Jerusalem Emi Adade Ekekem Ye Enyịn̄ Esie
“Ẹbre nsinsi ke se ami mbotde: koro, sese, ami mbot Jerusalem ke n̄kpọ inemesịt.”—ISAIAH 65:18.
1. Eketie Ezra didie ke idem aban̄a obio oro Abasi emekde?
NTE ifịk ifịk eyen ukpepn̄kpọ Ikọ Abasi, Ezra oku edide owo Jew ama ama ebuana oro Jerusalem ekenyenede inikiet ko ye edisana utuakibuot Jehovah. (Deuteronomy 12:5; Ezra 7:27) Ẹyarade ima oro enye ekenyenede ọnọ obio Abasi ke ikpehe Bible oro ẹkenọde enye odudu spirit ndiwet—Akpa ye Udiana Chronicles ye Ezra. Ke mme n̄wetnnịm n̄kpọ eke eset ẹmi, ẹkụt enyịn̄ oro Jerusalem ekperede ndidi mbahade kiet ke itie inan̄ ke otu se iwakde ibe utịm ike 800 oro enye odude ke ofụri Bible.
2. Didie ke Ezra ekesiwet enyịn̄ oro Jerusalem ndusụk ini, ndien nso ke emi ọwọrọ?
2 Ke usem Hebrew eke Bible, “Jerusalem” ekeme ndin̄wan̄a owo nte orụk usem Hebrew oro ẹkotde adiana-iba. Ẹsinen̄ede ẹwak ndida adiana-iba usụn̄ n̄wet enyịn̄ mme n̄kpọ oro ẹsan̄ade iba iba, utọ nte enyịn, utọn̄, ubọk, ye ukot. Ke adiana-iba usụn̄ emi, ẹkeme ndida enyịn̄ oro Jerusalem nte ntịn̄nnịm emem oro ikọt Abasi ẹdinyenede ke usụn̄ifiọk iba—ke n̄kan̄ eke spirit ye ata ata emem. N̄wed Abasi iyarakede m̀mê Ezra ama ọfiọk emi ọyọhọ ọyọhọ. Nte ededi, nte oku enye ama anam ukeme esie ndin̄wam mme Jew ẹnyene emem ye Abasi. Ndien enye ke akpanikọ ama anam utom ọkpọsọn̄ man otodo Jerusalem akpada ekekem ye se enyịn̄ esie ọwọrọde, oro edi, “Andinyene [m̀mê, Itiat Idakisọn̄] Adiana-Iba Emem.”—Ezra 7:6.
3. Isua ifan̄ ẹbe mbemiso ẹfiakde ẹtịn̄ ẹnọ nnyịn ẹban̄a mme edinam Ezra, ndien nnyịn ikụt enye ke mme nso utọ idaha?
3 Bible itịn̄ke ebiet emi Ezra okodude ke isua 12 oro okodude ke ufọt ini oro enye akakade ekese Jerusalem ye Nehemiah ndidi ndibehe ke obio oro. Idiọk idaha eke spirit emi okodude ke idụt oro ini oro ọnọ ekikere nte ke Ezra ikodụhe. Edi, nnyịn imokụt Ezra afiakde anam utom nte oku oro anamde akpanikọ ke Jerusalem esisịt ini ke ẹma ẹkebọp ibibene obio oro ẹma.
Utịbe Utịbe Usen Mbono
4. Nso ikedi n̄wọrọnda n̄kpọ kaban̄a akpa usen eke ọyọhọ ọfiọn̄ itiaba ke Israel?
4 Ẹma ẹkụre ibibene Jerusalem ke nnennen ini kaban̄a akpan usọrọ ọfiọn̄ Tishri, ọyọhọ ọfiọn̄ itiaba ke n̄wed usenọfiọn̄ ido ukpono Israel. Akpa usen ke Tishri ekedi akpan usọrọ obufa ọfiọn̄ ẹkekotde Usọrọ Edifri Ukotowo. Ke usen oro, mme oku ẹma ẹfri ukotowo ke adan̄aemi ẹkefọpde mme uwa ẹnọ Jehovah. (Numbers 10:10; 29:1) Usen emi ama esitịm nditọ Israel idem ọnọ Usen Usio Isop eke isua ke isua ke ọyọhọ usen 10 ke Tishri ye akama-idatesịt Usọrọ Ukpen̄e ọtọn̄ọde ke ọyọhọ usen 15 esịm ọyọhọ usen 21 kpa ke ọfiọn̄ oro.
5. (a) Didie ke Ezra ye Nehemiah ẹkeda “akpa usen eke ọyọhọ ọfiọn̄ itiaba” ẹnam n̄kpọ ke eti usụn̄? (b) Ntak emi nditọ Israel ẹketuan̄ade?
