To ke Seder Sịm Edinyan̄a
“Nyemen cup edinyan̄a, nnyụn̄ nseme n̄kot enyịn̄ Jehovah.”—PSALM 116:13.
1. Ewe inem inem ikwọ eke ofụri-ini ekeme nditụk ini iso fo?
DIDIE ke akpadara ikwọ oro aban̄ade afo ndinyene ini iso emi ọniọn̄de, onyụn̄ enyenede inem? Ke akpanikọ, utọ ikwọ oro ekpedi enye oro afo amade ofụri-ini. Edi, afo odu ke idaha oro ọfọnde akan ekese owo eken ndidiọn̄ọ nnyụn̄ n̄kop inem ikwọ enyeemi enyenede se ọwọrọde mi. Mme Jew ẹkot enye Hallel (Itoro). Sia ọdọn̄ọde ke Psalm 113 osịm 118, enye akpak nnyịn ete ikwọ ‘Hallelujah,’ m̀mê ‘Itoro Jehovah.’
2. Didie ke ẹda ikwọ emi ẹnam n̄kpọ, ndien didie ke enye enyene ebuana ye Seder?
2 Mme Jew ẹsikwọ Hallel ke usọrọ Passover mmọ, kpa ikwọ emi nte an̄wan̄ade afiakde edem okosịm ini emi Abasi ekenyenede temple emi ẹkesiwade uwa unam. Mfịn, ẹsikwọ enye ke ufọkidụn̄ mme Jew ke ini usọrọ Passover ye ini udia oro ẹkotde Seder. Edi esisịt ibat mbon oro ẹsikwọde enye ke ini Seder mmọ ẹnen̄ede ẹdiọn̄ọ akpan n̄kpọ oro odude ke Psalm 116:13: “Nyemen cup edinyan̄a, nnyụn̄ nseme n̄kot enyịn̄ Jehovah.” Ntak, ndien, ẹbuande edinyan̄a ye Passover, ndien nte oro ọkpọwọrọ ke edinyan̄a fo abuana?
Passover—Usọrọ Edinyan̄a
3. Nso idi ntọn̄ọ Seder?
3 Ti ete ke nditọ Israel ẹkedi ifụn ke Egypt ke ubọk efịk ufịk Pharaoh. Ke akpatre, Jehovah ama anam Moses adaha ada man ada ikọt Esie ọwọrọ ke ufụn. Ke Abasi ama akada ufen usụkkiet ọsọk Egypt, Moses ama ọtọt ọyọhọ duop. Jehovah ama owot akpan ke kpukpru ufọk nditọ Egypt. (Exodus 11:1-10) Ẹma ẹnyan̄a nditọ Israel, nte ededi. Didie? Mmọ ẹkenyene ndiwot erọn̄, ẹyet iyịp esie ke mme obubọk enyịnusụn̄ ye ke ibiọn̄ ndori enyịnusụn̄, ẹnyụn̄ ẹtie ke esịtufọk ẹta unam erọn̄ emi, uyo eke leaven mîdụhe, ye ndot ndot ikọn̄. Ke ini Seder oro, Abasi ‘ama asan̄a ebe’ ye unana ediwot akpan mmọ.—Exodus 12:1-13.
4, 5. Didie ke Passover akada edinyan̄a ọsọk ediwak owo? (Psalm 106:7-10)
4 Ke ndinam n̄kpọ mban̄a ọyọhọ ufen duop emi, Pharaoh ama ọdọhọ Moses ete: “Mbufo ye nditọ Israel ẹdaha ke enyọn̄, ẹwọn̄ọ ke otu mbio obio mi; ẹnyụn̄ ẹka ẹkenam n̄kpọ ẹnọ Jehovah.” (Exodus 12:29-32) Ke mbon Hebrew ye “mbuaha udịm” mme enyene esịtmbọm ẹma ẹkekpọn̄, Pharaoh ama okpụhọde ekikere esie onyụn̄ ebịne mmọ. Abasi ndien ke utịbe utịbe usụn̄ ama an̄wam ikọt esie ndibọhọ ke ndisan̄a mbe Ididuot Inyan̄, emi Pharaoh ye udịmekọn̄ esie ẹmi ẹkebịnede owo ẹkekpan̄ade.—Exodus 12:38; 14:5-28; Psalm 78:51-53; 136:13-15.
