Jehovah—“Owoekọn̄”
ẸMA ẹsọhi ọkpọsọn̄ udịmekọn̄ mbon Egypt ẹfep. Mbufụt mmọn̄ ke okotop okpo mme andiwat chariot ye mme andidoro ke edem enan̄-mbakara aka iso ye edem ke Ididuot Inyan̄, ndien n̄kpọekọn̄ ẹma ẹsuana ẹyọhọ mbenesụk. Irenowo Israel ẹmi Moses akadade usụn̄ ẹma ẹtoro Jehovah ke ikwọ edikan ẹte: “Nyekwọ nnọ Jehovah, koro enye okon̄de; enye ekemen horse ye mme andidoro horse, ọduọk ke inyan̄. Jehovah edi owoekọn̄, Jehovah edi enyịn̄ esie.”—Exodus 15:1, 3.
Edikan Jehovah ke Ididuot Inyan̄ ke akpanikọ ekedi ediwụt n̄kon̄n̄kan odudu esie ke ekọn̄. Israel ọkọkpọn̄ Egypt ke idaha ekọn̄ edi ye esisịt ukeme un̄wana ekọn̄. Ebede ke adaha ekịm oro akakabarede edi adaha ikan̄ ke okoneyo, Jehovah ama ada mmọ usụn̄ oto Rameses aka “mben wilderness” ke Etham. (Exodus 12:37; 13:18, 20-22) Ekem Jehovah ama ọdọhọ Moses ete: “Dọhọ nditọ Israel ete, Ẹfiak ẹkena ke iso Pihahiroth, ke ufọt Migdol ye inyan̄, ekem ye Baal-zephon; . . . Ndien Pharaoh eyedọhọ aban̄a nditọ Israel, ete, Mmọ ẹmekọmọ ke isọn̄, . . . ndien enye eyebịne mmọ.” (Exodus 14:1-4) Ke n̄kopitem, Israel ẹma ẹwọn̄ọde iso ẹnyụn̄ ẹsan̄a ẹka Pihahiroth. Mbon uyep Pharaoh ẹma ẹketọt idaha emi etiede nte ndutịme mi, ndien nte ẹkebemde iso ẹtịn̄, Pharaoh ama otịm mbon ekọn̄ esie idem ndibịne.—Exodus 14:5-9.
Afia—Ndimụm Israel M̀mê Ndimụm Pharaoh?
Ke edide se obot ke edem mbiba, inyan̄ ke iso, ye mbon Egypt ke edem ẹkekande ẹkụk, eketie nte ẹmụm nditọ Israel oro ndịk anamde mi ke afia, ntre mmọ ẹma ẹfiori ẹkot Abasi ẹyom un̄wam. Ke atan̄de mme owo oro obok ọtọkiet, Moses ama ọdọhọ ete: “Mbufo ẹkûfehe ndịk, ẹtuak ẹda, ẹnyụn̄ ẹkụt edinyan̄a Jehovah, emi enye edinyan̄ade mbufo mfịn emi: koro nte emi mbufo ẹkụtde nditọ Egypt mfịn emi, mbufo idikwe aba mmọ ke nsinsi. Jehovah eyen̄wana ekọn̄ ọnọ mbufo, edi mbufo ẹkam ẹdop uyo.” (Exodus 14:10-14) Ke un̄wọn̄ọ oro edide akpanikọ, “adaha obubịt enyọn̄ oro onyụn̄ oto mmọ ke iso, aka akada mmọ ke edem. Ndien enye edidụk ke ufọt nna nditọ Egypt ye nna Israel; . . . kiet inyụn̄ isan̄ake ikpere kiet ke ofụri okoneyo oro.”—Exodus 14:15-20.
