˗Gleŋ ˗nu ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˗an sü ˗Zakɔbö ˗wo ˗totaabhasü ˈgü—ˈˈPian 2

1. ˗Wo ˗totaabhasü ˗mɛɛn ˈö Zakɔbö ˗ya pö ˈö ˈkwa dho ˗a yö ˈwɔn ˗gɔ ˈö yö ˗a ˈgü?

ZAKƆBÖ ˗bha ˈnën ˗nu ˗wo ˗kun ꞊klëën ˗sü ˈka ˗a ˗zü, ˈwo kun wo ˈˈtʋ ˈto ˗ni ˈgü ˗së ˈka ˗a ˗bha kö ˗yö ˈdhuëë˗ ˈkpɔ wo ˗bha. ˈWɔn ˗gɔ ˈö˗ ˗dhɛ ˈö yö ˈö dɔ ˗a ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈgü, dhiaŋ ˈö ˈyaa kun Dhubɛn, Simeɔn, Dhevi waa Zuda ˗an ˈˈɲaan ˗be bhë ˗an dë ˗ya ˗zë ˗an ˗dhɛ. ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗wo ˗kun wo ˈˈɲan ˈto ˗ni ˈgü kö wo dë ˗yo mɛn ˈˈsaaga ˈwo to ˗an ˗bha blɛɛˈˈ ˈpö. ˗Kwa ˗gleŋ ˈsü ˗wo ˗totaabhasü ˈö Zakɔbö ˗ya pö Zabilɔn, Isakaa, Dan, Gadö, Asɛɛ, Nɛfütadhi, Zozɛfö waa Bɛnzamɛn ˗an ˗dhɛ bhë ˗an ˈgü.a

ZABILƆN

2. ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö dho kë Zabilɔn ꞊suugünën ˗nu ˗dhɛ? ˈYö ˗yö ˗yokodhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (ˈWunzüdɔdhɛ 49:13) (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën ˗bha.)

² ˗Bhö ˈWunzüdɔdhɛ 49:13 ˗wo pö. Zakɔbö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Zabilɔn ꞊suugünën ˗nu ˗dho ˗ya ꞊weeyi ˈˈkpɔng ˈˈdhiʋ̈, ˈˈsɛ ˈö˗ ˈˈplüün bhö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ bhë ˗a ˗gɔ ˈˈdhʋŋ ꞊ʒiaan. ꞊Taabha kö ˗kwɛ 200 ˗ya ʒiö, Zabilɔn ꞊suugünën ˗nu ˗wo ˈˈsɛ ꞊slɔɔ˗ ꞊weeyi ˈö Galile waa ꞊weega ˈˈwɛɛ do ˈbha ˗an ꞊zinŋgü. Moizö ˗ya ˗to ˈˈdhiʋ̈ ˈö˗ pö: «Ka zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ka ˗bha ˈˈtakpɔsü ˈgü Zabilɔn ˗mɛn ˗nu.» (Deut. 33:18) ˗A ˈbha ˗ya kë kö ˗dhɛ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˗wo ˗kun ꞊wëëyi ꞊plɛ ꞊zinŋgü bhë ˈˈtakpɔsü ˗kë ˗an ˗kɔa ˈˈplëëplë, ˈwo ˈˈdhoo ˗nu dɔ ˗dhɛ ˗nu ˈgü. ˗Yö ˗kë ˗kɔ ꞊gban ˈgü, ˗a ˗dhɛ ˗mü kö Zabilɔn ꞊suugünën ˗nu zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi.

3. ˈMën dho kwa ˗takun kö kwa ꞊slɔɔpë ˗nu ˗wo kwa ˗zokun?

³ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˗Dhɛ ˈˈoo ˗dhɛ ˈkwa ˗kë ˗a ˗bha ɛɛnˈˈ ˈwɔn ꞊suu ˈˈoo ˗su kwa kë ˗a ˈgü, kwa dua ˗mü kö kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈgblü ˗yö dhi ˗kplawo. ˈKwa˗ pö ˗yö kë ˈˈdhʋ̈, kwa ꞊slɔɔpë ˗nu ˗wo kwa ˗zokun. (Ps. 16:6; 24:5) ˈˈKɛɛ kö ˈkwa kwa ˗zota ˈgbɛ pë ˗nu ˈö ˈwaa kwa ˗gɔ ˗an ˗wɔn ˈgü, ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö zuʋ̈gblüdhi kun kwa ˗gɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˗kwa kwa ˈˈɲan ˗klu ꞊ʒiaan pë ˗sɛŋbɔ ˗nu ˈwo kwa ˗gɔ bhë ˗an ˗bha, kö ˈkwa zuʋ̈gblüdhi ꞊slɔɔ.—Ga. 6:4.