5 Moses ama asian nditọ Israel ke Ididuot Inyan̄ ete: “Mbufo ẹkûfehe ndịk, ẹtuak ẹda, ẹnyụn̄ ẹkụt edinyan̄a Jehovah, emi enye edinyan̄ade mbufo mfịn emi.” Ekem mmọ ẹma ẹkwọ ẹte: “Jehovah edi odudu mi ye ikwọ, omonyụn̄ edi edinyan̄a mi: enye edi Abasi mi, ndien nyekpono enye.” (Exodus 14:13; 15:2) Ih, edinam Israel ọbọhọ ufen duop oro onyụn̄ ọbọhọ Ididuot Inyan̄, ekedi edinyan̄a. Andiwet Psalm ama ekeme nditịn̄ mfọn mfọn mban̄a Jehovah nte Abasi emi ‘anamde akwa edinyan̄a ke ufọt isọn̄.’—Psalm 68:6, 20; 74:12-14; 78:12, 13, 22.
6, 7. Ntak ẹketọn̄ọde ndinịm Passover, edi ntak ẹnịmde enye idahaemi ke usụn̄ okpụhọrede ye akpa Passover?
6 Mme Hebrew ẹkenyene ndinịm usọrọ Passover nte n̄kpọ edida nti edinyan̄a. Abasi ọkọdọhọ ete: “Usen emi eyedi usen eke mbufo ẹtide; mbufo ẹnyụn̄ ẹnịm enye ẹnọ Jehovah ke usọrọ, ke kpukpru emana mbufo.” (Exodus 12:14) Ke usọrọ Passover kiet kiet, m̀mê Seder, ete ubon ekenyene nditi ubon esie mban̄a edinyan̄a oro. Jehovah eketeme ete: “Ke ini nditọ mbufo ẹdibụpde mbufo, ẹte, Mbufo ẹnam utom emi ẹban̄a nso? Ndien mbufo ẹdọhọ, ẹte, Enye edi uwa passover Jehovah, emi ẹkebede mme ufọk nditọ Israel ke Egypt, ke ini enye okowotde nditọ Egypt, onyụn̄ anyan̄ade mme ufọk nnyịn.”—Exodus 12:25-27.
7 Nte ke mme Jew ke ẹnenịm Seder Passover tutu osịm mfịn emi ọsọn̄ọ mbụk n̄kpọntịbe oro. Ndusụk edinam mmọ, nte ededi, okpụhọde ọkpọn̄ se Abasi eketemede. The Origins of the Seder ọdọhọ ete: “Bible esịne ntatara nneme oro aban̄ade Passover ye Usọrọ Uyo eke Leaven mîdụhe; nte ededi, se ẹtịn̄de ẹban̄a ẹmi isan̄ake ikekem ye nte ẹnịmde usọrọ emi idahaemi. Ke nditịm ntịn̄, akpan edinam Bible oro ọkọn̄ọde ke uwa passover, emi ẹkenamde mbemiso ẹwetde Bible, inyeneke akpan itie aba.” Akpan ntak edi nte ke mme Jew inyeneke temple ndiwa mme uwa unam.
8. Nso akpan ntak ke nnyịn inyene anamde ineme iban̄a Passover?
8 Mme Christian ẹkeme ndidụn̄ọde kpukpru usọrọ oro Abasi ọkọnọde Israel eset man ẹnyene ufọn,a edi kemi ndusụk ikpehe Passover oyom nnyịn inọ akpan ntịn̄enyịn. Jesus, kpa owo Jew, ama onịm Passover. Ke akpatre ini emi enye akanamde oro, enye ama osio owụt n̄kukụre usụn̄ oro Abasi onyịmede mme Christian ẹnịm usọrọ emi—kpa Udia Mbubịteyo Ọbọn̄, editi n̄kpa Jesus. Ntre usọrọ Christian emi eyịre kiet ye Passover.
Okpon Akan Eyenerọn̄ Passover
9, 10. Didie ke eyenerọn̄ Passover ekedi san̄asan̄a, m̀mê n̄wọrọnda, uwa?
