Idaha An̄wan ke N̄wed Abasi
“Emi eyekere N̄wan, koro ẹdade emi ke idem Erenowo.”—GENESIS 2:23.
1, 2. (a) Ndusụk owo ẹkere ke Bible ese iban didie? (b) Man inam ọfọn, nso edida ndomo ke ikpenam, ndien nso ke n̄wed ndụn̄ọde kiet etịn̄?
DIDIE ke Edisana N̄wed Abasi ese iban? Ekikere ẹnọde ẹban̄a emi edi nsio nsio. N̄wed kiet aban̄ade ibuot nneme emi ke ndondo emi ọdọhọ ete: “Ekikere idahaemi emi mme owo ẹma ẹkenyenyene edi nte ke Bible osụhọde iban itie.” Ndusụk owo ẹdọhọ ẹte ke mme ikpehe usem Hebrew ye usem Greek esie, Bible ọsọn̄ido ye iban. Nte emi edi akpanikọ?
2 Man inam ọfọn, odot ndibemiso ndụn̄ọde nte ẹkenamde n̄kpọ ye iban ke mme ini Bible ke otu mbon oro mîkatuakke ibuot inọ Jehovah. Ke ndusụk obio ntatenyịn eset oro ẹketuakde ibuot ẹnọ eka abasi-an̄wan, ẹma ẹsikpono iban nte idiọn̄ọ mbun̄wụm. Etie nte ẹkeda mmọ ke n̄kokon̄ idaha ke Babylon ye Egypt. Edi ke ebiet en̄wen owo ikakamake mmọ ọfọn. Ke Assyria eset erenowo ama ekeme ndibịn n̄wan esie mfep ke amade ndien idem owotde enye edieke enye mîkanamke akpanikọ. Ke ọwọrọde an̄wa, enye ekenyene ndifụhọ ufụkiso. Ke Greece ye Rome, iban oro ẹdide imọ-owo ikpọn̄îkpọn̄, ẹmi ediwak mmọ ẹkedide iban oro mme enyene n̄kpọ owo ẹsede enyịn, m̀mê ikpọ akpara, ẹkenyene ifet ndika n̄wed nnyụn̄ nnyene ndusụk udomo ifụre. Ntre, edi n̄kpọ oro ọnọde nduọkodudu ndikot ke The New International Dictionary of New Testament Theology:a “Ke edide isio ye ererimbot (ido ukpono) edem usiahautịn eken, enye [n̄wan ke N̄wed Abasi usem Hebrew] edi se ẹdiọn̄ọde nte owo ye nte nsan̄a erenowo.” Ẹtịn̄ emi mfọn mfọn ke akpatre n̄wed eke N̄wed Abasi usem Hebrew, ke ebiet emi prọfet Jehovah etịn̄de aban̄a n̄wan erenowo nte “nsan̄a” esie, adiande do ete: “Owo baba kiet okûnyụn̄ abian̄a n̄wan uyen esiemmọ.”—Malachi 2:14, 15.
Ẹkebot Nte Nsan̄a Erenowo
3 ye ikọ idakisọn̄. (a) Ke ẹma ẹkebot Adam, nso utom ke Jehovah ọkọnọ enye? (b) Idem okposụkedi enye mîkenyeneke n̄wan kan̄a, nso ikedi akpanikọ ke se iban̄ade Adam mbemiso ẹbotde Eve, ndien nso ikedi akpanikọ n̄ko kaban̄a “akpatre Adam,” kpa Jesus?
3 Nte ekemde ye Bible, Jehovah okobot Adam “ke ntanisọn̄” onyun̄ onịm enye ke in̄wan̄ Eden, ndidiọn̄ enye. Abasi ama ada mme unamikọt ye mme inuen enyọn̄ ọsọk Adam man ọdụn̄ọde mmọ onyụn̄ ọnọ mmọ enyịn̄. M̀mê adan̄a didie ke akada Adam ndinam emi, enye okodu ikpọn̄. Kan̄a kemi, enye ekedi mfọnmma, ekem, inyụn̄ inanake n̄kpọ ke utom oro enye ọkọbọde oto Jehovah.b Enye ikenyeneke “andinyan̄a eke ekemde ye enye.”—Genesis 2:7, 15, 19, 20.
