“Eren ye N̄wan ke Obot Mmọ”
“Abasi obot owo esịn ke mbiet esiemmọ, ke mbiet Abasi ke obot enye; eren ye n̄wan ke obot mmọ.”—GENESIS 1:27.
1. Didie ke akpanikọ edi edidiọn̄ ọnọ Christian iren ye iban?
EDI n̄kpọ idatesịt didie ntem ndidu ke otu ikọt Jehovah nnyụn̄ mbuana ye iren ye iban, ọkọrọ ye nditọiren ye nditọiban, ẹmi akpa n̄kpọ ke uwem mmọ edide ndima nnyụn̄ n̄kop uyo Abasi! Akpanikọ osio nnyịn n̄ko ke ufụn ido ye eduuwem oro mînemke Jehovah Abasi esịt, enye onyụn̄ ekpep nnyịn ndidu uwem nte mme Christian ẹkpedude. (John 8:32; Colossae 3:8-10) Ke uwụtn̄kpọ, mme owo ke kpukpru ebiet ẹnyene mme ido edinam ye ekikere ẹban̄a usụn̄ nte irenowo ẹkpewụtde edu mmọ nte irenowo, iban ẹnyụn̄ ẹwụtde edu mmọ nte iban. Ndi edi n̄kukụre nte ke iren ẹmana ye edu iren, ndien iban ye edu iban? Mîdịghe nte mme n̄kpọ efen ẹdu oro anade ẹkere ẹban̄a?
2. (a) Nso ikpakara ekikere nnyịn kaban̄a edu eren ye edu n̄wan? (b) Nso itịbe inọ mme ekikere ẹban̄ade edidi eren m̀mê n̄wan?
2 Ye mme Christian, Ikọ Abasi edi odudu oro nnyịn isụkde ibuot inọ, inamke n̄kpọ m̀mê nso idi ekikere idemowo, eke ido obio, m̀mê eke ido edinam oro ekemede ndidi nnyịn ima inyene. (Matthew 15:1-9) Bible inemeke kpukpru nsio nsio ikpehe edu eren ye edu an̄wan. Utu ke oro, enye ayak ufan̄ ọnọ nsio nsio edu, nte nnyịn ikụtde ke ediwak ido edinam. Man ẹdi se Abasi okobotde mmọ ndidi, ana iren ẹnyene edu erenowo, ndien iban ẹnyene edu an̄wan. Ntak-a? Koro ke adianade ye erenowo ye n̄wan ndidi se ẹkenamde man ẹnam kiet eken ọyọhọ ke n̄kan̄ eke ikpọkidem, mmọ ẹkenyene ndinam kiet eken ọyọhọ ebe ke mme edu erenowo ye eke an̄wan. (Genesis 2:18, 23, 24; Matthew 19:4, 5) Edi, ẹmeyụrọde ẹnyụn̄ ẹkwan̄a ekikere ẹban̄ade edidi eren m̀mê n̄wan. Ediwak owo ẹda nsọn̄ido nsọn̄ido ukara, editie ikaki ikaki, m̀mê ntan̄idem erenowo nte edu erenowo. Ke ndusụk ido edinam ekpedi ọkpọsọn̄ n̄kpọ m̀mê n̄kpọ o-bụt erenowo nditua eyet, ke eferife m̀mê ke ndịbe. Edi, ke odude ke otuowo ke an̄wa udi Lazarus, “Jesus [ama] atua eyet.” (John 11:35) Oro ikedịghe se mîdotke inọ Jesus, emi edu esie nte erenowo ekedide mfọnmma. Mfịn ediwak owo ẹnyene ekikere oro mîdaha ukem ukem ẹban̄a edu an̄wan, ẹdade enye nte ikpîkpu uyai eke ikpọkidem ye se idemerede udọn̄ idan̄.
