Pë ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu wo ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha ˗a ꞊bhlëë ˗ya ˗sü: Biblö ˗dho kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ?

«Pë dosɛnŋ ˈö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö nu ˗dhikodhɛ ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗nu ꞊zinŋ ˈgü ˈyö ˗tɔ ˗we pë ˈö mɛn ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈö˗ ˗kë ˗a ˗bha ˗sü.»—˗Kwɛ 1995, UNESCO Declaration of Principles on Tolerance.

ˈˈWɩ ˗sü ˈö ˈwɔn ꞊gban ˈgü, ˗ya ˗kë ˈö mɛn ˗nu ˈwaa wo ˈko ꞊bhlëë ˗ya, ˈö ˈwo ˗ya wo ˈko ˗san ˈka. ˈYö ˈko ꞊bhlëë ꞊shiö ˗sü waa ˈkosan ˗nu ˗wa ˗da kwa zuʋ̈ˈˈ ˈˈpiʋ̈, ˗wo ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈwo˗ ˗kë ˈö kwa ˈˈdhiwo ˗yö kë ˈya˗, ˈö ˈkwa mɛn ˗nu zë ˈgü, ˈgo mü ˈzü ˈö ˈkwa ˗kë ˈˈvaanvan.

ˈˈKɛɛ pë ˈö ˈwo˗ ˗dhɛ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ɛɛnˈˈ ˈwɔn kë ˗kɔ ꞊bhlëë ˗ya ˗sü bhë, mɛn ꞊gban ˗wo ˈyaa˗ ˈgü do. Mɛn ˈbha ˗nu ˗bhaa ˈgü mɛn ˈö pë ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu wo ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha ˗a ꞊bhlëë ˗ya, ˗a dua ˗mü kö ˗yö ˈˈwɩ ˈˈtakɔ waa ˈwɔn kë ˗kɔ suu ꞊gban ˗bha. Mɛn ˈˈwɛɛ ˈbha ˗nu ˈö ˗an ˗bha ˈwɔn yö ˗kɔ ˗yö ˗gban Biblö ˗ta, wo ˗zë ˗wa ˗pö ꞊dhɛ mɛn ˈö pë ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu wo ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha ˗a ꞊bhlëë ˗ya, ˗yö ö ˗kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗zü ˈö ˈwo wo ˗kɔ ˗yɛ pë ˈö ˗an ˗dhɛ ˗së waa pë ˗nu ˈwo ˗dho wo ˗zoyö ˗an ˗dhɛ ˗an ˗bha, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗a pë ˗nu ˈwo ˈˈdhʋ̈ ˈwaa yö ˗zë ˗a ˗dhɛ ˗së.

Biblö ꞊mɔɔn˗ ˗bha ˈö kwa ˗takun ˗kɔ ˗kë ꞊dhɛ kö pë ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu wo ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha kwa ˗bha ˈˈtʋ̈ŋ yö˗ ˈgü, ˈkwa˗ ꞊bhlëë ˗ya?

Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo˗ ˗zɔn ꞊dhɛ kwa dua ˗mü kö pë ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈwo ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha ˈkwa˗ ꞊bhlëë ˗ya

Biblö ˗yö kwa ꞊faan ˗mën kö pë ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu wo ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha, ˈkwa˗ ꞊bhlëë ˗ya. ˗Ya ˗pö: « ˗Ka kë dhɔngdhɔngsü, kaa˗ ˗kë dhɔngsü ˗sü bha ˗yö mɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˗zʋ ˈkun.» (Fidhipö 4:5) Biblö ˗yö kwa ꞊faan ˗dɔ kö ˈkwa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈkun ˗së, ˈkwa˗ ˗an ꞊bhlëë ˗ya, ˈgo mü ˈzü ˈkwa kë ˗an ˈˈpiʋ̈ ˈˈlëëlë. Mɛn ˗nu ˈwo ˗dhioo ˈö bhë ˗a ˗ya ꞊bhlëë ˈgü, ˗wo wo ˗kwaa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗zü kö ˗kɔ ˈö ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo ˈˈta ˈsü ˗a ˈka, ˗wo ˈˈta ˗a ˈka, ˈkö ˗kë ꞊dhɛ ˗a ˈˈtakɔ ˈö ˈˈdhʋ̈ ˈyaa wo ˗zë ˗an ˗dhɛ ˗së.

