IBUOTIKỌ UKPEPN̄KPỌ 42
ỌYỌHỌ IKWỌ 103 Mbiowo Ẹdi Enọ Abasi
Wụt ke Amama ‘Irenowo Emi Ẹnọde Nte Enọ’
“Ke ini enye ọdọkde ke enyọn̄ . . . , enye ọnọ irenowo nte enọ.”—EPH. 4:8.
AKPAN N̄KPỌ EMI IDINEMEDE
Idineme nte mme asan̄autom unamutom, mbiowo, ye mme esenyịn circuit ẹsin̄wamde nnyịn, ye nte ikemede ndiwụt ke imama utom emi irenowo emi ẹsọn̄ọde ẹda ye Abasi mi ẹnamde.
1. Tịn̄ ndusụk n̄kpọ emi Jesus anamde ọnọ nnyịn.
TỌN̄Ọ Abasi okobot ererimbot, idụhe eke anamde n̄kpọ ọnọ owo yak akan se Jesus anamde. Ini enye okodude ke isọn̄, enye ama ada utịbe utịbe odudu esie anam n̄kpọ ọnọ mbon en̄wen, owo ikpakke-kpak enye. (Luke 9:12-17) Akakan enọ emi enye ọnọde nnyịn edi enye ndikakpa nnọ nnyịn. (John 15:13) Tọn̄ọ Jesus ekeset, enye ke aka iso anam n̄kpọ ọnọ nnyịn. Enye ama ọn̄wọn̄ọ ke iyọdọhọ Jehovah enen̄ede ọnọ nnyịn edisana spirit emi edikpepde nnyịn n̄kpọ inyụn̄ idọn̄ nnyịn esịt, enye ama onyụn̄ anam se enye ọkọn̄wọn̄ọde oro. (John 14:16, 17; 16:13) Enye ke aka iso ada se ẹsikpepde nnyịn ke mme mbono esop nnyịn an̄wam nnyịn idiọn̄ọ ndikpep owo Bible inyụn̄ inam mme owo ke ofụri ererimbot ẹdi mbet esie.—Matt. 28:18-20.
2. Mmanie ẹsịne ke otu irenowo emi Ephesus 4:7, 8 ọdọhọde ke ẹnọ nnyịn “nte enọ”?
2 Se n̄kpọ en̄wen emi Jesus akanamde ọnọ nnyịn mi. Apostle Paul ekewet ete ke Jesus ama ọkọdọk heaven, ke “enye [ama] ọnọ irenowo nte enọ.” (Kot Ephesus 4:7, 8.) Paul ama anam yak an̄wan̄a ke Jesus ọkọnọ mme enọ emi man ẹkeme ndin̄wam esop ke nsio nsio usụn̄. (Eph. 1:22, 23; 4:11-13) Mfịn, ‘irenowo emi ẹnọde nte enọ’ mi ẹsịne mme asan̄autom unamutom, mbiowo esop, ye mme esenyịn circuit.a Irenowo emi ifọnke ima-o; enye oro edi ntre. Ke ntak oro, mmọ ẹsinam ndudue. (Jas. 3:2) Edi Ọbọn̄ nnyịn Jesus Christ ke ada mmọ an̄wam nnyịn; mmọ ẹdi enọ emi enye ọnọde nnyịn.
3. Nọ uwụtn̄kpọ ndiwụt nte kpukpru nnyịn ikemede ndin̄wam ‘irenowo emi ẹnọde nte enọ’ ẹnam utom mmọ.
3 Utom emi Jesus ọkọnọde ‘irenowo emi ẹnọde nte enọ’ edi ndisọn̄ọ mme esop idem. (Eph. 4:12) Akpan utom edi oro, edi nnyịn eken imekeme ndin̄wam mmọ ẹnam utom oro. Yak ida nte ke se itịn̄de emi etie nte ndibọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Ndusụk nnyịn iyetịbi isọn̄, ikọk blọks. Mbon eken ẹnam mme n̄kpọ en̄wen ndin̄wam, utọ nte nditem udia mmen ndi, ndiwat mme owo n̄ka nsio nsio itie, nnyụn̄ n̄n̄wam ke nsio nsio usụn̄ eken. Ukem ntre, imekeme ndida se itịn̄de ye se inamde n̄n̄wam mme asan̄autom unamutom, mbiowo esop, ye mme esenyịn circuit ẹnam utom mmọ. Mmọ ẹsisịn idem ẹnam utom Abasi. Yak ise nte isidiade ufọn ito utom mmọ oro, ye nte ikpowụtde mmọ ye Jesus emi ọkọnọde nnyịn ‘irenowo emi nte enọ’ ke imama irenowo oro.
