Jehovah, “Ebiereikpe Ofụri Ererimbot” Emi Mîten̄eke Owo Enyịn
“Ete, emi mîten̄eke owo enyịn, edi ebierede ikọ ọnọ owo nte edinam esie edide.”—1 PETER 1:17.
1, 2. (a) Ntak emi nnyịn ikpokopde ndịk inyụn̄ ibọde ndọn̄esịt ito ekikere oro nte ke Jehovah edi akwa Ebiereikpe? (b) Ke ikpe oro Jehovah enyenede ndikpe ye mme idụt, nso udeme ke mme asan̄autom esie ke isọn̄ ẹnyene?
JEHOVAH edi akwa “Ebiereikpe ofụri ererimbot.” (Genesis 18:25) Nte Akakan Abasi ke ofụri ekondo, enye enyene ọyọhọ unen ndibiere ikọ nnọ mme edibotn̄kpọ esie. Emi ke ukem ini oro edi ekikere oro enyenede uten̄e onyụn̄ ọnọde ndọn̄esịt. Emi ama onụk Moses nditịn̄ mbiet ikọ emi, ọdọhọde ete: “Jehovah mbufo [edi] Abasi mme abasi, ye ọbọn̄ mme mbọn̄, Abasi emi edide ata akwa, ye ọkpọsọn̄, ye akpakop [“enyene-uten̄e,” NW], emi mîten̄eke owo baba kiet enyịn, mînyụn̄ ibọhọ enọ: emi ekpede edinen ikpe ọnọ eyenakpa ye ebeakpa, onyụn̄ amade esenowo, ọnọ enye udia ye edisịnen̄kpọ.”—Deuteronomy 10:17, 18.
2 Nso n̄wọrọnda edida ukem ukem! Akwa, ọkpọsọn̄, enyene-uten̄e Abasi, edi emi mîten̄eke owo enyịn ndien ke ima ima usụn̄ ekpemede oyom ufọn nditọakpa, mme ebeakpa, ye mme odudụn̄. Anie okpoyom ima ima Ebiereikpe efen akan Jehovah? Ke owụtde idemesie nte enyenede ikpe ndikpe ye mme idụt eke ererimbot Satan, Jehovah okot mme asan̄autom esie eke isọn̄ ndidi mme ntiense esie. (Isaiah 34:8; 43:9-12) Enye iberike edem ke ikọ ntiense mmọ man owụt itie Abasi ye unen itie edikara esie. Edi enye ọnọ mme ntiense esie utịbe utịbe ifet edinọ ikọ ntiense ke iso ofụri ubonowo nte ke mmimọ imọdiọn̄ọ akakan odudu esie. Mme ntiense esie ke idemmọ ẹmesụk ibuot ẹnọ edinen itie edikara esie, ndien ebede ke an̄wan̄wa utom mmọ, mmọ ẹmesịn udọn̄ ẹnọ mbon efen ndinịm idemmọ ke idak odudu edikara eke Akakan Ebiereikpe.
Usụn̄ Ubiereikpe Jehovah
3. Didie ke ẹkeme nditịn̄ ibio ibio mban̄a usụn̄ ukpeikpe Jehovah, ndien didie ke ẹkewụt emi ke n̄kpọ aban̄ade Adam ye Eve?
3 Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ mbụk ubonowo, Jehovah ke idemesie ama esibiere ikpe ọnọ ndusụk mme abiat ewụhọ. Mme uwụtn̄kpọ ẹban̄ade mme usụn̄ oro enye akanamde n̄kpọ aban̄a ikpe onịm uwụtn̄kpọ ọnọ mme asan̄autom esie oro ke ukperedem ẹdinyenede mbiomo edikpe ikpe ke otu ikọt esie. (Psalm 77:11, 12) Ẹkeme nditịn̄ mban̄a usụn̄ ubiereikpe esie ke ibio ibio ete: nsọn̄ọnda ke ebiet ẹyomde, mbọm ke ebiet ẹkemede. Ke n̄kpọ aban̄ade Adam ye Eve, kpa mme mfọnmma edibotn̄kpọ edide owo oro ẹkekoide-koi ẹsọn̄ ibuot, mmọ ikodotke mbọm ndomokiet. Ntem, Jehovah ama ebiere ikpe n̄kpa ọnọ mmọ. Edi mbọm esie ama odu ke edinam kaban̄a nditọ mmọ. Jehovah ama omụm ubiereikpe n̄kpa oro akama, ke ntem ayakde Adam ye Eve ẹnyene nditọ. Enye ke ima ama ọnọ mme andito ubon mmọ idotenyịn edinyan̄a nsio ke ufụn idiọkn̄kpọ ye n̄kpa.—Genesis 3:15; Rome 8:20, 21.
