Demede Nọ Ima Ye Nti Utom—Didie?

“Ẹyak nnyịn inyụn̄ ikere nte ikpedemerede kiet eken inọ ima ye nti utom; . . . [isịn udọn̄ inọ kiet eken, NW]; ndien mbufo ẹkpedọdiọn̄ ẹnam ntem, adan̄a nte ẹkụtde ẹte usen oro ke asan̄a ekpere.”—MME HEBREW 10:24, 25.

1, 2. (a) Ntak ekedide akpan n̄kpọ nte mme akpa Christian ẹnyene ndọn̄esịt ye nsịnudọn̄ ke mmọ ndisop idem ọtọkiet? (b) Ewe item Paul eketịn̄ aban̄a ufọn edisop idem ọtọkiet?

MMỌ ẹkesop idem ke ndịbe, ẹboho ọtọkiet ke ubet oro ẹkọbide usụn̄. Ke an̄wa, n̄kpọndịk ama odu ke kpukpru ebiet. Edisụk n̄wot Adausụn̄ mmọ, Jesus, an̄wan̄wa edi oro, ndien enye ama odụri mme anditiene enye utọn̄ ete ke ẹyenam mmọ kpasụk ntre. (John 15:20; 20:19) Edi nte mmọ ẹtịn̄de ikọ ke sụn̄sụn̄ uyo ẹban̄a edima Jesus mmọ, ke nsụhọde n̄kaha anaedi mmọ ndikodu ọtọkiet ama anam mmọ ẹdu ke ifụre.

² Nte mme isua ẹkebede, mme Christian ẹma ẹsobo kpukpru orụk idomo ye ukọbọ. Nte mme akpa mbet oro, mmọ ẹkesibọ ndọn̄esịt ye nsịnudọn̄ ẹto edisop idem ọtọkiet. Ntem, apostle Paul ama ewet ke Mme Hebrew 10:24, 25 ete: “Ẹyak nnyịn inyụn̄ ikere nte ikpedemerede kiet eken inọ ima ye nti utom; ikûnyụn̄ isịn ndisop idem ọtọkiet, nte edu ndusụk owo edide, edi inọ kiet eken item [“isịn udọn̄ inọ kiet eken,” NW]; ndien mbufo ẹkpedọdiọn̄ ẹnam ntem, adan̄a nte ẹkụtde ẹte usen oro ke asan̄a ekpere.”

3. Ntak emi afo ọkpọdọhọde ke Mme Hebrew 10:24, 25 enyene ekese se ọwọrọde akan ikpîkpu ewụhọ nte mme Christian ẹsop idem ọtọkiet?

³ Mme ikọ oro ẹka anyan ẹkan ewụhọ ndikaiso nsop idem ọtọkiet. Mmọ ẹwụt idaha eke odudu Abasi kaban̄a kpukpru mbonoesop Christian—ndien ke akpanikọ, kaban̄a idaha ekededi emi mme Christian ẹdisopde idem ọtọkiet. Mfịn akande nte akanam edide, emi nnyịn itịmde ikụt usen Jehovah asan̄ade ekpere, mme mfịghe ye n̄kpọndịk eke idiọk editịm n̄kpọ emi ẹnam ẹdi se ẹyomde ẹte mme mbonoesop nnyịn ẹtie nte ebiet ifụre, ebiet odudu ye nsịnudọn̄ ọnọ kpukpru owo. Nso ke ikeme ndinam man inyene emi? Ọfọn, ẹyak nnyịn idụn̄ọde mme ikọ Paul ye ntịn̄enyịn, ibụpde akpan mbụme ita: Nso ke ọwọrọ ‘ndikere kiet eken’? Nso ke ọwọrọ ‘ndidemede kiet eken nnọ ima ye nti utom’? Ke akpatre, didie ke nnyịn ikeme ‘ndisịn udọn̄ nnọ kiet eken’ ke n̄kpọsọn̄ ini ẹmi?

‘Kere Kiet Eken’

4. ‘Ndikere kiet eken’ ọwọrọ nso?

