Ibuot 15
Nsunsu Ekikere Ẹkeme Ndida Nsịm Unana Inemesịt
1. Ini ewe ke edinam ẹmi ẹtiede nte se mînọhọ unan ẹsikabarede ẹdi n̄kpọndịk? (John 8:31, 32)
NTE editiene nsunsu ekikere inọhọ unan? Ndusụk owo ẹkere ntre. Kere, ke uwụtn̄kpọ, ban̄a “abasi mfọniso itiaba” eke n̄ke mbon Japan—emi ẹkedade ẹto India ke isua 300 ẹmi ẹkebede. Ẹdọhọ ke mmọemi ẹda ẹban̄a nti uwem itiaba: anyan uwem, mfọniso, uwọrọetop, ntatido, ukeme unam ufan, uku ye ntatubọk. Ndusụk “nti uwem” ẹmi ẹkeme ndifọn ke idemmọ, edi ke ini ẹmende mmọ ẹbuan ye ndisọi mbiet, ẹmi mme owo ẹsede kaban̄a “mfọniso,” mmọ ẹbe ẹdụk oku nsunsu ekikere.
2. Mme edinam nsunsu ekikere ewe ke afo okụt ke n̄kann̄kụk mbufo, ndien nte ẹmi ẹda ufọn ẹdi?
2 Mbon nsunsu ekikere ke ofụri ererimbot ẹsinen̄ede ẹnịm ibọk “mfọniso” ke akpanikọ. Ke mme idụt Catholic, ndusụk mme akaisan̄ ẹsụk ẹkakama n̄kwa St. Christopher mmọ, ndien ke Edem Usiahautịn ediwak owo ẹsikama “ibọk n̄kpemeidem” oro ẹwetde enyịn̄ temple, mîdịghe ẹtebe urụk mfriukịm “mfọniso” ke itọn̄ubọk. Ke mme idụt Edem Usoputịn, ediwak owo imaha “13 oro akamade ndiọkiso,” ke adan̄aemi mbon nsunsu ekikere ke Japan ẹsuade-sua nọmba “4,” koro enye enyenede ukem uyo nte “n̄kpa.” Ke ediwak idụt, nsunsu ekikere n̄kann̄kụk ẹnyene ọkpọsọn̄ odudu ke uwem mme owo.
3. Ntak emi nnyịn ikpetịmde ifiọk ekikere Jehovah? (Matthew 4:10)
3 Didie ke odu-uwem Abasi, Jehovah, ese mme utọ nsunsu ekikere oro? Edieke nnyịn iyomde ndikop ata inemesịt, edidi ke ufọn nnyịn ndinyene ukem ekikere oro enye enyenede. Ke ini nditọ Israel ẹkekpọn̄de edisana utuakibuot Jehovah ẹtiene mme edinam nsunsu ekikere eke mme owo ke mbọhọ, prọfet Abasi ama ọdọhọ mmọ ete:
“Amaedi mbufo ẹmi ẹkpọn̄de Jehovah, ẹnyụn̄ ẹfrede edisana obot mi, emi ẹbride okpokoro ẹnọ Gad [“abasi Mfọniso,” NW], ẹnyụn̄ ẹdade mbuaha ẹsịn ẹnọ Meni [“abasi Akan̄a,” NW] ẹyọhọ; mmen mbufo nnịm nnọ ofụt.” (Isaiah 65:11, 12)
Ẹma ẹsobo mbon oro ẹkekponode “abasi Mfọniso”!