4. Didie ke Jehovah akanam n̄kpọ ye Cain, ndien ntak emi n̄kpọ emi edide akpan n̄kpọ udọn̄?
4 Usụn̄ oro Jehovah akanamde n̄kpọ ye Cain edi akpan n̄kpọ udọn̄ koro enye edide akpa ikpe emi ẹkewetde ẹnịm oro abuanade kiet ke otu mme anana-mfọnmma andito ubon Adam ye Eve, ‘ẹsịnede ke idak idiọkn̄kpọ.’ (Rome 7:14) Nte Jehovah ama ekere aban̄a emi onyụn̄ anam n̄kpọ ye Cain ke usụn̄ oro edide isio ye nte Enye akanamde ye ete ye eka esie? Ndien nte n̄kpọ emi ekeme ndinọ mme esenyịn Christian ukpepn̄kpọ mfịn? Ẹyak nnyịn ise. Ke okụtde idiọk edinam Cain ke ini owo mîkenyịmeke uwa esie, Jehovah ke ima ama odụri enye utọn̄ aban̄a afanikọn̄ oro enye okodude. Akani n̄ke kiet ọdọhọ ete: ‘Edikpakpan udọn̄ọ ọfọn akan edikọkọk.’ Jehovah ama anam se enye ekekemede ke ndidụri Cain utọn̄ mban̄a ediyak ntụhọ idiọkn̄kpọ akan enye ubọk. Enye ama odomo ndin̄wam enye ‘ndinam eti n̄kpọ.’ (Genesis 4:5-7) Emi edi akpa ini emi Abasi okoyomde anamidiọk owo akabade esịt. Ke Cain ama okowụt edu unana edikabade esịt onyụn̄ anam akwa idiọkn̄kpọ esie, Jehovah ama ebiere ikpe mbịn-mfep ọnọ enye, odoride ewụhọ oro akakpande mbon efen ndiwot enye.—Genesis 4:8-15.
5, 6. (a) Didie ke Jehovah akanam n̄kpọ ye emana oro ekebemde Ukwọ iso? (b) Nso ke Jehovah akanam mbemiso ebierede ikpe ọnọ mbon Sodom ye Gomorrah?
5 Mbemiso Ukwọ, ke ini ‘Jehovah okokụtde idiọkn̄kpọ owo nte okponde ke isọn̄, esịt ama ayat enye.’ (Genesis 6:5, 6) Enye ama “atua n̄kpọfiọk” sia enye okokopde mbọm ete ke n̄wakn̄kan owo ke emana oro ekebemde Ukwọ iso ẹma ẹda ifụre uduak mmọ ẹnam n̄kpọ ke ukwan̄ usụn̄ ye nte ke ana imọ ibiere ikpe n̄kpa inọ mmọ. Edi, enye ama ọnọ mmọ ntọt oro ekemde, adade Noah ke ediwak isua nte “ọkwọrọ edinen ido.” Ke oro ebede, Jehovah ikenyeneke ntak ndomokiet ‘ndiyak ererimbot eke mîbakke Abasi ọbọhọ.’—2 Peter 2:5.
6 Ama obiomo Jehovah ukem ntre ke idem ndikpe ikpe nnọ oburobụt mme andidụn̄ Sodom ye Gomorrah. Edi tịmfiọk nte enye akanamde n̄kpọ. Enye ama okop “mfiori” aban̄ade oburobụt eduuwem mme owo oro, ndusụk ebede ke akam edinen Lot. (Genesis 18:20; 2 Peter 2:7, 8) Edi mbemiso anamde n̄kpọ, enye ‘ama osụhọde ekese’ man odụn̄ọde mme akpanikọ oro ẹdude ebe ke mme angel esie. (Genesis 18:21, 22; 19:1) Enye n̄ko ama ada ini ndifiak nsọn̄ọ nnọ Abraham nte ke imọ idinamke n̄kpọ ke ukwan̄ usụn̄.—Genesis 18:23-32.
