Beteledi ba mbata ońola kalat’a longe̱ la kriste̱n n’ebol’a dikalo

© 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania

MADIBE̱DIBE̱ 7-13

M’BWAṄ M’EYAL’A LOBA MINIA 21

Bete̱sedi ba dibie̱ ońola diba le bonam

w03 15/10 4 § 5

Ne̱ni no̱ngo̱ bedomsedi ba dibie̱ e?

Bedomsedi di mano̱ngo̱no̱ na musunga be ná be wanea biso̱ mbeu a ńolo. Minia 21:5 e mome̱le̱ ná: “Dutea na ngiń’ebolo ba matombwane̱, nde pe̱le̱pe̱le̱ e mawana mbo̱lon.” K’eyembilan bekoke̱le̱ bena be to̱ndo̱ne̱ bangame̱n no̱ngo̱ pond’abu bwam obiana ba maba to̱ bane̱. E titi te̱ nika, ke̱ munia ma William Congreve, mulule̱ teata ńa Inglisi nu ta longe̱ o bebotedi ba mbu 1800 mu me̱nde̱ londea babo̱ mo̱ ná: “Moto nu maba to̱ babe̱ na musunga a me̱nde̱ jombwe̱ longe̱ lao le̱se̱.”

g 7/08 7 § 2

Ne̱ni tongwe̱le̱ o diba lao

Lee̱le̱ sibise̱ la ńolo. “[Lo] si bola to̱ lambo ońola diwanje̱ na pula l’edub’ewolo, nde ońola sibise̱ la ńolo mō̱ te̱ a lange nune̱ bonde̱ne̱ buka mo̱me̱ne̱.” (Filipi 2:3) Jita la mitakisan mi mawa nde o diba, ońolana mome to̱ muto ńe kumba a makeka o numa mwenj’ao ńa diba njo̱m o mulopo ma wasa na sibise̱ la ńolo mbadi beno̱ ná ba sangilane̱ myambo. Sibise̱ la ńolo lena longwane̱ bińo̱ o buka ńo̱ng’a sua muka ye̱ke̱i te̱.

w06 15/9 28 § 13

“Bwane̱ munj’ango̱ muńe̱nge̱”

¹³ Nje pe̱ so̱ kwala yete̱na diba le o taka ońola mbadi mome na muto ba mombwane̱le̱no̱ e? Sangilane̱ la myambo di mabaise̱ miwe̱n jita. K’eyembilan ye ná e be̱ ná ba ko̱lo̱ngo̱ne̱ o bolane̱ byala be masengise̱ sese. (Minia 12:18) Ka nje te̱ di kwaledino̱ o jokwa dise̱le̱, nika ńe ná e wana betune̱ bendene̱. Munia ma Bibe̱l mō̱ mu makwala ná: “Ja l’ekombo a ngońa le bwam buka jane̱ mut’a mitango na myambo.” (Minia 21:19) We te̱ muto ńe oteten a be bete̱medi, baise̱ wame̱ne̱ ná, ‘Mo̱ bede̱mo ban be mabola ná mom’am a ńe mba mīla e?’ Bibe̱l e malangwea bome ná: “To̱ndo̱ bito bańu, lo si be̱ babo̱ dibań.” (Kolose 3:19) Yete̱na we nde mome, baise̱ wame̱ne̱ ná, ‘Mo̱ be̱ lam la mulo̱lo̱ko̱ di matute̱le̱ munj’am o wasa eto̱nde̱ wuma epe̱pe̱ e?’ Mbale̱ ńe nde ná, njo̱m to̱ po̱ e titi o sue̱le̱ wite̱ la musonje. Nde bo̱nge̱le̱ te̱ ná ninka lambo lena di bolane̱, njo̱m a bwam so̱ ni o kwalea mo̱.

Misanga ma tiki ma mudī

w05 15/1 17 § 9

Bedinge̱ ba Janea la Loba be matimba londa

⁹ Yesu a titi pe̱ tet’a mot’a benama nu ta nu ja omo̱ń a ese̱l. Tatan ā nde kiṅe̱ ni be̱n ngińa. Bibe̱l e makwalea ońol’ao ka nu nu jai omo̱ń a wo̱si eyemban a bwemba. (Minia 21:31) Bebīsedi 6:2 e makwala ná: “Ombwa! Wo̱si ni masange̱;” “nu nu ta nu ja omo̱ń ao a ta alea dipunga; nde ekoto e ta e bolabe̱ mo̱, na mo̱ a busa ka mubukedi o buka.” O mbata nika, mulo̱nge̱ Myenge David a tili jombwea Yesu ná: “Yehova a masambise̱ itumbu a ngiń’ango̱ etum dinge̱le̱ Sion. O me̱nde̱ janea basingedi bo̱ngo̱.’”—Myenge 110:2.

MADIBE̱DIBE̱ 14-20

M’BWAṄ M’EYAL’A LOBA MINIA 22

Malea ma dibie̱ ońola dibongo la bana

w20.10 27 § 7

Mo̱ bana bo̱ngo̱ ba me̱nde̱ bolea Yehova ke̱ ba mákoka e?

⁷ Bińo̱ le te̱ babaedi bena ba be̱n ńo̱ngi o be̱ne̱ bana, baise̱ bińo̱me̱ne̱ ná: ‘Mo̱ je nde bato ba sibise̱ ńolo bena ba to̱ndi Yehova na Eyal’ao ka ńena Yehova e ná a po̱so̱ biso̱ o bongwa tik’a mwe̱nge̱ ma muna e?’ (Mye. 127:3, 4) Ye pe̱ te̱ ná o mábe̱ne̱ bana, baise̱ wame̱ne̱ ná: ‘Mo̱ ne o jokwe̱le̱ bana bam mweńa ma bola ebolo na ngińa e?’ (Mul. 3:12, 13) ‘Mo̱ ne o bola me̱se̱ na me̱se̱ o tata bana bam na mambo ma bobe ma nin was’a Satan e?’ (Min. 22:3) O titi ná o bola ná bana bo̱ngo̱ ba sambe mitakisan me̱se̱ o longe̱. Nik’e titi ná e bolane̱. Nde na ndolo, we ná o boṅsane̱ babo̱ son na son ońola mitakisan ma longe̱ tongwea na lee̱ babo̱ ne̱ni se̱me̱ye̱ omo̱ń Bibe̱l. (Langa Minia 2:1-6.) K’eyembilan, elong’a mbia ewo̱ e pandi te̱ na jowe̱ la mbale̱, ongwane̱ bana bo̱ngo̱ o jokwa o Eyal’a Loba ońola nje yeno̱ mweńa o tika be̱ Yehova jemea. (Mye. 31:23) Kwedi e no̱ngi pe̱ te̱ ńandolo mō̱, lee̱ bana bo̱ngo̱ ne̱ni bolane̱ Eyal’a Loba o lembe̱ ni ndutu na be̱ pe̱ musango.—2 Kor. 1:3, 4; 2 Tim. 3:16.