4, 5. (a) Ke ini mîkọfọnke Adam ndikaiso ndu ikpọn̄, nso ke Jehovah akanam? (b) Nso utom oro ebịghide ke Jehovah ọkọnọ Adam ye Eve, ndien nso ke emi okoyom oto mmọ mbiba?
4 Nte ededi, ke ndusụk ini ẹma ẹkebe, Jehovah ama ọdọhọ ete ke “ifọnke owo ndidu ikpọn̄,” ndien enye ama anam nsan̄a ọnọ Adam ndibuana ye enye ke utom oro akanade ke iso. Enye ama anam Adam ede, osio ọkpọn̄kan̄ esie kiet, onyụn̄ anam enye akabade n̄wan, ‘ọkpọ eke otode ke ọkpọ Adam, ye obụk eke otode ke obụk esie.’ Idahaemi Adam ọmọn̄ enyene “andinyan̄a,” “andinam ọyọhọ,” m̀mê nsan̄a. “Ndien Abasi ọdiọn̄ mmọ, Abasi onyụn̄ ọdọhọ mmọ ete, Mbufo ẹtọt, ẹnyụn̄ ẹwak, ẹnyụn̄ ẹyọhọ ke isọn̄, ẹnyụn̄ ẹkan enye: ẹnyụn̄ ẹkara iyak ke akamba mmọn̄, ye inuen ke enyọn̄, ye kpukpru n̄kpọ uwem eke ẹnyọnide ke isọn̄.”—Genesis 1:25, 28; 2:18, 21-23.
5 Fiọk ete ke ẹkenọ “mmọ” mbiba, eren ye n̄wan utom emi. Mmọ ndidiana ọtọkiet ididịghe ke ndiyọhọ isọn̄ ikpọn̄îkpọn̄. Enye n̄ko eyesịne ndikan isọn̄ ye edikara mme usụhọde n̄kpọ uwem ke nnennen usụn̄. Enye okoyom ikike ye mme edu eke spirit, ndien mbiba eren ye n̄wan ẹma ẹnyene odudu oro ẹkeyomde ndikọri mmọemi ke n̄kemuyo ye uduak Abasi.
Idaha An̄wan Oro Owụtde Ifiọk
6. (a) Bible owụt nso aban̄a ukeuke odudu ikpọkidem erenowo ye eke n̄wan? (b) Didie ke iban ẹkpenam ọfọn nditie n̄kere man ẹnyịme ndutịm unam n̄kpọ Jehovah?
6 Nte ededi, ndikan isọn̄ eyeyom ukeme ikpọkidem n̄ko. Ke akakan ọniọn̄ esie, Jehovah okobot Adam akpa, ndien edibot Eve. Ẹkebot enye “[ẹsio] ke idem erenowo,” ‘ke ntak erenowo,’ ndien nte an̄wan̄ade ye odudu ikpọkidem oro osụhọrede akan eke erenowo. (1 Timothy 2:13; 1 Corinth 11:8, 9; men 1 Peter 3:7 domo.) Emi edi akpanikọ aban̄ade uwem oro etiede nte ediwak mbon n̄ka uforo iban, ye ndusụk iban eken n̄ko, etiede nte ẹnyene mfịna ndinyịme. Mmọ ke akpanikọ ẹkpekop inemesịt edieke mmọ ẹdomode ndifiọk ntak emi Jehovah okotịmde n̄kpọ ke usụn̄ emi, ke ntre ẹnyịmede idaha oro Abasi ọnọde mmọ. Ẹkeme ndimen mbon oro ẹsụkde ndutịm Abasi uyo ẹdomo ye inuen ẹkotde nightingale emi ofụhọde etie ke efọk esie ke ntak oro enye mîsọn̄ke idem nte gull inyan̄, utu ke ndife n̄kodoro ke n̄kokon̄ n̄kọketo nnyụn̄ n̄kwọ ke ndiwụt esịtekọm nnọ n̄wọrọnda enọ oro Abasi ọnọde enye.
