N̄kem N̄kem Ufak Kaban̄a Kpukpru Owo
“Eyen Owo [ikedịghe], man ẹnam n̄kpọ ẹnọ Enye, edi man Enye anam n̄kpọ ọnọ owo, onyụn̄ ọnọ uwem Esie ndifak ediwak owo.”—MATTHEW 20:28.
1, 2. (a) Ntak ẹkemede ndidọhọ ke ufak edi n̄kpon n̄kan enọ emi Abasi ọnọde ubonowo? (b) Nso ufọn isụn̄ọ ito edidụn̄ọde n̄kpọ aban̄ade ufak?
UFAK edi n̄kpon n̄kan enọ emi Abasi ọnọde ubonowo. Ebede ke ‘uwọrọ ufụn otode ke ufak,’ nnyịn imekeme ndinyene “edifen mme idiọkn̄kpọ nnyịn.” (Ephesus 1:7) Enye edi itiat idakisọn̄ ọnọ idotenyịn nsinsi uwem, edide ke heaven m̀mê ke paradise isọn̄. (Luke 23:43; John 3:16) Ndien ke ntak ufak, mme Christian ẹkeme ndinyene edisana idaha ke iso Abasi idem idahaemi.—Ediyarade 7:14, 15.
2 Ufak ke ntre idịghe n̄kpọ oro etiede usem usem m̀mê n̄kpọ eke owo mîkwe. Sia enyenede itiat idakisọn̄ eke ibet ke mme edumbet Abasi, ufak ekeme ndida mme ata edidiọn̄ oro ẹkụtde ke enyịn ndi. Ndusụk ikpehe ukpepn̄kpọ emi ẹkeme ‘ndisọn̄ nditịm mfiọk.’ (2 Peter 3:16) Edi afo eyekụt nte odotde ye ukeme oro esịnde ndidụn̄ọde ufak ket-ket, koro enye owụtde akakan ima oro Abasi amade ubonowo. Ndifiọk se ufak ọwọrọde edi ndifiọk akpan ikpehe eke ata ntotụn̄ọ “uwak ọniọn̄ ye ifiọk” Abasi.—Rome 5:8; 11:33.
Mme Eneni Anade Ẹbiere
3. Didie ke ufak akakabade edi se ẹyomde, ndien ntak emi Abasi mîkpefenke idiọkn̄kpọ ubonowo mbre mbre?
3 Ufak amakabade edi se ẹyomde ke ntak idiọkn̄kpọ akpa owo oro, Adam, emi ọkọkpọn̄de ikpîkpu n̄kpọ-akpa edide udọn̄ọ, mfụhọ, ye ubiak ọnọ nditọ esie. (Rome 8:20) Ke ntak edida unana mfọnmma mmana, kpukpru nditọ Adam ẹdi “nditọ iyatesịt” ẹmi ẹdotde ndikpa. (Ephesus 2:3; Deuteronomy 32:5) Abasi ikpekemeke ndiwụt mbọm oro mîsan̄ake ye edumbet nnyụn̄ mfen nnọ ubonowo ye unana ubiatini. Ikọ esiemmọ owụt nte ke “n̄kpọ eyenutom idiọkn̄kpọ edi n̄kpa.” (Rome 6:23) Man efen idiọkn̄kpọ ubonowo, Abasi ekpekenyene ndifụmi mme mfọnmma edummbet esie, onyụn̄ anam unenikpe esie oro ekemde ye ibet okûnyene ufọn! (Job 40:8) Edi, “edinen ido ye ikpe ẹdi itie ebekpo [Abasi].” (Psalm 89:14) Ediwaha n̄kpọn̄ edinen ido ke n̄kan̄ esie n̄kukụre ekpesịn udọn̄ ọnọ ubiatibet onyụn̄ osụhọde itie esie nte Andikara Ekondo.—Men Ecclesiastes 8:11 domo.
