Timothy—‘Ata Eyen ke Mbuọtidem’

TIMOTHY ekedi ukeuke akparawa ke ini Christian apostle Paul ekemekde enye nte nsan̄a ukaisan̄ esie. Emi ekedi ntọn̄ọ nsan̄a oro ekenyenede ndika iso ke isua 15. Itie ebuana ke ufọt iren iba ẹmi ama ọkọri tutu Paul ekekeme ndikot Timothy “edima eyen mi, emi anamde akpanikọ ye Ọbọn̄” ye “ata eyen mi ke mbuọtidem.”—1 Corinth 4:17; 1 Timothy 1:1.

Nso edu ke Timothy ekenyene emi akanamde Paul enen̄ede ama enye ntre? Timothy akasan̄a didie akabade edi utọ eti nsan̄a oro? Ndien nso enyene-ufọn ukpepn̄kpọ ke nnyịn ikeme ndikpep nto n̄wetnnịm n̄kpọ eke odudu spirit aban̄ade mme utom Timothy?

Paul Ama Emek

Paul okokụt akparawa mbet oro Timothy ke ini apostle emi akakade Lystra (ke Turkey eyomfịn) ke udiana isan̄ isụn̄utom esie ke n̄kpọ nte 50 E.N. Eyedi okodu ke utịt utịt isua uyen esie m̀mê ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 20, ndien mme Christian ke Lystra ye Iconium ẹma ẹbụk eti mbụk ẹban̄a Timothy. (Utom 16:1-3) Enye ama odu uwem ekekem ye enyịn̄ esie, emi ọwọrọde “Enye Emi Ọnọde Abasi Ukpono.” Toto ke uyen, ekaeka esie Lois ye eka esie Eunice ẹma ẹnọ Timothy ukpep ke Edisana N̄wed Abasi. (2 Timothy 1:5; 3:14, 15) Ekeme ndidi mmọ ẹkenyịme Ido Ukpono Christ ke akpa ini oro Paul akakade obio mmọ ke isua ifan̄ mbemiso. Idahaemi, ebede ke edinam edisana spirit, ntịn̄nnịm ikọ kiet ama owụt nte ini iso Timothy editiede. (1 Timothy 1:18) Ke n̄kemuyo ye ndausụn̄ oro, Paul ye nyobiowo esop ẹma ẹdori akparawa oro ubọk, ke ntre ẹdian̄arede enye ẹnịm ẹnọ san̄asan̄a utom, ndien apostle oro ama emek enye nte nsan̄a isụn̄utom.—1 Timothy 4:14; 2 Timothy 1:6.

Sia ete esie ekedide owo Greece emi mîkenịmke ke akpanikọ, owo ikenịmke Timothy mbobi. Edi akpanikọ, emi ikedịghe se ẹyomde ẹto mme Christian. Nte ededi, mbak mme Jew ẹmi mmọ ẹdikade ẹkese ẹdituak ukot ẹduọn̄ọ, Timothy ama enyịme ubiak ubiak edinam emi.—Utom 16:3.

Ndi ẹma ẹkere ke mbemiso nte ke Timothy ekedi owo Jew? Ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹneni ẹte ke nte ekemde ye n̄wed mme rabbi, “ke ndọ emi ebe ye n̄wan ẹtode nsio nsio ebiet, ẹda eka eyen, idịghe ete, ẹbiere ebiet emi enye otode.” Oro edi, “n̄wan emi edide Jew aman nditọ ẹmi ẹdide Jew.” Edi, ewetn̄wed oro Shaye Cohen eyịk m̀mê utọ “ibet mme rabbi aban̄ade mme owo do ama ododu ke akpa isua ikie E.N.” ndien m̀mê mme Jew eke Asia Minor ẹma ẹnịm enye. Ke ama ekekere aban̄a mme uyarade eke mbụk, enye ebiere ete ke ini iren Gentile ẹkedọde iban Israel, “ẹkesida nditọ ẹkemanade ke mme ndọ ẹmi nte nditọ Israel n̄kukụre edieke ubon oro okodụn̄de ke otu mbon Israel. Ẹkesibat udịm ubon ẹnọ eka ke ini eka okodude ke idụt mmọ. Ke ini n̄wan Israel ọkọwọrọde aka esenidụt man akadiana ye ebe esie emi edide Gentile, ẹkeda nditọ esie nte mbon Gentile.” Ke idaha ekededi, anaedi Timothy ndikenyene ete ye eka ẹketode nsio nsio ebiet ama enyene ufọn ke utom ukwọrọikọ. Eyedi enye ikenyeneke mfịna ke ndibuana ye mme Jew m̀mê ye mme Gentile, iso-ọfọn ama anam enye ekeme ndikan ubahade ke ufọt mmọ.