ISAKAA

4. ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈö dho kë Isakaa ꞊suugünën ˗nu ˗dhɛ? ˈYö ˗yö ˗yokodhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (ˈWunzüdɔdhɛ 49:​14, 15) (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën ˗bha.)

⁴ ˗Bhö ˈWunzüdɔdhɛ 49:​14, 15 ˗wo pö. Zakɔbö ˗yö Isakaa ˈˈnuɛ ˗bho ˗a ˗bha yökësü ˗wɔn ˈgü. ˗Ya ˗pö ˗a ˈgü ˗yö ˈˈgbɩɩ˗ ꞊dhɛ wü ˈö ꞊kwɛɛ˗ ˈgbinŋ˗ bun ˗a ˈdhö. Zakɔbö ˗ya ˗pö ˈzü ꞊dhɛ Isakaa ˗dho ˗ya ˈˈsɛ do ˗së ˈgü. ˗A ˗wo ˈö bhë ˗yö ˗yökodhiʋ̈, ˈö Isakaa ꞊suugünën ˗nu ˗wo ˈˈsɛ ˈö pëdhidhɛ ˈka ˗a ꞊slɔɔ Zuudɛn ga ˈˈsuee. (Jos. 19:22) ˈYaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗wo yökë wo ꞊faan ˈka ˈˈsɛ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü, ˈwo wo ꞊dhegblü Izraɛdhömɛn ˈbha ˗nu ˗takun. (1 Rois 4:​7, 17) ˗A ˈwɔnzuan do ˈnën ˗tɔ ˈdhɛ zakanmɛn Badhakö waa ˗Zlan ˗wodhiʋ̈lodhe Debodha ˈwo ˗takundhe ˗dhɛ Izraɛdhömɛn ˗nu ˗gɔ kö ˈwo ˗gblü gɔn ˈˈsɛ ˈˈwɛɛ ˗nu ˈka, Isakaa ꞊suugünën ˗nu ˗wo ˗nu ˗an ˗dhɛ.—Juges 5:15.

5. ˈMën kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa yökë?

⁵ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Isakaa ꞊suugünën ˗nu ˗bha yökësü ˗kun Zoova ˗dhɛ ˗së ꞊dedewo. ˗Kɔ do ˈö bhë ˗a ˈka yö ˈˈgbɩɩ˗ ˈkwa˗ kë ˗zlanwokɔdhi ˈgü bhë, ˗yö Zoova ˗dhɛ ˗së ˈpö. (Eccl. 2:24) ˗Kwa kwa ꞊dhegblü ˗nu ˈwo pë ˈˈpɛpɛ kë ˗ni ˈgü kö ˈwo wo ˗zokë ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ bhë, ˗an ˗bha ˈwɔnzuan ˗ga. (1 Tim. 3:1) ˈKo ꞊dede ˈyaa ˈnën ˈwo˗ zë, ˈˈkɛɛ ˗an dua ˗mü kö ˗wo wo ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗wo ˗Zlan ˗dhɔkëmɛn ˗nu ˗takpa ˈwɔn ˗nu ˈwo dho waa Zoova ˗an ˗bha ˗mlɛɛn shiʋ̈ˈˈ ˗an ˗gɔ. (1 Ko. 5:​1, 5; Zud. 17-23) ˗Wo pë ˈˈpɛpɛ ˗kë kö ˈwo wo ˗de baaˈˈ mɛn ˗nu ꞊faanmën ˈˈdhɛɛtadhiaŋ˗ ˈwo dho ˗a zë ˗zlanwokɔdhigümɛn ˗nu ˗dhɛ bhë, ˗a ˗bha ˈpö.—1 Tim. 5:17.