4. Nsọn̄ibuot Satan ekedemede mme eneni ewe?
4 Abasi n̄ko ekenyene ndibiere mme eneni eken oro nsọn̄ibuot Satan ekedemerede, mme eneni ẹmi ẹkponide ẹkan idiọk idaha ubonowo. Satan ama abiat eti enyịn̄ Abasi ke ndikot Jehovah osu nsu ye ọsọn̄ido akara ukara ufịk emi akpande mme edibotn̄kpọ esie ndinyene ifiọk ye ifụre. (Genesis 3:1-5) Akande oro, ke etiede nte ke enye abiat uduak Abasi ndinam isọn̄ ọyọhọ ye ndinen owo, Satan ama anam etie nte ke Abasi okpu. (Genesis 1:28; Isaiah 55:10, 11) Satan n̄ko ama ọdọn̄ idem nditịn̄ ikọ ebiari ndian mme anam-akpanikọ asan̄autom Abasi, ọdọhọde ete ke mmọ ẹnam n̄kpọ Esie n̄kukụre ke ntak ibụk ibụk uduakesịt. Edieke ẹdude ke mfịghe, ntre ke Satan akanam inua, owo mmọ ndomokiet idisọn̄ọke ida inam akpanikọ inọ Abasi!—Job 1:9-11.
5. Ntak emi Abasi mîkofụmike ata Satan?
5 Owo ikpekemeke ndifụmi ata ẹmi. Edieke owo mîkpọbọrọke mmọ, mbuọtidem ye ibetedem oro ẹkenọde itie edikara Abasi ikpodụhe aba ke akpatre. (Mme N̄ke 14:28) Edieke ibet ye ndutịm akpabiarade, nte ndutịme ikpọyọhọke ke ofụri ekondo? Ama obiomo Abasi ndiwụt unen itie edikara esie nnọ idemesie ye ndinen usụn̄ esie. Ama obiomo enye ndiyak mme anam-akpanikọ asan̄autom esie ẹwụt edinam akpanikọ oro n̄kpọ mîkemeke ndibiat nnọ enye. Emi ọkọwọrọ ndinam n̄kpọ ye itie nnanenyịn anamidiọk ubonowo ke usụn̄ oro okonịmde mme akpan eneni oro ke akpa itie. Enye ke ukperedem ama ọdọhọ Israel ete: “Ami, ami ndi andisọhi mme idiọkido fo mfep mban̄a idemmi.”—Isaiah 43:25.
Ufak: Ufụkn̄kpọ
6. Nso idi ndusụk ikọ oro ẹdade ke Bible ndinam usụn̄ nte Abasi anyan̄ade ubonowo an̄wan̄a?
6 Ke Psalm 92:5 nnyịn ikot ite: “O Jehovah, se afo anamde okpon didie! Ekikere fo ẹmetụn̄ọ etieti.” Oyom ukeme ke ntre man nnyịn ikeme ndidiọn̄ọ se Abasi akanamde ọnọ ubonowo. (Men Psalm 36:5, 6 domo.) Ke idara, Bible an̄wam ndinam n̄kpọ an̄wan̄a nnyịn ke ndida uwak ikọ oro ẹsiakde m̀mê ẹnọde uwụtn̄kpọ ẹban̄a ikpọ utom Abasi ke nsio nsio usụn̄ ukere n̄kpọ. Bible etịn̄ aban̄a ufak ke usụn̄ owụtde edidep n̄kpọ, edinam emem, edisio isop, edinyan̄a, ye edifak. (Psalm 49:8; Daniel 9:24; Galatia 3:13; Colossae 1:20; Mme Hebrew 2:17) Edi iso-ọfọn ikọ oro anamde n̄kpọ an̄wan̄a akan edi enyeoro Jesus ke idemesie akadade ke Matthew 20:28 ete: “Eyen Owo [ikedịghe], man ẹnam n̄kpọ ẹnọ Enye, edi man Enye anam n̄kpọ ọnọ owo, onyụn̄ ọnọ uwem Esie ndifak [Greek, lyʹtron] ediwak owo.”
7, 8. (a) Nso ke nnyịn ikpep ito ikọ Greek ye ikọ Hebrew ẹdade ẹnọ ufak? (b) Nam an̄wan̄a nte ufak abuanade n̄kpọ oro edide ata n̄kem n̄kem.
