Ẹnyene Uko Nte Edinyan̄a Asan̄ade Ekpere

“Ami [ndu] ye afo, man nnyan̄a fi: uyo Jehovah edi emi.”—JEREMIAH 1:19.

1, 2. Ntak emi ekpụk ubonowo oyomde edinyan̄a?

EDINYAN̄A! Nso ikọ ndọn̄esịt ke emi edi ntem! Ndidi se ẹnyan̄ade ọwọrọ ndidi se ẹnamde ẹbọhọ, ndinyan̄a nsio ke idiọk, anana-inemesịt idaha. Emi esịne ekikere edida nsịn ke idaha oro ọfọnde onyụn̄ akamade inemesịt akan.

² Didie ke ekpụk ubonowo ke mbrenyịn oyom utọ edinyan̄a oro ntem ke utọ ini emi! N̄kpọsọn̄ mfịna—eke ndutịm uforo, eke n̄kaowo, eke ikpọkidem, eke ekikere, ye eke ntụk, ẹfịk ẹnyụn̄ ẹnam mme owo ẹkop mmemidem ke kpukpru ebiet. Ata ediwak owo ikopke uyụhọ ẹnyụn̄ ẹkụt edikpu ke usụn̄ nte n̄kpọ ẹkade iso ke ererimbot ẹkpenyụn̄ ẹma ndikụt mme n̄kpọ ẹkpụhọde ẹfọn ẹkan.—Isaiah 60:2; Matthew 9:36.

“Ndiọkeyo Ẹyedu”

3, 4. Ntak emi ẹnen̄erede ẹyom edinyan̄a idahaemi?

³ Sia ọyọhọ isua ikie 20 emi okụtde ndutụhọ oro okponde akan isua ikie efen ekededi, n̄kponn̄kan udọn̄ odu ndinyene edinyan̄a idahaemi akan nte akanam edide. Mfịn, mme owo ẹwakde ẹbe biliọn kiet ẹdu ke ata unana, ndien n̄kpọ nte owo miliọn 25 ẹsidiana ke ibat oro kpukpru isua. Kpukpru isua n̄kpọ nte nditọwọn̄ miliọn 13 ẹsikpan̄a ke ntak ẹsidiade udia oro mînọhọ owo nsọn̄idem m̀mê mme ntak oro ẹnyenede ebuana ye unana—se ibede owo 35,000 ke usen kiet! Ndien ediwak miliọn owo oro ẹkponide ẹsikpan̄a ke ini mîkemke ẹto nsio nsio udọn̄ọ.—Luke 21:11; Ediyarade 6:8.

⁴ Mme ekọn̄ ye ndutịme ke obio ẹsida ndutụhọ oro inua mîkemeke nditịn̄ ẹdi. N̄wed oro Death by Government ọdọhọ ete ke mme ekọn̄, en̄wan ekpụk ye eke ido ukpono, ye mme ukara ndiwot akpakịp nditọ obio mmọ “ẹmewot se ibede owo miliọn 203 ke isua ikie emi.” Enye aka iso ọdọhọ ete: “Nnennen ibat n̄kpan̄a ekpere ndisịm miliọn 360. Etie nte n̄kpọ eke Idiọk Udọn̄ọ eyomfịn ọnọmọde ubonowo. Ndien ke akpanikọ ọnọmọ, edi edi udọn̄ọ Odudu, idịghe eke n̄kpri unam udọn̄ọ.” Ewet n̄wed oro Richard Harwood ọkọdọhọ ete: “Ibak ibak ekọn̄ eke mme isua ikie ẹmi ẹkebede imenke-men udomo.”—Matthew 24:6, 7; Ediyarade 6:4.

5, 6. Nso inam ini nnyịn etie mfụhọ mfụhọ ntre?