7. Mme ukpepn̄kpọ ewe ke mbiowo oro ẹdude ke mme kọmiti ukpeikpe ẹkeme ndikpep nto mme uwụtn̄kpọ ẹban̄ade usụn̄ ukpeikpe Jehovah?
7 Nso ke mbiowo mfịn ẹkeme ndikpep nto mme uwụtn̄kpọ ẹmi? Ke n̄kpọ aban̄ade Adam ye Eve, Jehovah ama owụt ima ye edikere mban̄a ọnọ mbon oro, emi okposụkedi ẹkebuanade n̄kpọ ye mme anamidiọk oro, mîkenyeneke nduduọhọ ke n̄kpọ emi. Enye ama atua mme andito ubon Adam ye Eve mbọm. Ke n̄kpọ aban̄ade Cain, Jehovah ama ebemiso ada okut afanikọn̄ oro Cain okodude ndien ke mfọnido ama ọkọk ibuot ye enye, odomode ndibiọn̄ọ edinam idiọkn̄kpọ. Idem ke ama ekebịn enye efep, Jehovah ama ekere aban̄a Cain. N̄ko-n̄ko, Jehovah ekebiere ikpe ọnọ emana oro ekebemde Ukwọ iso n̄kukụre ke ama okowụt ekese ime ye ediyọ. Ke okosobode ukwan̄ido nsọn̄ibuot, ‘esịt ama ayat’ Jehovah. Enye ama atua n̄kpọfiọk ete ke mme owo ẹma ẹsọn̄ ibuot ye edinen ukara imọ ndien ke ama obiomo imọ ndibiere ikpe n̄kpa nnọ mmọ. (Genesis 6:6; men Ezekiel 18:31; 2 Peter 3:9 domo.) Ke n̄kpọ aban̄ade Sodom ye Gomorrah, Jehovah akanam n̄kpọ n̄kukụre ke ama okodụn̄ọde mme akpanikọ oro ẹkedude ese. Nso ata nti uwụtn̄kpọ ke ẹmi ẹdi ntem ọnọ mbon oro mfịn ẹnyenede ndise mban̄a mme ikpe!
Mme Ebiereikpe Ẹdide Owo ke Eyo Mme Ete-Ekpụk
8. Mme akpan ibet Jehovah ewe ke ẹkediọn̄ọ ke eyo mme ete-ekpụk?
8 Okposụkedi nte an̄wan̄ade ibet oro ẹwetde-wet mîkodụhe ke ini oro, mbon eyo mme ete-ekpụk ẹma ẹmehe ye mme akpan ibet Jehovah, ndien mme asan̄autom esie ẹma ẹnyene mbiomo ndinịm mmọ. (Men Genesis 26:5 domo.) N̄kpọntịbe oro ke Eden ama owụt ufọn oro odude ke ndikop item nnyụn̄ nsụk ibuot nnọ itie edikara Jehovah. N̄kpọ aban̄ade Cain ama owụt ke Jehovah imaha uwotowo. Ke ndondo oro Ukwọ ebede, Abasi ama ọnọ ubonowo mme ibet ẹban̄ade nte uwem edide edisana, uwotowo, isop n̄kpa, ye edidia iyịp. (Genesis 9:3-6) Jehovah ama enen̄ede obiom efịbe ikpe ke n̄kpọntịbe akabuanade Abraham, Sarah, ye Abimelech, kpa edidem Gerar, emi ekperede Gaza.—Genesis 20:1-7.
9, 10. Mme uwụtn̄kpọ ewe ẹwụt nte ke ndutịm ukpeikpe ama odu ke eyo mme ete-ekpụk?