5 Ke “akpa usen ọyọhọ ọfiọn̄ itiaba,” “kpukpru owo” ẹsop idem, eyedi Nehemiah ye Ezra ẹkesịn udọn̄ ẹnọ mmọ ndinam ntre. Emi ama esịne irenowo, iban, ye “kpukpru owo eke ẹnyenede ibuot ndikop.” Ntem, n̄kpri nditọwọn̄ ẹma ẹdu ẹnyụn̄ ẹkpan̄ utọn̄ ke adan̄aemi Ezra akadade ke enyọn̄ okpokoro okot Ibet “ọtọn̄ọde ke usiere tutu esịm ufọt uwemeyo.” (Nehemiah 8:1-4) Ke nsio nsio ikpehe, mme Levite ẹma ẹn̄wam ndinam se ẹkekotde an̄wan̄a mme owo. Emi ama onụk nditọ Israel nditua eyet nte mmọ ẹkekụtde adan̄a nte mmọ ye mme ete ete mmọ ẹkedianarede ẹkpọn̄ edinịm Ibet Abasi.—Nehemiah 8:5-9.
6, 7. Nso ke mme Christian ẹkeme ndikpep nto se Nehemiah akanamde man akpan mme Jew ndituan̄a?
6 Edi emi ikedịghe ini edifụhọ ntua. Ekedi usọrọ, ndien mme owo ndikosụk n̄kụre utom edifiak mbọp ibibene Jerusalem ekedi oro. Ke ntre Nehemiah ama an̄wam mmọ ndinyene nnennen ekikere ke ndidọhọ: “Mbufo ẹka ẹketa isek, ẹnyụn̄ ẹn̄wọn̄ inịn̄e, ẹnyụn̄ ẹnọ enọ ẹsọk owo eke mîtịmke baba n̄kpọ kiet iben̄e enye: koro mfịn emi edide edisana usen Ọbọn̄ nnyịn: mbufo ẹkûfụhọ ndien; koro idatesịt Jehovah edide odudu mbufo.” Ke n̄kopuyo, “kpukpru owo ẹka ndidia n̄kpọ, nnyụn̄ n̄n̄wọn̄, nnyụn̄ nnọ enọ ẹsọk owo, nnyụn̄ nnam akamba idara: koro mmọ ẹtịmde ẹfiọk ikọ emi ẹsiakde ẹnọ mmọ.”—Nehemiah 8:10-12.
7 Ikọt Abasi mfịn ẹkeme ndikpep ekese n̄kpọ nto mbụk emi. Akpana mbon oro ẹnyenede ifet ndinam n̄kpọ ke mme mbono esop ye mme mbono ẹnyene n̄kpọ eke enyọn̄ emi ke ekikere. Ke adianade ye edinọ item edinen̄ede oro esiyomde ẹnọ ndusụk ini, mme utọ idaha oro ẹwụt mme ufọn ye mme edidiọn̄ oro ẹtode edisịm mme n̄kpọ oro Abasi oyomde. Ẹnọ itoro ke nti utom ẹmi ẹnamde ẹnyụn̄ ẹnọ nsịnudọn̄ man ẹyọ. Ikọt Abasi ẹkpenyene ndinyọn̄ ke mme utọ mboho oro ye idatesịt ke esịt mmọ ke ntak emi mmọ ẹbọde item oro ọbọpde-bọp ẹto Ikọ Abasi.—Mme Hebrew 10:24, 25.
Idara Idara Mboho Efen
8, 9. Nso akpan mbono akada itie ke ọyọhọ usen iba eke ọyọhọ ọfiọn̄ itiaba, osụn̄ọde ke nso ọnọ ikọt Abasi?
8 Ke ọyọhọ usen iba eke san̄asan̄a ọfiọn̄ oro, “mme etubom mme ete ofụri obio, ye mme oku, ye mme Levite ẹsop idem ke ọtọ Ezra ọfiọk-n̄wed, man mmọ ẹtịm ẹfiọk ikọ n̄wed mbet.” (Nehemiah 8:13) Ezra ama etịm odot ndinịm mbono emi, sia enye “okowụkde esịt esie ndidụn̄ọde n̄wed ibet Jehovah, nnyụn̄ nnam, nnyụn̄ nteme ewụhọ ye ikpe ke Israel.” (Ezra 7:10) Nte eyịghe mîdụhe, mbono oro ama owụt mme ikpehe oro okoyomde ikọt Abasi ẹnen̄ede ẹnam n̄kpọ ketket nte ekemde ye Ibet ediomi. Usọp usọp n̄kpọ ndikere mban̄a ekedi nnennen ntịmidem oro okoyomde ẹnam ẹnọ edinịm Usọrọ Mme Ataya oro akasan̄ade ekpere.