⁴ Ke ini Paul akakpakde mme Christian ete ‘ẹkere kiet eken,’ enye akada ikọedinam usem Greek oro ka·ta·no·eʹo, kpa orụk ọkpọsọn̄ ọsọ ikọ oro “ndikụt.” Theological Dictionary of the New Testament ọdọhọ ete ke enye ọwọrọ “ndiwọn̄ọde ofụri ekikere owo nnọ n̄kpọ.” Nte W. E. Vine ọdọhọde, enye ekeme n̄ko ndiwọrọ “ndifiọk ọyọhọ ọyọhọ, nditịm n̄kere.” Ntre ke ini mme Christian ‘ẹkerede kiet eken,’ idịghe n̄kukụre mmọ ndikụt n̄kpọ enyọn̄ enyọn̄ edi mmọ ẹda ofụri ukeme ukere n̄kpọ mmọ ẹsịn ke edinam ẹnyụn̄ ẹdomo ndikụt n̄kpọ ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ.—Men Mme Hebrew 3:1 domo.

5. Nso ndusụk ikpehe edu mme owo ẹkeme nditre ndidi se ẹkụtde, ndien didie ke nnyịn ikpekere iban̄a mmọemi?

⁵ Oyom nnyịn iti nte ke ata ekese n̄kpọ ẹdu kaban̄a se owo enen̄erede edi akan nte enye etiede ke enyọn̄ enyọn̄, mme utom esie, m̀mê se edu esie ekemede ndiyarade. (1 Samuel 16:7) Ediwak ini sụn̄sụn̄ edu enyọn̄ idem esidịp ntotụn̄ọ ntụk m̀mê inem inem edu mbre. Ndien, n̄ko, mme idaha ke uwem ẹsikpụhọde akamba akamba. Ndusụk owo ẹmesobo enyene-ndịk n̄kpọsọn̄ mfịna ke uwem mmọ; idahaemi mbon en̄wen ke ẹyọ mme idaha oro ẹdide ọkpọsọn̄ n̄kpọ nnyịn ndikekere mban̄a. Ata ediwak ini iyatesịt oro isikopde iban̄a ndusụk edu oro nditọete iren ye iban ẹsinyenede esisop ke ini nnyịn ifiọkde ekese iban̄a mme idaha owo oro ke uwem.—Mme N̄ke 19:11.

6. Nso idi ndusụk usụn̄ emi nnyịn ikemede nditịm mfiọk kiet eken, ndien nso eti n̄kpọ ikeme ndisụn̄ọ nto oro?

⁶ Nte ededi, emi iwọrọke ite ke nnyịn ikpenyene ndinyụn̄ọ mme ọkpọkpọ mbubehe owo en̄wen ke owo mîkotke nnyịn isịn. (1 Thessalonica 4:11) Edi, nnyịn ke akpanikọ imekeme ndiwụt ọkpọkpọ udọn̄ ke idem mbon en̄wen. Emi abuana se ikande ikpîkpu ekọm ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Ntak mûmekke owo emi afo akpamade nditịm mfiọk n̄kpọ mban̄a unyụn̄ udiomi ndinyene nneme ke minit ifan̄ mbemiso ye ke mbonoesop okụrede? Edi ke ọfọnde akan, “[bịne] ndikama isenowo” ke ndikot owo kiet m̀mê iba ẹdibịt itọn̄ ke ufọk fo. (Rome 12:13) Wụt udọn̄. Nọ n̄kpan̄utọn̄. Ndikam mbụp nte owo ekedide edifiọk onyụn̄ ama Jehovah ekeme ndiyarade ekese. Nte ededi, afo emekeme ndisụk n̄kpep n̄kpọ efen efen ebe ke ndinam utom ọtọkiet ke utom eke ufọk ke ufọk. Ndikere mban̄a kiet eken ke mme utọ usụn̄ oro eyen̄wam nnyịn ndinyene ata ntụk, m̀mê udọn̄ mban̄a ekemmọ owo.—Philippi 2:4; 1 Peter 3:8.

‘Demede Kiet Eken’

7. (a) Didie ke ukpepn̄kpọ Jesus okotụk mme owo? (b) Nso ikanam ukpepn̄kpọ esie okop odudu ntre?