7. Ntak emi Adam okodude ke eti idaha ndidi ibuot nnọ Eve ye nditọ ekededi oro ẹdimanade, edi nte emi ekedi nam ada unan ọsọk Eve?
7 Mbemiso ẹkebotde Eve, Adam nte eyịghe mîdụhe ama enyene ekese ifiọk ke uwem. Ke ini emi, Jehovah ama ọnọ enye ndusụk item. Adam ekenyene nditịn̄ mmọemi nnọ n̄wan esie, ke ntre anamde n̄kpọ nte etịn̄ikọ ke ibuot Abasi. Nte owụtde ifiọk, enye ekpekenyene ndida usụn̄ ke kpukpru n̄kpọ aban̄ade utuakibuot ye mme utom Abasi oro mmọ ẹkenyenede ndinam ye ekikere ndiyọhọ utom mmọ. Ke ini nditọ ẹdimanade, enye edidi ibuotufọk. Edi emi ididịghe man ọnọ n̄wan esie unan. Utu ke oro, edidi ke ufọn esie koro enye eyenyene owo ndinọ enye un̄wam ke ini enye edidade odudu esie oro Abasi ọnọde inam n̄kpọ ye nditọ esie.
8. Mme ndutịm n̄kpọ Abasi ewe ke ẹwụt ke Bible?
8 Nte ekemde ye mme ndutịm n̄kpọ Abasi, Adam ekenyene ndinam ibat nnọ Jehovah, Eve okodu ke idak itie ibuot Adam, nditọ ekededi ẹkpedu ke idak ndausụn̄ ete ye eka mmọ, ndien mme unam ẹkenyene ndidu ke nsụkibuot nnọ ubonowo. Eren ye n̄wan ẹma ẹnyene ukpono ukpono idaha, ndien mmọ kiet kiet ẹkpekeme ndidu uwem inemesịt oro on̄wụmde mfri. Ntem, ‘kpukpru n̄kpọ ẹkpeda itie ke nde ye ke ido nte eyede.’—1 Corinth 11:3; 14:33, 40.
Idiọkn̄kpọ Ama Otịmede Idaha An̄wan
9, 10. Nso ikedi mme utịp ke eren ye n̄wan oro ndiduọ ndụk idiọkn̄kpọ, ndien emi osụn̄ọ ke nso ọnọ ediwak iban?
9 Nte ido edide, idiọkn̄kpọ ye unana mfọnmma ndidu ke akpa Paradise ama abiat eti ndutịm unam n̄kpọ emi. (Rome 7:14, 20) Enye ama ada nsọn̄ọn̄kpọ ọsọk ọsọn̄ibuot erenowo oro ye otụtutọn̄ an̄wan esie. (Genesis 3:16-19) Toto ke ini oro, ediwak ibụk ibụk irenowo ẹma ẹda unen itie ibuot mmọ ẹnam n̄kpọ ke idiọk usụn̄, ẹdade ekese ufen ẹsọk iban ke ofụri emana.
10 Ke adade okụt akpan utịp idiọkn̄kpọ emi, Jehovah ama ọdọhọ Eve ete: “Eyenyụn̄ osụk idem ọnọ uberi ndien enye eyekan fi.” (Genesis 3:16) Idiọk ukara emi idịghe nnennen ediwụt itie ibuot. Enye owụt idaha idiọkn̄kpọ erenowo ye n̄ko unana mfọnmma an̄wan koro ke ndusụk ini iban ẹsibọ ufen ke ntak emi mmọ ẹkedomode ndibọ mme ebe mmọ odudu nda.