9 Mme Hebrew 10:1 asian nnyịn ete ke ‘Ibet ekenyene ukpọn̄ ukpọn̄ mbiet nti n̄kpọ eke ẹdidide.’ Cyclopædia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature, emi M’Clintock ye Strong ẹwetde, ọdọhọ ete: “Idụhe ukpọn̄ ukpọn̄ mbiet nti n̄kpọ en̄wen eke ẹnyenede ndidi emi ẹkesịnede ke ibet oro ẹkemede ndimen udomo ye usọrọ Passover.” Ke nditịm ntịn̄, eyenerọn̄ Passover ama enyene n̄kpon n̄kan n̄kpọ oro enye ọwọrọde, emi akatarade akan edinam editi nte Abasi akanyan̄ade akpan ndien ekem anyan̄ade kpukpru mme Hebrew osio ke Egypt.
10 Eyenerọn̄ oro ekedi n̄wọrọnda ke ediwak usụn̄. Ke uwụtn̄kpọ, edi owo kiet kpọt ẹkesiwa ekese uwa unam eke Ibet Moses ke ebuana ye mme ọkpọ ọkpọ idiọkn̄kpọ m̀mê ubiomikpe, ndien ẹma ẹsifọp ndusụk unam ẹmi ke itieuwa. (Leviticus 4:22-35) Ẹma ẹsinọ oku oro ọfọpde uwa mi m̀mê mme oku eken ndusụk unam uwa emem emi. (Leviticus 7:11-38) Nte ededi, ke Passover, owo ikọfọpke eyenerọn̄ ke itieuwa, ndien edi otu owo ẹkenọ enye, emi ẹsiwakde ndidi ubon kiet, emi ẹdide mbon oro ẹditade enye.—Exodus 12:4, 8-11.
11. Nso ekedi ekikere Jehovah kaban̄a eyenerọn̄ Passover, ndien nso ke enye akanyan ubọk owụt? (Numbers 9:13)
11 Jehovah ama ada eyenerọn̄ Passover ke ọsọn̄urua n̄kpọ tutu eyedi se enye okotde emi “uwa mi.” (Exodus 23:18; 34:25) Nditọ ukpepn̄kpọ ẹkedọhọ ke “uwa passover ekedi uwa Jehovah oro ọfọnde.” Eyenerọn̄ emi ye unana mfan̄a akanyan ubọk owụt, mîdịghe akada aban̄a, uwa Jesus. Nnyịn imọdiọn̄ọ emi koro apostle Paul okokot Jesus ‘passover nnyịn emi ẹkewotde.’ (1 Corinth 5:7) Ẹkediọn̄ọ Jesus nte “Eyenerọn̄ Abasi” ye “Eyenerọn̄ emi ẹkewotde.”—John 1:29; Ediyarade 5:12; Utom 8:32.
Iyịp oro Anyan̄ade Uwem
12. Nso udeme ke iyịp eyenerọn̄ ekenyene ke akpa Passover?
12 Ke edem ko ke Egypt, iyịp eyenerọn̄ ekedi akpan n̄kpọ kaban̄a edinyan̄a. Ke ini Jehovah okowotde akpan, Enye ama asan̄a ebe mme ufọk oro iyịp okodude ke mme obubọk enyịnusụn̄. Ke akande oro, sia mme Hebrew mîkatuaha n̄kpa akpan mmọ, mmọ ẹma ẹdu ke idaha edisan̄a mbe Ididuot Inyan̄ man ẹwọrọ ufụn.
13, 14. Didie ke iyịp Jesus edi se inyan̄ade uwem ye se ẹyomde kaban̄a edinyan̄a? (Ephesus 1:13)
13 Iyịp n̄ko abuana kaban̄a edinyan̄a mfịn—kpa iyịp Jesus oro ẹkeduọkde. Ke ini “Passover, usọrọ mme Jew,” akasan̄ade ekpere ke 32 C.E., Jesus ama asian akwa otuowo ete: “Owo eke adiade obụkidem Mi, onyụn̄ ọn̄wọn̄de iyịp Mi enyene nsinsi uwem; Ami nyenyụn̄ nnam enye eset ke akpatre usen. Koro obụkidem Mi edi ata udia, iyịp Mi onyụn̄ edi ata edin̄wọn̄ n̄kpọ.” (John 6:4, 54, 55) Kpukpru mme Jew oro ẹkekpan̄de utọn̄ ẹnọ enye ẹkenyene Passover oro akasan̄ade ekpere ke ekikere ye nte ke ẹkeda iyịp eyenerọn̄ ẹnam n̄kpọ ke Egypt.