⁷ Ke ini nnyịn ikerede iban̄a kiet eken, nnyịn imodu ke idaha ọfọnde akan ndidemede, ndikpak kiet eken anam n̄kpọ. Mbiowo Christian akpan akpan ẹsinyene akpan n̄kpọ ndinam ke afan̄ emi. Kaban̄a ini kiet oro Jesus eketịn̄de ikọ an̄wan̄wa, nnyịn ikot ite: “N̄kpaidem omụm ediwak owo oro aban̄a ukpepn̄kpọ Esie.” (Matthew 7:28) Ke idaha efen idem ndusụk mbonekọn̄ ẹmi ẹkesiode ẹdọn̄ ẹkemụm enye ẹma ẹfiak edem ẹdọhọde ẹte: “Akananam owo itịn̄ke ikọ nte owo emi.” (John 7:46) Nso ikanam ukpepn̄kpọ Jesus okop odudu ntre? Ndiwụt idat idat ntụk? Baba; Jesus ekesitịn̄ ikọ ukpono ukpono. Edi, enye kpukpru ini ekesiyom ndisịm esịt mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye. Koro enye ama ekere aban̄a mme owo, enye ama ọfiọk nnennen nte edemerede udọn̄ mmọ. Enye ama esida in̄wan̄în̄wan̄, mmemmem uwụtn̄kpọ oro ẹwụtde ata idem n̄kpọ ke uwem eke usen ke usen. (Matthew 13:34) Ukem ntre, mbon oro ẹnyenede n̄kpọ ndinam ke mme mbonoesop nnyịn ẹkpenyene ndikpebe Jesus ebe ke ndinọ ufiop ufiop, esịne-uwem utịn̄ikọ oro ẹdemerede udọn̄. Nte Jesus, nnyịn imekeme ndisịn idem ke ndiyom mme uwụtn̄kpọ oro ẹdotde ye otuowo nnyịn ẹnyụn̄ ẹsịmde mmọ esịt.

8. Didie ke Jesus ekedemede owo ebe ke uwụtn̄kpọ, ndien didie ke nnyịn ikeme ndikpebe enye ke afan̄ emi?

⁸ Ke ndinam n̄kpọ Abasi nnyịn, kpukpru nnyịn imekeme ndidemede kiet eken ebe ke uwụtn̄kpọ. Jesus ke akpanikọ ama edemede mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye. Enye ama ama utom ukwọrọikọ Christian onyụn̄ emenede utom emi ke enyọn̄. Enye ọkọdọhọ ke enye eketie nte udia ọnọ imọ. (John 4:34; Rome 11:13) Utọ ifiopesịt oro ekeme ndibe owo. Nte afo emekeme ndinam idatesịt oro enyenede ke utom emi ọwọrọ ada kpasụk ntre? Ke adan̄aemi ekpemede ndifep edu n̄kponinua, buana nti ifiọkutom fo ye mbon efen ke esop. Ke ini ọnọde mbon en̄wen ikot ndinam utom ye afo, se m̀mê afo emekeme ndin̄wam mmọ ẹnyene ata idatesịt ke ndinyene nneme ye mbon en̄wen mban̄a Akwa Andibot nnyịn, Jehovah.—Mme N̄ke 25:25.

9. (a) Nso idi ndusụk usụn̄ ndidemede mbon en̄wen oro nnyịn ikpoyomde ndifep, ndien ntak-a? (b) Nso ikponụk nnyịn ndinọ idem nnyịn ndinam utom Jehovah?

⁹ Kpeme idem, nte ededi, mbak ududemede mbon en̄wen ke ukwan̄ usụn̄. Ke uwụtn̄kpọ, nnyịn ye unana edifiọk imekeme ndinam mmọ ẹnyene ubiomikpe nte ke inamke ekese. Ye unana edikokoi nnyịn imekeme ndinam mmọ ẹkop bụt ke ndimen mmọ nte mîdotke ndomo ye mbon en̄wen ẹmi ẹnyenede ebuana ifịk ifịk, mîdịghe nnyịn imekeme idem ndinịm mme idaha oro mîkemeke ndikpụhọde inyụn̄ isụhọrede mbon oro mîkemeke ndisịm itie. Ekededi ke otu mme usụn̄ ẹmi ekeme ndidemede ndusụk owo ndinam n̄kpọ ke esisịt ini, edi Paul ikewetke ite, ‘Demede nọ ubiomikpe ye nti utom.’ Baba, ana nnyịn idemede inọ ima, ekem utom eyediana oto eti uduakesịt. Owo ikpenyeneke ndidemede baba owo kiet n̄kukụre ebe ke ndikere se mbon en̄wen ke esop ẹdikerede ẹban̄a enye edieke enye mîsịmke mme n̄kpọ oro ẹdoride enyịn ẹto enye.—Men 2 Corinth 9:6, 7 domo.