11. Nso idi akpanikọ ke se iban̄ade ediwak iban, ndien nso ke ewetn̄wed kiet ewet aban̄a iban ke mme ini ete-ekpụk?
11 Edi adan̄a nte ẹsọn̄ọde ẹyịre ye mme edumbet Bible, ediwak iban ẹmekụt uyụhọ ye inemesịt. Emi ekedi ntre idem ke mme ini ete-ekpụk. Ke etịn̄de aban̄a ini oro ke n̄wed esie oro, La Bible au Féminin (Bible ke Idaha Iban), ewetn̄wed oro, Laure Aynard, ekewet ete: “Se inen̄erede idi n̄wọrọnda ke ofụri mbụk ẹmi edi akpan idaha oro iban ẹkenyenede, uku mmọ ke enyịn mme ete-ekpụk, uko uko unam n̄kpọ mmọ, ye idaha ifụre oro mmọ ẹkedude uwem.”
Iban ke Idak Ibet Moses
12, 13. (a) Nso ikedi idaha iban ke idak Ibet Moses? (b) Didie ke iban ẹkenam n̄kpọ ke n̄kan̄ eke spirit ke idak Ibet?
12 Nte ekemde ye ibet ẹmi Jehovah ọkọnọde ebe ke Moses, akana ‘ẹma’ ibanndọ. (Deuteronomy 13:6) Ẹkenyene ndikpono uku iban ke mme n̄kpọ ẹban̄ade idan̄, ndien owo ikenyeneke ndidan̄ n̄wan ndomokiet ke idiọk usụn̄. (Leviticus 18:8-19) Irenowo ye iban ẹkedi ukem ke iso Ibet edieke ẹkebiomde mmọ ikpe efịbe, idan̄ iman, m̀mê idan̄ ye unam. (Leviticus 18:6, 23; 20:10-12) Ọyọhọ ibet ition ama onyịme ete ẹnọ ete ye eka ukem ukem ukpono.—Exodus 20:12.
13 Ke akande kpukpru, Ibet ama ọnọ iban ọyọhọ ifet ndikọri idaha eke spirit mmọ. Mmọ ẹma ẹbọ ufọn ẹto edikot Ibet. (Joshua 8:35; Nehemiah 8:2, 3) Ẹma ẹyom mmọ ẹnịm mme usọrọ ido ukpono. (Deuteronomy 12:12, 18; 16:11, 14) Mmọ ẹma ẹtiene ẹbuana ke Sabbath eke urua ke urua ẹnyụn̄ ẹkeme ndida un̄wọn̄ọ a-Nazirite. (Exodus 20:8; Numbers 6:2) Mmọ ẹma ẹnyene ọkpọkpọ itie ebuana ye Jehovah ẹnyụn̄ ẹbọn̄ akam ẹnọ enye nte owo.—1 Samuel 1:10.
14. Nso ke eyen ukpepn̄kpọ Bible Catholic kiet etịn̄ aban̄a iban Hebrew, ndien nso ke ẹkeme nditịn̄ mban̄a idaha iban ke idak Ibet?