7 Nso idi ufak? Ikọ Greek oro lyʹtron oto ikọ-edinam oro ọwọrọde “nditat.” Ẹkeda enye nditịn̄ mban̄a okụk oro ẹkpede ke ukpụhọ man ẹsana mbon-n̄kpọkọbi ekọn̄ ẹyak. Ke N̄wed Abasi eke Usem Hebrew, nte ededi, ikọ adade ọnọ ufak, koʹpher, oto ikọ-edinam oro ọwọrọde ‘ndifụk’ m̀mê ‘ndiyet.’ Ke uwụtn̄kpọ, Abasi ọkọdọhọ Noah eyet (ka·pharʹ) itai ke ubom. (Genesis 6:14) Ke usụn̄ ukere n̄kpọ emi, ndien, ndifak, m̀mê ndisio isop idiọkn̄kpọ, ọwọrọ ndifụk idiọkn̄kpọ.—Psalm 65:3.
8 Theological Dictionary of the New Testament owụt ete ke koʹpher “esiwak ndida mban̄a ukem ukem,” m̀mê ata n̄kem n̄kem n̄kpọ. Ntre, okûkịp (kap·poʹreth) ekebe ediomi ekedi ata ukem ukem ke udomo ye ekebe oro ke idemesie. Ukem ntre, ke ndisio isop idiọkn̄kpọ, m̀mê ndifak, unenikpe Abasi oyom “uwem ke uwem, enyịn ke enyịn, edet ke edet, ubọk ke ubọk, ukot ke ukot.” (Deuteronomy 19:21) Ndusụk ini, nte ededi, ẹkeme ndibiere unenikpe edieke ẹnọde ukem ukem n̄kpọ utu ke ọkpọsọn̄ ufen. Ke ndinam an̄wan̄a: Exodus 21:28-32 etịn̄ aban̄a ayara enan̄ oro atuakde owo owot. Edieke andinyene ọkọfiọkde aban̄a edu enan̄ esiemmọ oro edi enye inamke n̄kpọ ndikpeme nte odotde, ẹkeme ndinam enye ada uwem esiemmọ ofụk, m̀mê ekpe ke uwem owo oro enan̄ esie owotde! Edi, nso edieke andinyene ekedide ntak ubak ubak kpọt? Enye eyeyom koʹpher, n̄kpọ ndida mfụk ndudue esie. Mme ebiereikpe oro ẹmekde ẹkeme ndidọhọ enye ọnọ ufak, ndikpe m̀mê isop, nte ekọmurua ufak.
9. Didie ke idaha abuanade akpan nditọ Israel anam an̄wan̄a n̄kem n̄kem n̄kpọ oro ẹkeyomde ke ekọmurua ufak?
9 Ikọ Hebrew efen oro enyenede ebuana ye “edifak” edi pa·dhahʹ, ikọ-edinam oro enen̄erede ọwọrọ “ndinyan̄a.” Numbers 3:39-51 anam an̄wan̄a nte ekọmurua edinyan̄a ekenyenede ndidi ata ukem ukem. Ke ama akanyan̄a akpan nditọ Israel osio ke nsobo ke Passover eke 1513 B.C.E., Abasi ama ada mmọ enyene. Enye ke ntre okpokoyom kpukpru akpan nditọ Israel ẹnam n̄kpọ ẹnọ imọ ke temple. Utu ke oro, Abasi ama ọbọ “ekọmurua ufak” (pidh·yohmʹ, kpa ikọ-enyịn̄ ẹdade ẹto pa·dhahʹ), owụkde ete: “Da mme Levi sọk mi . . . ke ibuot kpukpru akpan ke otu nditọ Israel.” Edi se ẹnọde ke ukpụhọ ekenyene ndidi ata ukem ukem. Ẹma ẹdian ibat owo ẹtode esien Levi: irenowo 22,000. Ekem, ẹma ẹbat kpukpru akpan nditọ Israel: irenowo 22,273. Ibọhọke ke ndikpe “ekọmurua ufak” edide shekel ition ke ibuot owo kiet kiet ke ẹkpekeme ndifak akpan 273 oro ẹkeyọhọde ẹsụhọ, nsio ke utom temple.
