Jonah Ekpep Aban̄a Mbọm Jehovah

JEHOVAH enyene utom ọnọ prọfet esie Jonah. Ini edi ọyọhọ isua ikie usụkkiet M.E.N., ndien Jeroboam II akara ke Israel. Jonah oto Gath-hepher, obio Zebulun. (Joshua 19:10, 13; 2 Ndidem 14:25) Abasi ọdọn̄ Jonah aka Nineveh ibuot obio Assyria, oyomde usụn̄ ke se ikande kilomita 800 ke ufọt edem edere ye edem usiahautịn obio emana esie. Enye enyene nditọt mbon Nineveh nte ke mmọ ẹsak iso ẹse nsobo Abasi.

Ekeme ndidi Jonah ama ekere ete: ‘Ntak n̄kpakade obio ye idụt oro? Mmọ ikam ikponoke Abasi. Mme ama uduọkiyịp mbon Assyria oro akananam idụkke ediomi ye Jehovah nte nditọ Israel ẹkedụkde. Kamse, mbon idiọk idụt oro ẹkeme ndida ntọt mi nte ndịghe ẹnyụn̄ ẹdikan Israel! Idịghe ami-o! Ndikaha. Nyefehe n̄ka Joppa nnyụn̄ nsio n̄ka ebiet efen—n̄ka Tarshish, ke edem Akwa Inyan̄ n̄kan̄ eken. Se ndinamde edi oro!’—Jonah 1:1-3.

N̄kpọndịk ke Inyan̄!

Ibịghike Jonah osịm Joppa ke mbenesụk Mediterranean. Enye ekpe okụk esie onyụn̄ odụk ubom oro akade Tarshish, emi ẹsiwakde ndikot nnọ Spain, oyomde usụn̄ akan kilomita 3,500 ọkpọn̄ edem usoputịn Nineveh. Ndondo oro ẹsiode, prọfet oro okopde mmemidem mi osụhọde odụk esịt ubom onyụn̄ ana ede idap. Ibịghike ke oro ebede, Jehovah anam ọkpọsọn̄ oyobio ọwọrọ ke inyan̄, ndien owo kiet kiet ke ubom okot abasi esie oyom un̄wam. Awawa eberi ubom tutu ẹsion̄o mbiomo ẹduọn̄ọ ke akpa man ubom efere. Edi, etie nte ubom ọmọn̄ osụk osịp, ndien Jonah okop etubom oro okopde ndịk ofioride ete: “Nsinam afo edede ọkpọsọn̄ idap ntem? Daha ke enyọn̄, fiori kot Abasi fo, m̀mê Abasi eyekere nnyịn, man ikûtak.” Jonah edemede onyụn̄ ọwọrọ ọdọk edi dek ubom.—Jonah 1:4-6.

Mbon ubom ẹdọhọ ẹte: “Ẹkam ẹyak nnyịn isịn afia ifiọk owo eke idiọk n̄kpọ emi otịbede ọnọ nnyịn aban̄a enye.” Afia otịp Jonah. Kere nte esịt etịmerede enye nte mme awat ubom ẹdọhọde ẹte: “Mbọk, wụt nnyịn se inamde idiọk n̄kpọ emi otịbe ọnọ nnyịn. Nsidi ubọk utom fo? Afo onyụn̄ oto mmọn̄? Idụt mbufo edi ewe? Afo onyụn̄ oto ke obio ewe?” Jonah ọbọrọ ete ke imọ idi eyen Hebrew emi okponode “Jehovah Abasi enyọn̄” ye nte ke imọ inyene ukpono ukpono ndịk inọ ‘Enyeemi akanamde inyan̄ ye obot.’ Oyobio oro okosịm mmọ koro enye efehede ọkpọn̄ iso Jehovah utu ke ndikop item nda etop Abasi n̄ka Nineveh.—Jonah 1:7-10.

Mme awat ubom ẹma ẹbụp ẹte: “Nnyịn idinam fi didie, man inyan̄ osụhọ ọnọ nnyịn?” Nte inyan̄ ọdiọn̄de-diọn̄ adama aka iso, Jonah ọdọhọ ete: “Mbufo ẹmen mi ẹtop ke inyan̄, ndien inyan̄ eyesụhọ ọnọ mbufo: koro ami mmọfiọk nte ke akamba oyobio emi anam mbufo aban̄a mi.” Sia mîyomke nditop asan̄autom Jehovah nsịn ke inyan̄ nnyụn̄ nsio nnyan nnọ n̄kpa, mbon oro ẹdomo ndiwat n̄kadian ke obot. Ke mîkemeke, mme awat ubom ẹfiori ẹte: “Mbọk O Jehovah, kûyak nnyịn itak iban̄a uwem owo emi, kûnyụn̄ udori nnyịn iyịp owo eke mîduehe isop: koro afo, O Jehovah, amanam kpa nte afo amade.”—Jonah 1:11-14.