9 Ke eyo oro mme ibuotufọk ẹkesinam n̄kpọ nte mme ebiereikpe ẹnyụn̄ ẹse ẹban̄a mme mfịna ibet. Jehovah ọkọdọhọ aban̄a Abraham ete: “Mmemek enye, kpan̄ enye ekpeteme nditọ esie ye ufọk esie eke editienede enye, ete ẹkpeme usụn̄ Jehovah, ndinam se ifọnde inyụn̄ inende.” (Genesis 18:19) Abraham ama owụt unana ibụk ye mbufiọk ke ndibiere eneni ke ufọt mme ekpemerọn̄ esie ye eke Lot. (Genesis 13:7-11) Ke anamde n̄kpọ nte ete-ekpụk edide ibuot ye ebiereikpe, Judah ama obiom Tamar, n̄wan eyen esie ikpe ete ẹtọn̄ọ enye ke itiat ẹwot ẹnyụn̄ ẹfọp enye, onịmde ke akpanikọ ete ke enye ekedi esịn efịbe. (Genesis 38:11, 24; men Joshua 7:25 domo.) Nte ededi, ke ini enye ọkọfiọkde ofụri akpanikọ, enye ama ọdọhọ ete ke n̄wan oro ama enen akan imọ. (Genesis 38:25, 26) Edi akpan n̄kpọ didie ntem ndifiọk ofụri akpanikọ mbemiso ẹnọde ubiereikpe!
10 N̄wed Job etịn̄ aban̄a ndutịm ukpeikpe onyụn̄ owụt nte ẹyomde unana editen̄e owo enyịn ke ikpe. (Job 13:8, 10; 31:11; 32:21) Job ke idemesie ama obụk aban̄a ini emi enye ẹkedide ebiereikpe oro ẹkponode, oro ẹkesitiede ke inuaotop obio ekpe unenikpe onyụn̄ anyan̄a mme ebeakpa ye nditọakpa. (Job 29:7-16) Ntem, uyarade odu nte ke eyo mme ete-ekpụk, “mme ebiowo” ẹkenam n̄kpọ nte mme ebiereikpe ke otu mme andito ubon Abraham idem mbemiso ini Uwọrọidụn̄ ye ibet oro Abasi ọkọnọde idụt Israel. (Exodus 3:16, 18) Ke akpanikọ, Moses ama etịn̄ mme ikọ Ibet ediomi ọnọ “mbiowo” Israel, oro ẹkedade ke ibuot mme owo oro.—Exodus 19:3-7.
Ndutịm Ukpeikpe ke Israel
11, 12. Nte nditọ ukpepn̄kpọ Bible iba ẹdọhọde, nso ikesịn ukpụhọde ke ndutịm ukpeikpe Israel ye eke mme idụt eken?
11 Ndutịm unenikpe ke Israel ekedi ata isio isio ye ndutịm ibet oro ẹketienede ke mme idụt oro ẹkekande ẹkụk. Owo ikesịnke ukpụhọde ke ufọt ibet obio ye ibet ubiatibet. Mbiba ẹkeyịre kiet ye ibet ido uwem ye eke ido ukpono. Edidue mbọhọidụn̄ owo ekedi edidue Jehovah. Ke n̄wed esie The People and the Faith of the Bible, ewetn̄wed oro, André Chouraqui ewet ete: “Ido ibet mbon Hebrew okpụhọde ye eke mme mbọhọidụn̄ esie, idịghe ke edikabade mme ndudue ye mme ufen esie ikpọn̄îkpọn̄ edi ke ata edu ibet oro. . . . Torah [Ibet] oro inyeneke ukpụhọde ye uwem eke usen ke usen; enye akara uduot ye inemesịt uwem eke usen ke usen ebe ke ndinọ edidiọn̄ m̀mê ufen. . . . Ke Israel . . . ekpere ndidi imemke utom ndiwụt in̄wan̄în̄wan̄ ukpụhọde ke mme edinam ibet obio. Mmọ ẹkedụk ẹdọn̄ọ ke edidianakiet eke uwem oro okowụhọde ofụri ofụri ke edisu uduak oduuwem Abasi.”