DAN

6. Yö ˗mɛɛn ˈö kun dɔ ˗sü ˈka Dan ꞊suugünën ˗nu ˗kɔ ˈka? (ˈWunzüdɔdhɛ 49:​17, 18) (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën ˗bha.)

⁶ ˗Bhö ˈWunzüdɔdhɛ 49:​17, 18 ˗wo pö. Zakɔbö ˗yö Dan ˗zɔn ꞊mlɛɛn ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ꞊soo ˗wü ˈkun ˗gblü ˈˈpiʋ̈ ˗a ˈka. Dan ꞊suugünën ˗nu ˗kun ˈˈdhiʋ̈˗ ꞊dedewo Izraɛdhö ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗bha. Kö ˗wo ˈdho ˗ni ˈgü ˈˈsɛ ˈö ˗Zlan ˗ya ˈˈplüün bho ˗an ˗dhɛ bhë ˗a ˈgü, Dan ꞊suugünën ˗nu ˗wo ˗to Izraɛdhömɛn ˗nu «꞊zlöö kö ˈwo ˗an ˗takpa.» (Nomb. 10:25) ˈKö ˗kë ꞊dhɛ Izraɛdhömɛn ˗nu wo ˈti pë ˗nu ˈö Dan ꞊suugünën ˗nu kun ˗a kë ˗ni ˈgü ˗an ꞊zlöö mü ˗an yö, ˗an ˗bha yö ˈwɔn ˗kun ˈˈgbɩɩ˗.

7. Kwa ˗dho Zoova ˗bha yö ꞊suu ˈˈpɛpɛ ˈwo˗ dɔ kwa ˗kɔ ˈka bhë ˗a yö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

⁷ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Yö ˈbha ˈö mɛn ˗nu ˈˈɲan ˈyaa bɔ kwa ˗ta ˗a ˈgü, ˈwaa˗ dɔ kwa ˗kɔ ˈka do ˗ee? ˗A ˈbha ˗ya kë kö kwa ˗bhɔkwëëkëgükɔ ˗zu ˈö ˈkwa˗ ꞊baa, ˈkwa kwa ˗de nu yö ˗dhɛ kwa ˗bha ˗bhɔkwëë ɛɛnˈˈ ˗bhɔkwëë ˈkpii˗ ˗nu ˗ta ɛɛnˈˈ ˈzü ˈkwa yö ˈˈwɛɛ ˗nu ˗kë. ˈWɔn ˗së ꞊dede ˗mü! Kwa zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ yö ˗së ˈˈpɛpɛ ˈkwa˗ kë ˗ni ˈgü ˈˈdhʋ̈ Zoova ˗ya ˗yö, ˈö˗ ˗dhɛ ꞊bhlëësü. Kwa ˗bha yö ˗bha ˗kë Zoova ˗dhɛ ˗së ˗sü ˈö bhë ˈyaa ˈsü mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha kwa ˗gɔn ˗a ˗wɔn ˈgü ˗sü ˗bha. Kwa ˗bɔ yö ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˗ta ꞊ʒiaan kö ˈkwa˗ ˗zɔn ꞊dhɛ Zoova ˗dhɔ ˗yö kwa ˗kë ˈgbɛ.—Mat. 6:​1-4.

GADÖ

8. ˈMën kë ˈö Izraɛdhö ˈyɔɔ˗ ˗nu ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˗be kö ˗an ˗kɔ ˗yö ʒiö Gadö ꞊suugünën ˗nu ˗gɔ? (ˈWunzüdɔdhɛ 49:19) (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën ˗bha.)