N̄kem N̄kem Ufak
10. Ntak emi mme uwa unam mîkekemke ndifụk idiọkn̄kpọ ubonowo nte odotde-e?
10 Se ẹnemede emi anam an̄wan̄a nte ke ufak enyene ndidi ukem ukem ye se ẹdade ẹkpụhọ, m̀mê se ẹdade ẹfụk. Uwa unam oro mbon mbuọtidem ẹkewade ọtọn̄ọde ke Abel akaiso ikekemeke ndinen̄ede mfụk mme idiọkn̄kpọ owo, sia mme owo ẹfọnde ẹkan unam oro mînyeneke ifiọk. (Psalm 8:4-8) Paul ke ntre ama ekeme ndiwet nte ke “iyịp enan̄ ye ebot ikemeke-keme ndimen mme idiọkn̄kpọ mfep.” Mme utọ uwa oro ẹketie nte mbiet, m̀mê ndamban̄a, ufụkn̄kpọ ke nditie mbet ufak oro ekenyenede ndidi.—Mme Hebrew 10:1-4.
11, 12. (a) Ntak emi ediwak million owo mîkenyeneke ndikpa n̄kpa ufak man ẹfụk idiọkn̄kpọ ubonowo? (b) Anie ikpọn̄îkpọn̄ ekekeme ndidi “n̄kem n̄kem ufak,” ndien nso uduak ke n̄kpa esie ọyọhọ?
11 Ndamban̄a ufak emi ekenyene ndidi ata ukem ukem ye Adam, sia isop n̄kpa oro Abasi ke nnennen usụn̄ ekebierede ọnọ Adam okosụn̄ọde ke edibiom ekpụk ubonowo ikpe. 1 Corinth 15:22 ọdọhọ ete, “Kpukpru owo [ke ẹkpan̄a] ke Adam.” Ntre ikanaha ediwak million owo ẹkpan̄a n̄kpa uwa man ekekem ke ibuot eyen Adam kiet kiet. “Nte idiọkn̄kpọ okotode ke owo kiet [Adam] odụk ke ererimbot, n̄kpa onyụn̄ otode ke idiọkn̄kpọ oro odụk.” (Rome 5:12) Ndien “nte n̄kpa okotode owo [kiet],” edinyan̄a ubonowo ekpenyene n̄ko ‘ndito owo kiet.’—1 Corinth 15:21.
12 Owo emi ekpekemede ndidi ufak ekenyene ndidi mfọnmma owo ke obụk ye iyịp—ata ukem ukem ye Adam. (Rome 5:14) Edibotn̄kpọ eke spirit m̀mê “owo ke mbiet Abasi” ikpekemeke ndimen nnennen udomo unenikpe. Ibọhọke mfọnmma owo, emi mîdụhe ke idak ubiomikpe n̄kpa Adam, ekpekeme ndinọ “n̄kem n̄kem ufak,” kpa enyeoro edide ata ukem ukem nte Adam. (1 Timothy 2:6, NW)a Ke ndiwa uwem esie unyịme unyịme, “akpatre Adam” emi ama ekeme ndikpe utịp idiọkn̄kpọ eke “Adam, akpa owo” oro.—1 Corinth 15:45; Rome 6:23.
13, 14. (a) Nte Adam ye Eve ẹbọ ufọn ẹto ufak oro? Nam an̄wan̄a. (b) Didie ke nditọ Adam ẹbọ ufọn ẹto ufak oro? Nọ uwụtn̄kpọ.
