ˈWƆN ˗GƆ 26
ˈˈTAN 123 ˗Kwa ˈˈwɩ ˗Zlan ˗bha mɛn ꞊kɔɔn ˗sü ˗bha, ˈkwa ˈwɔn man ˗a ˗ta.
˗Kwaa ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ pë ˈbha ˗nu ˗wo ˗dhö ˈö ˈkwaa ˗an dɔ
«ˈKwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa ˈˈPiigbɩɩ˗ ꞊va Dëmɛn këpë ꞊gban ˈgüman.»—JOB 37:23.
˗A ˗GƆ
ˈKö kë ꞊dhɛ pë ˗nu ˈwo dho kë ˗dhɛkpaɔyi dhiʋ̈ˈˈ ˈgü bhë ˈkwaa ˗an ꞊gban ˈˈpɛpɛ dɔ, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˗a ˗dhɛ ˗nu ˈö ˈkwa ˗an dɔ ˗an ˗bha, ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho Zoova ˈˈdhiʋ̈.
1. ˗Mën ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an kë ˗sü ꞊faan nu kwa ˗dhɛ? ˈYö ˈmën ˗kë?
˗KƆ ˈÖ Zoova ˗yö kwa ˗da ˗a ˈka bhë, ˗wɔnmɛnkunwɔn ꞊dede ˗mü. Kwa ˗mɔn kwa ˗zotasü ˗bha, ˈkwa pë ˗dɛɛ ˗nu ꞊draan, ˈö ˈkwa ˗an ˗ya ꞊bhlëë ˈgü ˗kɔ dɔ. ˈMën kë ˈö Zoova ˗yö kwa ˗da ˈˈdhʋ̈? ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö ‹ˈkwa ö dɔ,› kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa˗ ˗dhɔkë ˗kɔ ˈö˗ ˗dhɛ ˗së ˗a kë.—Prov. 2:1-5; Wlɔ. 12:1.
2. (1) ˈMën kë ˈö ˗së kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ ˈkwaa pë ꞊va dɔ? (Job 37:23, 24) (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗bha.) (2) ˈWɔn ˗së ꞊mɛɛn ˈkwa˗ ꞊slɔɔ kwa ˗de ˗naan ˗dɔ ˗sü ˈgü?
2 Zoova ˗yö pë draansü ˈˈsɩ ˗kë kwa ˗dhɛ, ˈˈkɛɛ pë ꞊va ˈbha ˗nu ˗wo ˗dhö ˈö ˈkwaa ˗an dɔ. (Job 37:23, 24 ˗wo pö.) ˗Kwa Zɔbö ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. Zoova ˗yö dhɛɛˈˈ ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zɔbö ˗bhawɔn ˗yö pë ꞊va dɔ ˗sü ˗bha, ˗an ˗kpɔ ˗a ˗gɔ. ˗Yö Zɔbö ˗takun ˈö ˗desütɩtɩsü ˗kë ˗a ˗gɔ ˈö ö ˗zotakɔ bho ˈˈgblʋʋ. (Job 42:3-6) ˗Yö ˗dho kë ˗së ˈpö kö ˈkwa kwa ˗de ˗naan dɔ, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ ˈkwaa pë ꞊gban dɔ. ˗De ˗naan dɔ ˗sü ˗dho ˗a kë ˈö ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ Zoova ˗dho pë ꞊dede ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ ˈwɔn ˗së ˗nu ˗bha bhë, ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ.—Prov. 2:6
꞊Dhɛ Zɔbö ˈdhö ˗a yö ˗sü ˈö ꞊dhɛ pë ˈbha ˗nu ˗wo ˗dhö ˈö ˈkwaa ˗an dɔ bhë, ˗yö ˗së kwa ˗bha ˈka. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 2 ˈgü.)
3. ˈMën ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?
3 ˈWɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü, kwa ˗dho pë ˈbha ˗nu ˈö ˈkwaa ˗an dɔ ˗an ˗wɔn blɛɛˈˈ. Kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an ꞊slɔɔ˗ ˗a ˈgü, ˈkwa ˗an yö ˈpö. ˗Ya ˈgo mü, kwa ˗dho ˈpë kë ˈö ˗së kwa ˗bha ˈka ˗a dɔ. ˈWɔn ˗nu ˈkwa dho ˗an draanˈˈ ˈˈdhʋ̈ ˗wo ˗dho kwa ˗bha ˗zoyö Zoova ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗gban, ˈyö sü ꞊dhɛ yö ˈnën ˗tɔ «Mɛn ˈö ˈwɔndɔdhe ꞊dede ˈdhö˗ ˗gɔ.» ˗Yö ˈpë kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ dɔ ˗sü ˗bha ꞊dedewo ˗a ˗zɔn kwa ˗dhɛ.—Job 37:16.