Ata Edu Erenowo ye Ata Edu An̄wan
3. Didie ke iren ye iban ẹkpụhọde?
3 Nso idi ata edu erenowo, nso inyụn̄ idi ata edu an̄wan? The World Book Encyclopedia ọdọhọ ete: “Ata ediwak iren ye iban ikpụhọkede ikpọn̄ kiet eken ke obot kpọt, edi n̄ko ke edu ye mme udọn̄. Nsenubon ebiere ndusụk ukpụhọde ẹmi. . . . Edi etie nte ndusụk ukpụhọde oro mîtoho obot ẹkọn̄ọ ke se eren m̀mê n̄wan kiet kiet ekpepde-kpep. Mme owo ẹmana eren m̀mê n̄wan, edi mmọ ẹkpekpep ndinyene edu eren m̀mê edu an̄wan.” Nsenubon nnyịn ekeme ndidi ntak ediwak n̄kpọ, edi nnennen edu erenowo m̀mê edu an̄wan ọkọn̄ọ ke nnyịn ndikpep se Abasi oyomde ye ke se nnyịn imekde ndibịne ke uwem.
4. Nso ke Bible ayarade aban̄a utom erenowo ye n̄wan?
4 Mbụk Bible owụt ete ke utom Adam ekedi ndida usụn̄ nte ibuot nnọ n̄wan ye nditọ esie. Enye n̄ko ekenyene ndida ekekem ye uduak Abasi ndiyọhọ isọn̄, n̄kan enye, nnyụn̄ n̄kara kpukpru usụhọde edibotn̄kpọ ke isọn̄. (Genesis 1:28) Utom an̄wan ke ubon oro Eve ekenyenede ekedi ndidi “andin̄wam” ye “andinam” Adam “ọyọhọ,” ndisụk ibuot nnọ itieibuot esie, ndidiana kiet ye enye ke ndiyọhọ se Abasi akaduakde ọnọ mmọ.—Genesis 2:18, NW; 1 Corinth 11:3.
5. Itie ebuana ke ufọt eren ye n̄wan akasan̄a didie abiara?
5 Edi Adam ikanamke utom esie, Eve ama onyụn̄ ada edu esie nte n̄wan ke usụn̄ mbukpek nditap Adam ndidiana ye enye ke ndisọn̄ ibuot ye Abasi. (Genesis 3:6) Ke ndinam n̄kpọ oro enye ọkọfiọkde ke akwan̄a, Adam ama okpu ndiwụt ata edu erenowo. Enye ke mmeme ama emek ndida ikọ nsan̄a esie oro ẹkebian̄ade utu ke se Ete esie ye Andibot enye eketịn̄de. (Genesis 2:16, 17) Ikebịghike akpa ebe ye n̄wan oro ẹma ẹtọn̄ọ ndikụt se Abasi ekebemde iso okụt nte edidide utịp nsọn̄ibuot. Adam, emi ke mbemiso akadade mme idara idara ikọ uto etịn̄ aban̄a n̄wan esie, idahaemi ke mfụhọ eketịn̄ aban̄a enye nte ‘n̄wan emi afo ọkọnọde mi.’ Unana mfọnmma esie ama asabarede onyụn̄ ọnọ edu esie nte erenowo idiọk ndausụn̄, osụn̄ọde ke enye ‘ndikan n̄wan esie.’ Eve, ke n̄kan̄ eken, ekenyene “ndiyom” (NW) ebe esie, eyedi ke ebeubọk usụn̄ m̀mê ke usụn̄ oro mîdaha ukem ukem.—Genesis 3:12, 16.
6, 7. (a) Ewe ukwan̄ ukwan̄ edu erenowo ọkọtọn̄ọ mbemiso Ukwọ? (b) Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto idaha okodude mbemiso Ukwọ?
6 Edida edu erenowo m̀mê edu an̄wan nnam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ ama enen̄ede owụt idem mbemiso Ukwọ. Mme angel oro ẹkekpọn̄de ebietidụn̄ mmọ ke heaven ẹma ẹmen idem eke owo ẹsịne man ẹdidara inem idan̄ ye iban. (Genesis 6:1, 2) N̄wetnnịm n̄kpọ asiak irenowo kpọt nte ẹkemanade ẹto ebuana idan̄ oro mîkedịghe ndammana do. Ndien etie nte ke nditọ oro ẹkedi mbuaha uduot, ẹmi mîkekemeke ndibon nditọ. Ẹkedidiọn̄ọ mmọ nte n̄kpọsọn̄ owo, Nephilim, m̀mê Mme Andinam Ẹduọn̄ọ, sia mmọ ẹkesinamde mbon en̄wen ẹduọn̄ọ. (Genesis 6:4; ikọ idakisọn̄, NW) Nte an̄wan̄ade mmọ ẹkedi mbon afai, mbon ibak, iwụtke mbọm mbọm edikere mban̄a.
