Mme Mbụme Ẹtode Mme Andikot
◼ Ndi Esther eyenan̄wan Jew oro ama enyene oburobụt ebuana idan̄ ye edidem Persia man enyene uma esie ndien ke ntre ọbọde ufọn?
Ndusụk owo ẹkeme ndibiere ntre ẹto mbụk ererimbot, edi n̄wetnnịm n̄kpọ Bible oro ẹkemede ndiberiedem atuaha ye ekikere emi.
Ewetmbụk owo Jew oro Flavius Josephus ọnọ ediwewet mbụk nte ke Vashti ọbọn̄an̄wan Persia ama esịn ndidi ke iso ebe esie, Ahasuerus. Ke ntre, edidem, emi nte an̄wan̄ade ekedide Xerxes I eke ọyọhọ isua ikie ition B.C.E., ke iyatesịt ama esịn Vashti onyụn̄ onyịme ẹnam ndụn̄ọde ke ofụri obio ukara ndiyom obufa ọbọn̄an̄wan. Ẹma ẹbon ndiye nditọ iban ẹmi mîkọfiọkke irenowo ẹnyụn̄ ẹkama mmọ nte eyede ke anyanini.
“Ekem, ke ini [eunuch edidem] okụtde ete ke ẹma ẹkama nditọ-iban oro mfọn mfọn . . . ke ẹma ẹnyụn̄ ẹdot kemi ndidụk ke bed edidem, enye ọnọ owo kiet ke usen kiet kiet ndikodu ye edidem, emi, ke ama ekenyene ebuana idan̄ ye enye, inikiet inikiet afiak ọnọ ẹsọk eunuch. Edi, ke ini Esther odụkde etiene enye, enye ama ama enye ndien ekem, ke ama ọkọfiọk enye anam enye edi n̄wan esie nte ibet onyịmede onyụn̄ anam usọrọ ndọ mmọ.”—Jewish Antiquities, Book XI, 184-202, emi Ralph Marcus akabarede, (Book 11, ibuot 6, ikpehe ekikere 1, 2, nte William Whiston akabarede).
Uwetn̄kpọ ererimbot emi ekeme ndinam owo ekere ke nditọ-iban emi ẹma ẹbuana ke oburobụt unam idan̄ ye edidem ndien nte ke n̄kukụre ukpụhọde ye eke Esther ekedi nte ke oburobụt ebuana esie akade okosụn̄o ke ndọ ye enye ndikabade ndi ọbọn̄an̄wan. Bible nte ededi, ọmọnọ nnyịn ata nnennen ntọt oro ọyụhọde owo.
Ke ama akanam ukama idem oro an̄wan̄a, Bible ọdọhọ ete: “Ndien eyenan̄wan [kiet kiet] odụk ke ọtọ edidem ye n̄kpọ ẹmi ke ubọk. . . . Ke mbubịteyo enye odụk, ndien ke usenubọk enye afiak ke ufọk iban eken, odụk ke ubọk Shaashgaz eunuch edidem emi ekpemede ibanesa: enye idụkke aba ke ọtọ edidem, ke mîbọhọke ke ini edidem ama enye, ndien ẹsiak enye ke enyịn̄.”—Esther 2:13, 14.
N̄wed Abasi ọdọhọ ke ‘ẹkeda’ Esther ẹsọk ke “ufọk iban” ke anyanini, ye uwak n̄kpọ mbanaidem: “Ẹkem ẹda Esther ẹdụk ke ọtọ Edidem Ahasuerus. . . Ndien edidem ama Esther akan kpukpru iban eken; Esther onyụn̄ okụt mfọn ye ima ke iso esie, akan kpukpru nditọ-iban eken; ndien edidem ada anyanya ubọn̄ ayat enye ke ibuot, onyụn̄ onịm enye ke ọbọn̄an̄wan ke itie Vashti.”—Esther 2:8, 9, 16, 17.
Nte afo ọmọfiọk oto Bible ebiet ẹkedade iban oro ẹka ke mmọ ẹma ẹkedu ye edidem ofụri okoneyo? ‘Ke ufọk iban eken, ke ubọk andikpeme ibanesa.’ Ntem mmọ ẹma ẹkabade ẹdi ibanesa. Mordecai, andiwet n̄wed Esther eke Bible, ekedi owo Hebrew, ndien ke otu ikọt esie eke ini oro, n̄wanesa ama esinyene idaha ebuana eke udiana an̄wan. Ibet Abasi ama onyịme ete ke ereṇ edide owo Israel ekeme ndida eyenan̄wan esenidụt emi ẹkemụmde ke ekọn̄, ndien ke eyenan̄wan oro ekeme ndikabade ndi n̄wanesa esie, mme udiana an̄wan, ye unen ye ukpeme nte ibet onyịmede. (Deuteronomy 21:10-17; men Exodus 21:7-11 domo.) Nditọ ẹmi ẹmanade ẹnọ utọ n̄wanesa oro ibet onyịmede mi ẹkedi ata nditọ ẹnyụn̄ ẹkeme ndidia n̄kpọ akpa. Nditọ-iren Jacob 12, eteete esien Israel 12, ẹkedi nditọ ẹtode iban esie ye ibanesa oro ibet onyịmede.—Genesis 30:3-13.
Ndutịm ekedi nte ke nditọ iban ẹmi ẹma ẹkedu ye edidem Persia, mmọ ẹfiak ẹka ufọk ibanesa. Emi owụt ke mmọ ẹma ẹkabade ẹdi udiana iban esie.
Nso kaban̄a Esther? Bible itịn̄ke ite ke enye ama adan̄ ye edidem ke ntre enyenede uma esie. Bible itịn̄ke nte ẹkemende enye ẹka ufọk ibanesa, edi ọdọhọ mmemmem mmemmem ete: “Ekem ẹda Esther ẹdụk ke ọtọ edidem Ahasuerus, ke ufọk ubọn̄ esie, . . . Ndien edidem ama Esther akan kpukpru iban eken.” Ti ete ke mbemiso, ye unana edinyene ebuana idan̄ nnyụn̄ mbiat edisana ye itie unana edifiọk erenowo esie, “Hegai andikpeme iban” ama “ọfọn ido ye enye.” Akande oro: “Kpukpru owo eke ẹkụtde Esther, ẹnyụn̄ ẹma enye.” (Esther 2:8, 9, 15-17) Ntem Esther nte an̄wan̄ade ama eye edidem ke enyịn ama onyụn̄ ọbọ ukpono esie, kpa nte enye ọkọbọde ukpono mbon en̄wen.
Nnyịn ikpowụt esịtekọm didie ntem ndinyene akpanikọ ye ikike emi Bible ọnọde nnyịn! Okposụkedi nnyịn iyomde usụn̄ ye ediwak tọsịn isua ikpọn̄ mme n̄kpọntibe oro, nnyịn ke ntem imenyene ntak ndinyene mbuọtidem nte ke Esther akanam n̄kpọ ye ata edisana ido ye ke n̄kemuyo ye mme edumbet Abasi.