Paul ndika Lystra ama okpụhọde uwem Timothy. Unyịme akparawa emi nditiene ndausụn̄ edisana spirit nnyụn̄ nsụk idem ndiana kiet ye mbiowo Christian ama ada ekesịm ikpọ edidiọn̄ ye ifetutom. Edide enye ama ọfiọk oro ke ini oro m̀mê ikọfiọkke, ke idak ndausụn̄ Paul ẹma ẹdida Timothy ẹnam n̄kpọ ke mme ata akpan utom ukara Abasi, adade enye ọkpọn̄ ufọk oyom usụn̄ ekesịm Rome, kpa ibuot obio ukara oro.

Timothy Ama Anam Mme Ufọn N̄kpọ Obio Ubọn̄ Ẹkọri

Nnyịn inyene sụk ubak ubak n̄wetnnịm n̄kpọ aban̄ade mme utom Timothy, edi enye ama aka isan̄ ntatara ntatara man anam mme ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄ ẹkọri. Akpa isan̄ Timothy ye Paul ye Silas ke 50 E.N. ama ada enye ebe Asia Minor esịm Europe. Enye ama abuana do ke ubịnikọt utom ukwọrọikọ ke Philippi, Thessalonica, ye Beroea. Ke ubiọn̄ọ ama akanam Paul ebe aka Athens, Timothy ye Silas ẹma ẹsụhọ ke Beroea man ẹse ẹban̄a otu mbet ẹmi ẹketọn̄ọde obufa do. (Utom 16:6–17:14) Ekem, Paul ama ọdọn̄ Timothy aka Thessalonica man ọkọsọn̄ọ obufa esop do idem. Timothy akasan̄a ye eti mbụk aban̄ade n̄kọri esop oro ke ini enye okosobode ye Paul ke Corinth.—Utom 18:5; 1 Thessalonica 3:1-7.

N̄wed Abasi itịn̄ke m̀mê Timothy okodu ye mbon Corinth ebịghi adan̄a didie. (2 Corinth 1:19) Nte ededi, eyedi ke n̄kpọ nte isua 55 E.N., Paul ama ekere ndidọn̄ enye afiak aka ebịne mmọ ke ntak oro enye ọkọbọde mbụk oro etịmerede owo aban̄a idaha mmọ. (1 Corinth 4:17; 16:10) Ke ukperedem, ẹma ẹdọn̄ Timothy ye Erastus ẹto Ephesus ẹka Macedonia. Ndien ke ini Paul eketiede ke Corinth ewet n̄wed ọnọ ẹsọk mbon Rome, Timothy ama afiak odu ye enye.—Utom 19:22; Rome 16:21.

Timothy ye mbon efen ẹma ẹsan̄a ye Paul ẹkpọn̄ Corinth ke ini enye ọkọtọn̄ọde isan̄ uka Jerusalem, ndien mmọ ẹma ẹsan̄a ye apostle oro ke nsụhọde n̄kaha ẹsịm Troas. Owo ifiọkke m̀mê Timothy ama asan̄a ekesịm Jerusalem. Edi ẹsiak enyịn̄ esie ke ntọn̄ọ leta ita oro Paul eketiede ke ufọk-n̄kpọkọbi ke Rome ewet ke n̄kpọ nte isua 60-61 E.N.a (Utom 20:4; Philippi 1:1; Colossae 1:1; Philemon 1) Paul ke akaduak ndidọn̄ Timothy oto Rome aka Philippi. (Philippi 2:19) Ndien ke ẹma ẹkesio Paul ke ufọk-n̄kpọkọbi, Timothy ama osụhọ ke Ephesus nte apostle oro eketemede.—1 Timothy 1:3.