ˈKWAA ˈˈKPƆNŊTAADHƐ YAA ˈÖ YÖ ˗A ˈGÜ SHIƲ̈ˈˈ ˈˈTƲ̈Ŋ DƆ
4. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Matiö 24:36 ˈgü, ˈwɔn ˗mɛɛn ˈö ˈkwaa dɔ?
4 ˗Bhö Matiö 24:36 ˗wo pö. ˈˈKpɔnŋtaadhɛ yaa ˈkwa˗ ˈgü yö bhë, ˈkwaa ˈˈdhiʋ̈to ˗yi dɔ. ˗A ˗de ˗ʒiaan kö Yesu ˗yö ˈˈsɛ ˗ta yö, ˈyaa ꞊kun «˗dhɛkpaɔyi ˈö bhë waa ˗a ˈˈlɛlɛ» ˗an dɔ ˗ni ˈgü.a Yesu ˗ya ˗pö ö ˗bha bɔmɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ waa yi ˈö ˈˈdhʋ̈ Zoova «dosɛnŋ ˈnën ˈö˗ ˗gɔ.» (Këw. 1:6, 7) Zoova ˗ya ö ˗kɔ ˈˈyɛ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ɲën ˈˈtʋ̈ŋ ˗bha. ˈˈKɛɛ, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa˗ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊dede ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a dɔ.
5. Kwa ˗bha ˈkwaa ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ɲën ˗yi dɔ bhë, ˗yö ˗pa kwa ˈka ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?
5 ꞊Dhɛ ˗kɔ ˈö Yesu ˗ya pö ˗a ˈka bhë ˗a ˈdhö, ˈˈtʋ̈ŋ ˈkwa dho ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ɲën ˗sü ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗a ˈˈpiʋ̈, ˈkwaa dɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗ya kë ꞊dhɛ kwa Zoova ˗bha ˗dhɛkpaɔyi ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan ˗ni ˈgü ˗a yi ˗ya ꞊gwëë ɛɛnˈˈ kwa ˗bha ˈkɔdhigümɛn ˗nu ɛɛnˈˈ ˈzü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wo ˗wɛɛ dɔ ˗ni ˈgü kwa ˗bha, kwa ˈgü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga. (2 Piɛ. 3:3, 4) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa kwa ˗zota ꞊dhɛ kwa ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ɲën ˗yi ˗dɔ ˗be, kwa ˗dho kwa zuʋ̈ˈˈ kë ˗saa ˈö mɛn ˗nu ˗wa ˗wɛɛ dɔ kwa ˗bha ˈkwa˗ ˗kun kwa ˗bha ˗kɔ dɔ.
6. ˈMën kë ˈö kwa ˗bha ˈkwaa ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ɲën ˗yi dɔ bhë, ˈö ˗së kwa ˗bha ˈka?
6 ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Zoova ˈti ˈˈkpɔnŋtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ɲën ˗yi ꞊dede pö kwa ˗dhɛ bhë, ˗ya ˗kë ˈö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë, ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈. Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗toëpö ˈka. Kwa ˈti˗ kë ˈˈdhʋ̈ dosɛnŋ kö ˈkwa ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈˈdhiʋ̈ ˈˈgan. ˈˈSanni ˈkwa kwa ˗zota ˈgbɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈö «Zoova ˗bha ˗dhɛkpaɔyi» dho nu ˗a ˈka ˗a ˈgü, ˗kwa kwa ˗zota ꞊ʒiaan ˈwɔn ˗nu ˈwo dho kë yi ˈö bhë ˗a ˈka ˗an ˈgü. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho ꞊ɲɔɔn Zoova ˈˈsuee ˈö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈.—2 Piɛ. 3:11, 12.
7. ˈMën ˈö ˈkwa˗ dɔ?
