Edisọn̄ọ Nyịre ke Akpan Ukpepn̄kpọ—Nso ke Enye Edi?
M̀MỌ̀N̄ ke edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ọkọtọn̄ọ? Ke utịt isua ikie emi ekebede, mme ekpep ukpepn̄kpọ ido ukpono ẹmi ẹnyịmede nsio nsio ekikere ẹma ẹkpụhọde se mmọ ẹnịmde ke akpanikọ man ẹnam ufan̄ odu ọnọ edidụn̄ọde mme uwetn̄kpọ Bible ye mme ekikere ifiọk ntaifiọk, utọ nte edito ke unam mforo owo. Nte utịp, mbuọtidem mme owo ke Bible ama osụhọde ubọk. Mme adaiso ido ukpono oro ẹsọn̄ọde ẹyịre ke n̄kani ido edinam ke United States ẹma ẹnam n̄kpọ ẹban̄a oro ke nditọn̄ọ se mmọ ẹkekotde mme akpan ukpepn̄kpọ mbuọtidem.a Ntọn̄ọ ntọn̄ọ ke ọyọhọ isua ikie 20, mmọ ẹma ẹsio n̄wed oro enemede mme akpan ukpepn̄kpọ ẹmi ke udịm udịm eboho emi ẹkekotde The Fundamentals: A Testimony to the Truth (Mme Akpan Ukpepn̄kpọ: Uyarade Akpanikọ). Ikọ oro “edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ” ọwọrọ oto enyịn̄ n̄wed oro.
Ke akpa ubak eke ọyọhọ isua ikie 20, edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ama akabade edi ibuot nneme ke ini ke ini. Ke uwụtn̄kpọ, ke 1925, mme andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ido ukpono ẹma ẹda andikpep kiet emi ekekerede John Scopes ke Tennessee, U.S.A., ẹka esopikpe ke se ẹkedide ẹdifiọk nte ikpe Scopes. Nso ibet ke enye akabiat? Enye ekekpep edito ke unam mforo owo, ndien oro ama atuaha ye ibet ukara. Ke ini oro, ndusụk owo ẹkekere ẹte ke edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ idibịghike. Ke 1926, Christian Century, magazine Protestant, ama ọdọhọ ete ke enye edi “ikpîkpu n̄kpọ ye eke ubọk owo” onyụn̄ “enen̄ede anana mme n̄kpọ oro anamde enye okụt unen m̀mê odu ebịghi.” Ndụn̄ọde emi akakwan̄a didie ntem!
Ọtọn̄ọde ke iduọk isua 1970, edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ omodụk mbụk n̄kpọntịbe kpukpru ini. Prọfesọ Miroslav Volf, eke Fuller Theological Seminary, California, U.S.A., ọdọhọ ete: “Ikụreke ke edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ndibọhọ ndu, edi enye atara asuana n̄ko.” Mfịn, ikọ oro “edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ” iban̄ake mme n̄ka Protestant kpọt edi n̄ko mbon oro ẹdude ke mme ido ukpono efen, utọ nte Ido Ukpono Catholic, Islam, Ido Ukpono Mme Jew, ye Ido Ukpono Hindu.
Anam N̄kpọ Etiene nte Eyo Nnyịn Etiede
Ntak emi edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ atarade asuana? Mbon oro ẹnamde ndụn̄ọde ẹban̄a enye ẹbuan enye, ke nsụhọde n̄kaha ke ubak ubak, ye unana iwụk ke ido uwem ye ido ukpono ke eyo nnyịn. Ke eset ata ediwak n̄kaowo ẹkedu uwem ke idaha oro ido uwem ekenyenede iwụk ọkọn̄ọde ke se ẹkenịmde ke akpanikọ ke eset. Idahaemi ẹfan̄a mîdịghe ẹsịn mme n̄kpọ oro ẹkenịmde ke akpanikọ do. Ediwak mme ọfiọkn̄kpọ owo ẹsọn̄ọ ẹdọhọ ẹte ke Abasi idụhe ye nte ke owo odu ikpọn̄ ke ekondo unana udọn̄. Ediwak ntaifiọk ẹkpep nte ke ubonowo ekedidu oto mbuari mbuari edifoforo nto n̄kpọ, itoho ke mme edinam ima ima Andibot. Anana-ukpan ekikere atara asuana. Unana nti ido uwem ọnọmọ ererimbot ke kpukpru ikpehe n̄kaowo.—2 Timothy 3:4, 5, 13.
Ọdọn̄ mme andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ndifiọk n̄kani akpanikọ, ndien ndusụk mmọ ẹdomo ndida ikọt mmọ ye idụt mmọ mfiak ndisịn ke se mmọ ẹkerede nte edide nnennen ido uwem ye mme isọn̄ ukpepn̄kpọ. Mmọ ẹsịn ofụri ukeme mmọ ndinyịk mbon efen ẹdu uwem ekekem ye “nnennen” ibet ido uwem ye ndutịm ukpepn̄kpọ oro ẹnịmde ke akpanikọ. Andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ enen̄ede enịm ke akpanikọ ete ke imọ imenen ndien mbon eken inenke. Prọfesọ James Barr, ke n̄wed esie oro Fundamentalism, ọdọhọ ete ke edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ “edi se ẹsiwakde ndida nte ikọ usua ye isụn̄i, emi ọnọde ekikere unana ntatido, nsọn̄ido, ubiọn̄ọ, ye itụn.”