ˈˈKɛɛ Biblö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˗yö ˈtɔŋ˗ ˈö ˗gban ˈˈtakɔ ˗së ˗bha bhë, ˗a ˗ya ˗sü ˈka mɛnbhɩɩdhe ˗bha ˈka. ˗Ya ˗pö: «Mɛnbhɩɩdhe, ˈpë ˗së ü ˗bha ˈka, [˗Zlan] ꞊yaa˗ pö ü ˗dhɛ.» (Michée 6:8) ˗Yö pë ˈö ˗Zlan ˈö˗ pö mɛnbhɩɩdhe ˗nu ˗dhɛ kö ˗yö ˗an ˗takun ˗tosɛta ˗sëdhɛ ꞊dede yö ˗sü ˗bha bhë, ˗a ˗zɔn.—Isaïe 48:17, 18.

˗Zlan ˈyii˗ pö ˈkwa za dɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha. Biblö ˗ya ˗pö: «˗Zlan dosɛn ˈkpaan ˈyö tɔɔ tɔng ˗nu mɛ ˗dhë ˗mɛ; yö ꞊nɛ ˈö mɛ ˗bha za ˗kan; [...] ꞊Ya kë ˈdhö kö dö ˗mü ü ˈka ˈü za dɔ ü ˗ya ˈyɔɔ ˗bha ˗ɛ? (Zakö 4:12, NTBL) ˗Zlan ˗yö ö ˗kwaa kwa ˗zü kö ˗potaadhe ˈö kwa ˗gɔ bhë ˈkwa˗ ˈsü kö ˈkwa kwa ˗kɔ ˈˈyɛ pë ˈkwa˗ ˈˈpiʋ̈ ˈkwa˗ kë, ˗a ˗bha. ˈYö ˗a pë ˈˈpɛpɛ ˈö ˗dho ˈgo ˗a ˈgü, ˗yö ˗dho ˈsü kwa ꞊nën kwa ˗bha.—Deutéronome 30:19.

Pë ˈö Biblö ˗ya pö ˈö ˗gban ˈko ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˗bha

Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ «mɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ꞊bhlëë ˗yö kë k[w]a ˗gɔ.» (1 Piɛdhö 2:17) Mɛn ˗nu ˈö ˈwo ˗Zlan ˗bha ˈtɔŋ˗ ˈö ˗gban ˈˈtakɔ ˗së ˗bha ˗a kun, mɛn ˗nu ˗wo ˗kë ˗zlanwo suu ˈˈoo ˗su ˈgü ɛɛn ˗wo wo ˗kɔ ˗yɛ ˗tosɛta kë ˗kɔ suu ˈˈoo ˗su ˗bha, ˗wo mɛn ꞊gban ꞊bhlëë ˗ya. (Dhukö 6:31) ˈˈKɛɛ ˗a ˗gɛn ˈyaa ˈnën ˗tɔ ꞊dhɛ mɛn ˗nu ˈö ˈwo ˈˈta sü Biblö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗ta ˗wo ˗we pë ˈˈpɛpɛ ˈö mɛn ˗nu ˗wa pö ɛɛnˈˈ ˗wo wo ˗zoyö ˗a ˗dhɛ, ɛɛnˈˈ ˈzü ˈö ˈwo ˗da ˗a ˗ʒian ˗ta, ˗a ˗bha. ˗Wo ˗ʒiö ˗kɔ ˈö Yesu ˗yö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˈkun ˗a ˈka, ˗a ˈwɔnzuan ˈˈpiʋ̈. ˈWaa mɛn ˗nu ˗wëëdhɛbho ɛɛnˈˈ ˗an ꞊bhlëë ꞊shiö.