7 Nte an̄wan̄ade, uyai ikpọkidem, uduot idem, idaha, m̀mê ukeme ke idemmọ inamke owo enyene edu erenowo m̀mê edu an̄wan oro ẹnyịmede. Anaedi mme angel oro ẹkemende idem eke owo ẹsịne ẹma ẹye uyai. Ndien mme Nephilim ẹma ẹkponi ẹnyụn̄ ẹkop odudu, edi edu ukere n̄kpọ mmọ ama akwan̄a. Mme ọsọn̄ibuot angel oro ye nditọ mmọ ẹma ẹda oburobụt ido idan̄ ye afai ẹyọhọ isọn̄. Ntem, Jehovah ama ada utịt ọsọk ererimbot oro. (Genesis 6:5-7) Nte ededi, Ukwọ oro iketreke odudu mme demon, m̀mê enye ndiketre mme utịp idiọkn̄kpọ Adam. Edida edu erenowo ye edu an̄wan ke ukwan̄ usụn̄ ama afiak owụt idem ke Ukwọ ama ekebe, ndien mme uwụtn̄kpọ ẹdu ke Bible, nti ye ndiọi, oro nnyịn ikemede ndikpep n̄kpọ nto.
8. Nso eti uwụtn̄kpọ edu erenowo oro odotde ke Joseph ekenịm?
8 Joseph ye n̄wan Potiphar ẹnọ okopodudu uwụtn̄kpọ nnennen edu erenowo oro okosobode edu an̄wan ererimbot. N̄wan Potiphar, ke ama akakabade ofiop ke idiọk ima ye ediye Joseph, ama odomo nditap enye. Ke ini oro, ibet otode Abasi oro ẹwetde-wet emi akakpande use m̀mê efịbe ikodụhe. Edi, Joseph ama efehe ọbọhọ oburobụt an̄wan oro onyụn̄ owụt ke imọ ikedi ata owo Abasi, kiet oro okowụtde edu erenowo emi ekenyenede unyịme Abasi.—Genesis 39:7-9, 12.
9, 10. (a) Didie ke Ọbọn̄an̄wan Vashti akada edu an̄wan esie anam n̄kpọ ke idiọk usụn̄? (b) Nso eti uwụtn̄kpọ kaban̄a edu an̄wan ke Esther ekenịm ọnọ nnyịn?
9 Esther ye Ọbọn̄an̄wan Vashti ẹma ẹnọ n̄wọrọnda uwụtn̄kpọ ẹmi ẹdide isio isio ẹnọ iban. Ekeme ndidi Vashti ekekere ke imọ ima inen̄ede iye anam ke Edidem Ahasuerus kpukpru ini eyenyịme se imọ iyomde. Edi uyai esie ekedi enyọn̄ enyọn̄ kpọt. Enye ama anana iso-obụt ye edu an̄wan, koro enye ama okpu ndiwụt nsụkibuot nnọ ebe esie ye edidem. Edidem ama esịn enye onyụn̄ emek n̄wan oro ekenyenede ataata edu an̄wan oro, ke akpanikọ, akabakde Jehovah ete edi ọbọn̄an̄wan imọ.—Esther 1:10-12; 2:15-17.
