˈɲan to ˗a ˗gɔ ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü?
18 ˗A ˈˈtʋ̈ŋ ˈyaa ꞊gblɛɛn ˈzü kö pë ˈˈpɛpɛ ˈwo kwa zuʋ̈ ˈˈklʋʋ bhɔ, ˈwo saanˈˈ ˗wɔ kwa ˗ta bhë Zoova ˗yö ˗an bho ˈˈshia˗. (˗Dhɛ. 21:3, 4) ˈKwa ꞊ɲɔɔn mü, ˈwɔn ˈˈdhiʋ̈˗ ˗nu ˈwo nu kwa ˗ta ˗be bhë, ‹kwa ˗zo ˈti ˗dho ˗da ˗an ˈˈpiʋ̈.› (Is. 65:17) ˗A ˗de ˗ʒiaan ꞊dɛɛ kwa saanˈˈ ˈsü ˗ni ˈgü, Zoova ˗yö ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈. ˗Yö pë ꞊va ˗ya ˗sü ˈka kö ˗wo kwa ˗zogban, ˗wo kwa ˗takun. ˈKwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈkwa ˈˈwɩ ˗an ˗bha, ˈkwa ˈti ˗dho dɔ ˈdudhö ꞊dhɛ ˗a ‹ˈˈtʋ̈ng ˗yö kwa ˈgü.›—1 Piɛ. 5:7.
ˈˈTAN 7 Zoova ˈnën ˗tɔ n ꞊faan
a ˈYa ˈtɔ ˈbha ˗nu bho ˈˈgblʋʋ.
b Kpɔɔˈˈ ˈkɔnën «Kwa ꞊bhlëë ˗yö ꞊va Zoova ˈˈɲan ˈˈdhiʋ̈» ˗bha.
c ˈKwa˗ pö «ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗mɔn ˈˈkwöö» kwaa Zoova kwa ꞊zinŋgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ ˈkwa ˈgo kwa ˗bha ꞊sɔnŋ yaa ˈgü, ˈkwa˗ pö Zoova ˗dhɛ ˗yö kwa ˗bha ˈwɔn yaa ˗nu ˗bhawɔn ˈto. ˗Ya ˈgo mü, ˈkwa kwa ˈˈtakɔ bho ˈˈgblʋʋ. ˈKwa ˈwɔn yaa ꞊gbɔɔnsü kë, kwa ˗bhawɔn ˗yö ˈzü mɛn zii ˗nu ˈwo ˗zlanwokɔdhi ˈgü ˗an ˗bha ˗takundhe ˗bha.—Zak. 5:14, 15.
d Kpɔɔˈˈ Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo ˗wo kpö ˗nu ˈwo ˗kë «Zuʋ̈dhiʋ̈tɛɛ» waa «˗zogbandhe» ˈka kwa ˗bha ˈsëëdhɛ ˗be Biblö ˈˈɲan ˈwo dho kletiɛn ˗nu kwa ˗takun ˈgü bhë, ˗an ˗bha.