Ẹtop Ẹsịn ke Inyan̄!

Ntre ke mme awat ubom ẹtop Jonah esịn ke mmọn̄. Nte enye eden̄de odụk inyan̄ oro oyomode, mbufụt esie ọtọn̄ọ ndidobo. Ke ẹkụtde emi, “mbon oro ẹfehe Jehovah akwa ndịk eti-eti, ẹnyụn̄ ẹwa uwa ẹnọ Jehovah, ẹnyụn̄ ẹkan̄a akan̄a.”—Jonah 1:15, 16.

Nte mmọn̄ ofụkde Jonah, enye nte eyịghe mîdụhe ọbọn̄ akam. Ekem enye okop nte ifiọnọrede idụk mmemmem afan̄ nte enye ọdọrọrede odụk akamba aba. Ke n̄kpaidem, enye ke osụk ekeme ndikot ibifịk! Ke awan̄arede ikọn̄ inyan̄ ke ibuot esie efep, Jonah okụt idemesie ke ata n̄wọrọnda ebiet. Emi edi koro “Jehovah ama okonịm akamba iyak kiet, ete emen Jonah esịn ke idịbi. Ndien Jonah odu iyak oro ke idịbi ke uwemeyo ita ye okoneyo ita.”—Jonah 1:17.

Akam Ofụri Esịt Jonah

Ke idịbi akamba iyak oro, Jonah enyene ini ndibọn̄ akam. Ndusụk ikọ esie ẹka ndidi ukem ye eke ndusụk psalm. Ke ukperedem Jonah ama ewet mme akam esie owụtde mfụhọ ye edikabade esịt. Ke uwụtn̄kpọ, eketie enye nte idịbi iyak akpakabade edi Sheol, udi esie. Ntre enye ama ọbọn̄ akam ete: “Ukụt mi esịn mi mfiori n̄kot Jehovah, ndien Enye eyere mi; ndu ke idịbi udi [“Sheol,” NW] nseme, ndien afo okop uyo mi.” (Jonah 2:1, 2) Iba ke otu Ikwọ Mmọ eke Ẹdọkde—ndusụk edide nditọ Israel ẹmi ẹkesidọkde ẹka Jerusalem kaban̄a mme usọrọ eke isua ke isua ẹkesikwọ—ẹwụt ukem ekikere oro.—Psalm 120:1; 130:1, 2.

Ke ekerede aban̄a nte enye osụhọrede odụk inyan̄, Jonah ọbọn̄ akam ete: “Ndien afo [Jehovah] ọmọduọk mi ke udem, ke ufọt [esịt] inyan̄, ndien akpa mmọn̄ akan mi okụk: kpukpru odụt fo ye mbufụt fo ẹtọ ẹfụk mi.”—Jonah 2:3; men Psalm 42:7; 69:2 domo.

Jonah okop ndịk nte ke unana n̄kopitem imọ eyenam imọ itaba mfọn Abasi ye nte ke imọ idikwe temple Abasi aba tutu amama. Enye ọbọn̄ akam ete: “Ndien ami ndọhọ, nte, Ẹmemen mi ẹfep ke iso fo ẹduọk; edi nyesụk nse edisana temple fo.” (Jonah 2:4; men Psalm 31:22 domo.) Etie nte idaha Jonah ama enen̄ede ọdiọk tutu enye ọdọhọ ete: “Mmọn̄ afat mi tutu osịm ukpọn̄ [esịnde uwem esie ke itiendịk]; udem akan mi okụk, ikọn̄ esịt inyan̄ ayara mi ke ibuot.” (Jonah 2:5; men Psalm 69:1 domo.) Kere ban̄a nnanenyịn Jonah, koro enye adian ete: “Nsụhọde nsịm orụn̄ ikpọ obot [ke idịbi iyak]; isọn̄ ada eto usịn-usụn̄ esie [nte eke udi] abaha mi ke nsinsi: edi afo, O Jehovah Abasi mi eyesio uwem mi ke obube efep [ke ọyọhọ usen ita].”—Jonah 2:6; men Psalm 30:3 domo.