w19.12 26 ¶17-19

A bayedi—Longa bana bańu o to̱ndo̱ Yehova

¹⁷ Pomane̱ botea longa bana bańu. Ye mweńa jita ná bayedi ba pomane̱ botea longa bana babu. (Min. 22:6) Di kwaleye ońola Timoteo nu ta diko̱m la lo̱ndo̱ la ńamuloloma Paulo ońola pambo a ponda po̱. Eunike, ńango a Timoteo na ńango ao ńa bambe̱ Lois ba longi mo̱ “nate̱na mūtu.”—2 Tim. 1:5; 3:15.

¹⁸ Babaedi bape̱pe̱ o Kôte d’Ivoire, Jean-Claude na Peace, ba we̱li lee̱ bana babu mutoba be̱se̱ o to̱ndo̱ na bolea pe̱ Yehova. Nje yongwane̱ babo̱ o tongwe̱le̱ e? Ba bupe̱ eyembilan a Eunike na Lois. Bā ná: “Di yikiye̱ Eyal’a Loba bana basu ke̱ ba ta ba dia mye̱nge̱, son a ponda ombusa yabe̱ labu.”—Ndim. 6:6, 7.

¹⁹ “Yikiye̱” Eyal’a Loba bana basu nik’e mapula nde kwala na nje? “Yikiye̱” nik’e mapula nde kwala “lee̱ na timbise̱le̱ ngedi na ngedi te̱.” Na ba we̱le̱ bola nika, bayedi bangame̱n tombise̱ eyak’a ponda na bana babu. Nika ńena e lingise̱ bayedi o timbise̱le̱ bana babu milemlem a belēdi. Nde, babyedi bena be̱ne̱ mi miwe̱n ka mwano mō̱ ma jongwane̱ babu o be̱ne̱ so̱ṅtane̱ l’Eyal’a Loba na we̱le̱ pe̱ mo̱ o ebolo

w06 1/4 9 § 4

A bayedi—Bińo̱ be̱ byembilan a bwam ońola bana bańu

Ye mbale̱ ná muna e nde muna; bō̱ ba titi sengane̱ to̱ mo̱me̱ne̱ be mboma. (Bebotedi 8:21) Nje bayedi beno̱ ná ba bola e? Bibe̱l e makwala o Minia 22:15 ná : “Elemā e batam mūtu o mulema, nde mbe̱t’a dibongo e mabusise̱ mo̱ oten.” Bō̱ ba makwala ná ni mbad’a bola e mátomba ponda. Mbale̱ ńe nde ná Bibe̱l e mate̱nge̱ne̱ pat’a njo na ńai a mitusan ye̱se̱. “Mbe̱t’a dibongo” ponda iwo̱ ńe ná e be̱ ńa mbale̱, ńe pe̱ nde eyemban a doi la byanedi la bayedi ba mabolane̱no̱ o ko̱kise̱ bana babu nde na ndolo name̱ne̱ pe̱ na o ńai ni te̱nge̱n o bwam ba sunga longe̱ babu.—Bonahebe̱r 12:7-11.

Misanga ma tiki ma mudī

w21.08 22 § 11

Bwane̱ mambo weno̱ ná o bola ońola Yehova muńe̱nge̱

¹¹ Biso̱ pe̱ je ná di bata be̱ muńe̱nge̱, yete̱na di we̱le̱ biso̱me̱ne̱ mususu o to̱ njika m’bē̱ ba bake̱no̱ biso̱ o ebol’a Yehova. “Bola mulema [mo̱ngo̱] mwe̱se̱” o ebol’a dikalo, o walame̱n pe̱ o bebolo ba mwemba. (Bbol 18:5; Bon. 10:24, 25) Boṅsane̱ bwam ońola ndongame̱n ná o we̱le̱ bola malabe̱ ma malongisane̱. No̱ngo̱ ekwal’a bautu te̱ wangame̱nno̱ tombise̱ o ndongame̱n a teten a woki mweńa jita. Ba baise̱ te̱ wa ná wongwane̱ ońola to̱ njik’ebolo o mwemba, be̱ o ponda o lee̱le̱ pe̱ ná be ná ba lakisane̱ wa. O s’o̱nge̱le̱ ná ebolo ba bake̱no̱ wa e titi mweńa, na ná e matombise̱ nde wa ponda. Po̱ngo̱ miwe̱n ná o bate be̱ jangwa o ebol’ango̱. (Min. 22:29) Nika o mabatano̱ we̱le̱ wame̱ne̱ mususu o ebol’a Yehova, nika pe̱ nde mulatako mo̱ngo̱ na mo̱ mu mabatano̱ joa, nde o bata pe̱ be̱ muńe̱nge̱. (Gal. 6:4) E si me̱nde̱ so̱ be̱ wa ndutu o be̱ muńe̱nge̱ ke̱ bape̱pe̱ ba kusi m’bē̱ o tano̱ o pula.—Rom. 12:15; Gal. 5:26.

MADIBE̱DIBE̱ 21-27

M’BWAṄ M’EYAL’A LOBA Minia 23

Bete̱sedi ba dibie̱ ońola mbad’a bolane̱ la belam ba ngińa

w04 1/12 19 § 5-6

Be̱ne̱ je̱ne̱ la mambo di te̱nge̱n jombwea belam ba ngińa

⁵ Nje kwala yete̱na moto a mańo̱ belam ba ngińa nde a no̱ngo̱ jangame̱ye̱ na a si ńo̱ nate̱na o dime̱ne̱ lena di me̱nde̱no̱ je̱ne̱ne̱ ná a so̱ki e? Bato bō̱, to̱ ombusa babo̱ ńo̱ eyeka belam ba ngińa, be ná ba si lee̱le̱ ná ba so̱ki. Nde jo̱ngele̱ te̱ ná y’eboledi e titi ná e sengise̱ biso̱ sese, ke̱ je nde wo̱ndo̱ biso̱me̱ne̱. (Yeremia 17:9) Son na son moto e ná a botea sa edī a be̱ ‘muto̱nde̱ mao jita.’ (Tito 2:3) O nje e mombweye̱ timba be̱ la muso̱kedi, mutiledi Karoline Knapp a kwali ná: “Y’eboledi e mabotea nde son na son, e ńaka biso̱ oteten esibe̱ biso̱ bia, na mo̱ e timba dongo diwo̱ la longe̱ lasu.’’ E se̱ lambi dinde̱ne̱ di malane̱ o kwedi belam ba ngińa beno̱ e!