⁵ Ke adianade ye mfụhọ mfụhọ idaha eke mme isua ndondo emi, akwa n̄kọri ke afai ubiatibet, oburobụt ido, ye n̄wụre ubon ẹdu. Akani Esenyịn Mban̄a Ukpepn̄wed ke United States William Bennett ama ọdọhọ ete ke isua 30 ibat owo ke United States ọkọkọri ke mbahade 41 eke ikie, edi afai ubiatibet ọkọkọri ke mbahade 560 eke ikie, uman nditọ akpara mbahade 400 eke ikie, usiondọ mbahade 300 eke ikie, ye ibat uyen ẹmi ẹwotde idem mbahade 200 eke ikie. Prọfesọ John DiIulio, Jr., eke Princeton University, ama odụri owo utọn̄ aban̄a n̄ka n̄kpri owo oro ẹkọride-kọri ke ibat ẹmi ẹdide “ikpọ mme ada owo nnam udia,” ẹmi “ẹwotde owo, ẹn̄wanade en̄wan, ẹdan̄de owo ke n̄kanubọk, ẹwode n̄wo, ẹbụn̄de usụn̄ufọk ẹdụk ẹnyụn̄ ẹsịnde ọkpọsọn̄ ntịme ke obio. Mmọ ifeheke esuene asan̄ade ye edimụm, ubiak otode n̄kpọkọbi, m̀mê ndutụhọ ubieresịt.” Ke idụt oro, uwotowo idahaemi edi ọyọhọ ntak iba emi akamade n̄kpa akan ke otu mbon oro ẹdide isua 15 esịm 19 ke emana. Ndien ediwak nditọwọn̄ oro mîsịmke kan̄a isua inan̄ ẹsikpan̄a eto idiọk ukama akan nte ẹkpan̄ade ẹto udọn̄ọ.

⁶ Utọ ubiatibet ye afai oro itreke ke idụt kiet. Ediwak idụt ẹtọt ukem n̄kpọntịbe oro. Se itịpde n̄kpọ isịn ke emi edi n̄kọri ke edida n̄kpọsọn̄ ibọk oro ibet akpande emi abiatde ediwak miliọn owo. The Sydney Morning Herald eke Australia ọkọdọhọ ete: “Edinyam n̄kpọsọn̄ ibọk ke ofụri ererimbot amakabade edi ọyọhọ mbubehe iba oro enyenede uforo akan emi adianade unyam n̄kpọekọn̄.” N̄kpọ efen edi afai ye oburobụt ido ẹmi ẹyọhọde television idahaemi. Ke ediwak idụt, etisịm ini eyenọwọn̄ esịmde isua 18 ke emana, enye okụt ediwak tọsịn edinam afai ke mme itie duop ke TV ye anana-ibat edinam oburobụt ido. Oro edi n̄wọrọnda odudu oro asabarede, sia mme n̄kpọ oro iwụkde ekikere nnyịn kpukpru ini ẹsitụkde edu nnyịn.—Rome 12:2; Ephesus 5:3, 4.

7. Didie ke prọfesi Bible ekebem iso etịn̄ aban̄a ndiọi idaha oro ẹdude kemi?

⁷ Prọfesi Bible ama ebem iso etịn̄ nnennen nnennen aban̄a enyene-ndịk udịm udịm n̄kpọntịbe emi ke isua ikie nnyịn. Enye ama ọdọhọ ete ke ekọn̄, udọn̄ọ nditara nsuana, akan̄, ye ukwan̄ido nditọt ẹyedu ke ofụri ererimbot. (Matthew 24:7-12; Luke 21:10, 11) Ndien ke ini nnyịn ikerede iban̄a prọfesi oro ẹwetde ke 2 Timothy 3:1-5, etie nte edikpan̄ utọn̄ n̄kop mme mbụk n̄kpọntịbe eke usen ke usen. Enye owụt ini nnyịn nte edide “ukperedem ini” onyụn̄ etịn̄ aban̄a mme owo nte ẹdide ‘mme ama idem, mme ama inyene, ẹsọn̄ ibuot ye ete ye eka, ẹnana uten̄e Abasi, ẹnana ima uduot owo, ẹyak idiọkitọn̄ akan mmọ ubọk, ẹtie obom obom, ẹkohode idem, ẹma mbre ẹkan Abasi.’ Oro edi nnennen nte ererimbot etiede mfịn. Nte William Bennett ekenyịmede: “Ata ediwak uyarade ẹkam ẹdu ke nte . . . ntatenyịn abiarade.” Ẹsikam ẹdọhọ ẹte ke ntatenyịn eketre ye akpa ekọn̄ ererimbot.