Okposụkedi enye odude ke idịbi iyak, Jonah ikereke ite: ‘Mmokop mfụhọ tutu n̄kemeke ndibọn̄ akam.’ Utu ke oro, enye ọbọn̄ akam ete: “Adan̄aemi ukpọn̄ akpade mi ke idem [ke n̄kperede n̄kpa], nti Jehovah [ke mbuọtidem, nte Enyeemi enyenede akakan odudu ye mbọm]: ndien n̄kpeubọk mi osịm fi ke edisana temple fo.” (Jonah 2:7) Ke odude ke temple eke heaven, Abasi ama eyere Jonah onyụn̄ anyan̄a enye.

Ke akpatre Jonah ọbọn̄ akam ete: “Mmọ eke ẹnịmde nsunsu ye ikpîkpu n̄kpọ [ke ndibuọt idem ke mbiet mme nsunsu abasi oro mînyeneke uwem] ẹduọk mfọn mmọ [ke ndisịn Enyeemi owụtde edu emi]. Ndien ami nyeda uyo ekọm n̄wa uwa nnọ fi [Jehovah Abasi]; nyesio se n̄kakan̄ade [ke ini n̄kpọntịbe emi m̀mê ke mme idaha en̄wen]. Edinyan̄a enyene Jehovah.” (Jonah 2:8, 9; men Psalm 31:6; 50:14 domo.) Ke ọfiọkde ete ke Abasi ikpọn̄ ekeme ndinyan̄a imọ nsio ke n̄kpa, prọfet oro akabarede esịt mi (nte Ndidem David ye Solomon ẹmi ẹkedude mbemiso enye) ọdọhọ ke edinyan̄a oto Jehovah.—Psalm 3:8; Mme N̄ke 21:31.

Jonah Okop Item

Ke ama ekekere ediwak n̄kpọ onyụn̄ ọbọn̄ akam ofụri esịt, Jonah okop ẹdụride enye ẹsio ke afan̄ oro enye akasan̄ade odụk. Ke akpatre, ẹsio enye ẹnịm ke obot. (Jonah 2:10) Ke owụtde esịtekọm aban̄a edinyan̄a oro, Jonah anam mme ikọ Abasi: “Daha ke enyọn̄, ka ke Nineveh akamba obio oro, nyụn̄ kwọrọ uyo oro ami n̄kọdọhọde fi ban̄a enye.” (Jonah 3:1, 2) Jonah adaha aka ibuot obio Assyria. Ke ini enye ọfiọkde se usen oro edide, enye ọfiọk ete ke imọ ikodu ke idịbi iyak ke usen ita. Prọfet oro ebe Akpa Euphrates ke akwa inụk n̄kan̄ edem usoputịn esie, anam isan̄ aka edem usiahautịn ebe n̄kan̄ edem edere Mesopotamia, edisịm Akpa Tigris, onyụn̄ edisịm akwa obio oro ke akpatre.—Jonah 3:3.

Jonah odụk Nineveh, akwa obio oro. Enye asan̄a akanade ke usen kiet ndien ekem atan̄a ete: “Osụk kan̄a usen aba, ndien Nineveh eyebiara.” Nte ẹkenọ Jonah ifiọk usem Assyria ke utịbe utịbe usụn̄? Nnyịn ifiọkke. Edi idem ọkpọkọm enye etịn̄ ikọ ke usem Hebrew ndien owo akabade, etop esie enyene utịp. Mbon Nineveh ẹtọn̄ọ ndibuọt idem ke Abasi. Mmọ ẹwụk utre udia ẹnyụn̄ ẹsịne ọfọn̄ikpo, ọtọn̄ọde ke ikpọ tutu osịm n̄kpri. Ke ini uyo oro osịmde edidem Nineveh, enye adaha ke ebekpo esie, osion̄o ọfọn̄ ubọn̄ esie, esịne ọfọn̄ikpo, onyụn̄ osụhọde etie ke ntọn̄.—Jonah 3:4-6.

Jonah okop n̄kpaidem didie ntem! Edidem Assyria ọdọn̄ ẹtan̄a ye mfiori ete: “Ẹkûyak owo ye ufene, ye enan̄ ye n̄kpri ufene ẹtabi baba n̄kpọ kiet, ẹkûnyụn̄ ẹdia n̄kpọ, ẹkûnyụn̄ ẹn̄wọn̄ mmọn̄: edi yak owo ye ufene ẹsịne ọfọn̄-ikpo ke idem, ẹnyụn̄ ẹseme ẹnọ Abasi ọkpọsọn̄: yak kpukpru owo ẹnyụn̄ ẹkpọn̄ idiọk ido mmọ, ye afai eke odude mmọ ke ubọk ẹfiak edem. Anie owo ọfiọk m̀mê Abasi eyewọn̄ọde onyụn̄ akabade esịt, onyụn̄ adahado ke ikan̄ iyatesịt esie, man nnyịn ikûtak.”—Jonah 3:7-9.