14 Ke etịn̄de aban̄a iban Hebrew, eyen ukpepn̄kpọ Bible Catholic oro, Roland de Vaux, ewet ete: “Ofụri ọkpọsọn̄ utom ke ufọk ke akpanikọ ẹkenyene enye; enye ekese aban̄a otuerọn̄, anam utom ke in̄wan̄, etem udia, ọdọk ọfọn̄, ye ntre ntre. Nte ededi, kpukpru in̄wan̄în̄wan̄ ọkpọsọn̄ utom emi, utu ke ndisụhọde enye itie, ama anam enye enyene edikere mban̄a. . . . Ndien ibat ibat itien̄wed oro ọnọde nnyịn mbukpọn̄ mbukpọn̄ n̄kpet n̄kpet ebuana uwem ubon owụt nte ke n̄wanndọ Israel ekedi se ebe esie amade onyụn̄ akpan̄de utọn̄ ọnọ, onyụn̄ anamde n̄kpọ ye enye nte n̄ka. . . . Ndien eyịghe ndomokiet idụhe nte ke emi ekedi ido edinam. Enye ekedi eti ediwụt ukpepn̄kpọ oro ẹketịmde ẹnịm nte edisana ke Genesis, ke ebiet emi ẹdọhọde nte Abasi okobotde n̄wan nte nsan̄a-andin̄wam erenowo, emi akanade enye ọsọn̄ọ eyịre (Gn 2:18, 24); ndien akpatre ibuot Mme N̄ke ọkwọ mme itoro ẹnọde eti an̄wanndọ, emi nditọ esie ẹtorode, emi onyụn̄ edide uku ebe esie (N̄k 31:10-31).” (Ancient Israel—Its Life and Institutions) Nte eyịghe mîdụhe, ke ini ẹketienede Ibet ke Israel, owo ikanamke n̄kpọ ye iban ke idiọk usụn̄.
N̄wọrọnda Iban
15. (a) Didie ke edu Sarah anam an̄wan̄a nnennen itie ebuana ke ufọt eren ye n̄wan esie? (b) Ntak emi n̄kpọ aban̄ade Rahab odotde ẹfiọk?
15 N̄wed Abasi eke usem Hebrew esịne ediwak uwụtn̄kpọ iban ẹmi ẹkedide mme n̄wọrọnda asan̄autom Jehovah Abasi. Sarah ọnọ eti uwụtn̄kpọ ke nte n̄wan oro eten̄ede Abasi ekemede nditie ndien ke ukem ini oro osụkde ibuot ọnọ ebe esie onyụn̄ an̄wamde enye ndinam mme ubiere. (Genesis 21:9-13; 1 Peter 3:5, 6) Idaha Rahab otịm odot. Enye owụt ke edori ikọ oro nte ke Jehovah esiwụt usua eke orụk onyụn̄ ọsọn̄ido ye iban edi nsu. Rahab ekedi akpara oro mîdịghe eyen Israel. Idịghe Jehovah n̄kukụre ndinyịme enye nte andituak ibuot edi ke ntak ọkpọsọn̄ mbuọtidem esie, emi adade utom ọsọn̄ọ esịnede edikpụhọde usụn̄uwem, Abasi ama ada enye ke edinen. Ke adianade do, enye ama ọnọ enye n̄wọrọnda utịp ndikabade ndi ekaeka Messiah.—Matthew 1:1, 5; Mme Hebrew 11:31; James 2:25.
16. Nso ke uwụtn̄kpọ Abigail owụt, ndien ntak emi usụn̄ edinam esie ekenende?
16 Ndiwụt nte ke Jehovah iyomke n̄wan owụt ebe nnan nnan nsụkibuot edi ke n̄kpọ aban̄ade Abigail. Ebe esie ekedi enyene n̄kpọ owo, ye akwa otuerọn̄ ye ebot. Edi enye ama “ọsọn̄ido, onyụn̄ ọdiọkido.” Abigail ama esịn nditiene idiọk edinam ebe esie. Ke owụtde ọniọn̄, eti ibuot, nsụhọdeidem, ye usọp usọp ekikere, enye ama akpan idaha oro ekpekekemede ndida nsobo nsọk ufọk esie, ndien Jehovah ama ọdiọn̄ enye uwak uwak.—1 Samuel 25:2-42.
17. (a) Nso n̄wọrọnda ifetutom ke ndusụk iban ẹkenyene ke Israel? (b) Nso ukpepn̄kpọ ke uwụtn̄kpọ Miriam esịne ọnọ iban Christian oro ẹkemede ndinyene ndusụk ifetutom?