MME ASAN̄AUTOM UNAMUTOM ẸSINAM “MME UTOM UNỌ UN̄WAM”
4. Tịn̄ ndusụk utom emi mme asan̄autom unamutom ẹkesinamde ẹn̄wam mme esop ke eyo mme apostle.
4 Ke eyo mme apostle, ẹma ẹmek ndusụk mme brọda mme asan̄autom unamutom. (1 Tim. 3:8) Etie nte mmọ ẹkenam “mme utom unọ un̄wam” emi Paul ekewetde aban̄a ke leta esie. (1 Cor. 12:28) Imenịm ke mmọ ẹma ẹsise ẹban̄a mme akpan n̄kpọ emi mîkedịghe se ẹyakde ẹnịm man mbiowo ẹkeme ndinen̄ede nnyene ini n̄kpep nditọete Ikọ Abasi nnyụn̄ nsọn̄ọ mmọ idem. Ke uwụtn̄kpọ, etie nte mme asan̄autom unamutom ẹkesikọpi N̄wed Abasi, mîdịghe ẹdep mme n̄kpọ emi ẹdidade ẹkọpi mmọ.
5. Siak ndusụk utom emi mme asan̄autom unamutom ẹsinamde ẹn̄wam mme esop mfịn.
5 Kop ndusụk se mme asan̄autom unamutom ẹsinamde ẹn̄wam ke esop mbufo mi. (1 Pet. 4:10) Ẹkeme ndidọhọ mmọ ẹse ẹban̄a okụk esop m̀mê efakutom esop, ẹtobo n̄wed ẹnyụn̄ ẹdeme ẹnọ mme asuanetop, ẹse ẹban̄a microphone ye n̄kpọ ubre vidio, ẹdi mme adaidaha, mîdịghe ẹnam Ufọkmbono Obio Ubọn̄ asana ẹnyụn̄ ẹdiọn̄ se ibiarade do. Kpukpru utom emi ẹdi akpan n̄kpọ emi anade ẹnam man n̄kpọ asan̄a ke nde ke nde ke esop. (1 Cor. 14:40) N̄kpọ efen edi ke ndusụk mme asan̄autom unamutom ẹsinam n̄kpọ ke Mbono Esop Uwem ye Utom Nnyịn ẹnyụn̄ ẹnọ utịn̄ikọ ofụri owo. Ẹkeme ndimek asan̄autom unamutom udiana esenyịn otu. Ndusụk ini, mbiowo ẹkpeka ubọkerọn̄, oro edi, ẹka ẹkesọn̄ọ nditọete idem, mmọ ẹkeme ndidọhọ asan̄autom unamutom emi odotde ẹtiene mmọ asan̄a.
6. Nso idi ndusụk ntak emi anamde ima mme asan̄autom unamutom emi ẹsisịnde idem ẹnam utom mmọ?
6 Didie ke utom mme asan̄autom unamutom ẹsin̄wam esop? Sista Beberlyb ke Bolivia ọdọhọ ete: “Mme asan̄autom unamutom ẹsinam nnen̄ede n̄kop inem mbono esop. Se mmọ ẹnamde esinam n̄keme ndikwọ ikwọ, mbọrọ mbụme yak ẹkop, n̄kpan̄ utọn̄ n̄kop mme utịn̄ikọ, nnyụn̄ n̄kpep n̄kpọ nto mme vidio ye ndise. Nditọete ẹma ẹdụk mbono esop, mmọ ẹsikpeme mmọ man n̄kpọ idinam mmọ, ẹnyụn̄ ẹnam mbon emi mîkemeke ndidi Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ndidụk mbono esop ẹda Intanet ẹkụt se ẹnamde. Mbono esop ama asuana, mmọ ẹsida iso ke ndinam Ufọkmbono Obio Ubọn̄ asana, ẹse ẹban̄a okụk emi ẹtịpde, ẹnyụn̄ ẹkụt ẹte ke imenyene mme n̄wed emi iyomde. Enem mi etieti nte inyenede mmọ!” Sista Leslie emi odụn̄de ke Colombia, emi ebe esie edide ebiowo ọdọhọ ete: “Mme asan̄autom unamutom ẹsin̄wam ebe mi ẹnam nsio nsio utom. Ekpedi mmọ ikodụhe, utom okpowot ebe mi. Mmama nte mmọ ẹsinyenede ifịk ẹnam utom mmọ ẹnyụn̄ ẹben̄ede idem ndin̄wam.” Imekere ke nte etiede fi ke idem edi oro n̄ko.—1 Tim. 3:13.