13 Adam m̀mê Eve, nte ededi, ibọhọ ufọn ito ufak oro. Ibet Moses ama esịne edumbet emi ete: “Mbufo ẹkûbọ n̄kpọ [“ufak,” NW] baba kiet ke ibuot uwem owotowo eke odotde ndikpa.” (Numbers 35:31) Owo ikabian̄ake Adam, ntre idiọkn̄kpọ esie ekedi n̄koinnam. (1 Timothy 2:14) Emi ọkọwọrọ ke enye owot nditọ esie, koro mmọ idahaemi ẹmeda unana mfọnmma esie ẹmana, ke ntre ẹdude ke idak ubiomikpe n̄kpa. Nte an̄wan̄ade, Adam ama odot n̄kpa, koro nte mfọnmma owo, enye okokokoi emek ndisọn̄ ibuot ye ibet Abasi. Akpakatuaha ye ndinen edumbet Jehovah ke enye ndida ufak nnam n̄kpọ ke ufọn Adam. Edikpe utịp idiọkn̄kpọ Adam, nte ededi, ama abiat odudu ubiomikpe n̄kpa ke idem nditọ Adam efep! (Rome 5:16) Nte ekemde ye ibet, ẹmesịbe odudu nsobo idiọkn̄kpọ ẹfep tọn̄ọ ke ata orụn̄ esie. Andinọ ufak ‘ama atabi n̄kpa ke ibuot kpukpru owo,’ ọbọde ufen idiọkn̄kpọ ọnọ kpukpru nditọ Adam.—Mme Hebrew 2:9; 2 Corinth 5:21; 1 Peter 2:24.
14 Ke ndinam an̄wan̄a: Kere ban̄a akwa usiakifia ye ata ediwak mbonutom. Etubom usiakifia oro mînamke akpanikọ atahade mbubehe oro; ẹberi usụn̄ usiakifia oro. Ata ediwak owo idahaemi inyeneke utom inyụn̄ ikemeke ndikpe isọn mmọ. Nsan̄andọ, nditọ mmọ, ih, ọkọrọ ye mbon oro mmọ ẹkamade isọn kpukpru ẹbọ ufen ke ntak mbiara edinam owo kiet oro! Ekem ọfọnido owo inyene kiet edi edikpe isọn usiakifia oro onyụn̄ ọtọn̄ọ ntak eberede usiakifia oro. Edikpe isọn kiet oro, ke ntre, amada ọyọhọ ifụre ọsọk ediwak mbonutom oro, ubon mmọ, ye mbon oro mmọ ẹkamade isọn. Edi nte akpa etubom utom oro etiene abuana ke obufa uforo oro? Baba, enye odu ke ufọk-n̄kpọkọbi ndien ke ntre ọduọk utom esie tak-tak! Ukem ntre, edikpe isọn kiet oro Adam akakamade amada ufọn ọsọk ediwak million nditọ esie—edi idaha isọk Adam.
Anie Ọnọ Ufak Oro?
15. Anie ekpekeme ndinọ ubonowo ufak, ndien ntak-a?
15 Andiwet psalm ekeseme ete: “Baba owo kiet ikemeke ndifak eyenete, inyụn̄ ikemeke ndinọ Abasi n̄kpọ usio-isop esie: (ndien ufak ibuot mmọ ọsọn̄, onyụn̄ etre ke nsinsi:).” The New English Bible ọdọhọ ete ke ekọmurua ufak ekedi “ke nsinsi onyụn̄ okpon akan enye ndikpe.” (Psalm 49:7, 8) Anie, ndien, ọkpọnọ ufak oro? Jehovah ikpọn̄îkpọn̄ ekpekeme ndinọ mfọnmma “Eyenerọn̄ . . . emi emende mme idiọkn̄kpọ ererimbot efep.” (John 1:29) Abasi ikọdọn̄ke angel ekededi edinyan̄a ubonowo. Enye ama ayak akakan n̄kpọ atak enye ke ndidọn̄ edibon Eyen esie kierakiet, kpa “se idatde enye esịt ofụri usen.”—Mme N̄ke 8:30; John 3:16.
16. (a) Eyen Abasi akasan̄a didie edimana nte mfọnmma owo? (b) Ẹkeme ndikot Jesus didie nte ekemde ye ibet?