⁶ Jombweye pe̱ jome̱le̱ Yesu a bolino̱ o Lukas 21:34, 35 di makwale̱ ná: “Bińo̱ no̱ngo̱ jangame̱ye̱ ná milema mańu mi si dilisabe̱ na mudesi na so̱ki na mitaka ma longe, ná bo buńa bo si po̱ye̱ bińo̱ epańpań ka lambi; ebanja bo me̱nde̱ po̱ye̱ baje̱ o mundi ma wase be̱se̱.” Ńo̱ la belam ba ngińa di s’angame̱n po̱ o dime̱ne̱ lena moto a matimbano̱ muso̱kedi obiana a mabotea co̱mo̱ na be̱ pe̱ muńo̱ngo̱—o mbad’eyobo na o mbad’a mudī. Nje a me̱nde̱no̱ bola yete̱na buńa ba Yehova bo bomane̱ mo̱ o y’ebe̱yedi e?

it-1 1222

Muńo̱si

Bibe̱l e mate̱nge̱ne̱ mo̱. Bibe̱l e mate̱nge̱ne̱ na ngińa ńe̱se̱ bolane̱ la belam ba ngińa o dime̱ne̱ la so̱ko̱. Mutiled’a Minia ńadibie̱ a nande̱le̱ bwam betune̱ ńo̱ la belam ba ngińa di mawanano̱ ka po̱ ka nje te̱ bamabie̱ ba nin wase ba makwalano̱. Ome̱le̱ ná: “We̱ni sese na ndenge̱ beno̱ e? We̱ni mitango na mitaka beno̱ e? Weni bebango e si be̱ njo̱m na miso̱ ma bunge beno̱ e? Omboa ba ba maje̱ o bebondo ba mao ponda ni tombi, ba mapo̱ o keka mao mapungwabe. O s’ombwa mao ne̱ni ma masangano̱ bwam, ma mapańano̱ o tombedi, mo̱ndo̱ pe̱ mbe̱ṅe̱! [ne̱ni ma malo̱ndo̱no̱, ma mapańano̱ pe̱]. O sukan ma malabane̱ ka ńamabwaba, ne̱ni ma masuleano̱ pe̱ na bobise̱ la ńolo [me ná maboise̱ moto (k’eyembilan e ná a kusa diboa di mabelabe̱ ná cirrhose de foi) na diboa la mo̱nge̱le̱ (di mapo̱ ońola pomane̱ la jese̱le̱ la belam ba ngińa), me pe̱ ná ma bwa moto]. Miso̱ mo̱ngo̱ ma me̱nde̱ jombwa be̱n ba bito [belam ba ngińa be manea bo̱ngo̱ ba moto, be yua mo̱; be bola ná a bole mambo a si wusano̱ bola ke̱ a si ńo̱di; be bola ná e̱ne̱ mambo mena ma titi; be bola ná a boteye komakomane̱ na be̱ne bedangwedi be titi ko̱nji], mulema mo̱ngo̱ pe mubotea kwala mambo ma titi ko̱nji [a be̱ne̱ ńo̱ngi yena a si tano̱ a bene̱ yete̱na a si ta a ńo̱].”—Min 23:29-33; Ho 4:11; Mat 15:18, 19.

Jombwea longe̱ la muso̱kedi, mutiledi ālane̱ beteledi oboso ná: “A me̱nde̱ nde be̱ ka mō̱ nu kwedi iyo̱ oteten a muja [a mabe̱ ka moto nu lo̱i a si bie to̱ owe̱ni eno̱], to̱ nu nu nanga o sas’a ebongo a bonga [ka nje te̱ bete̱medi ba longe̱ la moto nu nanga o sas’a ebongo a bonga beno̱ nde̱nde̱le̱ na medi ma mabengano̱ soa, nika pe̱ nde longe̱ la muso̱kedi leno̱ o bete̱medi babobe, ońolana mambo ka AVC, aksidan, bewe̱nji, na nika mena mapo̱ye̱ mo̱]. ‘wa ná, ba dipi mba nde na si sengi; ba ko̱me̱le̱ mba nde na si bi [e kwali muso̱kedi biana a ta nde a to̱po̱ na mo̱me̱ne̱; a si ta a so̱ṅtane̱ nje e ta e po̱ye̱ mo̱ na sese a tano̱ a senga]. Numwe̱ te̱, na mańo̱ pe̱ te̱ nde. [angame̱n so̱ ko̱ iyo̱ ná ­so̱ki di bo̱ mo̱ ńolo, nde kana eno̱ mukom a belam ba ngińa, ńo̱ng’ao ńe nde ná a benge te̱ nde ńo̱ ponda a mawemano̱].’” A me̱nde̱ ko̱ tue ebanja a mabusi eyeka mo̱ni ońola belam ba ngińa, na mo̱ a timba be̱ moto ba si malakisane̱no̱ a si we̱le̱ pe̱ bola ebolo.—Min 23:20, 21, 34, 35.

Misanga ma tiki ma mudī

w04 11/1 31 § 2

Myuedi ma balangedi

K’eyembilan, kola buka dime̱ne̱ di titi ye̱ke̱i te̱ eyemban a mudesi. Moto e ná a kola buka dime̱ne̱ ońolana a boa to̱ ná a wu nde o mbia we̱ni bato ba kolono̱ jita. Di si dimbea ná kola buka dime̱ne̱ di me̱ne̱ne̱ o eboko, nde mudesi mo̱ mu si me̱ne̱nē̱. Moto nu kolo buka dime̱ne̱ e ‘’nde moto nu be̱n mawo̱ngi mabobe” diwengisan na mudesi mo̱ mwe nde “mukubo to̱ dadane̱.” Di me̱ne̱ so̱ ná mudesi mu si me̱ne̱ne̱ bupisane̱ ńol’a moto nde bupisane̱ mbadi moto a me̱ne̱no̱ da. Moto e ná a be̱ne̱ ńolo ńangame̱n to̱ mo̱me̱ne̱ a sala nde a be̱ mot’a mudesi. O mbat’a nika, nje e belabe̱ ná ńolo ńangame̱n ye nde bupisane̱ epolo moto a majano̱.