Mbon Nineveh ẹnam ewụhọ edidem mmọ. Ke ini Abasi okụtde ke mmọ ẹkabade ẹkpọn̄ idiọk usụn̄ mmọ, enye atua n̄kpọfiọk aban̄a afanikọn̄ oro enye ọkọdọhọde ke iyeda itiene mmọ, ntre enye inamke aba. (Jonah 3:10) Ke ntak edikabade esịt, nsụhọdeidem, ye mbuọtidem mmọ, Jehovah ebiere nditre ndinọ mmọ ubiereikpe oro akaduakde.

Prọfet Oro Okopde Idiọkesịt

Usen 40 ẹbe ndien n̄kpọ itịbeke inọ Nineveh. (Jonah 3:4) Ke ọfiọkde ete ke owo idisoboke mbon Nineveh, Jonah okop ọkpọsọn̄ idiọkesịt onyụn̄ akabade ofụt esịt onyụn̄ ọbọn̄ akam ete: “O Jehovah, mbọk, nte emi idịghe uyo mi ke n̄kodude ke edem nnyịn? Oro ekesịn mi mfehe n̄ka ke Tarshish ke akpa: koro mfiọkde nte afo edi Abasi mbọm ye mfọn, usọpke iyatesịt, edi okpon ima, onyụn̄ akabade esịt ke idiọk-n̄kpọ. O Jehovah, mbọk, ndien, bọ mi uwem mi: koro n̄kpa mi ọfọnde akan uwem mi.” Abasi ama ọbọrọ ye mbụme emi: “Nte ọfọn fi ndiyat esịt?”—Jonah 4:1-4.

Ye oro, Jonah asan̄a iyatesịt iyatesịt ọwọrọ ke obio. Ke ọwọrọde aka edem usiahautịn, enye akatuak ataya man enye etie ke mfụt esie tutu enye okụt se idiwọrọde inọ obio oro. Ekem, Jehovah ke mbọm “onịm eto kiet, onyụn̄ anam enye ofụk Jonah, man anam mfụt ke enyọn̄ ibuot esie, man anyan̄a enye ke idiọk itie esie.” Didie ke Jonah okokop inemesịt ntem aban̄a eto oro! Edi Abasi onịm utụn̄ kiet man ata eto oro ke eyo esierede, ndien enye ọtọn̄ọ ndiyemede. Ibịghike enye asat ofụri ofụri. Abasi n̄ko ọdọn̄ ufiop ofụm ikọrabak. Utịn kemi ke ọfọp prọfet oro ke ibuot, tutu enye akpa mba. Enye aka iso ndiyom n̄kpa. Ih, Jonah etịn̄ ndien ndien ete: “N̄kpa mi ọfọn akan uwem mi.”—Jonah 4:5-8.

Jehovah kemi etịn̄ ikọ. Enye obụp Jonah ete: “Nte ọfọn fi ndiyat esịt mban̄a eto emi?” Jonah ọbọrọ ete: “Ọfọn mi ndiyat esịt tutu osịm idem n̄kpa.” Ke edide akpan n̄kpọ, Jehovah kemi ọdọhọ prọfet oro ete: ‘Afo emenyene mbọm aban̄a eto oro. Edi afo ukanamke utom ke esịt, ukonyụn̄ unamke enye ọkọri. Enye okotịbe onyụn̄ akpa ke okoneyo kiet.’ Abasi ama afiak ọkọk ibuot ye enye ete: ‘Nte ami ndien n̄kpenyeneke mbọm mban̄a akwa obio Nineveh, emi owo 120,000 ẹmi mîdiọn̄ọke ukpụhọde ke ufọt ubọk nnasia mmọ ye ufien mmọ, ye ediwak ufene ẹdụn̄de?’ (Jonah 4:9-11) Nnennen ibọrọ ana in̄wan̄în̄wan̄.