10. Ntak emi nnyịn ikpetide nte ke nnyịn idịghe mme andikara mbuọtidem mbon en̄wen?

¹⁰ Ndidemede kiet eken iwọrọke ndikara kiet eken. Ye ofụri odudu oro Abasi ọkọnọde enye, apostle Paul ke nsụhọdeidem ama eti esop Corinth ete: ‘Nnyịn idịghe mme andikara mbufo ke n̄kpọ mbuọtidem.’ (2 Corinth 1:24) Ukem nte enye edieke nnyịn ke nsụhọdeidem ifiọkde ite ke idịghe utom nnyịn ndibiere adan̄a nte mbon en̄wen ẹkpenamde n̄kpọ ke utom Jehovah, m̀mê ndinen̄ede ubieresịt mmọ nnọ mmọ ke mme ọkpọkpọ ubiere eken, nnyịn iyefep ndikabade ndi ‘eti owo n̄kaha,’ anana-inemesịt, uyịre uyịre, etikwo etikwo, m̀mê owo oro amade ubọp ibet. (Ecclesiastes 7:16) Mme utọ edu oro idemekede owo; mmọ ẹfefịk.

11. Nso ikonụk mme owo nditịp etịbe ke ini ẹkebọpde ataya utuakibuot ke Israel, ndien didie ke oro ekeme ndidi ntre ke eyo nnyịn?

¹¹ Nnyịn iyom ofụri ukeme oro isịnde ke utom Jehovah edi ukem nte ekedide ke Israel eset ke ini ẹkeyomde ẹtịp etịbe ndida mbọp ataya utuakibuot. Exodus 35:21 okot ete: “Ndien kpukpru owo eke esịt mmọ ẹdemerede mmọ, ye kpukpru owo eke spirit mmọ anamde mmọ ẹnyịme, ẹdi, ẹda enọ Jehovah ẹdisọk ke edinam . . . utom.” Owo ikenyịkke-nyịk mmọ edi odudu esịtidem mmọ ekenyịk mmọ, oto esịt. Ke akpanikọ, ikọ Hebrew ke ataata usụn̄ okot mi ete ke “owo kiet kiet eke esịt esie edemerede enye” ọkọnọ mme utọ enọ oro. (Sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.) Nte isan̄ade ika iso iso, ẹyak nnyịn idomo ndidemede esịt kiet eken ke ini ekededi oro nnyịn idude ọtọkiet. Spirit Jehovah ekeme ndinam se isụhọde.

‘Ẹsịn Udọn̄ Ẹnọ Kiet Eken’

12. (a) Nso ndusụk n̄kpọ ke ikọ Greek oro ẹkabarede ‘sịn udọn̄ nọ” ọwọrọ? (b) Didie ke mme ufan Job ẹkekpu ndisịn udọn̄ nnọ enye? (c) Ntak emi nnyịn ikpefepde ndibiere ikpe nnọ kiet eken?

¹² Ke ini Paul ekewetde nte ke nnyịn ikpenyene ‘ndisịn udọn̄ nnọ kiet eken,’ enye akada orụk ikọ Greek oro pa·ra·ka·leʹo, emi n̄ko ekemede ndiwọrọ ‘ndisọn̄ọ idem, ndidọn̄ esịt.’ Ke edikabade eke Greek Septuagint, ẹkeda ukem ikọ emi ke Job 29:25, ke ebiet emi ẹtịn̄de ẹban̄a Job nte owo emi ọdọn̄de mme atuaeyet esịt. Ke edide isio ye oro, ke ini Job ke idemesie okodude ke ọkpọsọn̄ idomo, enye ikọbọhọ utọ ndọn̄esịt oro ndomokiet. “Mbon ndọn̄esịt” esie mbita ẹma ẹsịn idem ẹkaha ke ndibiom enye ikpe nnyụn̄ n̄n̄wan̄a ikọ mfụk enye tutu mmọ ẹma ẹkpu ndinyene ifiọk mban̄a enye m̀mê ndiwụt enye mbọm. Ke akpanikọ, ke kpukpru ikọ oro mmọ ẹketịn̄de, mmọ ndomo ini kiet ikokotke Job ke enyịn̄. (Wụt ukpụhọde ke Job 33:1, 31.) Nte an̄wan̄ade mmọ ẹkeda enye nte mfịna akan nte owo. Eyịghe idụhe Job ke okụtde edikpu ọkọdọhọde mmọ ete: “Edieke ukpọn̄ mbufo odude ke itie ukpọn̄ mi”! (Job 16:4) Kpasụk ntre mfịn, edieke afo oyomde ndisịn udọn̄ nnọ owo, nịm idem ke itie owo oro! Kûbiom ikpe. Nte N̄wed Mbon Rome 14:4 ọdọhọde, “afo edi anie emi ekpede ikpe ye owo ete en̄wen? Enye oro ọsọn̄ọde ada, enye ada ọnọ ete esiemmọ; enye onyụn̄ ọduọde, ọduọ ọnọ ete esiemmọ. Edi enye eyenyụn̄ ọsọn̄ọ ada, koro Ọbọn̄ ekemede ndinam enye ọsọn̄ọ ada.”