7 ˗Yö ˗dho kë ˗së kö ˈkwa kwa ˈˈɲan ˗klu ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü ˈö˗ zü ˗yö dɔ ˗kwɛ 1914 ˈgü bhë, ˗a ˗bha. Zoova ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö Biblö ˈgü ꞊dhɛ ˗kwɛ ˈö bhë ˈnën ˗tɔ ˈˈtʋ̈ŋ ˗totaabhasü züdɔdhɛ. ˗Yö ˗go mü ˈö pë ˗nu ˈwo dho kë ˈˈkpɔnŋ ꞊taa kö ˗kwɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗ya ʒiö, ˗an ꞊vadhɛ ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dhɛ «Zoova ˗bha ˗dhɛkpaɔyi ˈkpii˗ ꞊ya yö ꞊klöö˗!» (Soph. 1:14) Yö ˈö Zoova ˗ya dɔ kwa ˗kɔ ˈka ˈpö, kwa˗ ˗dɔ. ˗Ya ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa «nɔɔn˗ ˗së ˈö ˗gban ˗Zlan ˗bha ˗Gblüdëdhɛ ˗bha bhë» ˗a pö mɛn ꞊va ꞊dede ˗dhɛ. (Mat. 24:14) ˗A nɔɔn˗ ˗së ˈö ˈˈdhʋ̈ kwa˗ pö ˗ni ˈgü ˈˈsɛ ˈö ˗mɔn 240 ˗bha waa ˗wo ˈö ʒiö 1.000 ˗ta ˗an ˈgü. Kwa ˗bhawɔn ˈti yö «˗dhɛkpaɔyi ˈö bhë waa ˗a ˈˈlɛlɛ» ˗an dɔ ˗sü ˗bha kö ˈkwa yö ˗wɔngbɩɩsü ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a kë kwa ꞊sɔbhɛɛ ˈka.
˗KƆ ˈÖ ZOOVA DHO ˈWƆN ˗NU KË ˗A ˈKA, ˈKWAA DƆ
8. ˈMën ˗tɔ «˗Zlan ꞊dede këpë ˗nu»? (Ecclésiaste 11:5)
8 ˈKwaa «˗Zlan ꞊dede këpë ˗nu» dɔ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. (Ecclésiaste 11:5 ˗wo pö.) -Zlan këpë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈnën ˈwo ˗tɔ pë ˗nu ˈö Zoova yö ˗an ˗kë ɛɛnˈˈ ˈö ö ꞊kwaa˗ ˗an ˗zü ˈwo ˗kë, kë ˈˈdhʋ̈ kö ö dhɔɔbhaawɔn ˗nu ˗wo yö ˈko ˈˈdhiʋ̈. ˈPë kë ˈö Zoova ˗yö ö ꞊kwaa ˗wɔn ˈbha ˈzü waa ˗kɔ ˈö dho kwa ˗takun ˗a ˈka bhë ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa ˗an dɔ ˈkpakpadhö. (Ps. 37:5) ˗Wo kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˈnën ˗bha ˗gla ö dhe ˈgwu ˈgü ˗sü ˈdhö. ˗A ˗de ꞊ʒiaan ꞊klaŋ ˈˈgblʋ̈gblʋ̈ ˗nu ˈwaa ˗kɔ ˈö ˗kë ˗a ˈka bhë ˗a dɔ ˗së ˈka. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka ˈpö, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa Zoova këpë ꞊gban dɔ ˈkpakpadhö.
9. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈpë Zoova dho ˗a kë ˈkwaa dɔ bhë, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗mɛɛn ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗yö nu kwa ˗ta?
9 Kwa ˈti ˗kɔ ˈö Zoova dho kwa ˗takun ˗a ˈka ˗a dɔ ˗së ˈka, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa dɔ ˈdudhö kwa ˗kɔ ˗yɛ ˈwɔn ˈbha ˗nu ˗bha ˗sü ˈgü. ˗A ˈbha ˗nu ˈnën ˈwo ˗tɔ kwa ˗bha ˗tosɛta ˗kë ˗bhaasü ˗sü ɛɛnˈˈ ˗dho ˗dhɛ ˈö ˗zlanwopömɛn ˗nu ˈwaa mü ꞊va ˗a ˈgü ˗sü kö ˈkwa kwa ˗bha ˗zlanwopösü ˗dadhiʋ̈. Ɛɛnˈˈ ˗ya kë ꞊dhɛ ˗Zlan ˗bha yö ˈbha ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ kë ˗be kwa ˗kɔ ˈti ˗mɔn ˗a ˗bha, ɛɛnˈˈ kwa ˗zlanwopö ꞊dedewo ˈˈkɛɛ ˈkwaa Biblö ꞊klaŋnën gbɛ˗ ꞊slɔɔ ɛɛnˈˈ ˈzü ˈkɔ dɔ ˗yö ˈkwa˗ ˈgü ˈwɔn ˈbha ˗nu ˗wa ˈˈkanŋ ˗da kwa ˗gɛn ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗ga ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiaa ˈyaa Zoova ˈgü.
10. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈpë Zoova dho ˗a kë ˈkwaa dɔ ˗së ˈka bhë, ˈˈklʋʋsë ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗an draanˈˈ?
10 ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ ˈpë Zoova dho ˗a kë ˈkwaa dɔ ˗së ˈka bhë kwa ˗desütɩtɩsü waa ˗de ˗naan dɔ ˗sü ˗draan, ˈö ˈkwa˗ yö ꞊dhɛ Zoova ˗zotakɔ waa˗ ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˗wo ˗ʒiö kwa ˗bha ˗ta ꞊gblɛɛn. (Is. 55:8, 9) ˗Ya ˈgo mü, kwa ˈdhaŋ˗ ˗bho Zoova ˈˈdhiʋ̈ ˗su ˗draan ꞊dedewo ˈö ˈkwa kwa ˗zo yö ˗a ˗dhɛ ꞊dhɛ yö ˈnën dho ˗a kë kö kwa ˗bha ˈwɔn ˗nu ˗wo ˗ɲan. ˈKwa ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ kwa ˗bha ˗zlanwopösü ɛɛnˈˈ ˈkɔ dɔ ˗yö ˈgü, ˗a ˗dhɛ ˗mü kö ˈkwa Zoova ˈtɔ bhɔ ˗a ˗wɔn ˈgü. (Ps. 127:1; 1 Ko. 3:7) ˈWɔn ˈbha ˗nu ˗wo ˈti kë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö kwa ˗zo ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈdhö, kwa dua ˗mü kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˗an ˗yö ˈkpakpadhö. (Is. 26:12) ˈPë ˈkwa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha kwa˗ ˗kë, ˈö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˈpö ꞊dhɛ Zoova ˗dho kwa ˗takun ˗kplawo. ˈKö ˗de Zoova ˈti ˗dhidha kë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ ˗kë ˗a ˈka ˗kwɛŋzü ˗a ˈdhö, ˗yö ga ˗sü ˈka kwa ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗dho ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka.—Këw. 16:6-10.
11. ˗Mën ˗nu ˈö ˈkwa ˗an dɔ ˈwo ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗wo kwa ˗takun?
11 ˗Kwa kwa ˗zota pë ˗nu ˈkwa ˗an dɔ ˈwo ˗gban Zoova ˗bha ˗an ˈgü. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗dhɔkaa ˗Zlan ˈö kpɛnŋdhö, ˈö ꞊kpɔɔsü yo ˗mü. Pë ˗nu ˈö ˈkwa ˗an kë ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ waa˗ ˗dhɛ ˗nu ˈö ˈkwa ˗an kë ˗ni ˈgü ˈpö kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ bhë, ˗wa ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˈzü ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈwɔn ˗së ˗kë mɛn ˗nu ˈwo ˗klu ˗a ˗bha bhë, ˗an ˗dhɛ ˗kplawo.—Ebl. 11:6.
PË ˗NU ˈWO DHO KË ˗DHƐKPAƆ DHIƲ̈ˈˈ ˈGÜ BHË, ˈKWAA ˗AN DƆ
12. ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö Zakö 4:13, 14 ˗ya ˗da kwa ˗bha?