MADIBE̱DIBE̱ 28–Dingindi 3

M’BWAṄ M’EYAL’A LOBA Minia 24

Embe̱ wame̱ne̱ ońola mitakisan weno̱ o lembe̱

it-2 563 § 4

Mitakisan

Kriste̱n pe̱ i mabwane̱ bowe̱n bwena bo menge̱le̱ ba be titimbe̱ muńe̱nge̱. Jombwea bo bwe̱n, Yesu a kwali ná: “Bonam na ba ba matakisabe̱, ebanja Janea la mo̱ń je labu.” (Mat 5:10) Kriste̱n i makusa jembame̱ ońolana i be̱n so̱ṅtane̱ la dipita la bepumbwedi name̱ne̱ pe̱ na so̱ṅtane̱ la nu ńe tongwa di dipita. Nik’e membe̱ babo̱ to̱ ebe̱ nde ná bangame̱n le̱ke̱ye̱ kwedi bwanga o mā ma batakisedi be njo. Dube̱ jombwea nje kwed’a Yesu e bolino̱ e te̱se̱ babo̱ wonja na bo̱ngo̱ ba ninka kwed’a konjo. (Bon 2:14, 15) Jo̱nge̱le̱ la kriste̱n le mweńa yete̱na e mapula kombe̱ jemea lao owas’a mitakisan ma ngińa. “Be̱ne̱ din jo̱nge̱le̱ oteten ańu, lena di ta na Kristo Yesu ńena nu . . . [sengane̱] nate̱na o kwedi, nate̱na o kwed’a ebongo a konjo.” (Fil 2:5-8) “O mulopo ma mutam mwena mu ta mu nanga mo̱ oboso, [Yesu] a ta a we̱lisane̱ ebongo a konjo, a si dube̱ iso̱n.”—Bon 12:2; ombwa pe̱ 2Kor 12:10; 2Tes 1:4; 1Pet 2:21-23.

w09 15/12 18 § 12-13

Di kombe̱ muńe̱nge̱ masu to̱ o pond’a mitakisan

¹² Minia 24:10 e mabamse̱ ná: “O bo̱bi te̱ o pond’a ndutu, ke̱ ngiń’ango̱ e titi mweńa.” Munia mupe̱pe̱ mu makwala ná: “Mulema ma ndutu pe̱ na mudī mu yoko̱m.” (Min. 15:13) Kriste̱n iwo̱ i ńo̱sedi kańena i bo̱lo̱ne̱ ko̱lo̱ngo̱ne̱ labu la langa Bibe̱l na dutea omo̱ń Eyal’a Loba. I si maboṅsane̱ pe̱ milema mabu obiana i makane̱, i mapanda pe̱ etum na yine̱ kriste̱n. Na mbale̱ i tiki te̱ o be bete̱medi e me̱nde̱ be̱ babo̱ bobe.—Min. 18:1, 14.

¹³ O mune̱ mudi, je̱ne̱ la mambo di te̱nge̱n di me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o bwane̱ mambo ma bwam me o longe̱ lasu muńe̱nge̱ na be̱ pe̱ mutam. David a tili ná: “Muńe̱nge̱ mam mwe nde o bolea Jemea lo̱ngo̱, a Loba lam.” (Mye. 40:9) Ponda di makusano̱ mitakisan o longe̱ lasu, lambo disukan di s’angame̱nno̱ bola to̱ buńa le nde jembe̱ mambo masu ma mudī. Na mbale̱ bwanga ba mudī mu yo̱ko̱m bwe nde no̱ngo̱ dongo o bebolo be mawane̱ bonam. Yehova a malangwea biso̱ ná je ná di so̱ mutam na bonam ke̱ di malanga Eyal’ao jombwa pe̱ oten ponda ye̱se̱. (Mye. 1:1, 2; Yak. 1:25) O Betiledi ba Bosangi na o ndongame̱n a kriste̱n, di makusa “byala ba muyao” be ná bembe̱ biso̱ be kenjise̱ pe̱ milema masu.—Min. 12:25; 16:24.

w20.12 15

Myuedi ma balangedi

Minia 24:16 e makwala ná: “Nute̱m na sim a mako̱ ngedi samba, nde a mate̱me̱ pe̱te̱.” Mo̱ nik’e mombwea nde moto nu mabole̱ bobe nika na nika na jo̱nge̱le̱ ná Loba a me̱nde̱ benga lakise̱ mo̱ e?

Seto̱ jo̱nge̱le̱ la y’epas’a Bibe̱l di. Y’epas’a Bibe̱l e makwalea nde ońola moto nu be̱n mitakisan jita, nde nu malembe̱ mo̱.

E, Minia 24:16 e si makwalea ońola “ko̱” o nje e mombweye̱ bobe, nde e makwalea nde mitakisan to̱ ndutu nute̱m ná sim a malembe̱no̱ nika na nika. O yen ebe̱yed’a mambo ya bobe, nute̱m ná sim e ná a kusa ndutu ka diboa to̱ mambo mape̱pe̱. E pe̱ ná a takisabe̱ na manea ońola dube̱ lao. Nde e ná a be̱ mbaki ná Loba a me̱nde̱ sue̱le̱ mo̱, a me̱nde̱ pe̱ jongwane̱ mo̱ o lembe̱ na tongwe̱le̱. Dutea te̱ ne̱ni mambo ma maleano̱ baboledi ba Loba bwam. Ońola nje e? Ońolana je mbaki ná “Yehova a masue̱le̱ be̱se̱ ba mako̱, a mate̱se̱ be̱se̱ ba yo̱lo̱m.” —Mye. 41:2-4; 145:14-19.