13, 14. (a) Ewe n̄wọrọnda akpanikọ ke oyom nnyịn inam nditọete nnyịn iren ye iban ẹnịm ke akpanikọ man ẹdọn̄ mmọ esịt? (b) Didie ke angel ọkọsọn̄ọ Daniel idem?

¹³ Ẹkabade orụk pa·ra·ka·leʹo ye ikọenyịn̄ oro enyenede ebuana ye enye nte “ndọn̄esịt” ke 2 Thessalonica 2:16, 17: “Ndien Ọbọn̄ nnyịn Jesus Christ ke Idemesie, ye Abasi Ete nnyịn, emi akamade nnyịn, onyụn̄ ọnọde nnyịn nsinsi ndọn̄esịt ye eti idotenyịn ke mfọn, akpakam ọdọn̄ mbufo esịt, onyụn̄ anam mbufo ẹsọn̄ọ ẹda ke kpukpru nti utom ye ikọ.” Tịmfiọk ete ke Paul eyịri ekikere aban̄ade nnyịn ndinyene ndọn̄esịt ye n̄wọrọnda akpanikọ oro nte ke Jehovah ama nnyịn. Ntre nnyịn imekeme ndisịn udọn̄ nnọ inyụn̄ idọn̄ kiet eken esịt ebe ke ndisọn̄ọ akpanikọ oro edide akpan n̄kpọ mi.

¹⁴ Ini kiet esịt ama etịmede prọfet Daniel ke ama okokụt enyene-ndịk n̄kukụt tutu enye ọkọdọhọ: “Uyai mi onyụn̄ akabade abiara mi ke idem, nnyụn̄ nnyeneke aba odudu.” Jehovah ama osio angel kiet ọdọn̄ emi eketide Daniel ediwak ini nte ke enye ekedi ‘owo emi enemde’ Abasi esịt. Nso ikedi utịp? Daniel ama asian angel oro ete: “Afo amanam idem ọsọn̄ mi.”—Daniel 10:8, 11, 19.

15. Didie ke mbiowo ye mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a ẹkpenam itoro ye edinen̄ede ada ukem ukem?

¹⁵ Do, usụn̄ efen ndisịn udọn̄ nnọ mbon en̄wen edi emi. Toro mmọ! Edi ata mmemmem ndifiak nduọ ndụk ọkpọsọn̄, edu ukụt ndudue. Edi akpanikọ, mme ini ẹdu emi ekemede ndiyom ẹnọ edinen̄ede, akpan akpan oto mbiowo ye mme esenyịn oro ẹsan̄ade-san̄a. Edi ọkpọfọn edieke ẹtide mmọ kaban̄a ima ima nsịnudọn̄ mmọ utu ke edinyene edu ukụt ndudue.

16. (a) Ke ini ẹsịnde udọn̄ ẹnọ mbon oro ẹkopde mfụhọ, ntak mîsikemke ediwak ini n̄kukụre ndikpak mmọ nte ẹnam ekese ke utom Jehovah? (b) Didie ke Jehovah akan̄wam Elijah ke ini enye okokopde mfụhọ?