8. Ntak emi Abasi akadade Ukwọ edi ke usen Noah, ndien didie ke emi enyene ebuana ye usen nnyịn?

⁸ Idaha odude idahaemi akam ọdiọk akan nte ekedide mbemiso Ukwọ usen Noah, emi ‘isọn̄ ọkọyọhọde ye afai.’ Ko ke ini oro, mme owo ke ofụri ofụri ẹma ẹsịn ndikabade esịt n̄kpọn̄ idiọk usụn̄ mmọ. Ntem, Abasi ama ọdọhọ ete: “Oto mmọ afai ọyọhọ ke isọn̄; ndien, sese, ami m̀mọ̀n̄ nsobo mmọ ye isọn̄.” Ukwọ oro ama ada utịt ọsọk ererimbot afai oro.—Genesis 6:11, 13; 7:17-24.

Edinyan̄a Itoho Mme Owo

9, 10. Ntak emi nnyịn mîkpodorike enyịn ke mme owo ndinọ edinyan̄a?

⁹ Nte mme ukeme owo ẹkeme ndinyan̄a nnyịn nsio ke mme idiọk idaha ẹmi? Ikọ Abasi ọbọrọ ete: “Mbufo ẹkûbuọt idem ye mbọn̄, ẹkûbuọt ye eyen owo, emi edinyan̄a mîdụhe enye ke idem.” “Owo eke asan̄ade inyụn̄ ikemeke ndinen̄ede ikpat esiemmọ.” (Psalm 146:3; Jeremiah 10:23) Mbụk ediwak tọsịn isua ọsọn̄ọ akpanikọ oro. Mme owo ẹmedomo ndutịm ukaraidem, ndutịm uforo, ye ndutịm n̄kaowo oro ẹkemede ndikere mban̄a ẹse, edi mme idaha ẹsụk ẹdọdiọk ẹkan. Ke ekpedide usọbọ otode owo odu, ẹkpekụt oro etisịm idahaemi. Utu ke oro, akpanikọ edi nte ke ‘owo akara owo tutu ọnọ enye unan.’—Ecclesiastes 8:9, NW; Mme N̄ke 29:2; Jeremiah 17:5, 6.

¹⁰ Ke isua ifan̄ ẹmi ẹkebede, akani ọnọitem ke ndutịm ukpeme idụt United States, Zbigniew Brzezinski, ama ọdọhọ ete: “Ubiere oro owo mîkemeke ndifep ke ini ẹdụn̄ọrede nsio nsio n̄kpọntịbe ererimbot edi nte ke ndutịme eke n̄kaowo, ndutịme eke ukaraidem, mfịna ndutịm uforo, ye en̄wan ofụri ererimbot ẹtie nte ẹtetịm ẹtara ẹsuana.” Enye ama adian ete: “N̄kpọndịk oro ubonowo osobode [edi] ndutịme ke ofụri ererimbot.” Ndụn̄ọde oro aban̄ade mme idaha ererimbot mi akam etetịm edi akpanikọ akan mfịn. Ke etịn̄de n̄kpọ aban̄a eyo n̄kọri afai emi, mbụk n̄kpọntịbe ke Register eke New Haven, Connecticut, ama ọdọhọ ete: “Etie nte idaha aka anyan akan se ẹkemede nditre.” Baba, owo idikemeke nditre idaha mbiara ererimbot emi, koro prọfesi aban̄ade “ukperedem ini” ẹmi ama ọdọhọ n̄ko ete: “Ndiọi owo ye mbon abian̄a ẹyedọdiọn̄ ẹdiọk ẹka iso, ẹbian̄a owo, owo ẹyenyụn̄ ẹbian̄a mmọ.”—2 Timothy 3:13.