7. Didie ke ikeme ndiwụt ke imama se mme asan̄autom unamutom ẹsinamde? (Se ndise n̄ko.)
7 Imekeme ndima se mme asan̄autom unamutom ẹnamde ke esịt nnyịn, edi Bible ọdọhọ: “Mbufo . . . ẹwụt esịtekọm.” (Col. 3:15) Kop nte Kristofer, emi edide ebiowo ke Finland esinamde esiemmọ mi. Enye ọdọhọ ete: “Mmesiwet itie N̄wed Abasi kiet ke kad m̀mê ke fon nnọ ẹsọk asan̄autom unamutom nnyụn̄ ntịn̄ usụn̄ emi enye ọkọsọn̄ọde mi idem, mîdịghe ntịn̄ ntak emi mmade utom emi enye esinamde.” Pascal ye Jael emi ẹdụn̄de ke New Caledonia ẹsiwak ndisịn mme asan̄autom unamutom ke akam. Pascal ọdọhọ ete: “Ndondo emi, imesiwak ndisịn mme asan̄autom unamutom ke akam, ikọm Jehovah nte enye anamde inyene mmọ, inyụn̄ idọhọ enye odu ye mmọ onyụn̄ an̄wam mmọ.” Jehovah esikop utọ akam oro, ofụri esop ẹsinyụn̄ ẹdia ufọn.—2 Cor. 1:11.
MBIOWO ESOP ‘ẸSINAM UTOM ỌKPỌSỌN̄ KE OTU MBUFO’
8. Nso ikanam Paul ewet ete ke mbiowo ke eyo mme apostle ẹma ‘ẹnam utom ọkpọsọn̄’? (1 Thessalonica 5:12, 13)
8 Mbiowo ke eyo mme apostle ẹma ẹnam utom etieti man ẹn̄wam esop. (Kot 1 Thessalonica 5:12, 13; 1 Tim. 5:17) Mmọ ẹma ẹsinịm mme mbono esop ẹnyụn̄ ẹtie nte otu ẹbiere se ẹdinamde ke esop. Nte mmọ ‘ẹkedade usụn̄’ ke esop ekedi oro. Mmọ ẹma ‘ẹsinọ nditọete item’ emi oyomde ẹnọ mmọ man ẹkpeme esop, edi isueneke-suene mmọ. (1 Thess. 2:11, 12; 2 Tim. 4:2) Imọdiọn̄ọ ke irenowo emi ẹma ẹsisịn idem n̄ko ẹnam utom man ẹse ẹban̄a ubon mmọ, ẹnyụn̄ ẹkụt ẹte ke mmimọ ke idem mmimọ imọbuọt idem ye Jehovah inyụn̄ isọn̄ọ ida ye enye.—1 Tim. 3:2, 4; Titus 1:6-9.
9. Tịn̄ ndusụk utom emi mbiowo ẹnamde mfịn.
9 Mbiowo isinyeneke nduọkodudu. Mmọ ẹdi mme ọkwọrọikọ. (2 Tim. 4:5) Mmọ ẹsisịn ifịk etieti ẹkwọrọ ikọ ẹnyụn̄ ẹda iso ke utom oro, mmọ ẹsidiomi nte ẹdikwọrọde ikọ ke efakutom esop mmọ, ẹnyụn̄ ẹkpep nnyịn nte ikpenen̄erede idiọn̄ọ ndikwọrọ ikọ nnyụn̄ n̄kpep mme owo Ikọ Abasi. Mmọ n̄ko ẹdi mme ebiereikpe emi ẹsituade owo mbọm; inamke asari. Christian ama anam akwa idiọkn̄kpọ, mbiowo ẹsidomo ndin̄wam enye afiak edi ufan Jehovah. Kpa ke ukem ini oro, mmọ ẹsikpekpeme se ẹnamde man esop asana. (1 Cor. 5:12, 13; Gal. 6:1) Ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ mbiowo nte mme ekpemerọn̄. (1 Pet. 5:1-3) Utịn̄ikọ mmọ ẹsinem etieti sia mmọ ẹsida ini ẹtịm idem, mmọ ẹsidomo ndidiọn̄ọ kpukpru owo ke esop, ẹsinam utom ubọkerọn̄. Ndusụk mbiowo ẹsitiene ẹbọp mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ẹnyụn̄ ẹtịm mmọ ẹkama, ẹtịm mme ikpọ mbono, ẹdi mbon Kọmiti Unyene Nneme ye Mbon Ufọkibọk ye mbon Otu Uka N̄kese Mbon Udọn̄ọ. Ẹnanam mi, ke ẹnam mme utom eken ke esop. Se mbiowo ẹsinamde ẹnọ nnyịn idịghe ekpri!