¹⁶ Mbon oro ẹkopde mfụhọ akpan akpan ẹyom nsịnudọn̄, ndien Jehovah odori enyịn nnyịn nte ekemmọ mme Christian ndidi ebiet un̄wam—akpan akpan edieke nnyịn idide mbiowo. (Mme N̄ke 21:13) Nso ke nnyịn ikeme ndinam? Ekeme ndidi ibọrọ iditịmke imem nte edidọhọ mmọ ẹnam ekese ke utom Jehovah. Ntak-a? Koro oro ekeme ndiwọrọ nte ke mfụhọ mmọ oto unana mmọ ndinam se ikemde. Oro isiwakke ndidi ntre. Inikiet prọfet Elijah ama okop mfụhọ ata etieti tutu enye okoyom ndikpa; edi emi okotịbe ke ini emi enye ekesịnde idem ọkpọsọn̄ ke utom oro enye akanamde ọnọ Jehovah. Didie ke Jehovah akanam n̄kpọ ye enye? Enye ama ọdọn̄ angel kiet ndikọnọ un̄wam oro enyenede ufọn. Elijah ama an̄wan̄a esịt esie ọnọ Jehovah, ayararede ete ke imọ ikekere ke ikedi owo oro mîdotke nte mme eteete esie oro ẹkekpan̄ade, nte ke utom imọ ekedi ikpîkpu, ye nte ke imọ ikenen̄ede idu ikpọn̄. Jehovah ama akpan̄ utọn̄ onyụn̄ ọdọn̄ enye esịt ke ndiwụt odudu Esie ke usụn̄ enyenede uten̄e ye ke ndisọn̄ọ nnọ enye nte ke ikedehede idu ikpọn̄ ye nte ke utom oro enye ọkọtọn̄ọde eyesịm utịt. Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ n̄ko ndinọ Elijah nsan̄a emi ke akpatre edidade itie esie ete ọnọ ukpep.—1 Ndidem 19:1-21.

17. Didie ke ebiowo ekpesịn udọn̄ ọnọ owo oro okụtde ndudue ọnọ idemesie akaha?

¹⁷ Oro ekedi n̄kpọ nsịnudọn̄ didie ntem! Akpakam nnyịn isịn udọn̄ kpa ntre inọ mbon oro ẹdude ke otu nnyịn ẹmi ẹnyenede mfịna n̄kan̄ eke ntụk. Yom usụn̄ ndifiọk mmọ ebe ke ndikpan̄ utọn̄! (James 1:19) Nọ ndọn̄esịt N̄wed Abasi anamde ekekem ye udọn̄ mmọ owo kiet kiet. (Mme N̄ke 25:11; 1 Thessalonica 5:14) Man ẹsịn udọn̄ ẹnọ mbon oro ẹkụtde ndudue ẹnọ idem ẹkakaha, mbiowo ke mfọnido ẹkeme ndinọ uyarade N̄wed Abasi nte ke Jehovah ama onyụn̄ ada mmọ ke ọsọn̄urua n̄kpọ.a Ndineme mban̄a ufak ekeme ndidi okopodudu usụn̄ ndisịn udọn̄ nnọ mbon oro ẹkerede ke mmimọ idotke. Owo oro okopde mfụhọ ke ndusụk n̄kani idiọkn̄kpọ ekeme ndiyom ẹwụt nte ke ufak ama anam enye asana edieke enye ke esịt akpanikọ akatuade n̄kpọfiọk onyụn̄ ọwọn̄ọrede ọkpọn̄ utọ edinam oro ekededi.—Isaiah 1:18.

18. Didie ke ẹkpeda ukpepn̄kpọ aban̄ade ufak ndisịn udọn̄ nnọ owo emi owo efen ọkọnọmọde, utọ nte owo emi ẹdan̄de ke n̄kanubọk?