˗A ˈwɔnzuan ꞊nɛɛn: ˗Dhɛkpaɔyi do ˈbha ˈka, Yesu ˗yö ˗kpan dhebɔnën do ˈö kun ˗zlanwo ˈö ˈyaa Yesu ˗dhɛ ˗së ˗a ˈgü, ˗a ˗bha. Dhebɔnën ˈö bhë waa mɛn ˈbha ˈö ˈyaa kun ˗a ꞊gɔn ˈka, ˗wo ˗kun ˗tosɛta kë ˗ni ˈgü ˈˈkwëë. ˗Tosɛta kë ˗kɔ suu ˈö bhë, ˗a ˗dhɔ ˈyaa Yesu kë, ˈˈkɛɛ ˗yö dhiaŋ ˗zë dhebɔnën bhë ˗a ˗dhɛ, ˗a ꞊bhlëë ˈgü.—Zan 4:9, 17-24.

꞊Dhɛ Yesu ˈdhö, kletiɛn ˗nu ˗wo baaˈˈ ˗sü ˈka kö ˗wo wo ˗bha ˗zoyödhe ˗ta ˈˈpʋ mɛn ˗nu ˈö ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo wo ˈˈtʋ ˈto ˗an ˗bha ˗an ˗dhɛ. ˈˈKɛɛ ˗wa ˗ta ˗pʋ mɛn ˗nu «꞊bhlëë ˈgü.» (1 Piɛdhö 3:15) Biblö ˗ya ˗pö kletiɛn ˗nu ˈwa ˈdho ˈˈflɔsɩ ˗wɔ mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗ta kö ˗an ˗bha ˗zoyödhe ˗yö kë do. ˗Ya ˗pö «˗a ˗dhɛ ˈyaa˗ ˗bha kö [Yesu] ˗bha yëkëmɛ ˗zë ˗yö ˈˈdhinaa ˈma, ˈˈkɛɛ ˗a ˗dhɛa ˗bha ꞊dhɛ ˗a ˗bha ˈˈklʋsëdhɛ ꞊në ˗yö mɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈˈyan ˗ma kun.»—2 Timote 2:24.

Pë ˈö Biblö ˗ya pö ˈö ˗gban ˈkosan ˗bha

Biblö ˗ya ˗pö ‹ˈkwa kwa ˈgü dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö kwaa˗ mɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ kwa kë ˈflëë˗ ˈgü kwa ˈko ˈˈpiʋ̈› (Eblö 12:14) ˗Dhikodhɛ mɛɛnˈˈ ˗mɛn ˈyaa ˗ya mɛn ˗nu ˗san ˈka. ˗Yö ö ˈgü ˗dɔ ˈˈgbɩɩ˗ kö waa mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗wo ˗tosɛta kë ˗dhikodhɛ ˈgü. ˈˈKɛɛ ˈyaa ö ꞊kwaa ö ˗bha ˈtɔŋ˗ ˗nu ˗zü ˗a ˗wɔn ˈgü. (Matiö 5:9) ꞊Iin, Biblö ˗yö kletiɛn ˗nu ꞊faan ˗mën kö ˗wo ˗dhɔ ˗zɔn wo ˈyɔɔ˗ ˗nu ˗dhɛ, ˗gblüsëdhɛ ˗kë mɛn ˗nu ˈö ˈwo ˗an ˗wëëdhɛ bho, ˗an ˈka ˗sü ˈka.—Matiö 5:44.