10 Esther edi utịbe uwụtn̄kpọ ọnọ Christian iban. Enye ama “ọfọn ido, onyụn̄ eye iso,” kpa ye oro enye ama owụt mbana “[esịt esịt uwem] eke mîdibiarake, kpa sụn̄sụn̄ spirit eke enyenede iso bụt.” (Esther 2:7; 1 Peter 3:4) Enye ikadaha ọkpọsọn̄ mbanaidem nte akpan n̄kpọ. Esther ama owụt usọ ye mfara ke idem, osụkde ibuot ọnọ ebe esie, Ahasuerus, idem ke ini uwem ikọt esie okodude ke itiendịk. Esther ama odop uyo ke ini okowụtde ọniọn̄ ndinam ntre edi etịn̄ ikọ uko uko ye ke unana ndịk ke ini okoyomde onyụn̄ enende. (Esther 2:10; 7:3-6) Enye ama ọbọ item oto Mordecai eyen eyeneka ete esie oro ọkọkọride esịm ọyọhọ idaha. (Esther 4:12-16) Enye ama owụt ikọt esie ima ye edinam akpanikọ.
Nte Ẹtiede ke Enyọn̄ Enyọn̄
11. Nso ke nnyịn ikpenyene ke ekikere iban̄a nte owo etiede ke enyọn̄ enyọn̄ idem?
11 Nso idi ukpọhọde nnennen edu an̄wan? Eka kiet ọkọdọhọ ete: “Mfọnidem edi nsu, [uyai] onyụn̄ edi ikpîkpu edi ẹyetoro n̄wan eke abakde Jehovah.” (Mme N̄ke 31:30) Ntre uten̄e uten̄e mbak Abasi edi akpan n̄kpọ, ndien ima-mfọnido, uyai, iso-obụt, ye sụn̄sụn̄ ido ke edida edeme nnam n̄kpọ ẹnen̄ede ẹtịp n̄kpọ ẹsịn ke edu an̄wan akan uyai ikpọkidem.—Mme N̄ke 31:26.
12, 13. (a) Ke mfụhọ, nso inịm ikọinua ediwak owo idiọn̄ọ mfịn? (b) Nso ke Mme N̄ke 11:22 ọwọrọ?
12 Ke mfụhọ, ediwak iren ye iban idaha ifiọk itat inua mmọ, m̀mê ima-mfọnido ndidu mmọ ke edeme. Ikọ mmọ edi isụn̄i isụn̄i, uyat uyat, oburobụt, onyụn̄ owụt unana edikere mban̄a. Ndusụk irenowo ẹkere ke ndek ndek ikọ edi idiọn̄ọ edu erenowo, ndien ndusụk iban ke ndisịme ẹkpebe mmọ. Edi, edieke n̄wan eyede uyai edi anana ifiọk onyụn̄ esifan̄a efan̄a, esitịn̄ ikọ uyat uyat, m̀mê okohode idem, ndi enye ekeme ndinen̄ede nye ke ataata usụn̄ifiọk ikọ oro, enyene ata edu an̄wan? “N̄kpanuen o gold ke ibuo edi ebiet uyai n̄wan eke awahade ọkpọn̄ ọniọn̄.”—Mme N̄ke 11:22.
13 Uyai oro asan̄ade ye ndek ndek ikọ, uyat uyat ikọ, m̀mê unana ifiọk idụhe ke n̄kemuyo ye mbiet edu an̄wan ekededi oro owo ekemede ndiwụt. Ke akpanikọ, utọ eduuwem unana uten̄e Abasi oro akam ekeme ndinam owo oro eyede uyai ke n̄kan̄ eke ikpọkidem etie nte iyehe. Nnyịn imekeme ndisọsọp mfiọk ke nte eren m̀mê n̄wan etiede ke enyọn̄ enyọn̄ idem ikemeke ndida itie m̀mê ndiwụt ke iyatesịt, utọk, m̀mê ikọ isụn̄i enen. Kpukpru Christian ẹkeme ẹkpenyụn̄ ẹnyene ndinam idemmọ ẹye ke iso Abasi ye ke iso ekemmọ owo ebe ke ikọ ye eduuwem mmọ oro ẹkọn̄ọde ke Bible.—Ephesus 4:31.