⁸ ˗Bhö ˈWunzüdɔdhɛ 49:19 ˗wo pö. Zakɔbö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ꞊kwaanmɛn ꞊va ˗dho nu Gadö ꞊suugünën ˗nu ˗gɔ. ꞊Taabha kö ˗kwɛ këŋ ꞊plɛ ˗ya ʒiö ˈˈsɛ ˈö kun Zuudɛn ga ˈˈsuee bhë ˗wa ˗nu Gadö ꞊suugünën ˗nu ˗dhɛ. ˗A ˗wɔn ˈgü ˗an ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗wo kun ˗dhɛ ˈö bhë ˈgü, ˗wo ˗nu ˗an ˗gɔ. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈ Gadö ꞊suugünën ˗nu ˗kun ˗a ˈˈpiʋ̈ kö ˈwo ˈto mü, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗tuëë ˗nu waa ˗bhöpë ˗wo ˗kun mü ꞊va. (Nomb. 32:​1, 5) Gadö ꞊suugünën ˗nu ˈgü ˗kun ˈˈgbɩɩ˗. ˗A ˈdhɛ kun ˗së ˈzü ˈyö ˗tɔ ˗wo ˗kun wo ˗zo yö ˗ni ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho wo ˗takun kö ˈwo ˗gblü gɔn wo ˈyɔɔ˗ ˗nu ˈka ˈˈsɛ ˈö˗ nu ˗an ˗dhɛ bhë ˗a ˗wɔn ˈgü. ˗A ˗de ꞊ʒiaan ˗wo wo ˗bha ˈˈsɔdha ˗nu ˗bɔ kö ˗wo Izraɛdhömɛn ˈbha ˗nu ˗takun ˗gblü ˗bha ˗kwɛ ꞊va ˈˈpiʋ̈ ˈˈsɛ ˈˈpian ˈö kun Zuudɛn ˈɲaan˗ ˗pö ˗ʒian ˈka bhë ˗a ˈgü. (Nomb. 32:​16-19) ˗Wo ˗kun ˈdhaŋ bho ˗ni ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗dho wo ˗bha dhebɔ ˗nu waa ˈnën nu ˈwo ˗an ˈto wo ꞊zlöö bhë ˗an ˗takpa. ˗An ˗bha wo ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ ˗sü waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗takun ˗sü ˗wɔn ˈgü, Zoova ˗yö ˈdhuëë˗ ˗kpɔ ˗an ˗bha.—Jos. 22:​1-4.

9. ˈKwa kwa ˗zo yö Zoova ˗dhɛ, ˈwɔn ꞊suu ˗mɛɛn ˗nu ˈkwa dho ˗da ˗an ˗ʒian ˗ta?

⁹ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈKwa˗ pö ˈkwa Zoova ˗dhɔkë ˗kplawo ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, kwa dua ˗mü kö ˈkwa ˈdhaŋ˗ bho ˗a ˈˈdhiʋ̈ ˈˈtʋ̈ŋ ꞊gban ˈgü. (Ps. 37:3) ꞊Dɛɛ mɛn ˗vadhɛ ˗wo wo ˗bha ˈdhaŋ˗ ˗bho Zoova ˈˈdhiʋ̈ ˗sü ˗zɔn wo ˗kɔ ˗da kwa ˗bha ˈkɔ dɔ ˗sü ˈgü ˗sü, ˗dho ˗dhɛ ˈö ˗zlanwopömɛn ˗nu ˈwaa˗ ˗bha ꞊va ˗a ˈgü ˗sü waa yö ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu kë ˗sü ˈka. ˗Wa ˗kë ˈˈdhʋ̈, ˈyö sü ꞊dhɛ ˗wa ˈwɔn ˗dɔ ˈkpakpadhö ꞊dhɛ Zoova ˗dho ö ˗zokë wo ˈˈpiʋ̈ ˗kplawo.—Ps. 23:1.

ASƐƐ

10. ˈMën Asɛɛ ꞊suugünën ˗nu ˈti ˈˈwɩ ˗a kë ˗sü ˗bha? (ˈWunzüdɔdhɛ 49:20) (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën ˗bha.)