4. Ntak emi Jehovah enen̄erede ọbiọn̄ọ nsunsu ekikere? (Utom 16:16-18; Deuteronomy 6:5, 14)
4 Ntak emi Jehovah enen̄erede asua mme edinam nsunsu ekikere ntre-e? Ntak edi koro mmọ ẹnyenede ntọn̄ọ ẹto Satan kpa Devil ye mme demon esie, oro ẹdade mmọemi ndiwọn̄ọde nnyụn̄ mbiọn̄ọ mme owo ndituak ibuot nnọ Abasi “ke spirit ye ke akpanikọ.” Edieke Satan ekemede ndinam mme owo ẹbuọt idem ke mme ibọk “mfọniso,” editịn̄ ini iso ye mme ọwọrọetop nsunsu ekikere, enye ekeme ndimụm mmọ nnịm ke idak esie, okịmde mmọ enyịn abaha “eti mbụk” oro otode odu-uwem ye Abasi akpanikọ. Kaban̄a emi, Paul ọkọdọhọ ete:
“Edi edieke gospel [“eti mbụk,” NW] nnyịn odịbede owo ndien, odịbe mmọemi ẹtatak; emi abasi eyo emi akanamde ikike mmọ eke mînịmke ke akpanikọ okịm, mbak un̄wana gospel ubọn̄ Christ, emi edide mbiet Abasi, edisem ọnọ mmọ.” (2 Corinth 4:3, 4)
Satan akpama ndinam ofụri ubonowo ẹtiene nnan nnan nsunsu ekikere, utu ke ndinam nnennen ubiere ẹmi ẹkọn̄ọde ke “eti mbụk” oro odude ke Bible.
NDIKPEME MBIỌN̄Ọ EN̄WAN DEMON
5. Didie ke nnyịn ikeme ndiyom ukpeme ndibiọn̄ọ mme idiọk spirit?
5 Ke leta efen oro enye ekewetde, Paul anam an̄wan̄a nte ke ana nnyịn isọn̄ọ ida in̄wana ye “udịm mme idiọk spirit,” n̄ko ke nnyịn imekeme ndinam emi ke ndisịne “ofụri n̄kpọekọn̄ Abasi,” kpa n̄kpọekọn̄ eke spirit oro enyenede akamba ukpụhọde ye mme ibọk “mfọniso” m̀mê mme edinam ukpono ndem. Enye asian nnyịn ete:
“Ẹsọn̄ọ ẹda ndien: ẹda akpanikọ ẹbọbọ ke isịn, ẹnyụn̄ ẹsịne edinen ido nte ukwak ikpanesịt, ẹnyụn̄ ẹda mben̄eidem ndikwọrọ gospel emem ẹsịne nte ikpaukot; ẹnyụn̄ ẹda mbuọtidem nte otuekọn̄, emi ẹdidade ẹkeme ndinịme kpukpru enyịmikan̄ andidiọk. Ẹnyụn̄ ẹyara edinyan̄a nte ndụn ke ibuot, ẹnyụn̄ ẹkama ofụt spirit, emi edide ikọ Abasi: ẹda kpukpru akam ye n̄kpeubọk ẹbọn̄ akam ke spirit kpukpru ini.” (Ephesus 6:11-18)
Ke ndikpep akpanikọ, ndikọri edinen ido nnyụn̄ n̄kwọrọ “gospel emem” nnọ mmọ en̄wen, nnyịn imekeme ndinyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem oro edikpemede nnyịn ọbiọn̄ọ kpukpru en̄wan demon.
6. Didie ke mme owo ẹkeme ndibọhọ mme demon? (James 4:7, 8)
6 Nte ededi, odu ndusụk owo oro ẹma ẹkesịn idem ke mme edinam demon, utọ nte ubụpekpo, mbemiso ẹfiọkde “eti mbụk.” Ekeme ndiyom mme utọ owo oro ẹn̄wana ọkpọsọn̄ en̄wan man ẹbọhọ mme demon. Ke uwụtn̄kpọ, ama odu n̄wan kiet oro ekesibọde etop oto mme idiọk spirit kpukpru usen, ẹkpakde enye ẹte owot idem. Mme demon kpukpru ini ẹma ẹsifịna n̄wan efen—tutu enye ke akpatre ekịbe ọbọhọ akani usụn̄uwem esie. Mme utọ owo oro ẹma ẹbọhọ mme demon ke ndiyọhọ ekikere mmọ ye nti ukpepn̄kpọ Bible, ndibọn̄ akam nnọ Jehovah, nnyụn̄ mfiori ke ọkpọsọn̄ uyo n̄kot enyịn̄ esie.
“Enyịn̄ Jehovah edi ọkpọsọn̄ tọwa: eti owo efehe odụk ke esịt, ndien odu ke ifụre.”—Mme N̄ke 18:10.
7. (a) Nso n̄kpọ ẹkeme ndida afanikọn̄ ndi? (b) Ntak emi Abasi ọkọdiọn̄de mbufa mme andinịm ke akpanikọ ke Ephesus?