14. Orụk mbanaidem ewe ke ẹtoro ke 1 Peter 3:3-5, ndien didie ke afo ekere aban̄a oro?
14 Ke adan̄aemi ataata edu an̄wan ye edu eren ẹkọn̄ọde ke mme edu eke spirit, edu ye nte owo etiede ke ikpọkidem, esịnede edisịnen̄kpọ oro nnyịn isịnede ye usụn̄ oro nnyịn isịnede enye, ẹtịn̄ n̄kpọ ẹban̄a nnyịn. Apostle Peter nte eyịghe mîdụhe ekenyene ndusụk n̄kon̄ine ọfọn̄ ye ukamaidem akpa isua ikie ke ekikere, ke ini enye eketemede Christian iban ete: “Ẹkûbana idem enyọn̄ enyọn̄ ke edidọk idet, ye edikọn̄ọ n̄kpọ mbana gold, ye edisịne ediye ọfọn̄idem; edi ẹda edisịnen̄kpọ eke mîdibiarake, kpa sụn̄sụn̄ spirit eke enyenede iso bụt, ẹbana idem ke esịt esịt uwem mbufo; koro oro edi se isọn̄de urua ke enyịn Abasi. Koro ntem ke nti iban, ẹmi ẹkedoride enyịn ye Abasi, ẹkam ẹsibana idem ke eyo oko; mmọ ẹnyụn̄ ẹsụk idem ẹnọ ebe mmọ.”—1 Peter 3:3-5.
15. Nso ke Christian iban ẹkpedomo ndiwụt ke usịnen̄kpọ mmọ?
15 Ke 1 Timothy 2:9, 10, nnyịn ikụt ikọ Paul aban̄ade ọfọn̄ an̄wan: “Nyom iban ẹsan̄a ke sụn̄sụn̄ ido, ẹsịne n̄kpọ eke owụtde bụt ye eti ibuot: . . . oro odot ye iban ẹmi ẹdọhọde ẹte imenyene uten̄e Abasi.” Enye ke ọtọ oro ama odori nsọn̄uyo ke ediyom oro oyomde iso-obụt ye eti usịnen̄kpọ eke owụtde eti ibuot.
16, 17. (a) Didie ke ediwak iren ye iban ẹda usịnen̄kpọ ẹnam n̄kpọ ke idiọk usụn̄ mfịn? (b) Nso ke nnyịn ikpebiere ito item oro ẹkụtde ke Deuteronomy 22:5?
16 Eren m̀mê n̄wan, eyeneren m̀mê eyenan̄wan, ndinam n̄kpọ m̀mê ndisịne n̄kpọ ke usụn̄ oro edemerede udọn̄ idan̄ ikpowụtke ata edu erenowo m̀mê edu an̄wan, ndien oro ke akpanikọ idaha ukpono isọk Abasi. Ediwak owo ke ererimbot ẹnam n̄kpọ ẹbe adan̄a ndiwụt ebeubọk udọn̄ idan̄ eke erenowo m̀mê eke an̄wan ke usịnen̄kpọ ye ke eduuwem. Mmọ en̄wen ẹdịp mme ukpụhọde ẹdude ke ufọt eren ye n̄wan ke ntak oburobụt uduak. Nnyịn mme Christian ikeme ndiwụt esịtekọm didie ntem nte ke Bible ayarade ekikere Abasi! Jehovah ọkọdọhọ Israel eset ete: “N̄wan okûsịne n̄kpọ erenowo ke idem, erenowo okûnyụn̄ esịne ọfọn̄idem an̄wan ke idem: koro Jehovah Abasi fo esede kpukpru mmọ eke ẹnamde ntem ke n̄kpọ mbubiam.”—Deuteronomy 22:5.