¹⁰ ˗Bhö ˈWunzüdɔdhɛ 49:20 ˗wo pö. Zakɔbö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Asɛɛ ꞊suugünën ˗nu ˗dho kë ꞊nɔɔnmɛn ˗nu ˈka. Pë ꞊dede ˈö kë ˈyö bhë. Asɛɛ ꞊suugünën ˗nu ˗bha ˈˈsɛ ˈˈpian ˗kun pëdhidhɛ ꞊dede ˈka. (Deut. 33:24) ˗A ˈˈsɛ ˗yö ˗kun ꞊weeyi ˈka ꞊klöö˗, ˈö kun ˈpö ˈˈyitagɔ ˗nu ˗duɛɛ ˈö Sidɔn bhë ˗a ˈˈsuee. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈ Asɛɛ ꞊suugünën ˗nu ˗kɔ ˈti ˗mɔn Kanaan ˗mɛn ˗nu ˗bho ˈˈsɛ ˈö bhë ˗a ˈgü ˗sü ˗bha. (Juges 1:​31, 32) ˗Wo ˗kun ꞊nɔɔnmɛn ˗nu ˈka, ˈö go mü ˈzü ˈö Kanaan ˗mɛn ˗nu ˗wo ˗an ˗blü ˈwɔnyaakësü ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, Asɛɛ ꞊suugünën ˗nu ˗kɔ ˗yö ˗zɔɔ Zoova ˗dhɔkësü ˈka. ˗A ˈwɔnzuan ˈnën ˗tɔ ˗dhɛ ˈö zakanmɛn Badhakö ˗ya pö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dhɛ ꞊dhɛ ˗wo nu wo ˗dhɛ kö ˈwo ˗gblü gɔn Kanaan ˗mɛn ˗nu ˈka bhë, Asɛɛ ꞊suugünën ˗nu ˗wo ˗kɔ. ˗A ˗wɔn ˈgü, ˈˈdhabhliwɔn ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗kë ˈö Izraɛdhömɛn ˗nu ˗takun «Megido ˈˈyi ˗nu ˈˈsuee» bhë, ˗wo ˈti ˗kpan ˗a ˗bha. (Juges 5:​19-21) ˈDhɛ ˗gblü ˗yö dhi Badhakö waa Debodha ˗an ˗gɔ ˗wo ˈˈtan ˗bho ˈwo˗ pö: «Asɛɛ ˗kun ˗ya ˗sü ˈka ꞊wëëyi ˈˈkpɔnŋ ˈˈdhiʋ̈ ˈö ˈyaa kun yö ˈbha kë ˗ni ˈgü.» ˈˈTan ˗wo ˈö bhë ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈlëë dɔ Asɛɛ ꞊suugünën ˗nu ˗bha.—Juges 5:17.

11. ˈMën kë ˈö kwa dua ˈdhö ˗mü kö ˈwëëga yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ?

¹¹ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ kö pë ˗së ˈö kwa ˗gɔ bhë ˈkwa˗ nu Zoova ˗dhɛ. Kwa˗ pö ˈkwa˗ kë ˈˈdhʋ̈, ˗kwa ˈˈkan ˈˈkpɔnŋtaamɛn ˗nu ˗zotakɔ ˈö ˗kë ꞊dhɛ ˈwëëga ˈnën ˗tɔ pë ˗wɔngbɩɩsü ˈö mɛn ˗bha ˗tosɛta ˈgü bhë, ˗a ˗bha. (Prov. 18:11) ˗Kwa pë ˈˈpɛpɛ kë kö ˈwëëga yö ˗kɔ ˗së ˗yö kë kwa ˗gɔ. (Eccl. 7:12; Ebl. 13:5) ˈKwaa ˈˈpiʋ̈ kö ˈkwa kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ waa kwa ꞊faan shiʋ̈ˈˈ pë ˗nu ˈö kwa ˗bhawɔn ˈyaa ˗an ˗bha ꞊dedewo bhë ˗an mɛɛnˈˈ ˗sü ˗bha. Kwa˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊ʒiaan kö ˈkwa kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ waa kwa ꞊faan ˗nu nu Zoova ˗dhɛ, ˈö ˈkwa kwa ˗zo yö ꞊dhɛ kwa ˗dho ˗tosɛta ˗së ꞊dede kë ˗dhɛkpaɔ dhiʋ̈ˈˈ ˈgü.—Ps. 4:8.

NƐFÜTADHI

12. ˈDhuëë˗ ˈö Zakɔbö ˗ya kpɔ Nɛfütadhi ˗bha bhë, ˗yö ˗yökodhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (ˈWunzüdɔdhɛ 49:21) (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën ˗bha.)