14 Jesus adan̄aoro ikenemeke iban̄a mme n̄kpọ idiọn̄ọ ẹmi ẹsikamade ke usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄. Owo ikọtọn̄ọke obufa usọrọ eke mme Christian emi tutu isua kiet ke ukperedem, ntre idem mme apostle oro ẹkekopde ikọ Jesus ke 33 CE. ikọdiọn̄ọke n̄kpọ ndomokiet iban̄a enye. Edi, Jesus okowụt ete ke iyịp imọ ekedi akpan n̄kpọ kaban̄a nsinsi edinyan̄a. Paul akanam an̄wan̄a ete: “Nnyịn inyụn̄ inyene ubọhọ ufụn nnyịn ke Enye oto ke iyịp Esie, kpa edifen mme idiọkn̄kpọ nnyịn, adan̄a nte mfọn Esie awakde.” (Ephesus 1:7) Ibọhọke ẹfen mme idiọkn̄kpọ ebe ke ntak iyịp Jesus ke nnyịn ikeme ndidu uwem ke nsinsi.
Ewe Edinyan̄a Ndien ke M̀mọ̀n̄?
15. Ye mme Hebrew ke Egypt, nso edinyan̄a ye mme ifetutom ikodu, ndien nso mîkodụhe? (1 Corinth 10: 1-5)
15 Edi edinyan̄a oro enyenede-nyene adan̄a kpọt akabuana ke Egypt eset. Idụhe owo ndomokiet oro ọkọkpọn̄de Egypt, emi okodoride enyịn ndinyene anana-utịt uwem ke ẹma Ẹkewọrọ. Edi akpanikọ, Abasi ama emek mme Levite ndidi mme oku nnọ idụt emi, ndien ndusụk mme andito esien Judah ẹma ẹkabade ẹdi ndidem ke ibio ini, edi kpukpru mmọemi ẹma ẹkpan̄a. (Utom 2:29; Mme Hebrew 7:11, 23, 27) Ke adan̄aemi “mbuaha udịmowo” ẹmi n̄ko ẹkekpọn̄de Egypt mîkenyeneke mme ifetutom oro, mmọ, ọkọrọ ye mme Hebrew, ẹma ẹdori enyịn ndisịm Isọn̄ Un̄wọn̄ọ nnyụn̄ n̄kop ata inem uwem ke ndituak ibuot nnọ Abasi. Edi, mme asan̄autom Jehovah oro ẹkedude mbemiso eyo Christian ẹma ẹnyene ntak ndidori enyịn nte ke, nte ini akade, mmimọ iyekeme ndidu anana-utịt uwem ke isọn̄, ke ebiet emi Abasi akaduakde ete ubonowo ẹdụn̄. Emi eyedu ke n̄kemuyo ye un̄wọn̄ọ Jesus ke John 6:54.
16. Nso orụk edinyan̄a ke mme asan̄autom Abasi eke eset ẹkedori enyịn ẹban̄a?
16 Abasi ama ada ndusụk mme asan̄autom esie eke eset ndiwet mme ikọ eke odudu spirit oro aban̄ade nte ẹkebotde isọn̄ man ẹdụn̄ ke esịt, ye nte ndinen owo ẹdidụn̄de ke esịt ke nsinsi. (Psalm 37:9-11; Mme N̄ke 2:21, 22; Isaiah 45:18) Kpa ye oro, didie ke mme ata andituak ibuot ẹkeme ndinyene utọ edinyan̄a oro edieke mmọ ẹkpan̄ade? Ebe ke Abasi ndinam mmọ ẹfiak ẹdidu uwem ke isọn̄. Job, ke uwụtn̄kpọ, ama enyene idotenyịn nte ke ẹyeti ẹnyụn̄ ẹkot imọ ifiak ididu uwem. (Job 14:13-15; Daniel 12:13) Nte an̄wan̄ade, orụk edinyan̄a kiet edi ndinyene nsinsi uwem ke isọn̄.—Matthew 11:11.