10. Tịn̄ ndusụk ntak emi anamde ima mbiowo nnyịn emi ẹsisịnde idem ẹnam utom mmọ.
10 Jehovah ama etetịn̄ ke mme ekpemerọn̄ ẹyetịm nnyịn ẹkama, ke nnyịn “idikopke aba ndịk, idinyụn̄ idịgheke.” (Jer. 23:4) Sista Johanna ke Finland ama okụt nte ikọ oro edide akpanikọ ini eka esie ọkọdọn̄ọde idiọk idiọk. Enye ọdọhọ ete: “Kpa ye edide ama ọsọn̄ mi nditịn̄ nte etiede mi ke idem nnọ mbon en̄wen, ebiowo kiet emi mmen̄kenen̄ekede ndiọn̄ọ ama enyene ime ye ami, ọbọn̄ akam ye ami, onyụn̄ anam n̄kụt ke Jehovah ama mi. Nnen̄ekede nti se enye eketịn̄de-o, edi mmeti ke se enye akanamde ama anam esịt ana mi sụn̄. Mmenịm ke Jehovah ọkọdọn̄ enye edin̄wam mi ke nnennen ini.” Didie ke mbiowo esop mbufo ẹn̄wam fi?
11. Didie ke ikeme ndiwụt ke imama utom emi mbiowo ẹnamde? (Se ndise n̄ko.)
11 Jehovah oyom iwụt ke imenen̄ede ima se mbiowo ẹnamde “ke ntak utom mmọ.” (1 Thess. 5:12, 13) Henrietta emi odụn̄de n̄ko ke Finland ọdọhọ ete: “Eke oyoyom un̄wam mbiowo ẹsin̄wam, owo ikpakke-kpak mmọ. Edi oro iwọrọke ke mmọ ẹnyene ini ye odudu ẹkan nnyịn, m̀mê ke mmọ inyeneke mfịna ke uwem. Ndusụk ini n̄kukụre se nsidọhọde ebiowo edi: ‘Afo edi ata eti ebiowo. Se n̄koyomde nditịn̄ ye afo edi oro.’” Sista Sera ke Türkiyec ọdọhọ ete: “Edi se ẹsọn̄ọde mbiowo idem yak mmọ ẹka iso ẹnam utom mmọ. Ntre, imekeme ndiwet kad nnọ mmọ, ikot mmọ udia, mîdịghe isan̄a ye mmọ ikwọrọ ikọ.” Ndi enyene ebiowo emi afo enen̄erede ama utom emi enye esinamde? Yom nsio nsio usụn̄ emi ekemede ndiwụt enye ke amama utom esie.—1 Cor. 16:18.
Emekeme ndisọn̄ọ mbiowo, mme asan̄autom unamutom, ye mme esenyịn circuit idem yak ẹkeme ndika iso nnam utom mmọ (Se ikpehe 7, 11, 15)
MME ESENYỊN CIRCUIT ẸSISỌN̄Ọ NNYỊN IDEM
12. Mmanie en̄wen ke Jesus ọkọnọ yak ẹsọn̄ọ mme esop idem ke eyo mme apostle? (1 Thessalonica 2:7, 8)
12 Christ Jesus ama ọnọ esop “irenowo nte enọ,” emi ẹn̄wamde esop ke usụn̄ en̄wen. Jesus akanam emek Paul, Barnabas, ye mbon en̄wen ẹdi mme esenyịn emi ẹsan̄ade-san̄a. (Utom 11:22) Ntak-a? Ntak ekedi man ẹsọn̄ọ mme esop idem. Kpa ntak oro akanam ẹmek mme asan̄autom unamutom ye mbiowo ke esop. (Utom 15:40, 41) Irenowo emi ẹma ẹyak mme n̄kpọ emi akpakanamde uwem efere onyụn̄ enem mmọ ẹtak man mmọ ẹkeme ndinam utom oro. Ndusụk ini emi mmọ ẹkekade ndikpep mme owo Ikọ Abasi nnyụn̄ nsọn̄ọ mmọ idem, akayak nsịn̄ mmọ ẹkpekekpa.—Kot 1 Thessalonica 2:7, 8.