12 Anana-mbiet idaha emi ama onịm ndutịm unenikpe ke Israel ke n̄kokon̄ idaha akan mme idụt oro ẹkedude ke ini oro. Eyen ukpepn̄kpọ Bible oro, Roland de Vaux ewet ete: “Ibet nditọ Israel, kpa ye mme mbiet ke uduot ye ke se idọn̄ọde ke esịt, okpụhọde ofụri ofụri ọkpọn̄ mme n̄wed ‘ediomi’ mbon Edem Usiahautịn ye mme ikọ ‘ibet’ mmọ. Enye edi ibet ido ukpono. . . . Idụhe ibet Edem Usiahautịn oro ẹkemede ndimen ndomo ye ibet nditọ Israel, emi ke ofụri ofụri ẹkotde ẹdian Abasi nte andinọ enye. Edieke enye esịnede, ndien ke ediwak ini abuakde, mme ibet ido uwem ye eke edinam, emi edi koro enye otụkde ofụri ikpehe Ediomi Abasi, ndien koro Ediomi emi akarade itie ebuana owo kiet ye eken ọkọrọ ye itie ebuana mmọ ye Abasi.” Eyịghe idụhe Moses okobụpde ete: “Ewe akamba idụt odu emi enyenede edinen ewụhọ ye item, ebiet ofụri n̄wed mbet emi ami nnịmde ke iso mbufo mfịn emi.”—Deuteronomy 4:8.
Mme Ebiereikpe ke Israel
13. Ke mme usụn̄ ewe ke Moses ekedi eti uwụtn̄kpọ ọnọ mbiowo mfịn?
13 Ye utọ n̄kokọn̄ ndutịm ukpeikpe oro, nso orụk owo ke ẹkeyom anam n̄kpọ nte ebiereikpe? Kaban̄a ata akpa ebiereikpe oro ẹkemekde ke Israel, Bible ọdọhọ ete: “Moses oro edi ata sụn̄sụn̄ owo, akan kpukpru owo ẹmi ẹdude ke iso ererimbot.” (Numbers 12:3) Enye ikenyeneke mbuọtidem ke idemesie ikaha. (Exodus 4:10) Okposụkedi ẹkeyomde ekpe ikpe mme owo, ndusụk ini enye ama akabade edi andida ke ibuot mmọ ke iso Jehovah, ekpede enye ubọk ndifen mmọ onyụn̄ akam oyomde ndiwa idemesie ke ibuot mmọ. (Exodus 32:11, 30-32) Enye ke ido uto ama ewet ete: “Item mi eyedep nte edịm, uyo mi eyetọi nte mbara, nte asak asak edịm ke mbiet.” (Deuteronomy 32:2) Utu ke ndibiere ikpe nnọ mme owo ke ndiberi edem ke ọniọn̄ esie, enye ọkọdọhọ ete: “Adan̄aemi mmọ ẹnyenede ikọ, mmọ ebịne mi; ami nnyụn̄ n̄kpe ikpe ke ufọt owo ye mbọhọidụn̄ esie, nnyụn̄ nsian mme ewụhọ Abasi ye mbet esiemmọ nnọ mmọ.” (Exodus 18:16) Ke ini okodude ke eyịghe, enye ama esiyak n̄kpọ oro esịn Jehovah ke ubọk. (Numbers 9:6-8; 15:32-36; 27:1-11) Moses ekedi eti uwụtn̄kpọ ọnọ mbiowo oro mfịn ‘ẹbọkde otuerọn̄ Abasi’ ẹnyụn̄ ẹbierede ikpe. (Utom 20:28) Itie ebuana mmọ ye nditọete mmọ ukem ntre akpakam ebiet ‘ntọi mbara.’
14. Nso ikedi mme n̄kpọ eke spirit oro akanamde irenowo oro Moses ẹkemekde nte mme ebiereikpe ke Israel ẹdot?
14 Nte ini akade Moses ikekemeke aba ndibiom mbiomo ukpeikpe nnọ mme owo oro ke idemesie ikpọn̄. (Exodus 18:13, 18) Enye ama onyịme ekikere emi ete-an̄wan esie ọkọnọde ndiyom un̄wam. N̄ko-n̄ko, nso orụk mme owo ke ẹkemek? Nnyịn ikot ite: “Mek mbon ikike ke otu kpukpru owo, owo eke ẹbakde Abasi, mbon akpanikọ eke ẹsuade n̄wo . . . Ndien Moses emek mbon ikike ke otu ofụri Israel, onyụn̄ odori mmọ ẹte ẹdi mbuot mbio oro, mme etubom mme tọsịn, ye mme etubom mme ikie, ye mme etubom mme aba ye duop, ye mme etubom mme duop. Ndien mmọ ẹkpe ikpe kpukpru owo kpukpru ini: ẹda ikọ eke ẹsọn̄de ẹtiene Moses, edi mmọ ke idemmọ ẹbiere kpukpru ikọ eke ẹkpride.”—Exodus 18:21-26.