17. Bible owụt ke mbon en̄wen ẹkeme ndinyene ewe isio isio edinyan̄a?
17 Bible n̄ko etịn̄ aban̄a edinyan̄a nsịn ke uwem ke heaven, kpa ebiet emi Jesus Christ akakade ke enye ama ekeset. “[Enye] ama ọnyọn̄ ke heaven eketie ke ubọk nnasia Abasi, ke ẹma ẹkesụk mme angel ye mme andikara ye mme odudu ẹsịn ke idak Esie.” (1 Peter 3: 18, 22; Ephesus 1:20-22; Mme Hebrew 9:24) Edi Jesus idịghe n̄kukụre owo oro ẹmende ẹdọk ke heaven. Abasi ama ebiere ete ke imọ n̄ko iyeda ata esisịt ibat mbon en̄wen ke isọn̄. Jesus ama asian mme apostle ete: “Ediwak ufọk ẹdu ke ebiet Ete Mi; . . . koro m̀mọ̀n̄ n̄ka n̄kotịm itie nnịm nnọ mbufo. Ndien edieke n̄kade n̄kotịm itie ntre nnọ mbufo, nyefiak ndi ndida mbufo nnọ Idem Mi; man mbufo ẹnyụn̄ ẹdu ke ebiet eke Ami ndude.”—John 14:2, 3.
18. Nnyịn kemi inyene nso ntak ndiwụk ntịn̄enyịn ke edinyan̄a nsịn ke uwem eke heaven?
18 Edinyan̄a nsịn ke uwem eke heaven man ẹdiana kiet ye Jesus enen̄ede okpon akan edinyan̄a emi enyenede-nyene adan̄a oro ekenyenede ebuana ye akpa Passover. (2 Timothy 2:10) Ekedi ke mbubịteyo akpatre Seder, m̀mê Passover oro ibet ọsọn̄ọde, ke Jesus ọkọtọn̄ọ obufa usọrọ ọnọ mme anditiene enye, emi ọkọkọn̄ọde ke edinyan̄a nsịn ke uwem eke heaven. Enye ama asian mme apostle ete: “[Ẹkaiso] ẹnam emi nditi Mi.” (Luke 22:19) Mbemiso nnyịn inemede nte mme Christian ẹkpenịmde usọrọ emi, ẹyak ineme n̄kpọ oro aban̄ade ini oro nnyịn ikpanamde ntre.
‘Ini oro Ẹkemekde Ẹnịm’
19. Ntak owụtde ifiọk ndiyịri Passover ye Udia Mbubịteyo Ọbọn̄-ọ?
19 Jesus ọkọdọhọ ete: “Ke ọkọdọn̄ Mi ọkpọsọn̄ ndidia passover emi ye mbufo, ndien ndikpa n̄kpa.” (Luke 22:15) Ke oro ebede enye ama onịm usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄, emi mme anditiene enye ẹkenyenede ndikaiso nnịm ke nditi n̄kpa esie. (Luke 22:19, 20) Ẹkesinịm Passover inikiet ke isua. Ntre, edi se iwụtde ifiọk nte ke ẹkpenyene ndinịm usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄ ke isua ke isua. Ini ewe? Nte owụtde ifiọk, ke ini utọ eke ini Passover. Oro ọkpọwọrọ ke ini ọduọde ke Nisan 14 (kpa usenọfiọn̄ mme Jew), utu ke ndisọn̄ọ nyịre ke Friday sia emi ekedide usen urua oro Jesus akakpade.
20. Ntak emi Mme Ntiense Jehovah ẹnyenede udọn̄ ke Nisan 14?
20 Ntre Nisan 14 ekpedi usenọfiọn̄ oro Paul ekenyenede ke ekikere ke ini ekewetde ete: “Adan̄a ini nte ẹdadia uyo emi ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ cup emi, mbufo ẹkwọrọ n̄kpa Ọbọn̄ tutu Enye edi.” (1 Corinth 11:26) Ke isua ikie iba ẹmi ẹketienede, ediwak mme Christian ẹma ẹsọn̄ọ ẹyịre ke Nisan 14, anamde ẹdiọn̄ọ mmọ nte mbon Quartodecima, emi ẹdade ẹto usem Latin emi adade ọnọ “ọyọhọ 14.” M’Clintock ye Strong ẹtọt ẹte: “Mme ufọkederi ke Asia Minor ẹkenịm usọrọ n̄kpa Ọbọn̄ ke usen oro akasan̄ade ekekem ye ọyọhọ usen 14 ke ọfiọn̄ Nisan, ke usen emi, nte ekemde ye ekikere ofụri Ufọkederi eset, n̄kpa Christ akadade itie.” Mfịn, Mme Ntiense Jehovah ẹsinịm usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄ ke isua ke isua ke usenọfiọn̄ oro asan̄ade ekekem ye Nisan 14. Nte ededi, ndusụk owo ẹkere ẹte ke emi ekeme ndikpụhọde ye usenọfiọn̄ oro mme Jew ẹkenịmde Passover mmọ. Ntak-a?