Sia uka isan̄ ke akpa isua ikie mîkedịghe mmemmem m̀mê ifụre ifụre, Timothy ndikenyịme ndinam ediwak isan̄ ke ntak mme esop ama enen̄ede odot itoro. (Se Enyọn̄-Ukpeme, August 15, 1996, page 29, ekebe.) Kere ban̄a kiet ke otu mme isan̄ oro enye ekenyenede ndika ye se emi asiande nnyịn aban̄a Timothy.

Ndisịn Un̄wana ke Edu Timothy

Timothy okodu ye Paul ke Rome ke ini apostle oro okodude ke ufọk-n̄kpọkọbi do ekewetde n̄wed ọnọ ẹsọk mme Christian ẹmi ẹkekọbọde ke Philippi ete: “Mmodori enyịn ke Ọbọn̄ Jesus ndiwara ndọn̄ Timothy edi ke ọtọ mbufo, man mfiọk mban̄a mbufo, nnyụn̄ nnyene nsọn̄-esịt. Koro nnyeneke owo eke ebietde enye, eke edikerede n̄kpọ mbufo ke akpanikọ. Koro kpukpru owo ke ẹyeyom n̄kpọ idem mmọ, idịghe n̄kpọ Jesus Christ. Edi mbufo ẹmefiọk nte ẹdomode enye ẹse ẹte, nte eyen asan̄ade ye ete anam utom, ke enye ama asan̄a ye ami asuan gospel.”—Philippi 1:1, 13, 28-30; 2:19-22.

Mme ikọ oro ẹsọn̄ọ ẹwụt nte Timothy ekekerede aban̄a mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ. Ibọhọke enye akawat ke ubom, orụk isan̄ oro okoyom edisan̄a ke ukot ke usen 40 to ke Rome sịm Philippi, ye edibe Inyan̄ Adriatic ibio ibio, ndien ekem usen 40 efen ndifiak nnyọn̄ n̄ka Rome. Timothy ama eben̄e idem ndinam kpukpru oro man anam n̄kpọ ọnọ nditọete esie iren ye iban.

Okposụkedi Timothy akakade isan̄ ntatara ntatara, idem ikesisọn̄ke enye ndusụk ini. Enye nte an̄wan̄ade ama enyene ndusụk orụk mfịna idịbi ndien ama odu “unana nsọn̄idem eke ọkọbọde” enye. (1 Timothy 5:23) Kpa ye oro, enye ama esịn̄ede idem ke ntak eti mbụk. Eyịghe idụhe Paul ekenyenede utọ n̄kpet n̄kpet itie ebuana oro ye enye!

Ke idak ukpeme apostle oro onyụn̄ ebede ke mme ifiọkutom mmọ mbiba, eyedi Timothy ekedinyene edu Paul. Ntem, Paul ama ekeme ndidọhọ enye ete: “Afo ama etiene okụt se n̄kpepde, ye uwem mi, ye uduak mi, ye mbuọtidem mi, ye anyan ime mi, ye ima mi, ye ime, ye isịn-enyịn, ye ndutụhọ: ama onyụn̄ okụt se ikọwọrọde mi ke Antioch, ye ke Iconium, ye ke Lystra; adan̄a isịn-enyịn eke okobiomode mi do.” Mmọn̄eyet ama asiaha Timothy ye Paul, Paul ama asiak Timothy ke akam esie, Timothy ama onyụn̄ asan̄a utom ye enye man ẹnam mme ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄ ẹkọri.—2 Timothy 1:3, 4; 3:10, 11.