Sia owo ndomokiet mîmaha ẹkot imọ owo unana ntatido, ọsọn̄ ido, m̀mê itụn, idịghe kpukpru owo ẹnyene ukem ekikere kaban̄a owo emi edide andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ye owo emi mîdịghe. Nte ededi, odu ndusụk ikpehe oro anamde ẹdiọn̄ọ edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ido ukpono.
Ndidiọn̄ọ Andisọn̄ọ Nyịre ke Akpan Ukpepn̄kpọ
Edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ido ukpono esiwak ndidi ukeme ẹsịnde ndisọn̄ọ mmụm se ẹnịmde nte edide akpasarade ido edinam m̀mê ukpepn̄kpọ ido ukpono mme owo n̄kama nnyụn̄ mbiọn̄ọ se ẹfiọkde nte edide edu ererimbot. Oro iwọrọke ite ke mme andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ẹsasua kpukpru se idide eke eyomfịn. Ndusụk mmọ ẹsida ndutịm usuanetop eyomfịn ẹnam n̄kpọ ata uforo uforo ndisuan mme ekikere mmọ. Edi mmọ ẹsin̄wana ẹbiọn̄ọ edinam n̄kaowo emi edide eke ererimbot.b
Ndusụk mme andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ibiereke ndisọn̄ọ mmụm ndutịm n̄kani ukpepn̄kpọ m̀mê usụn̄ uduuwem n̄kama ke idemmọ kpọt edi n̄ko ndinyịk mmọ ndori mbon en̄wen, ndikpụhọde mme ndutịm n̄kaowo man ẹkekem ye se andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ enịmde ke akpanikọ. Ke ntre, andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ Catholic idinamke n̄kpọ itre ke ndisịn usion̄o idịbi. Enye ekeme ndidomo ndinyịk mme ọbọp-ibet ke idụt esie ndinịm ibet ẹmi ẹkpande usion̄o idịbi. Ke Poland, nte ekemde ye n̄wedmbụk n̄kpọntịbe oro, La Repubblica, man anam ẹnyịme ibet ukpan usion̄o idịbi, Ufọkabasi Catholic ama ada usụn̄ ke “‘ekọn̄’ emi enye ekesịnde ofụri ukeme ye odudu esie.” Ke ndinam ntre, ikpọ owo ufọkabasi ẹkenam n̄kpọ ata ukem nte mme andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ. N̄ka Christian Protestant ke United States aman̄wana ukem “ekọn̄” oro.
Mme andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ẹnen̄ede ẹwọrọ ẹda san̄asan̄a ke ntak ntotụn̄ọ edinịm ke akpanikọ eke ido ukpono mmọ. Ntem, andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ Protestant edidi andida nnọ emi enịmde edikabade Bible ke ataata usụn̄ ke akpanikọ, ndusụk esịnede edinịm ke akpanikọ nte ke ẹkebot isọn̄ ke ataata usen itiokiet. Andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ Catholic inyeneke eyịghe iban̄a pope nte owo emi ananade ndudue.
Do, ana in̄wan̄în̄wan̄ ntak emi ikọ oro “edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ” owụtde ebeubọk ukwan̄ ifiopesịt ye ntak emi mbon oro mîdịghe mme andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ẹkopde ndịk ke ini mmọ ẹkụtde edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ atarade asuana. Nte mme owo kiet kiet, nnyịn imekeme nditre ndida ye mme andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ inyụn̄ ikop itekesịt ke mmọ ndinọhọ ke ndutịm mbre ukara ye mme afai afai edinam mmọ ke ndusụk ini. Ke akpanikọ, mme andisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ ido ukpono kiet ẹkeme ndikop ndịk mban̄a mme edinam mbon ido ukpono efen! Kpa ye oro, ediwak mme ekere n̄kpọ owo ẹkere ẹban̄a mme n̄kpọ oro ẹnamde edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ atara asuana—n̄kọri ke mbiara ido uwem, unana mbuọtidem, ye edisịn mme n̄kpọ eke spirit ke n̄kaowo eyomfịn.
Ndi edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ edi n̄kukụre usụn̄ ndinam n̄kpọ mban̄a mme usụn̄ edinam ẹmi? Edieke mîdịghe, nso idi usụn̄ efen?
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Inua-okot Akpan N̄kpọ Ition eke Edisọn̄ọ Nyịre ke Akpan Ukpepn̄kpọ, ẹmi ẹkebierede ke 1895, ẹkedi “(1) N̄wed Abasi edi eke odudu spirit ofụri ofụri onyụn̄ anana ndudue; (2) Jesus Christ edi Abasi; (3) Christ akamana oto eyenan̄wan emi mîfiọkke erenowo; (4) usio-isop oro Christ ọnọde nte ukpụhọ ke cross; (5) ediset ke n̄kpa Christ ke idem eke obụk ye enye ndifiak ndi ke idemesie ọyọhọ ikaba nte ẹkụtde ke enyịn ke isọn̄.”—Studi di teologia (Mme Ukpepn̄kpọ Ido Ukpono).
b “Eke ererimbot” ọwọrọ ndidori nsọn̄uyo ke n̄kpọ isọn̄, utu ke n̄kpọ eke spirit m̀mê edisana n̄kpọ. Ererimbot idọn̄ke enyịn ke ido ukpono m̀mê ke mme ukpepn̄kpọ ido ukpono.
[Se Ẹwetde ke Ikpọ Abisi ke page 5]
Ke 1926 magazine mbon Protestant kiet ama etịn̄ aban̄a edisọn̄ọ nyịre ke akpan ukpepn̄kpọ nte “ikpîkpu n̄kpọ ye eke ubọk owo” onyụn̄ “enen̄ede anana mme n̄kpọ oro anamde enye okụt unen m̀mê odu ebịghi”