Nte Jehovah eketemede, Moses ama emenede esan̄ esie ke enyọn̄ onyụn̄ ‘abahade inyan̄’ man nditọ Israel ẹkpebọhọ. Ndien utịben̄kpọ oro akpade owo idem ama ada itie! (Exodus 14:16, 21) Ọkpọsọn̄ ofụm otode edem usiahautịn ama ọtọn̄ọ ndibahade mmọn̄ Ididuot Inyan̄, anamde usụn̄ oro an̄wan̄ade ekem ọnọ ofụri idụt oro—n̄kpọ nte miliọn owo ita—ndisan̄a mbe nte udịmekọn̄. Ke adaha ufien ye ke adaha nnasia, mmọn̄ “abari” etie nte ikpọ ibibene.—Exodus 15:8.
Otode ke un̄wana oro adaha ikan̄ ọnọde, nditọ Israel ẹma ẹbọhọ ke ndisan̄a ke isọn̄ inyan̄ oro ofụm anamde asat mbe. Etisịm usenubọk, akpatre ke otu nditọ Israel ama osịm mbenesụk n̄kan eken. “Ndien nditọ Egypt, kpa kpukpru mme horse Pharaoh, ye mme chariot esie, ye mbon horse esie, ẹbịne mmọ ẹdụk ke ufọt inyan̄.” Mme andibịne oro ẹma ẹfen̄e ẹkedụk ke afia.”!—Exodus 14:23.
“[Jehovah] etịmede mme udịm nditọ Egypt, onyụn̄ osion̄o mme wheel chariot mmọ, onyụn̄ anam mmọ ẹsan̄a nuọn nuọn.” Moses kemi emenede ubọk esie ke enyọn̄ inyan̄, ndien “inyan̄ afiak ọyọhọ nte akam esiyọhọde.” Mme ibibene mmọn̄ oro ẹdụn̄ọ ẹnyụn̄ ẹtọn̄ọ ndifụk nditọ Egypt. Mmọ ẹma ẹdomo ndifehe mbọhọ, “edi Jehovah otịmede [mmọ] ke ufọt inyan̄.” Ndomokiet ikọbọhọke! Ke idara nditọ Israel ẹma ẹkwọ ikwọ edikan mmọ ẹnọ Jehovah.—Exodus 14:24–15:3; Psalm 106:11.
Jehovah An̄wana Ọnọ Joshua
Jehovah ama owụt nte idide “owoekọn̄” ke mme ekọn̄ efen. Kiet ekedi ekọn̄ oro ke Ai. Akpa ekọn̄ oro ẹkedade ẹdụk obio oro ama okpu ke ntak akwa idiọkn̄kpọ Achan. Ke ini ẹkenen̄erede n̄kpọ emi, Jehovah ama ọnọ Joshua ntọt uka ekọn̄.—Joshua 7:1, 4, 5, 11-26; 8:1, 2.
Ke etienede item Jehovah, Joshua ama anam nna ke okoneyo ke utịt utịt obio oro, ke n̄kan̄ edem usiahautịn esie. Enye ekemen akpan udịmekọn̄ esie aka edere edere ke unaisọn̄ ọwọrọde ọkpọn̄ Ai esisịt onyụn̄ eben̄e idem ọnọ ekọn̄ iso ye iso. Ẹma ẹtap mbon Ai ẹdisịn ke afia. Ke ẹsụk ẹyọhọde ye inemesịt oro mmọ ẹkekande ke akpa ekọn̄ oro, mmọ ẹma ẹfen̄e ẹwọrọ ke obio ẹbịne nditọ Israel. Ke abian̄a abian̄a ufiak edem, nditọ Israel ẹma ẹfiak edem ẹka “edem wilderness,” ẹdade mme asua oro ẹkpọn̄ Ai anyan usụn̄.—Joshua 8:3-17.