Misanga ma tiki ma mudī

w09 15/10 12

Myuedi ma balangedi

O pond’a Bibe̱l mome a ta te̱ a pula “te̱se̱ ndabo [ao],” to̱ bokise̱ mbia tongwea na diba, a ta angame̱n baise̱ mo̱me̱ne̱ ná: ‘Mo̱ ne be̱be̱ o bongwa na sue̱le̱ munj’am na bana jeno ná di be̱ne̱ ombusa ponda e?’ Obiana a maba, a ta angame̱n se̱le̱ bola ebolo tobotobo ebol’a sa la myōnda. Ońola nika nde betukwedi bepe̱pe̱ be timbise̱le̱no̱ mun muloṅ ma byala ná : “Se̱le̱ bo̱le̱ ebol’ango̱ o eboko, boṅsane̱ myōnda mo̱ngo̱ ońola mumbwa. Denge̱ o mabokise̱ mbia.” (Parole de Vie.) Mo̱ man malea ma dia mweńa we̱nge̱ e?

E. Moto nu mapule̱ ba angame̱n boṅsane̱ bwam ońola mu m’bē̱. Yete̱na a si be̱n ele̱m e meke̱ mo̱ o bola ebolo, angame̱n bola nika. Ye mbale̱ ná, ońola mome, jombwea la mbia mao di si masuea bukate̱ o mbad’eyobo. Eyala Loba e malee̱ ná mome nu si mombweye̱ ńo̱ng’a mbia mao o mbad’eyobo, o mbad’a besengedi na o mbad’a mudī, e bobe buka nu nu si be̱n jemea! (1 Tim. 5:8) Ońola nika nde esomb’a moto nu mapule̱ boṅsane̱ ońola diba na longe̱ la mbia angame̱nno̱ baise̱ mo̱me̱ne̱ myuedi ka min: ‘Mo̱ ne be̱be̱ o sombwea mbia mam o mbad’eyobo e? Mo̱ ne be̱be̱ o be̱ mulopo ma mbia o mbad’a mudī e? Mo̱ na me̱nde̱ londise̱ m’bē̱ ma die̱le̱ jokwa la Bibe̱l ponda ye̱se̱ na munj’am name̱ne̱ pe̱ na bana ban e?’ Eyala Loba e mayikiye̱ mweńa ma yi m’bē̱.—Ndim. 6:6-8; Efe. 6:4.

Eso̱mb’a moto nu mawase̱ muto angame̱n so̱ no̱ngo̱ ponda o dutea o bete̱sedi be maso̱be̱ o Minia 24:27. O mulemlem ma ponda pe̱, ngo̱nded’a muto e be̱n bwam o baise̱ mo̱me̱ne̱ nga e be̱be̱ o bambe̱ m’bē̱ ma be̱ muto nu babe̱ na ńango a bana. Beso̱mbe̱ ba babaedi be ná be baise̱ babome̱ne̱ milemlem ma myuedi o nje e mombweye̱ dibongo la bana. (Lukas 14:28) Baboledi ba Loba ba bupe̱ te̱ bediedi be mawe̱ na Loba o longe̱ labu, ba me̱nde̱ samba ndut’a mulema ba bwane̱ pe̱ longe̱ la mbia le bonam muńe̱nge̱.

DINGINDI 4-10

M’BWAṄ M’EYAL’A LOBA Minia 25

Bete̱sedi ba dibie̱ ońola beto̱pedi basu

w15 15/12 19 § 6-7

Bolane̱ eyem’ango̱ o bola bwam

⁶ Kalat’a Minia 25:11 e mabolane̱ eyembilan ewo̱ o bonde̱ mweńa ma po̱so̱ pond’a bwam o to̱po̱ ná: “Eyala e to̱po̱be̱ o ponda ni te̱nge̱n ye nde k’epum’a gol o mo̱njo ma silba.” Je̱ne̱ne̱ la bepuma ba gol le mpesa. We̱le̱ babo̱ o mo̱njo̱ ma silba di me̱nde̱ bata bonde̱ do̱lo̱ labu. Kapo̱ ka bepuma ba go̱l, wasa la ponda ni te̱nge̱n o to̱po̱ le ná di bola ná byala basu be bate be̱ bwam be be̱ne̱ pe̱ ngińa. Ne̱ni e?

⁷ Byala basu be ná be be̱ nje musenged’asu a be̱nno̱ ńo̱ngi na mbale̱. Nde be na be bo̱lo̱ne̱ ngińa yete̱na di si po̱si pond’a bwam o kwala mo̱. (Langa Minia 15:23.) K’eyembilan, o So̱ṅe̱ 2011 soa la mińangadu na mpupe ba bule̱le̱ mindi mō̱ ma Yapan ńa Jedu, ba ńamse̱ pe̱ mindi mō̱ ma mususu. Buka dom 15,000 la bato lo wedi. To̱na mboṅ a Yehova ya y’epas’ekombo i takino̱ mwemba na myoyo mabu ma mboa, i bolane̱ Bibe̱l o ni pambo a ponda o lo̱ko̱ ba bena ba ta ba wese̱. Nde, jita la baje̱ o mi mindi di ta nde di dube̱ belēdi ba Buddhist; bō̱ ba ta ba be̱ne̱ ngus’a belēdi ba Bibe̱l. Bonasango asu ba so̱ṅtane̱ ná dibokime̱ne̱ ombusa mpupe e si ta pond’a ni te̱nge̱n o kwalea jombwea dipita la bepumbwedi. O diwengisan, ba bolane̱ nde byala babu o wanea bawese̱ lo̱ko̱mea di ta di pula babo̱ na tele̱ye̱ pe̱ tongwea na Bibe̱l ońola nje inka mambo ma ndutu ma mapo̱ye̱no̱ bato.

w15 15/12 21 § 15-16

Bolane̱ ngń’eye̱m’ango̱ o bola bwam

¹⁵ Mbadi di makwalano̱ lambo le mweńa kapo̱ ka nje di makwalano̱. Ponda Yesu a to̱pino̱ o ndabo a ndongame̱n o Nasaret mundi we̱ni a yabe̱no̱, bato ba ta “buba ońola byala ba muyao be ta be busa mo̱ o mudumbu.” (Lukas 4:22) Byala ba muyao be matapa mulema be si mabo̱bise̱ pe̱ to̱ ngińa eyem’asu. Mbale̱ ńe nde ná, muyao mu mabola ná byala basu be bate be̱ne̱ ngińa. (Minia. 25:15) Je ná jembilane̱ byala ba muyao ba Yesu tongwea na be̱ muyao, lee̱le̱ bane̱ edube na jombwea pe̱ besengedi babu. Je̱ne̱ miwe̱n mena dimuti di po̱ngino̱ o senga mo̱, di tute̱le̱ Yesu o bwea mo̱ ndedi “na mo̱ a kumwa lee̱ babo̱ mambo jita.” (Marko 6:34) To̱ ponda a tano̱ a loabe̱, Yesu a si timbise̱le̱ byala ba malou.—1 Pet. 2:23.