17 Ke afan̄ emi, anaedi afo ayama ndifiak ndụn̄ọde se Enyọn̄-Ukpeme eke August 15, 1988, eketịn̄de ke page 17 ete: “Se ẹtịn̄de ẹban̄a emi idịghe m̀mê ido usịnen̄kpọ ekededi edi se iwọrọde etop edi edi m̀mê enye odot ye owo oro ọdọhọde ke idi asan̄autom Abasi. (Rome 12:2; 2 Corinth 6:3) Nsuahade nsuahade usịnen̄kpọ m̀mê ọfọn̄ oro ọbọpde-bọp owo akaha ekeme ndidụri n̄kpan̄utọn̄ mme owo n̄kpọn̄ etop nnyịn. Mme ido usịnen̄kpọ oro ẹwụtde unana iso-obụt ẹnyụn̄ ẹnamde erenowo ebiet n̄wan m̀mê oro anamde n̄wan ebiet erenowo edi se idiọkde ofụri ofụri. (Men Deuteronomy 22:5 domo.) Nte ededi, ido edinam n̄kann̄kụk ekeme ndikpụhọde, etiene nte eyo etiede, se mme utom oro ẹnamde oyomde, ye mme n̄kpọ eken, ntre esop Christian inamke mme ibet oro owo mîkpụhọke man ọbọp otu nditọete ofụri ererimbot.”
18. Mme usio-ukot ewe ke nnyịn ikpanam ke ndida item Bible aban̄ade usịnen̄kpọ ye ukamaidem nsịn ke edinam?
18 Nso item oro adade ukem ukem onyụn̄ odotde! Ke mfụhọ, ndusụk Christian, iren ye iban, ẹtiene se ererimbot esịnde udọn̄ ọnọ ke usịnen̄kpọ ye ukamaidem nnannan ye unana edikere nte enye ekemede nditụk Jehovah ye esop Christian. Nnyịn owo kiet kiet imekeme ndidụn̄ọde idem man ise m̀mê ekikere ererimbot akara nnyịn. Mîdịghe nnyịn imekeme ndika mbịne eyenete eren m̀mê an̄wan oro ẹkponode onyụn̄ enyenede ifiọk ikoyom mme ekikere kaban̄a mme edinen̄ede oro nnyịn ikpanamde ke n̄kon̄ine usịnen̄kpọ nnyịn ndien ekem inen̄ede ikere iban̄a mme ekikere oro.
Christian Iren ye Iban —Ata Iren ye Iban
19. Idiọk odudu ewe ke oyom nnyịn in̄wana ibiọn̄ọ?
19 Abasi ererimbot emi edi Satan, ndien ẹkeme ndikụt odudu esie ke ndutịme oro enye esịnde ke ufọt iren ye iban, ndien oro aka anyan akan edisịnen̄kpọ. (2 Corinth 4:4) Ke ndusụk idụt ediwak iban ẹmia mbuba ye irenowo kaban̄a itieibuot, ẹfụmide mme edumbet Bible. Ke n̄kan̄ eken, ediwak irenowo n̄kukụre ẹkpọkpọnọde mme mbiomo itieibuot mmọ ẹnịm, nte Adam akanamde. Odu mbon oro ẹkam ẹdomode ndikpụhọde idaha mmọ ke uwem nte eren m̀mê n̄wan nto ke kiet nsịn ke eken. (Rome 1:26, 27) Bible iwụtke mme ukpụhọ usụn̄uwem efen ekededi oro Abasi enyịmede. Ndien mme owo ekededi ẹmi, mbemiso ẹkekabarede ẹdi Christian, mîkọfiọkke orụk owo oro mmọ ẹdide mîdịghe m̀mê ikpama ndidi eren m̀mê n̄wan ẹkeme ndinyene mbuọtidem nte ke edidi ke nsinsi ufọn mmimọ ndidu uwem ke n̄kemuyo ye idaha Abasi, kpa kiet oro kpukpru mbon oro ẹsịmde mfọnmma owo ẹdinen̄erede ẹma.
20. Nso odudu ke Galatia 5:22, 23 ekpenyene ke ekikere nnyịn kaban̄a edu erenowo ye edu an̄wan?
20 N̄wed Abasi owụt ke oyom Christian iren ye iban ẹkọri ẹnyụn̄ ẹwụt mbun̄wụm spirit Abasi—ima, idatesịt, emem, anyanime, mfọnido, eti ido, edinam akpanikọ, ifụre ifụre ido, ye mfara ke idem. (Galatia 5:22, 23) Abasi, ke akwa ọniọn̄ esie, ama anam iren ẹkeme ndidian n̄kpọ ke edu mmọ nte irenowo, ye iban ke edu mmọ nte iban, ebe ke ndikọri mme edu oro. Emem utom ndikpono eren oro owụtde mbun̄wụm spirit, onyụn̄ emem utom ndima n̄wan eke anamde ntre.