Ke ata nnennen ini, Jehovah ama ọdọhọ Joshua ete: “Da eduat emi odude fi ke ubọk nyan se Ai: koro nyeda enye nsịn fi ke ubọk.” Ke idiọn̄ọ emi, mbon udịbe ẹfen̄e ẹkedụk obio, ẹsọbọde enye ke ofụt ye ikan̄. Ke ẹkụtde nsụn̄ikan̄ oro, mbonekọn̄ usua oro ẹdude ke an̄wa ẹma ẹkabade ẹnana uko ofụri ofụri. Joshua, ke okpụhọrede ọkpọn̄ edifehe mfiak edem ọtọn̄ọ en̄wan, ama omụm mme asua oro ke afia ke ufọt udịmekọn̄ esie iba. Edikan otode owo? Baba. Nditọ Israel ẹkẹkan koro nte Joshua ke ukperedem akasiande mmọ: “Jehovah Abasi mbufo akan̄wana ekọn̄ ọnọ mbufo.”—Joshua 8:18-27; 23:3.
Ekọn̄ ke Kishon
Ẹma ẹfiak ẹwụt n̄kon̄n̄kan odudu Jehovah ke ekọn̄ Itịghede Kishon, emi ekperede Megiddo. Jabin edidem Canaan ama efịk nditọ Israel ke isua 20. Udịmekọn̄ esie, esịnede ke idak Sisera, ama esịne chariot 900 ẹnyenede ofụt ke mme wheel mmọ—kpa udịmekọn̄ oro eketiede nte owo ikemeke ndikan ke eyo oro.—Judges 4:1-3.
Edi, ebede ke Deborah, prọfet an̄wan, Jehovah ama ọdọhọ Barak Ebiereikpe ete obok mbonekọn̄ tọsịn duop ke enyọn̄ Obot Tabor man an̄wana ye udịmekọn Jabin. Sisera ama ọsọsọp anam mbonekọn̄ ẹwak ẹkan nte ẹkedide, otode Harosheth aka unaisọn̄ inyan̄ Kishon, ke ufọt Obot Tabor ye Megiddo. Enye nte eyịghe mîdụhe ama ekere ete ke mbonekọn̄ Israel oro ẹsan̄ade ke ukot mi, emi owo mîtịmke mmọ idem mfọn mfọn inyeneke ukeme ndomokiet ndikan mme chariot esie. Nte ededi, enye ikekereke iban̄a ndin̄wana ye Asua eke heaven.—Judges 4:4-7, 12, 13.
Jehovah ama owụk Barak ete osụhọde ke ifụre ifụre enyọn̄ obot Tabor aka usụhọde unaisọn̄, atapde udịmekọn̄ Sisera esịn ke en̄wan. Ndien Jehovah ama an̄wana! Mbabuat ọtọ mmọn̄ ama anam an̄waekọn̄ akabade edi mbat, anamde udịmekọn̄ Sisera okûkeme ndisan̄a. Ke ndutịme emi, mbonekọn̄ Israel oro ẹsan̄ade ke ukot ẹma ẹkan mme asua mmọ mmemmem mmemmem. “Kpukpru mbonekọn̄ Sisera ẹduọn̄ọ ke iso ofụt; baba owo kiet isụhọke.” Ọtọ mmọn̄ Kishon ama obụk mme chariot mbon Canaan ndien ekeme ndidi ama ọkpọri ndusụk okpo efep.—Judges 4:14-16; 5:20, 21.
Edikan Oro Ẹkande Gog ye Udịm Esie
Mme n̄kpọntịbe eset ẹmi ẹnọ uwụtn̄kpọ ẹban̄a n̄kpon n̄kan edikan Jehovah oro edidide. Se ikperede nditịbe edi ekọn̄ oro edidade itie “ke utịt mme isua.” Nte ekemde ye prọfesi Ezekiel, Gog, kpa ndamban̄a “obọn̄ ererimbot,” Satan kpa Devil, eyetan̄ udịmekọn̄ ofụri ererimbot obok. Enye eyeda udịmekọn̄ esie usụn̄ ndin̄wana ye ndamban̄a “obot Israel,” oro edi, n̄kokon̄ okụre eke spirit mme Christian ẹdide “Israel Abasi.”—Ezekiel 38:1-9; John 12:31; Galatia 6:16.