11. Ntak emi mme ukeme owo mîdikpụhọke ndiọi idaha?

¹¹ Mme owo ikemeke ndikpụhọde mme n̄kpọntịbe ẹmi koro Satan edi “abasi eyo emi.” (2 Corinth 4:4) Ih, “ofụri ererimbot onyụn̄ esịne ke ubọk andidiọk.” (1 John 5:19; se n̄ko John 14:30.) Nte enende Bible etịn̄ aban̄a ini nnyịn ete: “Mbọm isọn̄ ye inyan̄, koro andidori ikọt Abasi ikọ ama osụhọde etiene mbufo; enye asan̄a ye akwa ifụtesịt, sia enye ọdiọn̄ọde ete ini imọ edi ibio.” (Ediyarade 12:12) Satan ọfiọk ete ke ukara imọ ye ererimbot imọ ẹmọn̄ ẹsịm utịt, ntre enye anam n̄kpọ nte “lion eke okụnide, oyom se editade.”—1 Peter 5:8.

Edinyan̄a Ekpere—Ọnọ Mmanie?

12. Edinyan̄a ekpere ọnọ mmanie?

¹² Mme idaha ẹdiọn̄de-diọn̄ ẹdiọk ke isọn̄ ẹdi n̄wọrọnda uyarade nte ke akwa ukpụhọde—ke akpanikọ, akwa edinyan̄a—emekpere! Ọnọ mmanie? Edinyan̄a emekpere ọnọ mbon oro ẹkpan̄de utọn̄ ẹnọ ntọt idiọn̄ọ oro ẹnyụn̄ ẹnamde n̄kpọ nte odotde. Akpa John 2:17 owụt se anade ẹnam: ‘Ererimbot [editịm n̄kpọ Satan] ke ebebe efep, ye mbumek esie; edi owo eke anamde se Abasi amade ododu ke nsinsi.’—Se n̄ko 2 Peter 3:10-13.

13, 14. Didie ke Jesus ọkọsọn̄ọ etịn̄ ufọn edidu ke ukpeme?

¹³ Jesus ama ebemiso etịn̄ ete ke ẹyesọp ndikpọri idiọk n̄kaowo eke mfịn mfep ke ini ukụt “eke akanam mîdụhe toto ke editọn̄ọ ererimbot tutu esịm emi, eke mîdinyụn̄ idụhe aba.” (Matthew 24:21) Ntak edi oro enye ọkọnọde item ete: “Ẹkpeme idem mbufo, mbak uyụhọ udia ye mmịn ye ekikere uwem emi ẹdinam esịt mbufo odobi, ndien usen oro edibuat mbufo nte ekpọ; koro usen oro eyesịm kpukpru mmọemi ẹdụn̄de ke iso isọn̄. Edi mbufo ẹtaba idap kpukpru ini, ẹnyụn̄ ẹkpe ubọk, man mbufo ẹkpekeme ndibọhọ kpukpru n̄kpọ oro ẹdiwọrọde, nnyụn̄ nda ke iso Eyen Owo.”—Luke 21:34-36.

¹⁴ Mbon oro ‘ẹkpemede’ ẹnyụn̄ ‘ẹtabade idap’ ẹyedụn̄ọde se idide uduak Abasi ẹnyụn̄ ẹnam enye. (Mme N̄ke 2:1-5; Rome 12:2) Mmọemi ẹdi mbon oro ‘ẹdibọhọde’ nsobo oro ẹdidade ẹtiene editịm n̄kpọ Satan ke mîbịghike. Ndien mmọ ẹkeme ndinyene ọyọhọ mbuọtidem nte ke ẹyenyan̄a mmimọ.—Psalm 34:15; Mme N̄ke 10:28-30.

Akpan Andinyan̄a

15, 16. Anie edi akpan Andinyan̄a, ndien ntak emi nnyịn inịmde ke akpanikọ ite ke ubiereikpe esie eyenen?