¹⁶ To̱po̱ na muyao name̱ne̱ pe̱ na ye̱ne̱ le ná di be̱ ndutu tobotobo yete̱na musenged’asu e nde moto di bino̱ bwam. Je ná jo̱nge̱le̱ ná di be̱n bwam o be̱ kolokwasi. Nika ńe ná ńe̱ne̱ne̱ ponda di makwalisane̱no̱ elong’asu ya mbia to̱ diko̱m lasu la batabata oteten a mwemba. Mo̱ Yesu o̱nge̱le̱ ná mulatako ma batabata a tano̱ a be̱ne̱ na bokwedi bao mu ta mu bola mo̱ wonja o kwalisane̱ babo̱ to̱ ne̱ni nde e? Tomtom! Ponda musunga ma madoi mu tano̱ oteten a bokwedi bao ba batabata o bia nja ńe nunde̱ne̱, Yesu ome̱le̱ babo̱ na byala ba muyao name̱ne̱ pe̱ n’eyembilan a muna nusadi. (Marko 9:33-37) Batudu be ná ba bupe̱ eyembilan a Yesu tongwea na bola malea “na mudī ma pī.”—Gal. 6:1.

w95 1/4 17 § 8

Ne̱ni—Jumwe̱le̱ mō̱ na nune̱ ndolo na bebolo ba bwam e?

⁸ Biso̱ be̱se̱ je ná jumwe̱le̱ mō̱ na nune̱ tongwea n’eyebilan asu o ebol’asu ya Loba. Penda to̱ po̱ e titi ná Yesu umwe̱le̱ ba sengedi bao. A ta a to̱ndo̱ ebol’a kriste̱n a bwane̱ pe̱ y’ebolo muńe̱nge̱. A kwali ná e ta nde mo̱ ka da. (Yohane 4:34; Roma 11:13) Ninka bokenju bwe ná bo tombea. Mo̱ we ná o lee̱le̱ muńe̱nge̱ mo̱ngo̱ o ebol’a dikalo e? O s’ase̱ wame̱ne̱ ni ponda weno̱ jabane̱ myango mo̱ngo̱ na bane̱ o mwemba. O bele̱ te̱ bane̱ o bola ebolo na wa, wasa ne̱ni weno̱ weno̱ ná wongwane̱ babo̱ o so̱ muńe̱nge̱ mwe o langwea bape̱pe̱ myango ma bwam jombwea muweked’asu nunde̱ne̱, Yehova.—Minia 25:25.

Misanga ma tiki ma mudī

it-2 669

Pī

Moto ńe pī e nika ońolana a be̱n dube̱ na ngińa. A si mapomane̱ bo̱lo̱ne̱ be̱ lao la skwe̱ na je̱ne̱ lao la mambo di te̱nge̱n. Si be̱ la pī di mawa nde ke̱ moto a titi mbo̱le̱, a bo̱bi a bo̱lo̱ne̱ pe̱ dube̱ na dipita. Jombwea moto nu titi pī, Minia 25:28 e makwala ná: “Moto nu si bi yue̱le̱ mo̱me̱ne̱, e nde ka mundi mwena mu buledi bedima.” A bo̱bi, a le̱le̱m pe̱ o be̱ne̱ mo̱nge̱le̱ mena ma titi bwam me pe̱ ná matute̱le̱ mo̱ o bola mambo ma bobe.

DINGINDI 11-17

M’BWAṄ M’EYAL’A LOBA MINIA26

Panda etum na “Ńelēma”

it-2 602 § 1

Mbua

Ponda. Ponda inde̱ne̱ iba ya mundi ma dikaki i ta nde pond’a lowe̱ na pond’epupa. (Kobisane̱ Mye 32:4; Mwe 2:11, maki owas’a dipapa nwt-F.) Mbua e mabotea miase̱le̱ oteten a mo̱di ma Dibaba walea nate̱na mo̱di ma Maye̱se̱. Mbua ńe pasa o ni pambo a pond’a mumbwa. Min 26:1 e malee̱ ná e si ta e te̱nge̱n ná mbua e yo̱le o pond’a mumbwa. (Kobisane̱ 1Sam 12:17-19.) O pond’epupa, mbua e si mayo̱le̱ buńa te̱; mińa mō̱ wei e mabusa. Bato ba masoa mukambilan ebanja mulo̱lo̱ko̱ mwe jita. (Esr 10:9, 13) Ońola nika nde diwutamea la bwam di tano̱ mweńa jita.—Yes 4:6; 25:4; 32:2; Hiob 24:8.

w87 1/10 19 § 12

Ko̱kise̱ di maya epum’a musango

¹² Bedomsedi ba ngińa bena be no̱ngo̱be̱ ońola bato bō̱, ka nje te̱ Minia 26:3 e mabonde̱no̱: “Wo̱si na diwopi, ese̱l n’ekakan a mundumbu, mo̱ngo̱ ma belēma pe̱ na ińańo.” Ponda iwo̱ Yehova a ta ese̱le̱ ná tumba lao di tusabe̱ ońola mitakisan mena babo̱me̱ne ba wasino̱: “Ebanja ba ta ba mengise̱ byala ba Loba; ba yaṅa pe̱ ­mwano ma Ńasam. Ońola nika, a ta a banda milema mabu owase na mambo ma ndutu kańena ba ta ba ko̱, to̱ moto a s’ongwan babo̱. Wa nde beyanno̱ Yehova o ndut’abu na mo̱ a sunga babo̱ o ndenge̱.” (Myenge 107:11-13) Belēma bō̱ ba meńse̱ milema mabu o dikala lena ba si memea pe̱ ko̱kise̱ to̱ diwo̱: “Mukuse̱ malea ma jita nde a be̱ te̱ nde ko̱ko̱, a me̱nde̱ ńo̱so̱be̱ mpapa e si be̱ jongwane̱.”—Minia 29:1.

it-1 357 § 3

Ńamboko

Bolane̱ lao o mbad’a munia. “Nu nu mabole̱ ńelēma ndaki [a ke̱ nde mo̱me̱ne̱ myende], a mabambe̱ ekokot’a mbo̱lon,” e kwali Kiṅ’a dibie̱ Salomo. Na mbale̱, moto nu mabake̱ ńelēma ebol’ao, a mala nde o mbo̱lon nika ná a make̱ mo̱me̱ne̱ myende mao. E mbaki ná mwano mao mu si me̱nde̱ tongwe̱le̱, nje e me̱nde̱ wane̱ye̱ mo̱ ndutu ninde̱ne̱.—Min 26:6.