17 Ibat ibat iban ẹma ẹkam ẹdi prọfet. Oro ekedi ntre ye Deborah, ke ini mme ebiereikpe. (Judges, ibuot 4 ye 5) Ẹma ẹda Huldah ẹnam n̄kpọ nte prọfet an̄wan ke Judah, esisịt ini mbemiso nsobo Jerusalem. (2 Ndidem 22:14-20) Odot ẹtị n̄kpọ aban̄ade Miriam. Okposụkedi ẹtịn̄de ẹban̄a enye nte prọfet an̄wan, oro Jehovah ọkọdọn̄de, ifetutom emi nte an̄wan̄ade ama ọdọk enye ibuot ke idaha kiet. Enye ama okpu ndidiọn̄ọ odudu oro Jehovah ọkọnọde ekpri eyeneka esie Moses ndida Israel usụn̄, ndien ẹma ẹnọ enye ufen ke ntak oro, okposụkedi enye nte an̄wan̄ade akatuade n̄kpọfiọk ẹkenyụn̄ ẹdade enye ẹfiak ẹsịn ke itie.—Exodus 15:20, 21; Numbers 12:1-15; Micah 6:4.
Iban ke Idak Ido Ukpono Mme Jew
18, 19. Nso ikedi idaha iban ke idak Ido Ukpono mme Jew, ndien didie ke emi ekedi ntre-e?
18 Nte nnyịn ima ikokụt, Ibet Moses ama ekpeme unen iban ndien, ke ini eketienede, ama anam iban ẹdu uwem oro ẹnyenede uyụhọ. Edi nte ini ekebede, akpan akpan ke nsobo Jerusalem ke 607 B.C.E. ama ekebe, Ido Ukpono mme Jew ama ọtọn̄ọ, ọkọn̄ọde akpan akpan ke ibet oro ẹtịn̄de-tịn̄ ke inua utu ke ediwewet Ibet Jehovah. Ọtọn̄ọde ke ọyọhọ isua ikie inan̄ B.C.E. dọk, Ido Ukpono mme Jew ama ada ekese ikpọ ifiọk mbon Greece enyene. Ke ofụri ofụri mbon akwaifiọk Greece ẹkewụt esisịt ntịn̄enyịn ke unen iban, ntre ukem edu oro ama odu ke idaha iban ke Ido Ukpono mme Jew. Ọtọn̄ọde ke ọyọhọ isua ikie ita B.C.E., ẹma ẹtọn̄ọ ndidianade iban n̄kpọn̄ irenowo ke mme synagogue mme Jew ẹnyụn̄ ẹkpan mmọ ndikot Torah (Ibet Moses). Encyclopaedia Judaica ọdọhọ ete: “Nte utịp ibat ibat iban ẹkedi mme ọfiọkn̄wed.” Ukpepn̄wed akpan akpan ekenyene nditọiren.
19 Ke n̄wed esie oro, Jerusalem in the Time of Jesus, J. Jeremias ewet ete: “Ke ofụri ofụri, ẹtịm ẹtịn̄ idaha iban ke ibet ido ukpono ke ikọ emi ẹsitịn̄de ẹfiak ẹtịn̄ kpukpru ini ẹte: ‘Iban, (Gentile) ifụn ye nditọn̄wọn̄.’ . . . Nnyịn imekeme ndidian ke kpukpru ẹmi nte ke ama odu mme ndek ndek ikọ oro ẹkesitịn̄de ẹdian iban. . . . Nnyịn ke ntre imenyene ekikere nte ke Ido Ukpono mme Jew ke ini Jesus n̄ko ama enyene ata usụhọde ekikere aban̄a iban.”
Mme Anam-Akpanikọ Iban Oro Ẹketiede Ẹbet Messiah
20, 21. (a) Kpa ye iseri iseri edu mme adaiso ido ukpono Jew kaban̄a iban, mmanie ke ẹkekụt ke otu mbon oro ẹkedude ke ukpeme nte ini Messiah asan̄ade ekpere? (b) Nso iwụt ke Elizabeth ye Mary ẹma ẹnyene ntotụn̄ọ uten̄e Abasi?