¹⁵ Man ẹnyan̄a mme asan̄autom Abasi, ẹnyene ndisio Satan ye editịm n̄kpọ ofụri ererimbot esie mfep. Emi oyom andinọ edinyan̄a emi etịmde okop odudu akan mme owo. Andinọ oro edi Jehovah Abasi, Akakan Andikara, kpa ata ọkpọsọn̄ Andibot akaka ekondo. Enye edi akpan Andinyan̄a: “Ami, ami ndi Jehovah; ndien baba andinyan̄a kiet idụhe ke mîbọhọke ami.”—Isaiah 43:11; Mme N̄ke 18:10.

¹⁶ Jehovah enyene akakan udomo odudu, ọniọn̄, unenikpe, ye ima. (Psalm 147:5; Mme N̄ke 2:6; Isaiah 61:8; 1 John 4:8) Ntre ke ini enye ọnọde ubiereikpe esie, nnyịn imekeme ndinịm ke akpanikọ ite ke mme edinam esie ẹdidi edinen. Abraham okobụp ete: “Nte Ebiereikpe ofụri ererimbot idinamke se inende?” (Genesis 18:24-33) Paul ama obụp ete: ‘Nte Abasi ọdiọk ndinam? Nsa-o!’ (Rome 9:14) John ama ewet ete: “Edi akpanikọ, O Ọbọn̄ Abasi, Andikara kpukpru n̄kpọ, mme ikpe Fo ẹnen ẹnyụn̄ ẹdi akpanikọ.”—Ediyarade 16:7.

17. Didie ke mme asan̄autom Jehovah ke eset ẹkewụt mbuọtidem ke mme un̄wọn̄ọ esie?

¹⁷ Ke ini Jehovah ọn̄wọn̄ọde ndinọ edinyan̄a, enye iditreke ndinam osu. Joshua ọkọdọhọ ete: “Baba ikọ kiet ke kpukpru nti ikọ oro Jehovah ọkọdọhọde ye ufọk Israel ikpụhe.” (Joshua 21:45) Solomon ọkọdọhọ ete: ‘Baba ikọ kiet ke otu kpukpru nti ikọ esie ikpụhe.’ (1 Ndidem 8:56) Apostle Paul ọkọdọhọ ete ke Abraham ‘ikeyịkke ke unana mbuọtidem, edi ama etịm obụre ọfiọk ete, Abasi ekeme n̄ko ndinam se Enye ọkọn̄wọn̄ọde.’ Kpasụk ntre Sarah ‘ama ada [Abasi] emi ọkọn̄wọn̄ọde un̄wọn̄ọ ọnọ enye ke anam-akpanikọ.’—Rome 4:20, 21; Mme Hebrew 11:11.

18. Ntak emi mme asan̄autom Jehovah mfịn ẹkpenyenede mbuọtidem nte ke ẹyenyan̄a mmimọ?

¹⁸ Ke mîbietke mme owo, Jehovah enen̄ede edi se ẹkemede ndibuọt idem, nte ikọ esie owụtde. “Jehovah mme udịm ọmọn̄wọn̄ọ, ete, Iditreke ndiwọrọ kpa nte n̄kekerede; onyụn̄ osu kpa nte n̄kaduakde.” (Isaiah 14:24) Ntre ke ini Bible ọdọhọde ete ke ‘Jehovah ọfiọk ndinyan̄a mmọemi ẹten̄ede enye nsio ke idomo, ndinyụn̄ mmụm mme idiọkowo nnịm ke itie ufen, tutu esịm usen ikpe,’ nnyịn imekeme ndinyene ọyọhọ mbuọtidem nte ke emi eyetịbe. (2 Peter 2:9) Idem ke ini mme okopodudu asua ẹdade ndịghe ẹtiene mmọ, ikọt Jehovah ẹkop uko ke ntak edu esie, emi owụtde idem ke un̄wọn̄ọ esie emi enye ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ kiet ke otu mme prọfet esie ete: “Mmọ ẹyen̄wana ekọn̄ ye afo; edi idikemeke ubọk ye afo; koro ami ndude ye afo, man nnyan̄a fi: uyo Jehovah edi emi.”—Jeremiah 1:19; Psalm 33:18, 19; Titus 1:2.