¹⁸ Nte ededi, ebiowo ekpenyene ndinọ ntịn̄enyịn ke akpan idaha oro odude man ada ukpepn̄kpọ oro anam n̄kpọ nte odotde. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ kiet: Mme uwa unam eke Ibet Moses, ẹmi ẹkeyomde kaban̄a usio-isop kpukpru mme idiọkn̄kpọ, ẹkeda ẹban̄a uwa ufak Christ. (Leviticus 4:27, 28) Nte ededi, owo iketịn̄ke nte ke owo emi ẹdan̄de ke n̄kanubọk ekenyene ndiwa utọ uwa idiọkido oro. Ibet oro ọkọdọhọ ete yak mmọ “[ẹ]kûnam eyenan̄wan oro baba n̄kpọ kiet” ndinọ enye ufen. (Deuteronomy 22:25-27) Ntre mfịn, edieke ẹkefụkde eyenete an̄wan ẹmụm ẹnyụn̄ ẹdan̄ ke n̄kanubọk ndien emi anam enye ekere ke imedehe inyụn̄ idotke, nte okpodot ndisọn̄ọ ntịn̄ nte ke enye oyom ufak man anam enye asana ke idiọkn̄kpọ oro? Ke akpanikọ ikpodotke. Enye ikanamke idiọkn̄kpọ ke ndikedi se ẹdan̄de ke n̄kanubọk. Edi adan̄ owo ke n̄kanubọk oro anam idiọkn̄kpọ onyụn̄ oyom ẹnam enye asana. Nte ededi, ẹkeme ndida ima oro Jehovah ye Christ ẹwụtde ke ndinọ ufak nte uyarade nte ke idiọkn̄kpọ owo en̄wen inamke enye edehe ke enyịn Abasi edi nte ke enye ọsọn̄ urua ọnọ Jehovah onyụn̄ akaiso ndidụn̄ ke ima esie.—Men Mark 7:18-23; 1 John 4:16 domo.

19. Ntak emi nnyịn mîkpodorike enyịn nte ke kpukpru ebuana ye nditọete nnyịn iren ye iban ẹdidi se inọde nsịnudọn̄, edi nso ikpedi ubiere nnyịn?

¹⁹ Ih, se ededi oro idaha owo ke uwem ekemede ndidi, inamke n̄kpọ m̀mê nso idi ubiak ubiak idaha oro ẹkemede ndibiat ini edem esie, enye ekpenyene ndikeme ndinyene nsịnudọn̄ ke esop ikọt Jehovah. Ndien enye ke ntre eyenyene edieke nnyịn nte owo kiet kiet idomode ndikere mban̄a kiet eken, ndidemede kiet eken, ndinyụn̄ nsịn udọn̄ nnọ kiet eken ini ekededi oro isopde idem ọtọkiet. Ke ntak idide mme anana mfọnmma, nte ededi, kpukpru nnyịn imesikpu ndinam ntre ndusụk ini. Nte owo mîkemeke ndifep, nnyịn imesinam mbon en̄wen ẹkụt edikpu idem inyụn̄ inamde kiet eken okop ubiak ke ini ke ini. Domo nditre ndiwụk ntịn̄enyịn ke mme edikpu mbon efen ke afan̄ emi. Edieke afo owụkde ntịn̄enyịn ke mme ndudue, afo odu ke itiendịk edikabade n̄kụt ndudue n̄kaha nnọ esop ndien emekeme idem ndiduọ ndụk afia oro Paul ekenyenede ọkpọsọn̄ udọn̄ ndin̄wam nnyịn ifep, oro edi, editre ndisop idem ọtọkiet. Yak oro okûdede otịbe! Nte akani ererimbot emi otịmde-tịm akabade ọdiọk onyụn̄ etie ufịk ufịk akan, ẹyak nnyịn isọn̄ọ ibiere ndinam se nnyịn ikekeme ke ndinam ebuana nnyịn ke mme mbonoesop nnyịn edi se ibọpde-bọp—ndien nnyịn ikpọdọdiọn̄ inam ntem adan̄a nte ikụtde ite usen Jehovah ke asan̄a ekpere!

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?

◻ Ntak edide akpan n̄kpọ nte mme mbonoesop ye ebuana nnyịn ẹdi n̄kpọ nsịnudọn̄ ke ukperedem ini ẹmi?

◻ Ndikere kiet eken ọwọrọ nso?

◻ Ndidemede kiet eken ọwọrọ nso?

◻ Nso ibuana ke ndisịn udọn̄ nnọ kiet eken?

◻ Didie ke ẹkpesịn udọn̄ ẹnọ mbon oro ẹkopde mfụhọ ye iduọesịt?

[Ndise ke page 16]

Ntatubọk an̄wam nnyịn ndifiọk kiet eken ọfọn akan

[Ndise ke page 18]

Ke ini Elijah okokopde mfụhọ, Jehovah ke mfọnido ama ọdọn̄ enye esịt