16 Otode enye ndinyịme ndibuana ke ndutịm Abasi, Eyen Abasi “akan̄wan̄a Idem Esie” ọkpọn̄ uduot eke heaven. (Philippi 2:7) Jehovah ama osio odudu-uwem ye ido udu uwem akpa edibon Eyen esie ke heaven ekesịn ke idịbi eyenan̄wan Jew emi mîkọfiọkke erenowo, emi ekekerede Mary. Edisana spirit ndien ama ‘odoro enye ke idem,’ ọsọn̄ọde nte ke eyen oro ọkọride ke idịbi esie edidi edisana, ọbọhọde idiọkn̄kpọ ofụri ofụri. (Luke 1:35; 1 Peter 2:22) Nte erenowo, ẹdikot enye Jesus. Edi nte ekemde ye ibet, ẹkeme ndikot enye ‘Adam ọyọhọ iba,’ sia enye ke mfọnmma usụn̄ ekedide ukem ye Adam. (1 Corinth 15:45, 57) Jesus ama ekeme ke ntre ndinọ idemesie nte uwa “eyenerọn̄ eke ananade ndo onyụn̄ ananade ntọi,” kpa ufak idiọkn̄kpọ ubonowo.—1 Peter 1:18, 19.
17. (a) Ẹkpe ufak oro ẹnọ anie, ndien ntak-a? (b) Sia edide Abasi ọnọ onyụn̄ ọbọ ufak oro, ntak ndien ẹnamde ukpụhọ emi-e?
17 Nte ededi, anie ke ẹdikpe ufak emi ẹnọ? Ke ediwak isua ikie mme ekpep ido ukpono Christendom ẹma ẹneni ẹte ke ẹkekpe ẹnọ Satan kpa Devil. Akpanikọ edi nte ke ẹma ẹnyam ubonowo ‘ẹsịn ke idak’ idiọkn̄kpọ ndien ke ntre ẹsịne ke ubọk Satan. (Rome 7:14; 1 John 5:19) Kpa ye oro, Jehovah, idịghe Satan, ‘osio usiene’ idiọkn̄kpọ. (1 Thessalonica 4:6) Ke ntre, nte Psalm 49:7 etịn̄de in̄wan̄în̄wan̄, ẹnyene ndikpe ufak oro ‘nnọ Abasi.’ Jehovah anam ufak oro odu, edi ke ẹma ẹkewa Eyeneron̄ Abasi, ẹkenyene ndikpe ekọmurua ufak esie nnọ Abasi. (Men Genesis 22:7, 8, 11-13; Mme Hebrew 11:17 domo.) Emi inamke ufak oro osụhọde edi anana ufọn, ukpụhọ n̄kpọ oro mînyeneke uduak, nte n̄kpọ eke owo osiode okụk ke ekpatọfọn̄ kiet esịn ke efen. Ufak oro inen̄ekede ibuana ata ukpụhọ n̄kpọ nte unam mbubehe. Ke ndisọn̄ọ nyom ete ẹkpe ufak oro—idem atakde enye ata akwa n̄kpọ—Jehovah ama owụt edisọn̄ọ oro enye ọsọn̄ọde eyịre ke ndinen edumbet ye unana edisehede.—James 1:17.
“Okụre”
18, 19. Ntak okoyomde Jesus ọbọ ufen-e?
18 Ke ndaeyo eke 33 C.E., ini ama ekem ndikpe ufak oro. Ẹma ẹmụm Jesus Christ ke nsunsu edori ikọ, ẹbiom enye ikpe, ẹnyụn̄ ẹkọn̄ ẹdian ke eto n̄kpa. Enye ama anam n̄kpeubọk ye “ọkpọsọn̄ eseme ye mmọn̄eyet” ọnọ Abasi ke ntak ọkpọsọn̄ ubiak ye esuene ẹmi ẹkebuanade. (Mme Hebrew 5:7) Nte ama oyom Jesus ọbọ ufen ntre? Ih, koro ke ndikaiso ndu nte enyeemi “asanade, mînyeneke n̄kari, mînyụn̄ iduehe, emi mîsan̄ake ye mme anamidiọk,” tutu osịm utịt, Jesus ke in̄wan̄în̄wan̄ usụn̄ ama ebiere eneni aban̄ade nsọn̄ọnda ikọt Abasi tak-tak.—Mme Hebrew 7:26.