15. Nso ikedi mme n̄kpọ oro akanamde mbon oro ẹkenamde utom nte mme ebiereikpe ke Israel ẹdot?
15 Ẹkeme ndikụt nte ke isua emana ikedịghe n̄kukụre edumbet oro ẹkedade ke ndimek mme owo ndinam n̄kpọ nte mme ebiereikpe. Moses ọkọdọhọ ete: “Ẹsat mbon eti ibuot ke idem mbufo, ye mme asian owo, ye mbon ikike, ke mme esien mbufo, ndien nyenịm mmọ ke mme etubom mbufo.” (Deuteronomy 1:13) Moses ama otịm emehe ye se akparawa oro Elihu eketịn̄de ke ediwak isua ke mbemiso ete: “Idịghe ikpọ owo edi ọniọn̄: inyụn̄ idịghe mbiowo ẹtịm ẹfiọk ikpe.” (Job 32:9) Ke akpanikọ, akana mbon oro ẹmekde ẹdi “mbon ikike.” Edi ke akande kpukpru n̄kpọ, akana mmọ ẹdi irenowo oro ẹnyenede ikike, ẹbakde Abasi, mbon akpanikọ, oro ẹsuade n̄wo ẹnyụn̄ ẹnyenede eti ibuot ye ọniọn̄. Etie nte uyarade odu, ke ntre, nte ke “ikpọ owo” ye “mme ekpeikpe” oro ẹsiakde ke Joshua 23:2 ye Jos 24:1 ikedịghe isio ye “mbiowo” oro ẹsiakde ke mme ukem ufan̄ikọ oro edi ẹkemek ẹsio ke otu mmọ.—Se Insight on the Scriptures, Eboho 2, page 549.
Ndise Mban̄a Unenikpe
16. Nso ke nnyịn ikpenyene ndifiọk mfịn mban̄a mme item oro Moses ọkọnọde mbufa mme ebiereikpe oro ẹkemekde?
16 Kaban̄a mme item oro ẹkenọde mme ebiereikpe oro ẹkemekde, Moses ọkọdọhọ ete: “Mma nnyụn̄ n̄wụk mme ebiereikpe mbufo, ke ini oro, nte, Mbufo ẹkop ikọ nditọete mbufo, ẹnyụn̄ ẹkpe edinen ikpe ke ufọt owo ye eyenete esie, ye esenowo esie. Mbufo ẹkûten̄e owo enyịn ke ikpe: ẹkop uyo ekpri owo, kpa nte uyo akamba owo; mbufo ẹkûbak iso owo; koro ikpe edide eke Abasi: ndien mbufo ẹda ikọ eke ọsọn̄de akan mbufo, ẹsọk mi [Moses] man n̄kop enye.”—Deuteronomy 1:16, 17.
17. Mmanie ke ẹkemek nte mme ebiereikpe, ndien nso ntọt ke Edidem Jehoshaphat ọkọnọ mmọ?
17 Nte ededi, ẹkekeme ndida ikọ nsọk Moses n̄kukụre ke ini enye okodude ke uwem. Ntre ẹma ẹnam n̄kaiso ndutịm man ẹda ikọ eke ẹsọn̄de ẹsọk mme oku, mme Levite, ye san̄asan̄a mme ebiereikpe oro ẹkemekde. (Deuteronomy 17:8-12; 1 Chronicles 23:1-4; 2 Chronicles 19:5, 8) Ye mme ebiereikpe oro enye ekemekde ke mme obio Judah, Edidem Jehoshaphat ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹtịn̄ enyịn ke se mbufo ẹnamde: koro mîdịghe owo ke mbufo ẹkpe ẹnọ, edi ẹkpe ẹnọ Jehovah . . . Ntem ke mbufo ẹdinam ke uten̄e Jehovah, ye ke akpanikọ, ye ke esịt kiet. Ndien amaedi kpukpru ikọ eke nditọete mbufo, ẹmi ẹdụn̄de ke obio mmọ, ẹdade ẹtiene mbufo, . . . mbufo ẹsian mmọ man ẹkûdue Jehovah, iyatesịt okonyụn̄ odoro mbufo, ye nditọete mbufo: ẹnam ntem, ndien mbufo ididuehe.”—2 Chronicles 19:6-10.
