mustafahacalaki/DigitalVision Vectors via Getty Images
YƐ KAARA VELAA!
Komputare Ba Naŋ Maale Aŋ Teɛre Yɛlɛ A Kyɛ Erɛ A Yɛlɛ Aŋa Nensaaleba—A Yelbaŋ Ŋa Na Toɔ̃ Soŋɛɛ Nensaaleba Kyɛbee A Na Wanɛɛ Toɔrɔ Ba Zuŋ?—Wala Ka A Baabole Yeli?
A ba kɔɔre, a donɛɛ wedeɛreba, science noba, ane noba naŋ baŋ komputa yɛlɛ yaga yeleeŋ ka, a komputare na baŋ maale aŋ maŋ teɛrɛ a kyɛ erɛ a yɛlɛ aŋa nensaaleba na na vɛmeŋ ka te nyɛ nimitɔɔre gaabo yaga. Kyɛ, yɛlɛ naŋ dɔɔnɔ ba yaga la ka, noba na baŋ de la a yelbaŋ ŋa tonɔ neŋ toma sori naŋ ba seŋ neŋ poɔŋ.
“A komputare ŋa baŋ maale ŋa eɛ tontoŋ boma naŋ soma yaga zaa, a na baŋ vɛmeŋ ka noba taa zeŋ laafeɛ . . . Kyɛ, a komputare ŋa na baŋ vɛmeŋ ka noba ba lɛ taa gomeŋɛ, a sãã apoɔsoe na ba naŋ taa, a iri ba yelsɔglɔ yi ka noba baŋ. A na baŋ lɛ vɛmeŋ ka a e kpeɛŋaa ko noba ka ba taa sagediibu ane dɛlebo a ko yelka N yeli naaŋ yeltaree poɔŋ.”—Kamala Harris, United States paaloŋ vice president, May 4, 2023.
Dr. Frederik Federspiel la a donɛɛ zaa dɔktare ane baaloŋ sanneba laŋnoɔre na wedeɛrɛ. A dɔktare neŋ a baaloŋ sanneba ŋa zaa da laŋ la taa a sɛge gane kaŋa baŋ boɔlɔ BMJ Global Health,a ba da iree a gane ŋa May 9, 2023. Ŋaaŋ baŋ da sɛge eŋ a gane poɔŋ: “Yelmeŋɛ la, a komputare ŋa na baŋ soŋeŋ ka ba de baaloŋ saŋ naŋ soma yaga a korɔ noba, kyɛ a na baŋ lɛ vɛmeŋ ka baaloŋ ane sukyiridɔŋ kpɛ noba.”
“Noba piili tuuree a komputare ŋa eŋɛŋ kyɛ derɛ duoro naŋ e zirii toɔlɔ korɔ noba. A koŋ kɔɔre, a komputare ŋa na vɛmeŋ ka noba toma yi ba nuureŋ. Noba naŋ maŋ de komputare tonɔ neŋ toma zoree dabeɛ̃ ka, nendaare kaŋa, a komputare ŋa na de la toɔrɔ naŋ e kpoŋ waneŋ nensaaleba zuŋ.”—The New York Times, May 1, 2023.
Aseŋ ka te di kannyiri a kyɛnlɛ, wagre naŋ gɛrɛ poɔŋ na te na wa nyɛŋ ka a komputare ŋa baŋ maale ka a maŋ teɛrɛ a kyɛ erɛ yɛlɛ aŋa nensaaleba na soŋɛɛ noba, kyɛbee ka a na de la toɔrɔ waneŋ noba zuŋ. Wala ka a Baabole yeli?
Bonso ka nensaaleba yel-eree maŋ vɛŋ teŋ ba taa gomeŋɛ?
Nensaaleba maŋ maalɛɛ boma a boɔrɔ ka ba de a sonnɔ ba taaba, a kyɛ ta vɛŋ ka toɔrɔ wa ba zuŋ. Kyɛ a Baabole vɛŋɛɛŋ teŋ ba ka nensaaleba koŋ toɔ̃ baŋ a yɛlɛ ŋa te baare.
1. Haali ka nobaŋ taa poteɛre sonne, kyɛ baŋ koŋ toɔ̃ baŋ te baare lɛ ba gbɛ-deree naŋ na baŋ de toɔrɔ waneŋ noba zuŋ aseŋ.
“Sori kaŋa bebeŋ a maŋ waa ŋa o naŋ soma nensaalaa nimitɔɔreŋ, kyɛ o maŋ te baarɛɛ kũũ poɔŋ.”—Yeng Yelibie 14:12.
2. Ka neɛŋ wa maale bonkaŋa baare, o taaba na baŋ de la a bon tonɔ neŋ tonsonne kyɛbee ka ba de erɛ yelfaare.
“Aseŋ ka N [bare N toma] ko neɛ naŋ na wa leɛre N gbɛbɔgriŋ na. Nembuoŋ baŋ ka o na eɛ yɛmbaŋna kyɛbee damboli? Kyɛ o na wa taaɛ soobu kpeɛ̃o boma na zaa maŋ mɔɔ N mɔɔbo zaa a de yɛŋ bɔ ŋmenaa puliŋ na.”—Ikilisiasitiz 2:18, 19.
A Baabole sɛgre ŋa vɛŋɛɛŋ teŋ baŋ ka a fɛrɛɛŋ ka Neɛ naŋ maale te na wulo te sori.
Zie teŋ na baŋ de te menne a dɛle
Neɛ naŋ maale te na eŋɛɛ noɔre ka, o daaŋ koŋ tere sori ka nensaaleba kyɛbee boma ba naŋ maale na sãã a teŋgane kyɛbee nensaaleba zaa.
“A teŋgane na bebeŋ a gɛrɛ wagre naŋ ba taa baaroo.”—Ikilisiasitiz 1:4.
“Sontuuribo na zeŋ la a teŋgane ŋa zuŋ, ba na zeŋ la o zu a gɛrɛ wagre naŋ ba taa baaroo.”—Yieme 37:29.
Neɛ naŋ maale te na maŋ tu la a Baabole eŋɛŋ kyɛ korɔ te sowuli naŋ na baŋ soŋ te ka te taa emmaaroŋ ane nendaare kaŋa naŋ soma. Ka hooŋ boɔrɔ ka ho zanne yɛlɛ yaga a kyaare lɛ a Baabole naŋ yeli, kanne a yelzuri ŋa “Is There a Reliable Guide to a Secure Future? (Yenee Hoŋ Na Baŋ Nyɛ Nendaare Kaŋa Sowuli Hoŋ Na Baŋ Dɛle?)” ane “A Real Hope for a Better Tomorrow (Nendaare Kaŋa Naŋ Soma Teɛretɔ Naŋ Bebe Meŋɛmeŋɛ).”
a Te iree a yɛlɛ ŋa yi gane na Frederik Federspiel, Ruth Mitchell, Asha Asokan, Carlos Umana, ane David McCoy naŋ sɛge na poɔŋ. A gane yelzu naŋ la, “Threats by Artificial Intelligence to Human Health and Human Existence” na poɔŋ teŋ iraa.