Misanga ma tiki ma mudī

it-2 1005

Ńelēma

Moto nu malabe̱ ńelēma “ka pond’elēm’ao” nika ná bolane̱ milemlem ma byala ka po̱ ka mo̱, e nde we̱le̱ mo̱me̱ne̱ o mulemlem ma dime̱ne̱ la so̱ṅtane̱ lao na beboledi bao ba bobe. Ná di si timba ka ńelēma, di makusa malea o mun Munia ná: “O s’alabe̱ ń’elēma ka pond’elēm’ao.” O mune̱ mudi, bupisane̱ Minia 26:4, 5 jalabe̱ te̱ mo̱ “ka pond’elēm’ao” na nin mbadi ná, di madutea omo̱ń a beto̱pedi na o byala bao, di bonde̱ elēm’ao, di lee̱ pe̱ ná byala bao be malenea pe̱ nde o bekwesedi be diwengisan na be a no̱ngino̱ nika ńena e wanea mo̱ tombwane̱.

DINGINDI 18-24

M’BWAṄ M’EYAL’A LOBA Minia 27

Ne̱ni tombwane̱ na mako̱m ma mbale̱

w19.09 5 § 12

Baboledi ba Yehova bena ba sibise̱ ńolo be mo̱ tiki

¹² Moto nu sibise̱ ńolo a to̱ndi malea. K’eyembilan: Dutea ná we o ndongame̱n. Ombusa wa kwala na bonasango bō̱, na mō̱ ńabu a duta wa o mbasan o langwea wa ná da di batame̱ wa o masonga. Ye̱ke̱i te̱ o me̱nde̱ bwa iso̱n. Nde o si me̱nde̱ timbise̱le̱ mo̱ masoma ná a langwedi wa nika e? Ye̱ke̱i te̱ o wusa to̱ndo̱ ná moto nupe̱pe̱ a pomane̱ langwea wa nika! Mulemlem pe̱ nde jangame̱nno̱ sibise̱ ńolo o timbise̱le̱ munasango asu masoma nu lee̱le̱ ngiń’a mulema o bola biso̱ malea ni ponda di tano̱ di be̱ne̱ ńo̱ng’ao. Je̱ne̱ nu moto ka diko̱m lasu, seto̱ ka musinged’asu.—Langa Minia 27:5, 6; Gal. 4:16.

it-2 669 § 7

Moyo ma mboa

Nde, Minia mi mome̱le̱ biso̱ ná di be̱ jemea di lakisane̱ pe̱ diko̱m lasu, name̱ne̱ na bele̱ mo̱ ke̱ je o ńo̱ngi: “O s’ese̱le̱ diko̱m lo̱ngo̱ na diko̱m la so̱ngo̱, nde o si me̱nde̱ jingea o ndabo a munaso̱ngo̱ buńa bo̱ngo̱ ba ndutu. Moyo ma mboa [sha·khenʹ] ma be̱be̱ mu do̱li buka munasango ń’etum.” (Min 27:10) E me̱ne̱n biana o wan, mutiledi e nde kwala ná, moyo ma mboa ma be̱be̱ e mweńa e pe̱ nu jangame̱nno̱ wasa ke̱ di be̱n ńo̱ng’a jongwane̱ o mulopo ma munasango yete̱na nun a po̱ti. Ońolana e ná a si be̱ be̱be̱ to̱ ńai ni dongame̱n o wanea biso̱ jongwane̱ ka moyo ma mboa

w23.09 10 § 7

A beso̱mbe̱—ne̱ni longe̱ lańu di me̱nde̱no̱ be̱ e?

⁷ Belēdi bō̱ di mabusane̱no̱ o bedomsedi ba bobe bena Yoas a no̱ngino̱ be nde ná jangame̱n po̱so̱ mako̱m mena ma me̱nde̱ tute̱le̱ biso̱ o bola nje ye bwam—nika ńe nde mako̱m mena ma to̱ndi Yehova, ma mapule̱ pe̱ bwese̱ mo̱ muńe̱nge̱. Mako̱m masu ma s’angame̱n be̱ buka te̱ bato bena ba be̱n mimbu mō̱ na biso̱. O si dimbea ná Yoas a ta eso̱mbe̱ jita kobisan na diko̱m lao Yehoyada. Baise̱ wame̱ne̱ min myuedi jombwea mako̱m mo̱ngo̱: ‘Mo̱ ma mongwane̱ mba o jouse̱ dube̱ na be̱nedino̱ Yehova e? Mo̱ ma matute̱le̱ mba o bupe̱ bete̱sedi ba Loba e? Mo̱ ma makwalea ońola Yehova na mbal’a Eyal’ao e? Mo̱ ma mabola bete̱sedi ba Loba edube e? Mo̱ ma malangwea nde mba nje na to̱ndino̱ senga, nga ma mabola mba malea ke̱ nik’e mapula e?’ (Min. 27:5, 6, 17) O mbale̱ ńe̱se̱, e titi njo̱m o be̱ne̱ mako̱m mena ma si to̱ndi Yehova. Nde o be̱n pe̱ te̱ mako̱m mena ma to̱ndi Yehova, kombe̱ ma mako̱m ebanja ma me̱nde̱ jongwane̱—wa ponda ye̱se̱ o bola nje ye bwam!—Min. 13:20.

Misanga ma tiki ma mudī

w06 15/9 19 § 12

Mato̱ti ma mweńa ma kalat’a Minia

27:21. Mumban ma dina lasu mu malee̱ njika pat’a moto jeno̱ na mbale̱. Di malee̱le̱ ná je sibise̱ la ńolo yete̱na musesako di makusano̱ mu matute̱le̱ biso̱ o jemba ná mambo me̱se̱ di be̱nno̱ ma mawa nde na Yehova lembe̱ pe̱ biso̱ o benga bolea mo̱. O diwengisan yete̱na musesako mu mabola ná je̱ne̱ biso̱me̱ne̱ mweńa buka bane̱, ke̱ di si be̱n sibise̱ la ńolo.