13. Tịn̄ ndusụk utom emi mme esenyịn circuit ẹsinamde.
13 Mme esenyịn circuit ẹsidi ẹdu mi mfịn, n̄kpọn̄ ẹdu ko. Ndusụk ini, ndito esop kiet nsịm esop en̄wen esida ediwak hour. Kpukpru urua, esenyịn circuit esinọ utịn̄ikọ, anam utom ubọkerọn̄, enịm mbono mme asiakusụn̄, mbono mbiowo, ye mbono an̄wautom. Enye esitịm mme utịn̄ikọ emi enye edinọde, onyụn̄ etịm n̄kpri ye ikpọ mbono. Enye esikpep ufọkn̄wed mme asiakusụn̄, anam ndutịm san̄asan̄a mbono emi mme asiakusụn̄ ẹdinyenede ke circuit, onyụn̄ anam mme utom en̄wen emi n̄kọk itieutom ẹdọn̄de enye, emi edide ndusụk ini ẹsiyom ẹnam ata usọp usọp ntem.
14. Nso idi ndusụk ntak emi imade mme esenyịn circuit nnyịn emi ẹsisịnde idem ẹnam utom mmọ?
14 Didie ke mme esop ẹsidia ufon ẹto se mme esenyịn circuit ẹsinamde? Kop se broda kiet ke Türkiye etịn̄de aban̄a nte esitiede enye ke idem esenyịn circuit ama edi. Enye ọdọhọ ete: “Ini ekededi emi mmọ ẹdide, esidọn̄ mi ndinen̄ede nsio ini n̄n̄wam nditọete mi. Mmosobo ediwak esenyịn circuit, edi akananam owo mmọ ndomokiet itiehe nte se mmen̄kemeke ndidian idem mîdịghe anam etie nte ke imọ inyeneke ini inọ mi.” Johanna emi ima iketetịn̄ iban̄a eti nte enye akasan̄ade ye esenyịn circuit usen kiet ọkwọrọ ikọ edi mmọ ikwe owo ndomokiet ke ufọk. Enye ọdọhọ ete: “Kpa ye oro, ndifreke se iketịbede usen oro. Ikebịghike nditọeka mi iban iba ẹkekpọn̄ mi ẹka ebiet en̄wen, mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹdọn̄ mi itọn̄ etieti. Edi esenyịn circuit oro ama ọsọn̄ọ mi idem onyụn̄ anam n̄kụt ke nnyịn ima inam n̄kpọ Abasi, ke oro ekeme ndinam nnyịn idụhe ikpere mbonubon nnyịn, edi ke enye oro edi ke ekpri ini, ke obufa ererimbot ke idisidu ye mmọ kpukpru ini.” Ediwak mme esenyịn circuit ẹtie ntre, mmọ ẹnyụn̄ ẹnen̄ede ẹn̄wam nditọete ke mme esop emi mmọ ẹsikade ẹkese.—Utom 20:37–21:1.
15. (a) Didie ke 3 John 5-8 owụt nte ikemede ndiwụt ke imama mme esenyịn circuit? (Se ndise n̄ko.) (b) Ntak emi akpanade isikọm iban nditọete irenowo emi ẹsisịnde idem ẹnam utom ke esop? Didie ke ikeme ndikọm mmọ? (Se ekebe emi, “Ti Iban Mmọ.”)