21, 22. (a) Nso uwụtn̄kpọ ke Jesus ekenịm kaban̄a usụn̄uwem? (b) Didie ke Jesus okowụt edu erenowo esie?
21 Akakan owo oro akanam odude uwem ekedi Jesus Christ, ndien usụn̄uwem esie ke kpukpru Christian ẹkpekpebe. (1 Peter 2:21-23) Nte Jesus akanamde, iren ye iban ẹkpenyene ndinam akpanikọ nnọ Abasi ẹnyụn̄ ẹnam Ikọ Esie. Jesus ama owụt mme utịbe utịbe edu ima, edikere mban̄a, ye mbọm. Nte mme ata Christian, ẹdori enyịn nnyịn ndikpebe enye man iwụt ke nnyịn idi mme mbet esie.—John 13:35.
22 Jesus Christ ekedi ata erenowo, ndien nnyịn imekeme ndikụt mme edu esie nte erenowo nte nnyịn ikpepde mbụk uwem esie oro ẹwetde ke N̄wed Abasi. Enye ikọdọhọ ndọ, edi Bible owụt ke enye ama adara ebuana oro adade ukem ukem ye iban. (Luke 10:38, 39) Mme ebuana esie ye iren ye iban kpukpru ini ẹkedi edisana ye ukpono ukpono. Enye edi mfọnmma uwụtn̄kpọ edu erenowo. Enye ikayakke owo ndomokiet—eren, n̄wan, m̀mê ọsọn̄ibuot angel—ọbọ enye edu erenowo ido Abasi ye edinam akpanikọ esie nnọ Jehovah ọduọk. Enye ikemen̄eke ndibọ mme mbiomo esie, ndien enye akanam ntre ye unana n̄kụni.—Matthew 26:39.
23. Kaban̄a udeme eren ye n̄wan, didie ke ẹdiọn̄ mme ata Christian akpan akpan?
23 Nso n̄kpọ idatesịt ke edi ntem ndidu ke otu ikọt Jehovah nnyụn̄ mbuana ye iren ye iban, ọkọrọ ye nditọiren ye nditọiban, ẹmi akpa n̄kpọ ke uwem mmọ edide ndima nnyụn̄ n̄kop uyo Jehovah Abasi! Owo ikọbike-kọbi nnyịn item ke ndinam Ikọ Abasi. Utu ke oro, ẹsio nnyịn ke ufụn ererimbot emi ye mme usụn̄ esie oro asabarede uyai, uduak, ye san̄asan̄a udeme eren ye n̄wan. Nnyịn imekeme ndikụt ataata inemesịt oro otode ediyọhọ idaha oro Abasi ọnọde nnyịn ke uwem, edide nnyịn idi eren m̀mê n̄wan. Ih, nnyịn iwụt esịtekọm didie ntem inọ Jehovah Abasi, kpa Andibot, ke kpukpru ima ima ndutịm esie ke ibuot nnyịn ye ke ndikobot nnyịn eren ye n̄wan!
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
◻ Ewe utom ẹmi ẹdotde oro ẹnyenede iren ye iban ke Bible etịn̄ aban̄a?
◻ Didie ke ẹkekwan̄a edu erenowo mbemiso Ukwọ, ndien didie ke ẹyụrọde enye ye edu an̄wan ke eyo nnyịn?
◻ Ewe item Bible aban̄ade nte owo etiede ke afo ediyom ndida nsịn ke edinam?
◻ Didie ke Christian iren ye iban ẹkeme ndiwụt ke mmimọ idi ata iren ye iban?
[Ndise ke page 17]
Okposụkedi enye ekeyede, ẹnen̄ede ẹti Esther ke ntak nsụkidem esie ye sụn̄sụn̄ spirit eke enyenede iso bụt
[Ndise ke page 18]
Nọ ntịn̄enyịn eke owụtde eti ibuot ke ukamaidem ke adan̄aemi odoride nsọn̄uyo oro okponde akan ke uyai esịtidem