12 ˗Bhö Zakö 4:13, 14 ˗wo pö. Gagade ˗wɔngbɩɩsü do ˈö ˗dhö ˈyö ˗tɔ pë ˈö kwa ˗bha ˗tosɛta dho kë ˗a ˈka dhiʋ̈ˈˈ ˈkwaa dɔ, ˈyö sü ꞊dhɛ «ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ- -nu waa ˈwɔn yaa -nu ˈö -an ˈgodhɛ ˈyaa ˈdhö, -wo -kan» mɛn ꞊gban kwa ˈgü ˈˈkpɔngtaadhɛ yaa ˈö yö ˗a ˈgü. (Eccl. 9:11) ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈkwaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈkwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ pë ˈbha ˈö ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa kë bhë ˗yö ˗dho ˈto ˗a ˗bha. Ɛɛnˈˈ ˈzü kwa ꞊dede kwa ˗dho ˈto kwa ˈˈɲaan kö ˈwɔn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈkwa˗ ˈˈdhiʋ̈ ta.
13. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ pë ˗nu ˈwo ˈdho kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü bhë ˈkwaa ˗an dɔ, ˈˈtʋ̈ŋ ˈbha ˗nu ˈka kwa kë ˈkwa ˗de ˈgü ꞊dhɛ ?
13 ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ pë ˗nu ˈwo dho kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü ˈkwaa ˗an dɔ bhë, ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗kun kwa ˗bha ˗sü ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. ˗Kɔ ˗kë ꞊dhɛ? Kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhi ˗ya ˈˈtɛ ꞊gbɔɔnsü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö zuʋ̈gblüdhi kun kwa ˗gɔ. ˈWɔn yaa ˈbha ˗nu ˗wa ˈˈkan kwa ˈgü, ˗yö kwa zuʋ̈ˈˈ ga kaankwöö ˈö ˈkwa ˗kë kwa ˗de ˈgü ˈya˗ ꞊dedewo. ˗Ya ˈgo mü ˈwɔn ˗nu ˈti kë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈka ˗a ˈdhö, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗kë kwa ˗de ˈgü ˈya˗ ˈzü ˈö kwa ˈgü ˗yö ga.—Prov. 13:12.
14. ˈMën kwa dua ˈdhö ˗mü ˈkwa˗ kë ɛɛnˈˈ ˈkwa˗ dɔ kö zuʋ̈gblüdhi ꞊dede ˗yö kë kwa ˗gɔ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)
14 ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ꞊suu ˈˈpɛpɛ ˈwo nu kwa ˗ta ˗an ˈgü, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ pë ˈö˗ ˗wɔn ˈgü ˈkwa Zoova gba ˈnën ˗tɔ ˗a ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë. ˗Kwɛzlan ˈbha ˗nu ˈwo Biblö ˈgü bhë ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ kwa dua ˈyaa ˗mü ˈkwa kwa ˈˈɲan ˈto kö Zoova ˗yö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈˈpɛpɛ bho kwa ˗bha. ˗Ya ˈgo mü, ˈwɔn ˗nu ˈwo dho kë kwa ˈka, Zoova ˈyaa ˗an ꞊gban ˈto ˈˈdhiʋ̈ kö ˗yö ˗an yö. Zoova ˗ya ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ kwa ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˈyaa ˈsü ˈwɔn ˗nu ˈwo dho kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü bhë, ˗an ꞊gban dɔ ˗sü ˗bha. ˗Yö ˗sü ꞊ʒiaan ˗a ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü waa kwa ˗gɔ ˗dho ˗a ˗dhɛ shiaˈˈ ˗sü ˗bha. (Jér. 10:23) ˈKwa˗ pö Zoova ˗yö ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka kö ˈkwa ˗da ˈwɔn ˗nu ˗ʒian ˗ta, ˗yö kë ˗sü ˈka ꞊dhɛ ˈpë ˈkwa˗ pö ˗ni ˈgü ‹kwa Dëmɛ ꞊ya ˈˈwɩ˗ ˗bha kö ˗yö ˈˈtɛɛ ˗sü ˈto n ˈgü, a ˗dho ˈwɔn ˈö ꞊ni ˈˈɛɛn ˈö ꞊ni ˗a kë› ˗a ˈdhö.—Zak. 4:15.
ˈKwa ˈˈwɩ Zoova ˗bha ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka ˗sü ˗bha, ˈkwa kwa ˗gɔ ˈdho ˗a ˗dhɛ ˈˈshia˗ ˗yö kwa ˗takpa ꞊dedewo. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 14-15 ˗bha, ˗an ˈgü.)b
15. ˈMën ˈkwa˗ dɔ ˈö ˗gban ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˗bha?