15 Apostle John ama ọdọhọ Gaius yak enye akama nditọete irenowo emi ẹdide ẹdise esop mmọ esen onyụn̄ ‘osio mmọ unyọn̄ ke ido nte odotde ke iso Abasi.’ (Kot 3 John 5-8.) Usụn̄ kiet emi ikemede ndinam ntre edi ndikot esenyịn circuit udia. Usụn̄ en̄wen edi nditiene n̄ka ukwọrọikọ mmọ ẹma ẹdi esop nnyịn. Enyene mme usụn̄ en̄wen emi Leslie emi ima iketetịn̄ iban̄a esiwụtde ke imọ imama utom esenyịn circuit. Enye ọdọhọ ete: “Mmesibọn̄ akam ndọhọ Jehovah ọnọ mmọ se ẹdade ẹdu uwem. Ami ye ebe mi imesiwet leta inọ mmọ, idọhọ mmọ nte mmọ ẹken̄wamde nnyịn ini mmọ ẹkedide ẹdise nnyịn.” Ti ke mme esenyịn ẹdi obụk ye iyịp nte nnyịn. Ndusụk ini mmọ ẹsidọn̄ọ, esịt esitịmede mmọ, idem onyụn̄ emem mmọ. Eti ikọ emi etịn̄de ye esenyịn circuit mbufo m̀mê ekpri enọ emi ọnọde enye ekeme ndidi ibọrọ akam esie!—N̄ke 12:25.
IMOYOM ‘IRENOWO EMI ẸNỌDE NTE ENỌ’
16. Se idude ke Mme N̄ke 3:27 ekeme ndinam mme brọda ẹbụp idemmọ nso?
16 Ke nsio nsio itie ke ererimbot, imenen̄ede iyom ediwak nditọete irenowo emi ẹkpedide ‘irenowo emi ẹnọde nte enọ.’ Ekpedi edi brọda, ama onyụn̄ ana baptism, ndi se ẹtịn̄de oro edi se “ubọk fo ekemede ndinam”? (Kot Mme N̄ke 3:27.) Ndi akpama ndinam se idinamde fi odot ndidi asan̄autom unamutom? Ndi emekeme ndisịn idem nnam n̄kpọ man odot ndidi ebiowo onyụn̄ an̄wam nditọete?d Ndi emekeme ndikpụhọde ndusụk n̄kpọ ke uwem fo man ekeme ndika Ufọkn̄wed Mme Ọkwọrọ Obio Ubọn̄? Se edikpepde fi ke ufọkn̄wed oro ayan̄wam fi edi se Jesus adade anam ata ediwak n̄kpọ. Ekpedi ekere ke imọ idotke, bọn̄ akam nọ Jehovah. Dọhọ enye ọnọ fi edisana spirit esie man ekeme ndinam se ededi emi enye ọnọde fi.—Luke 11:13; Utom 20:28.
17. Nnyịn ndinyene ‘irenowo emi ẹnọde nte enọ’ ekpep nnyịn nso aban̄a Christ Jesus Edidem nnyịn?
17 Mme brọda emi Jesus emekde nte ‘irenowo emi ẹnọde nte enọ’ ẹsọn̄ọ ke Jesus ke ada nnyịn usụn̄ ke mme akpatre usen emi. (Matt. 28:20) Ndi inemke fi nte inyenede Edidem emi amade nnyịn, esinamde n̄kpọ ọnọ nnyịn, ọfọnde ido, ọdiọn̄ọde se iyomde, onyụn̄ ọnọde nnyịn irenowo emi ẹdotde ndin̄wam nnyịn? Ekpedi enem fi, yom nsio nsio usụn̄ ndiwụt irenowo emi ẹsisịnde idem ẹnam n̄kpọ Abasi mi ke amama se mmọ ẹnamde. Kûtre ndikọm Jehovah koro enye edi enye emi ọnọde nnyịn “kpukpru nti enọ ye kpukpru enọ eke ẹfọnde ẹma.”—Jas. 1:17.
ỌYỌHỌ IKWỌ 99 Imenyene Nditọete ke Ofụri Ererimbot
a Mbiowo emi ẹdide mbon Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn, ẹsin̄wamde mbon Otu Emi Ẹsede Ẹban̄a Utom Nnyịn, ẹdide mbon Kọmiti N̄kọk Itieutom, ye mbon emi ẹnamde mme utom eken ẹnọ esop Abasi ẹtiene ẹdi ‘irenowo emi ẹnọde nte enọ.’
b Ẹkpụhọ ndusụk enyịn̄.
c Ẹkesikot Turkey akpa akpa do.
d Okpoyom ndidiọn̄ọ se owo akpanamde man odot ndidi asan̄autom unamutom m̀mê ebiowo, se mme ibuotikọ emi, “Nditọete Irenowo—Ndi ke Ẹnam Se Idin̄wamde Mbufo Ẹdot Ndidi Mme Asan̄autom Unamutom?” ye “Nditọete Irenowo—Ndi ke Ẹnam Se Idin̄wamde Mbufo Ẹdot Ndidi Mbiowo?” ke Enyọn̄-Ukpeme November 2024.