20 Iseri iseri edu emi kaban̄a iban ekedi usụn̄ efen emi mme andikpep ẹdide Jew ‘ẹkenamde ikọ Abasi ọwọrọ ikpîkpu ke item mmọ.’ (Mark 7:13) Edi kpa ye iseri emi, nte ini edidi Messiah akasan̄ade ekpere, ndusụk iban oro ẹten̄ede Abasi ke edidemede ẹma ẹdu ke ukpeme. Kiet ke otu ẹmi ekedi Elizabeth, n̄wan oku Levite oro, Zechariah. Enye ye ebe esie ekedi “edinen ke enyịn Abasi, ẹsan̄a ke kpukpru mbet ye mme ewụhọ Jehovah, ẹnana ndo.” (Luke 1:5, 6) Jehovah ama ọfọn Elizabeth mfọn koro, okposụkedi ekedide ada onyụn̄ ọsọn̄de ke isua emana, enye ama akabade edi eka John Andinịm owo baptism.—Luke 1:7, 13.
21 Ke edisana spirit onụkde, Elizabeth ama owụt ntotụn̄ọ ima ọnọ n̄wan efen oro eten̄ede Abasi ke eyo esie, iman oro ẹkekotde Mary. Ke n̄kpọ nte utịt utịt isua 3 B.C.E., ke ini angel Gabriel ọkọtọtde Mary ete ke enye ke utịbe utịbe usụn̄ eyeyomo eyen (Jesus), enye okokot n̄wan emi, “afo emi enyenede akwa mfọniso,” adiande do ete: “Jehovah odu ye afo.” Ibịghike ke oro ebede, Mary ama aka ekese Elizabeth, emi ọkọdiọn̄de enye ye eyen oro enye okoyomode, okotde Jesus “Ọbọn̄” idem mbemiso enye akamanade. Ke oro, Mary ama ofiori ikọ itoro ọnọ Jehovah oro okowụtde in̄wan̄în̄wan̄ uyarade ntotụn̄ọ uten̄e Abasi esie.—Luke 1:28, 31, 36-55.
22. Ke Jesus ama akamana, ewe an̄wan emi abakde Abasi okowụt ete ke imọ ima idu ke otu mbon oro ẹketiede ẹbet Messiah?
22 Ke ini Jesus akamanade ndien Mary adade enye aka temple ke Jerusalem ndikayak enye nnọ Jehovah, n̄wan efen oro abakde Abasi, Anna kpa akanian̄wan edide prọfet an̄wan, ama owụt idatesịt esie. Enye ama ọkọm Jehovah onyụn̄ etịn̄ n̄kpọ aban̄a Jesus ọnọ mme owo oro ẹketiede ye ọkpọsọn̄ udọn̄ ẹbet Messiah oro ẹken̄wọn̄ọde.—Luke 2:36-38.
23. Didie ke apostle Peter etịn̄ aban̄a mme anam-akpanikọ iban mbemiso eyo mme Christian, ndien nso mme mbụme ke ẹdidụn̄ọde ke ibuotikọ oro etienede?
23 Ntem, nte ini utom Jesus eke isọn̄ akasan̄ade ekpere, “nti iban, ẹmi ẹkedoride enyịn ye Abasi” ẹkesụk ẹdodu uwem. (1 Peter 3:5) Ndusụk iban ẹmi ẹma ẹkabade ẹdi mme mbet Christ. Didie ke Jesus akanam n̄kpọ ye mmọ? Ndien nte iban ẹdu mfịn oro ke inemesịt ẹnyịmede idaha mmọ nte ẹtịn̄de ke Bible? Ẹyedụn̄ọde mbụme ẹmi ke ibuotikọ oro etienede.
[Mme Ikọ idakisọn̄]
a Eboho 3, page 1055.
b “Akpatre Adam,” Jesus Christ, ukem ntre ekedi mfọnmma, ọyọhọ ọyọhọ owo, okposụkedi enye mîkenyeneke n̄wan edide owo.—1 Corinth 15:45.