¹² ˗Bhö ˈWunzüdɔdhɛ 49:21 ˗wo pö, NWT. Zakɔbö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Nɛfütadhi ˗dho «˗wo ˗sɛŋbɔ ˗nu» pö. ˗Wo ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo ˗kë ꞊dhɛ ˗wo ˈö Yesu ˗ya pö ö ˗bha ˗zlanwopösü ˈgü bhë ˗a ˈdhö. Yesu ˗kun ꞊klaŋgɔmɛn ˗së ˈka. Kapɛɛnaɔmö ˗pö ˈö kun Nɛfütadhi ˈˈkwipö ˈka bhë, Yesu ˗kun ˗a ˗dhɛ ˗ni ˈgü «ö ˗gɔ ˈplöö.» (Mat. 4:13; 9:1; Zan 7:46) Izai ˗ya ˗pö Yesu ˗bha ꞊dhɛ Zabilɔn ꞊suugünën ˗nu waa Nɛfütadhi ˗bha ˗nu ˗wo ˗dho «˗kpan ˈˈwo ˈbhü ˈkpii˗ ˗bha.» (Is. 9:​1, 2) Yesu ˗yö mɛn ˗nu ꞊klaŋkë ˗ni ˈgü ˗yö ˗kë ꞊dhɛ «˗dhɛpuudhɛ ꞊dede ˈö ˗dhɛ ˗pʋ mɛn ꞊suu ꞊gban ˗ta» ˗a ˈdhö.—Zan 1:9.

13. Kwa ˗dho ˗a ˈwɔn dɔ ꞊dhɛ kwa ˈˈdhiwo ˗nu ˗wo Zoova ˗dhɛ ˗së ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹³ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Dhiaŋ ˈkwa˗ zë waa ˗kɔ ˈkwa˗ zë ˗a ˈka bhë ˗an ˗wɔn ˗yö Zoova ˗gɔ ˈˈgbɩɩ˗. ˈDhɛ ˈˈdhʋ̈, kwa ˗dho «˗wo ˗sɛŋbɔ ˗nu» ˈwo Zoova ˗dhɛ ˗së ˗an pö ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? ˗A ˗blɛɛsü ˈnën ˗tɔ kwa dua ˗mü kö ˈkwa gagade pö. (Ps. 15:​1, 2) ˗Ya ˈgo mü ˗kwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ꞊faanmën ˗an ˈˈnuɛ bho ˗sü ˈka ˈwɔn ˗së ˈwo˗ ˗kë ˗a ˗bha, ˈkwa kwa bo ˈwɔn ˗nu ˈwo zë ˗an ˗gɔ ˗an ˗dhiaŋzë ˗sü ɛɛnˈˈ ˗an ˗wɔn ˗da mɛn ˗nu ˗dhɛ ˗sü ˈka. (Efɛ. 4:29) Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö ˈkwa dhiaŋ züdɔ mɛn ˗nu ˈˈpiʋ̈ ˗sü ꞊draan, kë ˈˈdhʋ̈ kö ˈkwa Zoova ˗wɔn blɛɛˈˈ ˗an˗dhɛ.

ZOZƐFÖ

14. ˈDhuëë˗ ˈö Zakɔbö ˗ya kpɔ Zozɛfö ˗bha bhë, ˗yö ˗yökodhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (ˈWunzüdɔdhɛ 49:​22, 26) (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën ˗bha.)

¹⁴ ˗Bhö ˈWunzüdɔdhɛ 49:​22, 26 ˗wo pö. Zakɔbö ˗yö ˗kun ˈˈgɔɔgɔ ö gbö Zozɛfö ˗wɔn ˈgü. Zoova ˗yö Zozɛfö ˗kë ö «dheebhang ˗nu ˗gɔmɛ ˈka» ˈö yö ˗së dɔ ˗a ˗kɔ ˈka. Zakɔbö ˗yö Zozɛfö ˗dhɛ «bha ˗dhü [ . . . ] ˗gbeng.» Zakɔbö ˈnën ˗tɔ ˈdhü, ˈö˗ gbö Zozɛfö ˗yö ˗kë ˗a ˗gbe ˈka. Zozɛfö ˗kun Zakɔbö waa ö ˗bha dhebɔ dhɔɔbhaasü Dhashɛdhö ˗an gbö ˗blɛɛsü ˈka. Zakɔbö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Zozɛfö ˗dho ˈkɛnpë ˈö dɔ ˈnën ˗blɛɛsü Dhubɛn dua ˈka ˗be bhë ˗a ˈsü. (ˈWun. 48:​5, 6; 1 Chron. 5:​1, 2) ˈWɔn ˈö bhë ˗yö ˗yökodhiʋ̈ Zozɛfö ꞊suugünën Eflaimö waa Manase ˗an ˗bha. Eflaimö waa Manase ˗wo wo ˗bha ˈkɛnpë ꞊slɔɔ ꞊dhɛ Izraɛdhömɛn ˗nu ˈdhɛ ˈwo to ˗an ˈdhö ˈpö.—ˈWun. 49:25; Jos. 14:4.