Paul ama esịn udọn̄ ọnọ Timothy ete ‘okûyak owo esịn enye kaban̄a uyen esie.’ Ekeme ndidi emi owụt ke Timothy ama esikop bụt ke ndusụk udomo, emen̄ede ndiwụt odudu esie. (1 Timothy 4:12; 1 Corinth 16:10, 11) Nte ededi, enye ama ekeme ndida ke idemesie, ndien Paul ama ekeme ndidọn̄ enye mme akpan utom ye mbuọtidem. (1 Thessalonica 3:1, 2) Ke ini Paul okokụtde ke ama oyom ọkpọsọn̄ edise enyịn ukara Abasi ke esop ke Ephesus, enye ama eteme Timothy ete etie do man “ọsọn̄ọ ọnọ ndusụk owo do uyo ete mmọ ẹkûkpep owo ukpepn̄kpọ eke okpụhọrede ye se nnyịn ikekpepde.” (1 Timothy 1:3; sịghisịghi ubọkn̄wed edi eke nnyịn.) Nte ededi, okposụkedi ẹkeyakde ediwak mbiomo ẹsịn enye ke ubọk, Timothy ama osụhọde idem. Ndien kpa ye bụt ekededi emi ekemede ndidi enye ama okop, enye ama enyene uko. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama aka Rome man akan̄wam Paul, emi akadade ke iso ikpe ke ntak mbuọtidem esie. Ke akpanikọ, ẹma ẹkọbi Timothy ke idemesie ke ndusụk ini, eyedi ke ukem ntak oro.—Mme Hebrew 13:23.

Nte eyịghe mîdụhe, Timothy ama ekpep ekese oto Paul. Akpanikọ oro nte ke enye ama ewet Timothy leta iba eke odudu spirit Abasi ẹmi ẹkụtde ke N̄wed Abasi Christian Usem Greek enen̄ede ọsọn̄ọ nte apostle oro akadade nsan̄autom esie ke ọsọn̄urua. Ke n̄kpọ nte 65 E.N., ke ini Paul ọkọdiọn̄ọde ete ke ini n̄kpa usụn̄ Abasi imọ ama ekpere, enye inikiet efen ama ọdọn̄ ẹkot Timothy. (2 Timothy 4:6, 9) N̄wed Abasi iyarakede m̀mê Timothy ama ekeme ndikụt Paul mbemiso ẹkewotde apostle oro.

Nọ Idemfo

Ẹkeme ndikpep ekese nto eti uwụtn̄kpọ Timothy. Enye ama ọbọ ufọn akamba akamba oto ndikodụk nsan̄a ye Paul, anamde n̄kọri oto uyen emi okokopde bụt akabade edi esenyịn. N̄kparawa Christian iren ye iban ẹkeme ndibọ ekese ufọn nto ukem nsan̄a oro mfịn. Ndien edieke mmọ ẹnamde utom Jehovah edi ubọkọkọ mmọ, mmọ ẹyenyene ediwak eti utom ndinam. (1 Corinth 15:58) Mmọ ẹkeme ndikabade ndi mme asiakusụn̄, m̀mê mme ọkwọrọikọ uyọhọ-ini ke esop n̄kann̄kụk mmọ, mîdịghe mmọ ẹkeme ndinam utom ke ebiet emi udọn̄ kaban̄a mme anditan̄a Obio Ubọn̄ okponde akan. Ndusụk ke otu ediwak ifet oro ẹkemede ndidu ẹdi utom isụn̄utom ke idụt en̄wen m̀mê ndinam utom ke ibuot itieutom ofụri ererimbot Watch Tower Society m̀mê ke kiet ke otu n̄kọk itieutom esie. Ndien, nte ededi, kpukpru Christian ẹkeme ndinyene ukem edu oro Timothy ekenyenede, ebe ke ndinam utom ofụri esịt nnọ Jehovah.

Nte ọdọn̄ fi ndika iso n̄kọri ke n̄kan̄ eke spirit, ndinyene ufọn nnọ esop Jehovah ke se ededi ifet emi enye ekemede ndikụt ke odot? Do nam nte Timothy akanamde. Ke udomo nte ekekeme, nọ idemfo. Anie ọfiọk ifetutom ini iso emi ekemede ndiberede nnọ fi?

[Ikọ idakisọn̄]

[Ndise ke page 31]

“Nnyeneke owo eke ebietde enye”