Nso inam Gog otop ofụri ekọn̄ emi ye ikọt Abasi? Prọfesi oro anyan ubọk owụt emem emem, uforo uforo idaha eke spirit mmọ. Gog ọdọhọ ete: “Nyedọk ke isọn̄ obio-in̄wan̄; nyesịm mmọ eke ẹtiede ke ifụre, ẹmi ẹdụn̄de ke ndueidem, kpukpru mmọ ẹdụn̄ ẹnana ibibene, eto usụn̄ ye itịm inyụn̄ idụhe, ete ibụme mbụme, inyụn̄ iwo . . . mbio ẹmi . . . ẹkọde ufene ye inyene.”—Ezekiel 38:10-12.
Ke ofụri ofụri, ikọt Jehovah idịghe imọ ke n̄kan̄ inyene obụkidem. Nte ededi, mmọ ẹmekọ ekese inyene eke spirit nte utịp utom ukwọrọikọ mmọ ke ofụri ererimbot. Ẹmetan̄ “akwa otuowo . . . eke ẹtode ke kpukpru obio” ẹmi ẹwakde ẹbe owo miliọn inan̄ idahaemi ẹbok. (Ediyarade 7:9, 10) Inyene ke akpaniko! Satan—ke adamade idat aban̄a uforo eke spirit emi—odomo ndisọhi ikọt Abasi mfep.
Edi ke enye ndidi mbịne ndamban̄a isọn̄ Israel emi, nte ededi, Gog an̄wana ye Jehovah Abasi ke idemesie. Jehovah emi edisiode usiene ke ibuot ikọt esie ọdọhọ ete, “ifụtesịt eyedụk mi ke ibuo.” Udịmekọn̄ Gog ẹyesuana ke ndutịme. “Ofụt kiet eyesobo ofụt eken.” Jehovah ndien eyen̄wan̄a odudu nsobo esie—”akwa edịm, ye edịmitiat, ye ikan̄, ye brimstone,” oduọk. Nte ekedide ke Ididuot Inyan̄, Ai ye ke Kishon, Jehovah eyen̄wana inikiet efen ọnọ ikọt esie onyụn̄ ọnọ enyịn̄ esie ubọn̄. “Ami nyenyụn̄ nnịm idemmi ke akwa ye ke edisana, nnyụn̄ nnam mmọ ẹfiọk mi ke enyịn ediwak mme idụt. Ndien mmọ ẹyefiọk ẹte ke ami ndi Jehovah.”—Ezekiel 38:18-23.
N̄wetnnịm mbụk aban̄ade ekọn̄ Jehovah ke mme ini eset ọmọnọ nnyịn ntak ndinyene ọyọhọ mbuọtidem ke edikan ini iso emi ke “akwa ukụt.” (Matthew 24:21, 22) Sia akarade kpukpru ini, Jehovah ekeme ndikere n̄kpọ ọfọn akan mme asua esie onyụn̄ anam mme idaha ọnọ edinyan̄a ikọt esie. Ke akpanikọ, enye eyewọrọ osu nte Isaiah eketịn̄de ke prọfesi ete: “Jehovah eyewọrọ nte owo uko, eyedemede ufụp nte owoekọn̄: enye eyefiori, eyefiori akamba; eyesọn̄ọ idem akan mme asua esiemmọ.” (Isaiah 42:13) Ke iso Mme Ntiense esie, enye eyedi JEHOVAH, KPA “OWOEKỌN̄” ke nsinsi!—Exodus 15:3.
[Ndise obio ke page 25]
(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)
Usụn̄ Uwọrọ n̄kpọn̄ Egypt
GOSHEN
Memphis
Rameses
Succoth
Migdol
Pihahiroth
Etham
[Mme ndise ke page 26]
Mi, ke ikpehe Ai, Jehovah ama ada Joshua ye ikọt esie usụn̄ ke edikan oro akpade owo idem
Mmọn̄ Kishon ama ọtọ usọp usọp, otịpde esịn ke edikan oro ẹkekande mme asua Jehovah
[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]
Photos: Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.