15. ˈDhɛ ˈwo ˗wɔn yaa ˗kë Zozɛfö ˈka, ˈmën ˗kë?

¹⁵ Zakɔbö ˗ya ˗pö ˈzü Zozɛfö ˗bha ꞊dhɛ «˗wo ꞊saaga ˗zuö ˗a ˈˈpiʋ̈, ˈwo˗ ˗san zë.» (ˈWun. 49:​23, NWT) ˗Yö ˗kun ˈˈwɩ ˗ni ˈgü Zozɛfö ꞊dhegblü ˗nu ˈwo kun ꞊drëë˗ kë ˗ni ˈgü ˗a ˗bha ˈö ˈwo saanˈˈ ꞊dede ˗wɔ ˗a ˗ta bhë ˗an ˈka. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈, Zozɛfö ˈti˗ ˗wɔn ˈkun ö ˗zo ˈˈpiʋ̈ ö ꞊dhegblü ˗nu ɛɛnˈˈ Zoova ˗bha. ˗A ˗wɔn ˈgü, Zakɔbö ˗ya ˗pö: «[Zozɛfö] kë˗ ˗kun ˈˈgbɩɩ˗, ˈö˗ ˗kɔ ˈyii ꞊zɔɔ ö ˗bha ˈsɔɔ˗ [ɛɛnˈˈ ˈsɛɛga] ˗bha tongtongdhö.» (ˈWun. 49:24) Zozɛfö ˗kun ö ˗zo yö ˗ni ˈgü Zoova ˗dhɛ ˈˈtʋ̈ŋ ˈˈgbɩɩ˗ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗a ˈgü. ˗Ya ˗kë ˈö ö ꞊dhegblü ˗nu ˗bhawɔn to, ˈö ˈˈgblʋ̈së ˗kë ˗an ˈka. (ˈWun. 47:​11, 12) ˈWɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈwo bhë ˗wo Zozɛfö ˗kë mɛn ˗tiaandhö ˈka. (Ps. 105:​17-19) Zoova ˗yö ˗bɔ ˗a ˗ta ˈö ˈˈdhabhliwɔn ˗nu ˗kë.

16. ˈKwa kë ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˈgü, kwa ˗dho ˈto Zozɛfö ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

¹⁶ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? Kwa dua ˈyaa ˗mü kö ˈkwa kwa ꞊kwaa ˈgüdandhe ˗nu ˗zü ˗wo ˈkwa ˈˈkan Zoova ɛɛnˈˈ kwa ꞊dhegblü ˗nu ˗bha. Kwa ˗zo ˈya ˗dho bhɔ ꞊dhɛ Zoova ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö bɔ ˈˈklʋʋbhɔdhe ˗nu ˗ta ˈö kwa ꞊klaŋkë. (Ebl. 12:7) ꞊Klaŋ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˗yö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun kö ˈkwa ˈˈklʋʋsë ˗nu ˈwo ˗kë ꞊dhɛ mɛn ˗bhawɔntosü waa mɛn ˗nu ˗wëëzësü ˗nu ˈdhö bhë, ˗an ꞊draan. (Ebl. 12:11) ꞊Dhɛ Zozɛfö ˈdhö ˈpö, Zoova ˗dho ˈdhuëë˗ ˈkpɔ kwa ˗ bha ˈwɔn ˈˈgbɩɩ˗ ˗nu ˗kun kwa ˗bha ˗sü ˗wɔn ˈgü.

BƐNZAMƐN

17. ˈDhuëë˗ ˈö Zakɔbö ˗ya kpɔ Bɛnzamɛn ˗bha bhë, ˗yö ˗yökodhiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ? (ˈWunzüdɔdhɛ 49:27) (Kpɔɔˈˈ ˈzü ˈkɔnën ˗bha.)