Edinyan̄a ke Mme Ini Edem

19. Didie ke Jehovah akanyan̄a Lot, ndien nso mbiet ke emi enyene ke ini nnyịn?

¹⁹ Nnyịn imekeme ndibọ nsịnudọn̄ akamba akamba ebe ke ndidụn̄ọde ndusụk n̄kani edinam edinyan̄a Jehovah. Ke uwụtn̄kpọ, Lot ama ‘enen̄ede okop mfụhọ’ ke ntak idiọkido Sodom ye Gomorrah. Edi Jehovah ama ọnọ n̄kpan̄utọn̄ ke ‘mfiori eseme’ obio oro. Ke edikem ini, enye ama ọdọn̄ mme isụn̄utom ẹkekpak Lot ye ubon esie ẹte ẹwọn̄ọ ke ikpehe oro ye unana ubiatini. Nso ikedi utịp? Jehovah ‘ama anyan̄a Lot, edinen owo oro,’ “ọfọpde mme obio Sodom ye Gomorrah ẹkabade ntọn̄.” (2 Peter 2:6-8; Genesis 18:20, 21) Mfịn, n̄ko, Jehovah ọnọ n̄kpan̄utọn̄ ke mfiori eseme oro ẹnamde ẹban̄a akwa idiọkido ererimbot emi. Ke ini mme isụn̄utom esie eke eyomfịn ẹkụrede usọp usọp utom unọ ikọ ntiense ẹkesịm udomo oro enye oyomde, enye ayanam n̄kpọ ye ererimbot emi onyụn̄ anyan̄a ikọt esie nte akanyan̄ade Lot.—Matthew 24:14.

20. Tịn̄ nte Jehovah akanyan̄ade Israel eset osio ke Egypt.

²⁰ Ẹma ẹsịn ediwak miliọn ikọt Abasi ke ufụn ke Egypt eset. Jehovah ama etịn̄ aban̄a mmọ ete: ‘Mmonyụn̄ n̄kop eseme mmọ, mmọfiọk ubiak mmọ; mmonyụn̄ nsụhọde ndinyan̄a mmọ.’ (Exodus 3:7, 8) Nte ededi, ke ama akayak ikọt Abasi ẹnyọn̄ọ, Pharaoh ama okpụhọde ekikere onyụn̄ ada akwa udịmekọn̄ esie ebịne mmọ. Eketie nte ẹma ẹkụk nditọ Israel ẹsịn ke Ididuot Inyan̄. Edi Moses ama ọdọhọ ete: “Mbufo ẹkûfehe ndịk, ẹtuak ẹda, ẹnyụn̄ ẹkụt edinyan̄a Jehovah, emi enye edinyan̄ade mbufo mfịn emi.” (Exodus 14:8-14) Jehovah ama abahade Ididuot Inyan̄, ndien nditọ Israel ẹma ẹbọhọ. Udịmekọn̄ Pharaoh ẹma ẹbịne mmọ, edi Jehovah ama ada odudu esie anam n̄kpọ man “inyan̄ ofụk mmọ; mmọ ẹden̄ nte n̄ket ke ọkpọsọn̄ mmọn̄.” Ke oro ebede, Moses ama otoro Jehovah ke ikwọ: “Anie ebiet fi, emi okponde ubọn̄ ke edisana ido, emi ẹten̄ede ke itoro, anamde mme utịben̄kpọ?”—Exodus 15:4-12, 19.