15 ˈWɔn ˈö dho kë ˗dhɛkpaɔyi ˈˈpɛpɛ ˈka, ˈkwaa dɔ. ˈˈKɛɛ ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën ˈö dho kë dhaŋ˗ ˈgü ɛɛnˈˈ ˈˈsɛ ˗ta yö ˈö Zoova ˗ya ˈˈplüün bho bhë, kwa˗ ˗dɔ. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˈyaa ꞊sua kë. Pë ˈbha ˈö dho ˗a ˗kɔ ˈkun ˈwɔn ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ˗an kë ˗sü ˗bha, ˈyaa ˈdhö. (Tit. 1:2) Yö dosɛnŋ ˈnën ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˈwɔn ˈö dho kë bhë ‹˗ya ˈto ˈˈdhiʋ̈ ˗ya pö, ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gblɛɛn ˈto ˈˈdhiʋ̈ kö ˈwɔn ˗nu ˈö wo ˈti kë ꞊köŋ ˗yö ˗an pö.› Pë ˗nu ˈö ˗an ˈˈplüün bho ꞊kwɛŋzü, ˗wo ˗yö ˈko ˈˈdhiʋ̈. ˗Yö ˗dho kë ˈˈdhʋ̈ ˈpö ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü. (Is. 46:10) Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˈkpakpadhö ꞊dhɛ pë ˈbha ˈö dho Zoova ˗kɔ ˈkun ˗a dhɔɔbhaawɔn kë ˗sü ˗bha ˈyaa ˈdhö. (Wlɔ. 8:35-39) ˗Yö ˗dho kwa kë ꞊kpɔɔsü ˈö kwa ˗zogban, ˈö kwa gba ꞊faan ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ ˗bha kö ˈkwa ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈkun kwa ˗bha bhë ˗an ˈka. ˗Yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ga kwa ˈgu ꞊dhɛ Zoova ˗dho kwa ˗takun, ˈö ˈdhuëë˗ kpɔ kwa ˗bha.—Jér. 17:7, 8.
˗KƆ ˈÖ ZOOVA ˗YÖ KWA DƆ ˗A ˈKA, ˈKWAA ꞊MƆƆN˗ ˗BHA KÖ ˈKWA˗ ˈGÜMAN ˗SË ˈKA.
16. ˈKwa ˗dhɛ ˗ga Psaume 139:1-6 ˈgü, ˈwɔndɔdhe ˗mɛɛn ˈö Zoova ˗gɔ ˈö ˈkwaa ˗mɔn ˗a ˈgüman ˗sü ˗bha?
16 ˗Bhö Psaume 139:1-6 ˗wo pö. ˗Kɔ ˈö kwa ˗Damɛn ˗yö kwa ˗da ˗a ˈka bhë, ˗ya ˗dɔ ˗së ˈka. -Yö kwa kwibhadhɛ, ˗kɔ ˈö ˈkwa˗ ˈka kwa ˗de ˈgü waa kwa ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗nu ˗dɔ. Kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˗kplawo. Pë ˈkwa˗ ꞊blɛɛ, ˈpë ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa˗ pö, ˈwɔn ˈkwa˗ ˗kë waa ˈpë ˗kë ˈkwa˗ ˗kë ˗yö ˗an ꞊gban ˗dɔ. ˗Gblüdë Davi ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Zoova zuʋ̈ˈˈ ˗yö ˈˈwɩ ˗sü ˈka ˗a ˗bha ˗kplawo kö ˈö kwa ˗takun. ˗A ˈwɔn dɔ ˗sü ˈö ꞊dhɛ Dëmɛn ˗Gblüdë ˈˈPiigbɩɩsü ˈö pë ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗da ˗yö ö ˈˈtʋ̈ŋ ˗kë kwa ˈgü ꞊dedewo bhë, kwa ˗kë kwa ˗de ˈgü ꞊dhɛ ˗a ˗wɔn ˈgü? Davi ˗ya ˗pö: «ˈWɔndɔdhe ꞊suu ˈö bhë ˗yö ˗ʒiö n ˗man ˈwɔngüman ˗kɔ ꞊gban ˗ta. ˗Yö mü ꞊gblɛɛn ꞊dedewo ˈö n ˗kɔ ˈyaa ˗mɔn ˗lo mü ˗sü ˗bha.»—Ps. 139:6, ztw.