Jonah akabade esịt onyụn̄ odu uwem ewet n̄wed Bible emi ekerede enyịn̄ esie. Didie ke enye ọkọfiọk ete ke mme awat ubom oro ẹma ẹbak Jehovah, ẹfọp uwa ẹnọ Enye, ẹnyụn̄ ẹkan̄a akan̄a? Ebe ke odudu spirit Abasi mîdịghe eyedi kiet ke otu mme awat ubom oro m̀mê mme akaisan̄ eketịn̄ ọnọ enye ke temple.—Jonah 1:16; 2:4.

“Idiọn̄ọ Jonah”

Ke ini mme scribe ye mme Pharisee ẹkebụpde Jesus Christ ẹban̄a idiọn̄ọ, enye ọkọdọhọ ete: “Idiọk emana eke amade efịbe oyom idiọn̄ọ; ndien idinọhọ enye idiọn̄ọ, ibọhọke idiọn̄ọ prophet Jonah.” Jesus ama adian do ete: “Koro nte Jonah okodude ke idịbi iyak uwemeyo ita ye okoneyo ita, ntre ke Eyen Owo eyedu ke esịt isọn̄ uwemeyo ita ye okoneyo ita.” (Matthew 12:38-40) Usen mme Jew ekesitọn̄ọ ke utịn ama okosụhọde. Christ akakpa ke uwemeyo Friday, Nisan 14, 33 E.N. Ẹkebụk okpo esie ke udi mbemiso utịn okosopde usen oro. Nisan 15 ọkọtọn̄ọ mbubịteyo oro onyụn̄ aka iso tutu utịn osụhọde ke Saturday, ọyọhọ usen itiaba ye akpatre usen ke urua oro. Ke ini oro Nisan 16 ama ọtọn̄ọ onyụn̄ odu tutu utịn osụhọde ke se nnyịn ikotde Sunday. Mmọdo, Jesus akakpa onyụn̄ odu ke udi ke nsụhọde n̄kaha ke ndusụk ini ke Nisan 14, ama odu ke udi ke ofụri Nisan 15, onyụn̄ odu ndusụk hour ke okoneyo Nisan 16 ke udi. Ke ini ndusụk iban ẹkedide udi ke usenubọk Sunday, enye ama eseset.—Matthew 27:57-61; 28:1-7.

Jesus okodu ke udi ke ubak usen ita. Mme asua esie ke ntre ẹma ẹkụt “idiọn̄ọ Jonah,” edi Christ ọkọdọhọ ete: “Mbon Nineveh ẹyedaha ẹda ikpe ye emana emi, ẹnyụn̄ ẹbiom enye; koro mmọ ẹkekabarede esịt ke edikwọrọ Jonah: ndien sese, Enye emi okponde akan Jonah odu mi.” (Matthew 12:41) Oro edi akpanikọ didie ntem! Mme Jew ẹma ẹnyene Jesus Christ ke otu mmọ—kpa prọfet emi okponde akan Jonah. Okposụkedi Jonah ekedide idiọn̄ọ oro ekemde ọnọ mbon Nineveh, Jesus ama ọkwọrọ ikọ ye odudu oro otịmde okpon akan ye uyarade oro ọnọde nsọn̄ọ akan eke prọfet oro. Edi, mme Jew ke ofụri ofụri ikonịmke ke akpanikọ.—John 4:48.

Nte idụt mme Jew ikosụhọkede idem inyịme Prọfet oro okponde akan Jonah, ndien mmọ ikọbuọtke idem ye Enye. Edi nso kaban̄a mme eteete mmọ? Mmọ n̄ko ikenyeneke mbuọtidem ye edu nsụhọdeidem. Ke akpanikọ, Jehovah nte an̄wan̄ade ọkọdọn̄ Jonah aka Nineveh man owụt ukpụhọde oro odude ke ufọt mbon Nineveh oro ẹkabarede esịt ye mme ọsọn̄-obotitọn̄ nditọ Israel, ẹmi ẹkenen̄erede ẹnana mbuọtidem ye nsụhọdeidem.—Men Deuteronomy 9:6, 13 domo.

Nso kaban̄a Jonah ke idemesie? Enye ama ekpep nte mbọm Abasi okponde. Akan oro, nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye n̄kụni Jonah kaban̄a mbọm oro ẹkewụtde mbon Nineveh oro ẹkekabarede esịt ekpenyene ndinam nnyịn itre ndikụni ke ini Ete nnyịn eke heaven owụtde mme owo mbọm ke eyo nnyịn. Ke akpanikọ, ẹyak nnyịn idara nte ke isua kiet kiet ediwak tọsịn owo ke ẹkabade ẹtiene Jehovah ke mbuọtidem ye esịt nsụhọdeidem.