Mme Mbụme Ndụn̄ọde
◻ Didie ke nte ẹkenamde n̄kpọ ye iban ke Israel okokpụhọde ye enyeoro ẹkenamde ke mme idụt efen?
◻ Nso ikedi ukeuke idaha Adam ye Eve, ndien ntak-a?
◻ Nso idaha ke iban Israel ẹkenyene ke idak Ibet, ndien nte mmọ ẹkedu ke idiọk itie ke n̄kan̄ eke spirit?
◻ Nso idi ndusụk ukpepn̄kpọ ndikpep nto uwem n̄wọrọnda iban ke N̄wed Abasi eke usem Hebrew?
◻ Nso nti uwụtn̄kpọ mbuọtidem ke ẹkeme ndikụt kpa ye mme ekikere ke Ido Ukpono mme Jew?
[Ndise ke page 9]
Itie iban ke ubon ama enyene uku
[Ekebe ke page 10]
“N̄WAN EKE ABAKDE JEHOVAH”
“10 Anie edikụt enyene-ido an̄wan? N̄kọm ekọmurua esie akan pearl anyanusụn̄. 11 Esịt ebe esie ọbuọt idem ye enye: udori idinyụn̄ inanake. 12 N̄wan oro anam enye eti n̄kpọ, idinamke idiọk, kpukpru usen uwem esie. 13 N̄wan oro oyom ideterọn̄ ye flax, onyụn̄ ada ubọk anam mmọ ke ofụri imaesịt. 14 Enye ebiet ubom mbonurua; ada udia esie ke anyan ebiet edi. 15 Adaha ke enyọn̄ ke edide kan̄a okoneyo, ọnọ ufọk esie udia, ọnọ nditọiban esie udeme. 16 Ese in̄wan̄, ndien edep enye: ada mfri ubọk esie ọtọ in̄wan̄ vine. 17 Enye ọbọbọ odudu ke isịn esiemmọ; onyụn̄ anam ubọk esiemmọ ọsọn̄ọ. 18 Otịm okụt ete ke urua imọ ọmọfọn: utuenikan̄ esie inịmeke ke okoneyo. 19 Enye anyan ubọk odori ke eto-ufiak-ndidi: ekaubọk esie onyụn̄ omụm afia isobo. 20 Enye atat ubọk ọnọ mbonukụt n̄kpọ: onyụn̄ anyan ubọk esie ọnọ mme ubuene. 21 Enye ifeheke ndịk snow iban̄a ufọk esie: koro ofụri ufọk esie ẹsịnede purple. 22 Enye anam ọfọn̄ o-bed ọnọ idemesie; eti linen ye ididuot ẹdi edisịnen̄kpọ esie. 23 Ẹdiọn̄ọ ebe esie ke inuaotop, ke ini enye etiede ye mbiowo obio. 24 Enye (n̄wan) anam ọfọn̄idem, onyụn̄ anyam; onyụn̄ ọnọ mbonurua ubọpisịn. 25 Edisịnen̄kpọ esie edi odudu ye uyai; enye onyụn̄ akpa imam aban̄a ini iso. 26 Enye ada ifiọk atat inua esie; ewụhọ ima onyụn̄ odoro enye ke edeme. 27 Enye otịm ese ido ufọk esiemmọ, inyụn̄ idiaha udia ifu. 28 Nditọ esie ẹdaha ke enyọn̄ ẹkọm enye. Ebe esie n̄ko onyụn̄ otoro enye. 29 “Ediwak iban ẹmenam eti; edi afo akan mmọ kpukpru.” 30 Mfọnidem edi nsu, uyai onyụn̄ edi ikpîkpu edi ẹyetoro n̄wan eke abakde Jehovah. 31 Mbufo ẹda mfri ubọk esie ẹnọ enye; ndien utom esie ẹyetoro enye ke inuaotop.”—Mme N̄ke 31:10-31.