7 Owo ekededi oro demon esifịnade eyewụt eti ibuot ndisio n̄kpọ ekededi oro ekemede ndinyene ebuana ye edinam mme demon mfep ke idem ye ke ufọk esie. Ẹtịm ẹdiọn̄ọ ẹte ke ndiọi spirit ẹmi ẹsifiak ẹdi ẹbịne mme utọ n̄kpọ oro ẹnyụn̄ ẹfịna andinyene mmọ ke ndinam enye ọduọ udọn̄ọ, okop mmemidem m̀mê ndịk. Ke ini Paul ọkọkwọrọde ikọ ke Ephesus, mbufa mme andinịm ke akpanikọ do ẹma ẹnam n̄kpọ oro akadade akwa edidiọn̄ Jehovah ọsọk mmọ:
“Ediwak mmọemi ẹkam ẹbrede idiọn̄ ẹtan̄ n̄wed mmọ ẹdi ẹdifọp ke iso kpukpru owo; . . . Ntem ke ikọ Ọbọn̄ ọkọri ọkpọsọn̄, onyụn̄ akara.”—Utom 19:19, 20.
KPEME IDEM KE “EDINAM UBỤPEKPO”!
8. (a) Nso idi ndusụk orụk ubụpekpo, ẹmi Abasi obiomde ikpe? (b) Nso iditịbe inọ mmọemi ẹnamde ubụpekpo? (Ediyarade 21:8)
8 Didie ke Jehovah ese editịn̄ ini iso? Ẹnam emi an̄wan̄a mfọn mfọn ke Deuteronomy 18:10-12, ke ebiet emi Jehovah adade emi abuan ye ubụpekpo:
“Kûyak ẹkụt owo ke otu fo eke [edide] . . . abia-idiọn̄, ye abia-inuen, ye abiamfa, ye abiaibọk, ye abiaibọk edịm, ye obụpidem, ye owo n̄kukụt, ye obụpekpo. Koro Jehovah esede kpukpru mmọ eke ẹnamde n̄kpọ ẹmi ke mbubiam.”
Ke ntre, mme edinam demon utọ nte edikot ekara itiat-inụn̄, edikot n̄wed ekaubọk, editọ owo ibọk, ediyom etop nto obukpọk ndomo m̀mê mme enyene nsan̄a ekpo ẹdi mbubiam n̄kpọ ke enyịn Jehovah. Mme enyene nsan̄a ekpo oro ẹdọhọde ke mmimọ isitịn̄ ikọ ye “spirit mme akpan̄kpa” ẹnen̄ede ẹnyene nneme ye ndiọi spirit oro ẹsimende mbiet mme akpan̄kpa ẹsịne. Idiọk spirit ama emen mbiet prọfet Samuel oro ama akakpa esịne ke ndida etop nsọk Edidem Saul oro mîkanamke akpanikọ, ke n̄kpọntịbe oro ẹwetde ke 1 Samuel 28:8-14. Ke N̄wed Mbon Galatia 5:19-21, NW, ẹsịn “edinam ubụpekpọ” ke otu mme oburobụt “ubọkutom obụkidem” oro ẹdikpande owo ndidụk Obio Ubọn̄ Abasi.
9. (a) Nso ke ikọ Greek oro phar·ma·kiʹa ọwọrọ ke ataata usụn̄? (b) Mme edinam ewe ẹnyene ebuana ye ubụpekpo?
9 Edi n̄kpọ ndemede udọn̄ ndifiọk nte ke ikọ Greek oro ẹkabarede “edinam ubụpekpo” mi edi phar·ma·kiʹa, oro ke ataata usụn̄ ọwọrọde “edinam unọ ọkpọsọn̄ ibọk.” Ke Expository Dictionary of New Testament Words eke Vine, nnyịn ikot ite:
“PHARMAKIA . . . akpan akpan akada aban̄a edida ibọk, n̄kpọsọn̄ ibọk, editọ owo ibọk; ekem, usịn ibọk n̄kpa nnọ owo; ekem, ubre idiọn̄, . . . Se n̄ko Edi. 9:21; 18:23. . . . Ke ubre idiọn̄, edida n̄kpọsọn̄ ibọk, edide mfefere m̀mê ọkpọsọn̄, ke ofụri ofụri ekesisan̄a ye utan̄a-ibọk ye ediben̄e odudu ifọt, ye enọ nsio nsio ibọk un̄wam, . . . man ẹnam obụpekpo onịm ke akpanikọ ete ke abia-idiọn̄ emi enyene odudu ye ifiọk oto ndịbe ebiet.”