Gagade ˈö ˈdhö, ˈyö ˗tɔ Biblö ˗ya ˗pö ꞊dhɛ ˈwɔn kë ˗kɔ ˗nu ˈö ˈwo ꞊bhlëë bho mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu ˗bha ɛɛnˈˈ ˈö ˈwo pë ˈˈdhiʋ̈˗ ˗kë mɛn ˗nu ˈka, ˗an «˗san» ɛɛnˈˈ ˗an «˗ɲëënŋ» ˗yö ˗Zlan ˗kë. (Proverbes 6:16-19) ˈˈKɛɛ ˗wo kpö ˈö ˗kë «˗san» ˈka ˈö Biblö ˈˈɲan ˈö bhë ˗a ˈgü, ˗yö ˗gban ˈwɔn kë ˗kɔ yaa ˗nu ˗bha ˗san ˗bha mɛn kë ˗sü ꞊dede ˗bha. Biblö ˗ya ˗zɔn ꞊dhɛ ˗Zlan ˗ya ˈˈpiʋ̈ kö ˗yö mɛn ˗nu ˈwo˗ ˈˈpiʋ̈ kö ˗wo wo ˗bha ˗tosɛta kë ˗kɔ bho ˈˈgblʋʋ kö ˗yö ˗bɛ ˗a ˗bhaa ˗bha, ˗an ˗bhawɔn ˈto.—Isaïe 55:7.

Biblö ˈˈɲan ˗nu ˈwo ˗gban pë ˈö mɛn ˈˈwɛɛ ˗nu wo ˗kɔ ˗yɛ ˗a ˗bha ˗a ꞊bhlëë ˗ya ˗sü waa mɛn ꞊bhlëë ˗ya ˗sü ˗nu ˗bha

Titö 3:2: «˗Wo kë dhɔngsü mɛ ꞊gban ˈˈpɛpɛ ˈˈpiʋ̈, kö ˗wo mɛ ꞊gban ꞊bhlëë ˗ya ˗kpɛakpɛawo.»

Matiö 7:12: «Pë ˈˈpɛpɛ ˈka˗ ˈˈpiʋ̈ ꞊dhɛ mɛ ˗nu ˗wa kë ka ˗dhɛ bha, ˗kaa kë˗ ˗nu ˗dhɛ ˈpö.»

Josué 24:15: «Ka ꞊dede ˈmɛn ˈö ˈka ˗dho ˗a ˗dhɔkë ꞊dɛɛ, ˗ka ka ˗kɔ ˈˈyɛ ˗a ˗bha.»

Këwɔn ˗nu 10:34: «˗Zlan ˈyaa mɛ ˗zë ˈgü kë.»

Habacuc 1:12, 13: «[˗Zlan] ˈyaa ꞊mɔɔn˗ ˗bha kö ˗yö ö ˈˈɲan ta ˈwɔn yaa ˗ta.»

Wlɔmö 12:19: «˗Kaa ˈto ˈˈdhʋ̈ kö ˗Zlan ꞊në ˗yö ka bhlɔɔ bho. ˗A ˈklɔɔ˗ ˗mü ꞊dhɛ ˗yö ˗bɛn zë ˗sü ˈka˗ ˗gɔ ˈsëëdhɛ ˈgü ꞊dhɛ: ‹Mang [Zoovaa] ˗mɛ ˈa ka Dëmɛ ˈka bha ma ꞊në ˈa˗ pö: Mɛ bhlɔɔ bho ˗sü ˗yö ma ꞊në n ˗gɔ, ma ꞊në ˈa ˈwɔn ˗bho mɛ ˈgü ˗mɛ ˈka.›»

Zoova ˈyii˗ pö ˈkwa kwa ˗de bhlɔɔ bho. ˗Yö ˗dho ˗a kë kö mɛn ˗nu ˈö ˈwɔn dua ˈdhö ˗mü kö ˗yö bho ˗an ˈgü, ˗yö bho ˗an ˈgü ˈˈtʋ̈ŋ ˈö yöö ꞊dede ˈö˗ ˗ya, ˗a ˈka. ˈBha˗ pö ˈü˗ ˈbha ˈgüman, ˗bhö ˈwɔn ˗gɔ « Y aura-t-il un jour la justice dans le monde ? » ˗wo pö.