21. Didie ke ẹkenyan̄a ikọt Jehovah ẹsio ke ubọk Ammon, Moab, ye Seir?

²¹ Ke idaha efen, idụt mme asua ẹkedide Ammon, Moab, ye Seir (Edom) ẹma ẹdịghe ndisobo ikọt Jehovah. Jehovah ama ọdọhọ ete: “Mbufo ẹkûdịghe, nsia okûnyụn̄ oyomo mbufo ke iso akwa otu [mme asua] emi; koro mîdịghe mbufo ke ekọn̄ emi enyene, ke edi eke Abasi. . . . Mbufo ẹkûkpa ndin̄wana ekọn̄: koro Jehovah odude ye mbufo.” Jehovah ama anyan̄a ikọt esie ebe ke ndisịn ndutịme ke otu mme asua man mmọ ẹwot kiet eken.—2 Chronicles 20:15-23.

22. Nso utịbe utịbe edinyan̄a ke Jehovah akada anyan̄a Israel osio Assyria ke ubọk?

²² Ke ini Ukara Ererimbot eke Assyria ekedide ekọn̄ ye Jerusalem, Edidem Sennacherib ama osụn̄i Jehovah ebe ke ndidọhọ mmọemi ẹkedude ke enyọn̄ ibibene ete: “Mmanie ke otu kpukpru mme abasi mme idụt ẹmi [ami n̄kakande] ẹdu eke ẹkesiode isọn̄ mmọ ke ubọk mi, eke Jehovah okposiode Jerusalem ke ubọk mi?” Enye ama ọdọhọ ikọt Abasi ete: “Ẹkûnyụn̄ ẹyak Hezekiah esịn mbufo ẹbere edem ye Jehovah, ete, Jehovah iditreke ndinyan̄a nnyịn.” Ekem Hezekiah ama ọbọn̄ akam ofụri esịt oyom edinyan̄a, ‘man kpukpru mme idụt ererimbot ẹkpefiọk ẹte ke afo ikpọn̄îkpọn̄ edi Jehovah.’ Jehovah ama owot mbonekọn̄ Assyria 185,000, ndien ẹma ẹnyan̄a ikọt Abasi. Ekem, nte Sennacherib akatuakde ibuot ọnọ nsunsu abasi esie, nditọ esie ẹma ẹwot enye.—Isaiah, ibuot 36 ye 37.

23. Oyom ẹbọrọ mme mbụme ewe kaban̄a edinyan̄a mfịn?

²³ Nnyịn ke akpanikọ imekeme ndikop uko ke ini nnyịn ikụtde nte Jehovah ke ini edem akanyan̄ade ikọt esie ke utịbe utịbe usụn̄. Nso kaban̄a mfịn? Mme anam-akpanikọ asan̄autom esie ẹdisọp ẹdụk nso enyene-ndịk idaha oro ediyomde utịbe utịbe edinyan̄a esie? Ntak emi enye ebetde tutu esịm emi ndida edinyan̄a nsọk mmọ? Nso edisu ke mme ikọ Jesus ẹmi ẹdinyene: “Ke ini mme n̄kpọ ẹmi ẹtọn̄ọde ndiwọrọ, ẹmenede enyịn ke enyọn̄, ẹnyụn̄ ẹmenede ibuot mbufo ke enyọn̄, koro edifak mbufo ke asan̄a ekpere”? (Luke 21:28) Ndien didie ke ẹdinọ mme asan̄autom Abasi oro ẹma ẹkekpan̄a edinyan̄a? Ibuotikọ oro etienede oyodụn̄ọde mme mbụme ẹmi.

Mme Mbụme Ndụn̄ọde

◻ Ntak ẹnen̄erede ẹyom edinyan̄a idahaemi?

◻ Ntak emi nnyịn mîkpodorike enyịn ke mme owo ndinọ edinyan̄a?

◻ Edinyan̄a ekpere ọnọ mmanie?

◻ Ntak emi nnyịn ikemede ndinyene mbuọtidem ke edinyan̄a Jehovah?

◻ Ewe uwụtn̄kpọ edinyan̄a ke eset ẹdi n̄kpọ nsịnudọn̄?

[Mme ndise ke page 10]

Abraham okodu ke otu mbon oro ẹkenyenede ọyọhọ mbuọtidem ke Jehovah