Mme owo mfịn oro ẹdade n̄kpọsọn̄ ibọk utọ nte opium, heroin, ikọn̄ekpo ye mme ibọk mbeibuot eken ẹsio idemmọ ẹnyan ẹnọ en̄wan mme demon. Ẹwụt emi ke ndusụk mbon oro ẹdude ke “odudu” n̄kpọsọn̄ ibọk ndidọhọ ke mmimọ ima ‘isan̄a ikpere Abasi,’ ‘itat ekikere mmimọ,’ ye ntre ntre eken. Se ẹyịride n̄ko ye “edinam unọ n̄kpọsọn̄ ibọk” edi mbumehe uta isịp betel m̀mê edida un̄wọn̄, kpa ‘ndedehe’ edinam oro ebịtde ekikere onyụn̄ anamde odudu unam nti ubiere emem, emi onyụn̄ ananade ima mbọhọidụn̄.—2 Corinth 6:17–7:1.
AFIA USIAK NTANTAỌFIỌN̄
10. Edisiak ntantaọfiọn̄ ọkọn̄ọ ke nso? (2 Chronicles 33:5, 6)
10 Ke mme isua ndondo emi, akwa ibat owo ẹwọn̄ọde ẹbịne edisiak ntantaọfiọn̄ kaban̄a ndausụn̄. N̄ko, mbụk owụt ete ke ediwak ọwọrọetop owo—Hitler, Mussolini, Napoleon, Julius Caesar, Akamba Alexander ye mmọ eken—ke ntak nsunsu ekikere ẹma ẹwọn̄ọde ẹbịne “mme ntantaọfiọn̄.” Edisiak ntantaọfiọn̄ ọkọn̄ọ ke nso? Edisiak ntantaọfiọn̄ abahade ikpehe ikpaenyọn̄, kpa udịm enyọn̄, esịn ke ikpehe ntantaọfiọn̄, m̀mê mme otu ntantaọfiọn̄ duopeba, oro ẹkenọde mmọ kiet kiet enyịn̄ unam m̀mê enyịn̄ owo ko ke anyanini. Ẹdọhọ ẹte ke ebuana oro owo enyenede ye mme udịm enyọn̄ ke ini emana edibiere ini iso ye mme edu esie. Ẹsiwet mme n̄wedndise, m̀mê mme ndise idiọn̄ọ udịm enyọn̄, ndiwụt se “akan̄a” owo, edide eti m̀mê idiọk, edidide ke usen ke usen.
11. Didie ke ifiọk ntaifiọk owụt ete ke edisiak ntantaọfiọn̄ akwan̄a?
11 Edi nte mme ntantaọfiọn̄ ẹnyene odudu ke idem mme owo ke ini mmọ ẹmanade? Nte ntaifiọk ẹdọhọde, ẹbiere akpan edu owo, idịghe ke ini emana, edi ke ini uyomo idịbi—adade ọfiọn̄ usụkkiet abak akan ini oro ẹkerede ke n̄wedndise usiak ntantaọfiọn̄. Nte ededi, mme ntantaọfiọn̄ ẹyom usụn̄ ẹkaha ndida odudu udụri n̄kpọ nda m̀mê uyama mmọ n̄kara owo, edide ke ini emana m̀mê ke ini uyomo idịbi. Ofụri se ikemede ndito edem enyọn̄ ke usụn̄ eke edisiak ntantaọfiọn̄ edi odudu mme demon, ndien oro edi ebiet emi edisịn idem ke “mme ntantaọfiọn̄” ekemede ndida nsịm—edidi se mme idiọk spirit ẹkarade.