18. (a) Nso ikedi ndusụk edumbet oro mme ebiereikpe ke Israel ẹkenyenede ndida nsịn ke edinam? (b) Nso ke akana mme ebiereikpe ẹti, ndien mme itien̄wed Abasi ewe ẹwụt mme utịp ẹmi ẹdisụn̄ọde ke mmọ ndifre emi?
18 Ke otu mme edumbet oro akanade mme ebiereikpe ke Israel ẹda ẹsịn ke edinam ẹkedi se itienede mi: unenikpe oro adade ukem ukem kaban̄a imọ owo ye ubuene (Exodus 23:3, 6; Leviticus 19:15); unana editen̄e owo enyịn ke ofụri ofụri (Deuteronomy 1:17); owo inyeneke ndibọ ubọkedem. (Deuteronomy 16:18-20) Mme ebiereikpe oro ẹkenyene nditi kpukpru ini nte ke mbon oro mmimọ ibierede ikpe inọ ẹkedi erọn̄ Jehovah. (Psalm 100:3) Ke akpanikọ, kiet ke otu mme ntak oro akanamde Jehovah esịn Israel eke obụk ekedi koro mme oku ye mme ọbọkerọn̄ mmọ ẹkekpude ndikpe ikpe ke edinen ido ẹkenyụn̄ ẹnamde n̄kpọ ye mme owo ke nsọn̄ido.—Jeremiah 22:3, 5, 25; 23:1, 2; Ezekiel 34:1-4; Malachi 2:8, 9.
19. Edidụn̄ọde mme edumbet unenikpe Jehovah emi mbemiso Eyo Nnyịn enyene nso ufọn ọnọ nnyịn, ndien nso ke ẹdineme ẹban̄a ke ibuotikọ oro etienede?
19 Jehovah ikpụhọkede. (Malachi 3:6) Ibio ibio ndụn̄ọde emi, oro aban̄ade usụn̄ nte ẹkpekesede ẹban̄a ubiereikpe ke Israel ye nte Jehovah ekesede edikwan̄a unenikpe ekededi ekpenyene ndinam mbiowo oro mfịn ẹnyenede mbiomo ubiereikpe ẹtuak ẹda ẹkere n̄kpọ. Uwụtn̄kpọ Jehovah nte Ebiereikpe, ye ndutịm ukpeikpe oro enye okowụkde ke Israel, ọmọnọ mme edumbet oro onịmde uwụtn̄kpọ ọnọ ndutịm unenikpe ke esịt esop Christian. Nnyịn iyekụt emi ke ibuotikọ oro etienede.
Mme Mbụme Ndụn̄ọde
◻ Didie ke ẹkeme nditịn̄ ibio ibio mban̄a usụn̄ ukpeikpe Jehovah?
◻ Didie ke ẹkewụt usụn̄ Jehovah ke mme edinam esie ye Cain ye emana oro ekebemde Ukwọ iso?
◻ Mmanie ẹkenam n̄kpọ nte mme ebiereikpe ke eyo mme ete-ekpụk, ndien didie?
◻ Nso ikesịn ukpụhọde ke ndutịm ukpeikpe Israel ye eke mme idụt eken?
◻ Mme orụk owo ewe ke ẹkemek nte mme ebiereikpe ke Israel, ndien mme edumbet ewe ke mmọ ẹkenyene nditiene?
[Ndise ke page 8]
Ke eyo mme ete-ekpụk ye ke Israel, mbiowo oro ẹmekde ẹkesise ẹban̄a unenikpe ke inuaotop obio