21. Ini ewe ke ẹkenyene ndiwa eyenerọn̄ Passover, edi nso ke mme Jew ẹnam mfịn?
21 Usen mme Hebrew ọkọtọn̄ọ ke utịn ama okosop (ke n̄kpọ nte n̄kanika itiokiet mbubịteyo) tutu osịm ke utịn ama okosop ke usen en̄wen. Abasi ọkọnọ ewụhọ ete ẹwot eyenerọn̄ Passover ke Nisan 14 “ke ufọt mbubịteyo iba oro.” (Exodus 12:6, NW) Ini ewe ke emi okpotịbe? Mme Jew eyomfịn ẹsọn̄ọ ẹyịre ke ekikere mme rabbi nte ke ẹkenyene ndiwot eyenerọn̄ oro ke ekperede utịt Nisan 14, ke ufọt ini emi utịn ọtọn̄ọde ndisụhọde (n̄kpọ nte n̄kanika ita uwemeyo) ye ke utịn ama okosop. Nte utịp, mmọ ẹsinịm Seder mmọ ke utịn ama okosop, ke Nisan 15 ama ọkọtọn̄ọ.—Mark 1:32.
22. Nso idi ntak emi usenọfiọn̄ usọrọ Editi ẹkemede ndikpụhọde ye usenọfiọn̄ emi mme Jew ẹnịmde Passover mmọ? (Mark 14:17; John 13:30)
22 Nnyịn imenyene eti ntak, nte ededi, ndidiọn̄ọ utịn̄ikọ emi ke isio isio usụn̄. Deuteronomy 16:6 akasian nditọ Israel in̄wan̄în̄wan̄ ete “ẹwot uwa passover oro, ke mbubịteyo, ke utịn ama okosop.” (Tanakh, edikabade eke mme Jew) Emi owụt ete “ke ufọt mbubịteyo iba oro” etịn̄ otụk ini mfụn̄ mfụn̄ eyo, ọtọn̄ọde ke utịn ama okosop (emi ọtọn̄ọde ke Nisan 14) tutu osịm ata n̄kụteyo. Ama an̄wan̄a mme Jew eset eke n̄ka Karaiteb ke usụn̄ emi, ukem nte an̄wan̄ade mbon Samariac tutu osịm mfịn emi. Nnyịn ndinyịme nte ke ẹkewa ẹnyụn̄ ẹta eyenerọn̄ Passover oro ke ‘ini oro ẹkemekde ẹnịm’ Nisan 14, idịghe ke Nisan 15, edi ntak kiet emi usen usọrọ Editi nnyịn ẹsikpụhọrede ke ndusụk ini ye usenọfiọn̄ eke mme Jew.—Numbers 9:2-5.
23. Ntak emi ẹsidiande mme ọfiọn̄ ke n̄wed usenọfiọn̄ mme Hebrew, edi didie ke mme Jew eyomfịn ẹnam emi?
23 Ntak en̄wen oro usenọfiọn̄ nnyịn ekemede ndikpụhọde ye eke mme Jew edi nte ke mmọ ẹsitiene n̄wed usenọfiọn̄ oro ẹma ẹketotịm, emi owo mîkọsọn̄ọke ndutịm esie tutu ke ọyọhọ isua ikie inan̄ C.E. Ke nditiene emi, mmọ ẹkeme ndinịm mme usenọfiọn̄ nnọ Nisan 1 m̀mê mme usọrọ ke ediwak isua duop m̀mê isua ikie mbemiso. Ke akande oro, ibat ọfiọn̄enyọn̄ eke eset ama oyom ẹsidian ọyọhọ ọfiọn̄ 13 ke ini ke ini man otodo n̄wed usenọfiọn̄ akpasan̄a ukem ye mme ini. N̄wed usenọfiọn̄ mme Jew eke idahaemi amadian ọfiọn̄ emi ke mme ebiet oro owo mîkemeke ndikpụhọ; ke kpukpru isua 19, ẹsidian enye ke ọyọhọ isua 3, 6, 8, 11, 14, 17, ye 19.
24, 25. (a) Ke eyo Jesus, didie ke ẹkebiere nte ẹbatde ẹnyụn̄ ẹdiande mme ọfiọn̄ oro ẹyomde? (b) Didie ke Mme Ntiense Jehovah ẹmek usenọfiọn̄ usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄?