DINGINDI 25-31

M’BWAṄ M’EYAL’A LOBA Minia 28

Diwengisan oteten a ńabobe na nute̱m na sim

w93 15/5 26 § 2

Mo̱ di mabupe̱ Yehova na mulema masu mwe̱se̱ e?

“Nute̱m na sim e bokenju k’eso̱mb’a ngila.” (Minia 28:1) Ba malee̱le̱ dube̱, ba se̱me̱ye̱ omo̱ń’Eyala Loba na mbaki ńe̱se̱, ba malane̱ pe̱ ebol’a Yehova oboso na bokenju to̱ na mitakisan.

it-1 1197 § 6

So̱ṅtane̱

Ba bena ba mapande̱ etum na tongo. Moto nu mabole̱ bobe a si mase̱me̱ye̱ pe̱ na Loba ponda a mano̱ngo̱no̱ bedomsedi bao. (Hiob 34:27) Ninka moto a mese̱le̱ ná mulema mao mu lemse̱ mo̱, a si me̱ne̱ ná mangea mao me bobe a mabo̱lo̱ne̱ pe̱ so̱ṅtane̱ lao. (Mye 36:1-4) To̱ a bake̱le̱ ná a mabolea Loba, a mawe̱le̱ nde mo̱nge̱le̱ ma bato ba benama oboso ma ba Loba; a to̱ndi mo̱. (Yes 29:13, 14) A mengise̱ bobe bao, e̱ne̱ nde mo̱ ka “maloko” (Min 10:23) a matimba ka ni titi ko̱nji, njo, elēma o so̱ṅtane̱ lao o dime̱ne̱ lena, a makwalano̱ ná Loba nu si me̱ne̱ne̱ a si me̱ne̱ beboledi bao ba bobe, biana so̱ṅtane̱ la Yehova di yuabe̱. (Mye 94:4-10; Yes 29:15, 16; Yer 10:21) A makwala tongwea na bedangwedi name̱ne̱ pe̱ na bebolo bao ná: “Loba a titi” (Mye 14:1-3) a mawe̱le̱ mo̱ ‘o mbasan.’ Kana a si madiabe̱le̱no̱ na bete̱sedi ba Loba, a titi ná a kaise̱ mambo o ńai ni te̱nge̱n, so̱ṅtane̱ bete̱medi bao o mususu mao mwe̱se̱, me̱ne̱ nje ye̱se̱ e dinge̱le̱ mo̱ na po̱ o bekwesedi ba bwam .—Min 28:5.

it-1 1195 § 4

Ka ni titi misan

Je ná di dangwa o ka ni si be̱n misan seto̱ na ngiń’asu ńa biso̱me̱ne̱, nde buka te̱ tongwea na dube̱ na lakisane̱ dinde̱ne̱ di be̱nedino̱ Yehova, name̱ne̱ pe̱ na ngiń’ao ńa besungedi. (Mye 25:21) Loba a makakane̱ ná a me̱nde̱ be̱ “nguba” na “ekeṅan,” ońola ba bena ba madangwe̱ na ka ni si be̱n misan. (Min 2:6-8; 10:29; Mye 41:12) Ńo̱ng’abu ńa do̱lisane̱ Yehova e mabola ná longe̱ labu di be̱ mbo̱le̱, nje e mabole̱ ná ba we̱le̱ o bupe̱ janda labu. (Mye 26:1-3; Min 11:5; 28:18) To̱na Hiob embino̱ na mańaka ná nu si be̱n misan a mataka ońola mbad’a die̱le̱ ńa ńabobe, a wo̱ pe̱ ka po̱ ka mo̱, Yehova a mabola mbaki ná a bi longe̱ la moto nu si be̱n misan a makakane̱ pe̱ ná sango lao di me̱nde̱ ja po̱ko̱po̱ko̱, kie̱l’ao ni maye̱ e me̱nde̱ be̱ musango, a me̱nde̱ pe̱ kusa bwam. (Hiob 9:20-22; Mye 37:18, 19, 37; 84:11; Min 28:10) Ka nje te̱ eyembilan a Hiob e malee̱no̱, seto̱ be̱ m’bwaṅ nde be̱ la moto nu si be̱n misan nde di mabole̱ ná di be̱ mweńa di kuse̱ pe̱ edube. (Min 19:1; 28:6) Bana bena ba be̱n ninka pat’a muyedi, ba malangabe̱ ka ba bonam (Min 20:7), ebanja ba makusa sango di peti nika ná eyembilan a longe̱ lao, dina lao la bwam n’edube a kusino̱.

Misanga ma tiki ma mudī

w01 1/12 11 § 3

We ná o samba diboa la mulema o mbad’a mudī

Lakisane̱ buka dime̱ne̱. Bato jita bena ba kusi diboa la mulema ba ta bo̱nge̱le̱ ná ba jai bwam obiana ba makusa di diboa. O jita la ponda, ba ta ba yaṅa o wala je̱ne̱ do̱kita ná ombweye babo̱ to̱ ná ba ta be̱ne̱ nika ka lambo di titi mweńa. Mulemlem pe̱ nde, jita be o mbale̱ ye etum a ponda, be ná bo̱nge̱le̱ ná to̱ lambo la bobe to̱ diwo̱ di titi ná di po̱ye̱ babo̱. Ońola nika, ba mayaṅa o wasa babo̱me̱ne̱ nga ba jai bwam o mbad’a mudī natē̱ ba kusa lambo la bobe. Ye mweńa ná di kombe̱ o mo̱nge̱le̱ malea ma bwam jombwea lakisane̱ buka dime̱ne̱ ńamuloloma Paulo a bolino̱ ná: “Nu nu mo̱nge̱le̱ ná a te̱m ombwe bwam ná a si yabe̱ a ko̱.” Ye dibie̱ o jemba ebe̱yed’asu ya bato ba titi ke̱nge̱nge̱ na keka pe̱ biso̱me̱ne̱ o mbad’a mudī ponda ye̱se̱.—1 Korinto 10:12; Minia 28:14.