12. M̀mọ̀n̄ ke edisiak ntantaọfiọn̄ ọkọtọn̄ọ? (Isaiah 47:1, 12-14)
12 M̀mọ̀n̄ ke edisiak ntantaọfiọn̄ ọkọtọn̄ọ? Encyclopœdia Britannica (ọyọhọ nsiondi 11, Eboho II, p. 796) ọbọrọ ete:
“Ẹkeme ndidụn̄ọde mbụk usiak ntantaọfiọn̄ kemi mfiak edem n̄kosịm Babylonia eset, ndien ke akpanikọ ẹkeme ndidụn̄ọde mfiak edem n̄kosịm ata ntọn̄ọ ntọn̄ọ mbụk mbon Babylonia. . . . Ke Babylonia ọkọrọ ye ke Assyria . . . edisiak ntantaọfiọn̄ ada itie esie ke an̄wan̄wa utuakibuot nte kiet ke otu akpan usụn̄ iba oro mme oku ẹkesidade . . . ẹfiọk uduak ye ekikere mme abasi, usụn̄ enye eken ebede ke edidụn̄ọde esịt unam uwa [nnyom ndomo].”
Ntem edisiak ntantaọfiọn̄ ọkọtọn̄ọ ke ukem itie oro ofụri ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono ọkọtọn̄ọde—ke Babylon eset.
13. (a) Nso idaha ke eti Edidem Josiah akada kaban̄a edinam edisiak ntantaọfiọn̄? (b) Ntak emi nnyịn ikposiode mme nsunsu ekikere ifep ke uwem nnyịn-e? (Job 31:26-28)
13 Nso, ndien, ekpedi edu nnyịn kaban̄a edisiak ntantaọfiọn̄, editịn̄ ini iso, mme ibọk “mfọniso” ye mme orụk nsunsu ekikere eken? Edieke nnyịn iyomde ndinem Abasi esịt, idaha nnyịn ekpenyene ndidi ukem ye eke eti Edidem Josiah, oro ‘okosobode . . . mmọ eke ẹfọpde uwa ẹnọ Baal, ye utịn, ye ọfiọn̄, ye ntantaọfiọn̄, ye ofụri udịm enyọn̄.’ (2 Ndidem 23:5) Nnyịn n̄ko ikpenyene ndision̄o kpukpru orụk nsunsu ekikere mfep ke uwem nnyịn. Ke ndibuọt idem ke usụn̄ ekededi ye mme asiak ntantaọfiọn̄ m̀mê mme etịn̄ ini iso eken, nnyịn idiyatke odu-uwem Abasi esịt ikpọn̄îkpọn̄, edi ẹkeme ndida nnyịn nsịm mme ukwan̄ ubiere m̀mê mme edinam, oro ẹdinamde nsobo osịm nnyịn.
14. Nnyịn ikpọkọn̄ mbuọtidem nnyịn ke m̀mọ̀n̄, ndien ntak-a? (Psalm 25:8, 9)
14 M̀mọ̀n̄, ndien, ke nnyịn ikpọkọn̄ mbuọtidem nnyịn kaban̄a ini iso? Edidem Solomon asian nnyịn ete:
“Buọt idem fo ye Jehovah ke ofụri esịt fo; ndien kûberi edem ke asian fo. Diọn̄ọ enye ke kpukpru usụn̄ fo, ndien enye eyenen̄ede usụn̄ fo onịm. Kûse idemfo ke ọfiọkn̄kpọ: ten̄e Jehovah, nyụn̄ kpọn̄ idiọk.” (Mme N̄ke 3:5-7)
Ebede ke ọniọn̄ ọniọn̄ item oro ẹnọde ke Bible, Jehovah osio nnyịn ke ufụn nsunsu ekikere oro mînyeneke ufọn, onyụn̄ ọnọ nnyịn nnennen ndausụn̄ oro adade osịm ata inem inem uwem ke idak edinen Obio Ubọn̄ esie.
[Ndise ke page 133]
Nsunsu ekikere ẹmi ẹnyenede ebuana ye mme abasi “mfọniso,” mme ibọk n̄kpemeidem ye editịn̄ ini iso ẹdi n̄kpọndịk
[Ndise ke page 138]
Abasi inyịmeke utịn̄ ini iso
[Mme ndise ke page 139]
Mme idiọn̄ọ udịm enyọn̄ eke mme asiak ntantaọfiọn̄ ẹketọn̄ọ ke Babylon, kpa ntọn̄ọ ukara ererimbot eke nsunsu ido ukpono