17. ˈMën kë ˈö ˗a pö ˗sü ˈö ꞊dhɛ Zoova ˗yö kwa ˗dɔ ˗së ˈka bhë, ˈö kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗?
17 ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˈkɔdhi ˈö kwa ˗gla ˗a ˈgü, kwa ˗bha wɔkɔ waa kwa ˗bha ˗zoyödhe ˈö kun ˈˈdhiʋ̈ ˗be ˗an ˗wɔn ˈgü, Zoova ˈsü ˗su ˈö ꞊dhɛ kwa Dë ˈö kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë ˈö ö ˗zokë kwa ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈdhö bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˗kë kwa ˗kɔa ˈˈgbɩɩ˗. Ɛɛnˈˈ ˈzü kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ pö kwa ˗de ˗dhɛ ꞊dhɛ ˈwɔn yaa ˗nu ˈkwa ˗an ˗kë ˈˈdhiʋ̈ ˗be bhë ˗an ˗wɔn ˈgü, Zoova ˈyaa ˈˈpiʋ̈ toŋtoŋdhö kö ˈö kwa dɔ, ˈö go mü ˗yö kwa ˈka ꞊gblɛɛn. ˈWɔn yö ˗kɔ ꞊suu ˈö bhë ˈnën kun Davi ˗gɔ. (Ps. 38:18, 21) Mɛn ˈbha ˈö ö ˈgüdɔ ˗ni ˈgü ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈö ö ˗bha ˗tosɛta bho ˈˈgblʋʋ kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈö˗ ˗bɛ ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗bha bhë, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈpö ˈö ö ˗de dhɛɛˈˈ ˈkpɔ ˈö˗ pö: «˗Ya kë ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö ˈwɔngüman n ˗gɔ ꞊dedewo ˗be kö ˈmën kë ˈsa ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗tosɛta ˗kë ˗kɔ ˈö n ˈgü ˗së bhë, ˈa ˈˈkan ˗a ˗bha?»
18. ˈMën kë ˈö ˗së kö ˗kɔ ˈö Zoova ˗yö kwa yö ˗a ˈka bhë, ˈkwa˗ dɔ? (Kpɔɔˈˈ ˈzü pë ˈˈbin ˗nu ˗bha.)
18 Zoova ˗yö kwa ˗dɔ ˈö ˈwɔn ˗së ˗nu ˈwo kwa ˈgü ˈpö ˗an dɔ ˗së ˈka ˈö ˗ʒiö ˗a ˈka kwa ˗ta. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, ˗kwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö ˈwɔn yö ˗kɔ ꞊suu ˈö bhë ˗yö kë kwa ˗gɔ. Zoova ˗yö kwa ˗bha ˈˈtëëtëdhɛ ˗yö, ˈö ˗kɔ ˈkwa˗ ˈka kwa ˗de ˈgü waa kwa ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈgüman, ˈö go mü kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë. (Wlɔ. 7:15) ˈKwa˗ ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ Zoova ˗yö ˈpë ˈkwa ˗mɔn ˗a kë ˗sü ˗bha ˗a ˗dɔ, kwa ˗dho ˈto ˗klu ˗sü ˈka˗ ˗bha zuʋ̈gblüdhi ˈgü.
Zoova ˗yö kwa ˗takun kö kwa ˗bha ˗zoyö ˗tosɛta ˗së ˈö˗ ˈˈplüün bho ˗a ˗dhɛ ˗sü ˗gɛn ˗yö ˗gban. (Kpɔɔˈˈ ˗wo ˗bhüöö kpö 18-19 ˗bha, ˗an ˈgü.)c
19. ˈWɔn ˗mɛɛn ˈö ˗gban Zoova ˗bha ˈkwa˗ dɔ ˗së ˈka?