24 Nte ededi, Emil Schürer ọdọhọ ete “ke eyo Jesus [mme Jew] ikosụk inyeneke kan̄a n̄wed usenọfiọn̄ oro owo mîkemeke ndikpụhọde, edi ọkọn̄ọde ke ndikpekpeme ini, ẹma ẹtọn̄ọ ndibat obufa ọfiọn̄ ke ini ẹkekụtde nte obufa ọfiọn̄enyọn̄ ọwọrọde ada, ndien ke ukem usụn̄ oro ọkọn̄ọde ke edikpekpeme” ẹma ẹsidian ọfiọn̄ kiet nte ẹkeyomde. Edieke . . . ke ekperede utịt isua, ẹkụtde ẹte ke Passover eyeduọ mbemiso ini utọ [ke n̄kpọ nte March 21], ẹma ẹsinọ ewụhọ ẹte ẹtọn̄ọ ndibat ọfiọn̄ mbemiso Nisan.” (The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Volume 1) Nyọhọ nsụhọ ọfiọn̄ ke ntre esidụk edi ke idemesie, owo ikohokoi idian.
25 Otu Ukara eke Mme Ntiense Jehovah ẹmek usen usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄ nte ekemde ye ndutịm ubatini eke eset. Ẹsibiere Nisan 1 ke ini ẹkemede ndida ke Jerusalem ke utịn ama okosop n̄kụt obufa ọfiọn̄ ke ebiet emi ekperede adan̄a ufọt-isọn̄ ke ini utọ. Ndibat usen 14 tọn̄ọde do edida owo ikosịm Nisan 14, emi nte ido edide ekemde ye usen ọyọhọ-ọfiọn̄. (Se Enyọn̄-Ukpeme eke May 1, 1978 page 30, 31.) Ọkọn̄ọde ke ndutịm eke Bible emi, ẹma ẹtọt Mme Ntiense Jehovah ke ofụri ererimbot ẹte ke usọrọ Editi eke isua emi edida itie ke utịn ama okosop ke April 10.
26. Udiana n̄kpọ ewe oro aban̄ade usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄ odot nnyịn inọ ntịn̄enyịn?
26 Usenọfiọn̄ emi asan̄a ekekem ye Nisan 14, emi ekedide ini oro Jesus okonịmde akpatre enyene-ufọn Passover. Nte ededi, edinịm usọrọ Editi anam nnyịn iti edinyan̄a oro okponde akan se Seder mme Jew akadade aban̄a. Oyom kpukpru nnyịn idiọn̄ọ se isidade itie ke ini usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄, se enye ọwọrọde, ye nte enye abuanade edinyan̄a nnyịn.
[Mme Ikọ Idakisọn̄]
a Se Enyọn̄-Ukpeme eke August 1, 1981, page 20-31 ye September 1, 1981, page 3-7.
b M’Clintock ye Strong ẹtịn̄ ẹban̄a mmọ nte “kiet ke otu mme mbịghi n̄kan ye n̄wọrọnda n̄ka synagogue mme Jew, emi ọwọrọetop ukpepn̄kpọ mmọ edide edisọn̄ọ nyịre ke n̄wed ibet oro ẹwetde-wet.”
c “Mmọ ẹsiwot unam ke mbubịteyo . . . Ke ufọt okoneyo otu ubon kiet kiet ẹyeta unam emi . . . ndien ekem ẹfọp nyọhọ nsụhọ unam ye mme ọkpọ mbemiso usenubọk . . . Ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹkenọ ekikere ẹte ke ido ukpono mbon Samaria ekenen̄ede ebiet ido ukpono eke Bible mbemiso mme rabbi eke n̄ka Judaism ẹkpụhọrede enye.”—The Origins of the Seder.
Didie ke Afo Ọkpọbọrọ?
◻ Ntak ẹyịride Passover ke usụn̄ oro odotde ye edinyan̄a-a?
◻ Didie ke uwa Jesus ekeme ndinam n̄kpọ oro akande se eyenerọn̄ Passover akanamde?
◻ Nso edinyan̄a idu ebe ke Jesus?
◻ Didie ke Mme Ntiense Jehovah ẹmek nnennen ini ẹnọ usọrọ Udia Mbubịteyo Ọbọn̄?