19 Ufen Christ n̄ko ama anam enye ọfọn ama kaban̄a utom esie nte Akwa Oku ubonowo. Ke ntem, enye ididịghe owo emi etiede ndebe ndebe, onyụn̄ anamde n̄kpọ nsọn̄ido nsọn̄ido, “Koro sia Enye okokopde ndutụhọ ke edikụt idomo, Enye ekeme ndinyan̄a mmọemi ẹdude ke idomo.” (Mme Hebrew 2:10, 18; 4:15) Ye ibifịk n̄kpa esie, Jesus ama ekeme ndisio n̄kpo edikan ete, “Okụre.” (John 19:30) Ikụreke ke enye ndikowụt nsọn̄ọnda esiemmọ edi ama okụt unen ke ndisịn itiat idakisọn̄ nnọ edinyan̄a ubonowo—ndien ke edide akpan n̄kpọ akan, ọsọn̄ọ omụm itie edikara Jehovah akama!
20, 21. (a) Ntak ẹkenamde Christ eset ke n̄kpa-a? (b) Ntak ẹkenamde Jesus Christ “edidu uwem ke spirit”?
20 Ke ewe usụn̄, ndien, ke ẹdinen̄ede ẹda ufak ẹnam n̄kpọ ẹnọ anamidiọk ubonowo? Ini ewe? Didie? Owo ikasanake n̄kpọ emi iyak ndida itie nnannan. Ke ọyọhọ usen ita ke Christ ama akakpa, Jehovah ama anam enye eset. (Utom 3:15; 10:40) Ebede ke akpan edinam emi, kpa akpanikọ oro ata ediwak owo ẹketiede ntiense ẹban̄a, ikụreke ke Jehovah ndikọnọ Eyen esie utịp ke utom mbuọtidem esie edi ama ọnọ enye ifet ndikụre utom unọ ufak esie.—Rome 1:4; 1 Corinth 15:3-8.
21 Ẹma ẹnam Jesus “edidu uwem ke spirit,” ẹma ẹduọk idem esie eke isọn̄ ke usụn̄ emi owo mîsiakke. (1 Peter 3:18; Psalm 16:10; Utom 2:27) Nte edibotn̄kpọ eke spirit, Jesus emi ẹnamde eset mi ekeme idahaemi ndifiak ubọn̄ ubọn̄ nnyọn̄ heaven. Nso akwa idara ikodu ntem ke heaven adan̄aoro! (Men Job 38:7 domo.) Jesus ikafiakke inyọn̄ n̄kukụre man akadara ekọm unyọn̄ esie. Enye ekedi ndinam utom eken, esịnede edinam edi mmemmem n̄kpọ ọnọ ofụri ekpụk ubonowo ndibọ ufọn nto ufak esie. (Men John 5:17, 20, 21 domo.) Ke ibuotikọ efen ẹyeneme nte enye akanamde emi ama ye se oro ọwọrọde ọnọ ubonowo.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Ikọ Greek oro ẹdade mi, an·tiʹly·tron, idụhe ke ebiet efen ekededi ke Bible. Enye enyene ebuana ye ikọ oro Jesus akadade etịn̄ aban̄a ufak (lyʹtron) ke Mark 10:45. Nte ededi, The New International Dictionary of New Testament Theology osio owụt ete ke an·tiʹly·tron ‘ọsọn̄ọ etịn̄ ekikere unọ n̄kpọ ke ukpụhọ.’ Nte odotde, New World Translation akabade enye “n̄kem n̄kem ufak.”
Mme Mbụme Ndụn̄ọde
◻ Mme eneni ewe ẹkakam ẹdi akpan n̄kpọ ẹkan edinyan̄a ubonowo?
◻ “Ndifak” mme anamidiọk ọwọrọ nso?
◻ Jesus ekenyene ndidi ukem ukem ye anie, ndien ntak-a?
◻ Anie ọnọ ufak oro, ndien ẹkpe enye ẹnọ anie?
◻ Ntak okoyomde ẹnam Christ eset ke n̄kpa nte owo spirit-e?
[Ndise ke page 13]
Mme uwa unam ikekemke ndifụk mme idiọkn̄kpọ owo; mmọ ẹkeda ẹban̄a n̄kpon n̄kan uwa oro ekedide