19 Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ Zoova ˈö bhë ˗dhɔkaa ˗Zlan ˗mü. Kwa dua ˈyaa ˗mü toŋtoŋdhö kö ˈkwa dɔ ˈdudhö ˗a ˗wɔn ˈgü. (1 Zn. 4:8) Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗wa ˗zɔn ꞊dhɛ kwa ˗dhɔ ˗ya ˗kë, ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ kö kwa ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈka. Kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ˈzü ꞊dhɛ ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˗tosɛta ˈö ˈyaa ɲën bhë, ˈkwa˗ ꞊slɔɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗yö ˗gɔtadhɔpë ˗nu kwa ˗bha ˈka. ˈDhɛ ˗kë ꞊dhɛ Yesu ˗yö ga kwa ˗wɔn ˈgü bhë, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ kwa ˈwɔn yaa ˗kë, kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ꞊dhɛ ˗kɔ ˈö˗ ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈdhö. (Wlɔ. 7:24, 25) ˗Ya ˈgo mü ˈzü kwa˗ ˈwɔn ˗dɔ ꞊dhɛ ‹˗Zlan ˗yö ˈkpii˗ kwa zuëga ˗bha, ˈö ˈwɔn ꞊gban dɔ.› (1 Zn. 3:19, 20) ˈWɔn ˈˈpɛpɛ ˈö ˗gban kwa ˗bha Zoova ˗ya ˗yö, ˈö ga ˗sü ˈka ˗a ˈgü ꞊dhɛ kwa ˗kɔ ˗mɔn ˗a dhɔɔbhaawɔn ˈkë ˗sü ˗bha.
20. ˈMën dho kwa ˗takun kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˗yö kë ˗saa pë ˗nu ˈö ˈkwaa ˗an dɔ, ˗an ˗wɔn ˈgü?
20 Pë ˈˈpɛpɛ ˈö kwa ˗bhawɔn ˈdhö˗ dɔ ˗sü ˗bha, Zoova ˗ya ˗zɔn kwa ˗dhɛ. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈdhiʋ̈ dua ˈyaa ˗mü kö ˗yö ˈˈtɛ pë ˗nu ˈö ˈkwaa ˗an dɔ bhë ˗an ˗wɔn ˈgü. ˈPë ˗wɔn ˈdhö ˈˈgbɩɩ˗ ˈnën ˈkwa dho kwa ˈˈtʋ̈ŋ kë ˗a ˈgü ꞊ʒiaan. ˈKwa˗ kë ˈˈdhʋ̈ kö kwa˗ ˗zɔn ˗ni ˈgü ꞊dhɛ kwa ˈdhaŋ˗ ˗bho Zoova ˈö ˗kë «mɛn ˈö pë ˈˈpɛpɛ dɔ» ˗a ˈka bhë, ˗a ˈˈdhiʋ̈. (Job 36:4) ꞊Dɛɛ, ˈkwaa ˈwɔn ꞊vadhɛ dɔ. ˈˈKɛɛ kwa ˈˈɲan ˗yö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö kwa ꞊Klaŋkëmɛn ˈkpii˗ Zoova dho pë ˗dɛɛ ˗nu ˈwo ˗gban ö ˗bha ˗an ˗zɔn ˗a ˈka kwa ˗dhɛ ˗toëpö ˈka bhë ˗a ˗gɔ.—Eccl. 3:11.
ˈˈTAN 104 N Dë, ˗bhö ü ˗bha ˗zuu ˈˈslʋ̈ʋ̈slʋ̈ nu n ˗dhɛ
a Yesu ˗dho ˈˈdhiʋ̈sü ˗gblü ˈö dho nu Sɔtraan ˗bha ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗gɔ bhë ˗a ˈka. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗dhɛ ˗mü kö ˈkwa˗ pö ꞊dɛɛ ꞊dhɛ Yesu ˗yö Aamagedɔn ˗gblü nu ˗yi ˗dɔ, ˈö ˈˈtʋ̈ŋ ˈö dho «ˈˈsɛ kun ˗gblü ˈka» bhë ˗a dɔ ˈpö.—Dhɛ. 6:2; 19:11-16.
b PË ˈˈBIN ˗NU ˈKLƆƆ˗: ˈNën dë do waa ö gbö ˗wo wo ˗bha ˗duëë ˗a ˈka sakö baaˈˈ ˗ni ˈgü kö ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗ya ˗da ˈwo ꞊duëë.
c PË ˈˈBIN ˈKLƆƆ˗: Kwa ꞊dhegblü do ˈö bɔ ˗ni ˈgü ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˈgü, ˗a ˈˈɲan ˗yö zuʋ̈gblüdhi ˈö dho ˗a ꞊slɔɔ ˈˈkpɔnŋtaadhɛ ˗dɛɛ ˈgü ˗a ˗bha.