Nnyịn Ikeme Ndidu Uwem Ebịghi Adan̄a Didie?
Mme owo ke ofụri ofụri ẹdu uwem etetịm ebịghi, anamde ediwak owo ẹbụp, ‘Nnyịn ikeme ndidu uwem ebịghi adan̄a didie?’
NTE ekemde ye The New Encyclopædia Britannica (1995), ke ini edem, ẹma ẹnyịme ke ofụri ofụri nte ke Pierre Joubert okodu uwem ebịghi akan. Enye ama akpa ke 1814 ke edide isua 113. Edi akpanikọ, ẹdọhọ ke odu mbon efen oro ẹdude uwem ebịghi akan, edi n̄wetnnịm n̄kpọ oro ẹkemede ndiberi edem idụhe kaban̄a isua emana mmọ. Nte ededi, nti n̄wetnnịm n̄kpọ ẹsọn̄ọ nte ke ediwak owo ẹma ẹdu uwem ebịghi ẹkan Pierre Joubert.
Jeanne Louise Calment akamana ke Arles, ufọt ufọt edem usụk France, ke February 21, 1875. N̄kpa esie ke August 4, 1997—se ibede isua 122 ke ukperedem—ekedi se ediwak owo ẹdiọn̄ọde. Ke 1986, Shigechiyo Izumi eke Japan ama akpa ke edide isua 120. Guinness Book of Records 1999 esịn Sarah Knauss emi ekedide isua 118 nte owo emi ọkọsọn̄de akan ke ini ẹkewetde n̄wed oro. Enye akamana ke September 24, 1880, ke Pennsylvania, U.S.A. Ke ini Marie-Louise Febronie Meilleur eke Quebec, Canada, akakpade ke 1998 ke edide isua 118, enye ama ọsọn̄ọ Sarah ke usen 26.
Ke akpanikọ, ibat mbon oro ẹnen̄erede ẹsọn̄ ọdọk ke ndyọ ndyọ usụn̄. Ẹkere ke ibat mbon oro ẹdide isua ikie m̀mê akande oro ọyọkọri ebe miliọn 2.2 ke akpa mbahade isua ikie efen! Ukem ntre, ibat mme owo oro ẹdide isua 80 ke emana onyụn̄ akande oro ama ọdọk ọtọn̄ọde ke miliọn 26.7 ke 1970 esịm miliọn 66 ke 1998. Oro edi n̄kọri edide mbahade 147 eke ikie, ke ẹmende ẹdomo ye n̄kọri edide mbahade 60 eke ikie ke ofụri ibatowo ẹdude ke ererimbot.
Ndien idịghe n̄kukụre nte ke mme owo ke ẹdu uwem ebịghi. Ediwak mmọ n̄ko ke ẹnam mme n̄kpọ oro n̄wakn̄kan owo ẹdide isua 20 ke emana mîkemeke ndinam. Ke 1990, John Kelley emi ekedide isua 82 ke emana ama okụre itọk anyan usụn̄—mbuba ọniọn̄de ke kilomita 42.195 (42,195 m)—ke hour ition ye minit ition. Ke 1991, eka-eka eka kiet, Mavis Lindgren edide isua 84 ke emana, ama efehe ukem oro ke hour itiaba ye minit usụkkiet. Ndien ke ata ndondo emi, eren isua 91 ama okụre Itọk Anyan Usụn̄ New York City!
Emi iwọrọke ite ke mbon usọn̄ ke eset ikesinamke mme utom ẹkpade owo idem. Ke isua 99 ke emana, Abraham, ete-ekpụk eke Bible ama “efehe okosobo” (NW) ye isenowo esie. Ke edide isua 85 ke emana, Caleb ama etịn̄ ete: “Kpa nte odudu mi ekedide ke ini oro [isua 45 ke mbemiso], ntre ke onyụn̄ edi ke emi, ndin̄wana ekọn̄, nnyụn̄ n̄wọrọ, nnyụn̄ ndụk.” Ndien Bible etịn̄ aban̄a Moses ete ke ini enye ekedide isua 120 ke emana, “enyịn ikịmke enye, odudu esie inyụn̄ imemke.”—Genesis 18:2; Joshua 14:10, 11; Deuteronomy 34:7.
Jesus Christ ama etịn̄ aban̄a akpa owo oro, Adam, ye Noah ọbọp-ubom nte mme owo eke mbụk. (Matthew 19:4-6; 24:37-39) Genesis ọdọhọ ke Adam okodu uwem ke isua 930, Noah onyụn̄ odu isua 950. (Genesis 5:5; 9:28) Ndi mme owo ẹma ẹnen̄ede ẹdu uwem ebịghi ntre? Ndi nnyịn imekeme ndikam ndu ebịghi akan oro, iso-ọfọn ke nsinsi? Mbọk dụn̄ọde mme uyarade ẹdude ke ibuotikọ etienede mi.