¹⁷ ˗Bhö ˈWunzüdɔdhɛ 49:27 ˗wo pö. Zakɔbö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ Bɛnzamɛn ˗dho dɔ ˈkozëdhɛ ˈka ꞊dhɛ ˗tɔn ˈˈpiʋ̈ ˗gbɛn ˈdhö. (Juges 20:​15, 16; 1 Chron. 12:2) Saidhö ˈö kun ˗gblüdë ˗blɛɛsü ˈka Izraɛdhö bhë ˗yö ˗kun Bɛnzamɛn ꞊suugünën ˈka. ˗Yö ˗gblü ˗gɔn Fidhitɛn ˗nu ˈka ˗zogbandhe ˈka. (1 Sam. 9:​15-17, 21) ˈDhɛ ˗kwɛ ꞊va ˗yö ˗ʒiö ꞊taabha, ˗gblüdhe Ɛstɛɛ waa Madoshe ˈwo kun Bɛnzamɛn ꞊suugünën ˗nu ˈka ˈpö bhë ˗wo Izraɛdhömɛn ˗nu ˗dha ga ˗gɔ.—Est. 2:​5-7; 8:3; 10:3.

18. Kwa ˗dho ˈto Bɛnzamɛn ꞊suugünën ˗nu ˗bha ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈ ˗kɔ ˗kë ˗dhɛ?

¹⁸ ˗Gleŋ ˗mɛɛn ˈö˗ ˗da kwa ˗bha? ˈDhɛ Bɛnzamɛn ꞊suugünën Saidhö ˗kë ˗gblüdë ˈka, ˈyaa za ˈgü ꞊dhɛ ˗yö ˗kë ˗an ꞊dhegblü ˗nu ˗dhɛ ˗së. ˈKö ˗kë ˈˈdhʋ̈ ˈdhɛ Zoova ˗yö ö ˗kɔ ˗yɛ Davi ˈö ˗kë Zuda ꞊suugünën ˈka bhë ˗a ˗bha kö ˗yö kë ˗gblüdë ˈka, Bɛnzamɛn ꞊suugünën ˗nu ˗wo wo ˗kɔ ˗ya ˗a ˗gɔ. (2 Sam. 3:​17-19) ꞊Taabha kö ˗kwɛ ˗nu ˗wa ʒiö, Izraɛdhö ˈˈsɛgɔ ˗kɔŋ do ˗wo ˗gban Zuda ꞊suugünën ˗nu ˗gɔ. Bɛnzamɛn ꞊suugünën ˗nu ˗zë ˗wo ˗to ˗klu ˗sü ˈka Zuda waa ˗gblüdë ˈö go Davi ˗bha ˈkɔɔ bhë ˗an ˗bha. (1 Rois 11:​31, 32; 12:​19, 21) ꞊Dɛɛ ˈpö, kwa dua ˗mü kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˗ya mɛn ˗nu ˈö Zoova ˗yö ˗an ˗ya kö ˗wo ˈˈdhiʋ̈sü kwa ˈka bhë ˗an ˗gɔ.—1 Tes. 5:12.

19. ˈWɔn ˗së ˗mɛɛn ˈkwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa˗ ꞊slɔɔ Zakɔbö ˗wo ˗totaabhasü ˈgü?

¹⁹ Kwa ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈkwa ˈwɔn ˗së ꞊slɔɔ Zakɔbö ˗wo ˗totaabhasü ˈgü. ˗Kɔ ˈö yö ˗a ˈka ˈko ˈˈdhiʋ̈ bhë ˈkwa kwa ˗zota ˗a ˈgü, ˗yö ˗ga kwa ˈgü ꞊dhɛ Zoova ˗wo ˈyaa ˈto ˈˈshia˗. ˈDhuëë˗ ˗nu ˈö Zakɔbö ꞊suugünën ˗nu ˗wa ꞊slɔɔ ˈpö ˈkwa ˗an ˗ga, ˈpë ˈkwa dho ˗a kë kö kwa ˈˈdhiaa ˗yö kë Zoova ˈgü bhë kwa ˗dho ˗a dɔ.