9 Ẹma ẹnịm usọrọ emi ekesibịghide urua kiet mi ke nnennen usụn̄, kpukpru owo ẹdụn̄de ke itie udakibuot ibio ini ẹmi ẹdade n̄kọk ye ikọn̄ nsio nsio eto ẹbọp. Mme owo ẹkebọp mme efe ẹmi ke mbat mbat enyọn̄ ọkọm mmọ, ke mme okụre mmọ, ke mme okụre temple, ye ke an̄wa obio Jerusalem. (Nehemiah 8:15, 16) Nso eti ifet ke emi ekedi ntem ndisop mme owo ọtọkiet nnyụn̄ n̄kot Ibet Abasi nnọ mmọ! (Men Deuteronomy 31:10-13 domo.) Ẹkenam emi ke usen ke usen, “toto ke akpa usen tutu esịm ke akpatre usen” usọrọ oro, osụn̄ọde ke “ata akamba idatesịt” ọnọ ikọt Abasi.—Nehemiah 8:17, 18.
Nnyịn Ikpenyeneke Ndikpọn̄ Ufọk Abasi
10. Ntak emi ẹkediomide san̄asan̄a mboho ke ọyọhọ usen 24 eke ọyọhọ ọfiọn̄ itiaba?
10 Odu nnennen ini ye ebiet ndinen̄ede ikpọ ndudue ke otu ikọt Abasi. Nte an̄wan̄ade ke ẹfiọkde ẹte ke emi ekedi utọ ini oro, Ezra ye Nehemiah ẹma ẹdiomi utre udia usen kiet ke ọyọhọ usen 24 ke ọfiọn̄ Tishri. Ẹma ẹfiak ẹkot Ibet Abasi, ndien mme owo ẹma ẹyarade mme ndudue mmọ. Mme Levite ndien ẹma ẹfiak ẹdụn̄ọde mme usụn̄ oro Abasi akanamde n̄kpọ ye otụtutọn̄ ikọt esie ke mbọm, ẹtịn̄ mme inem inem ikọ itoro ẹnọ Jehovah, ẹnyụn̄ ẹdụk “ediomi” ẹnyụn̄ ẹsọn̄ọ ye ufịkn̄wed ndidem, mme Levite, ye mme oku.—Nehemiah 9:1-38.
11. Nso “ediomi” ke mme Jew ẹkebiere ndinịm?
11 Kpukpru owo ẹma ẹta un̄wọn̄ọ ndinịm “ediomi” oro ẹkewetde-wet do. Mmọ ‘ẹyesan̄a ke mbet Abasi.’ Mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹnyịme nditre ndidụk ediomi ndọ ye “mbio-idụt.” (Nehemiah 10:28-30) Akan oro, mme Jew ẹma ẹbiere ke idemmọ ndinịm Sabbath, nditịp okụk ke isua ke isua man ẹnọ utuakibuot akpanikọ ibetedem, ndinọ ifia ẹda ẹka itieuwa, ndinọ akpa eyenerọn̄ ye ufene ẹda ẹwa uwa, ndinyụn̄ nda mme akpa mbun̄wụm in̄wan̄ mmọ ndi ke ubet unịm n̄kpọ temple. Nte an̄wan̄ade, mmọ ẹma ẹbiere ‘nditre ndikpọn̄ ufọk Abasi mmọ.’—Nehemiah 10:32-39.
12. Nso ibuana ke nditre ndikpọn̄ ufọk Abasi mfịn?
12 Mfịn, ana ikọt Jehovah ẹkpeme mbak mmọ ẹdikpọn̄ ifet mmọ ‘ndinam edisana utom’ ke okụre akwa temple eke spirit Jehovah. (Ediyarade 7:15) Emi abuana ndibọn̄ akam ofụri esịt kpukpru ini mban̄a utuakibuot Jehovah ndikọri. Ndidu uwem ekekem ye mme utọ akam oro oyom editịm idem nnọ mme mbono esop Christian nnyụn̄ mbuana ke mmọ, ndibuana ke ndutịm ẹnamde ndikwọrọ eti mbụk, ye ndin̄wam mbon oro ẹnyenede udọn̄ ebe ke ndifiak n̄ka ndien, edieke ikemede, inịm ukpepn̄kpọ Bible ye mmọ. Ediwak owo oro mîyomke ndikpọn̄ ufọk Abasi ẹtịp okụk kaban̄a utom ukwọrọikọ ye editịm mme itie utuakibuot akpanikọ n̄kama. Nnyịn imekeme n̄ko ndinọ un̄wam ke edibọp mme itie mbono esop oro ẹyomde usọp usọp ọkọrọ ye ke edinịm mmọ ẹsana ẹnyụn̄ ẹye. Akpan usụn̄ kiet ndiwụt ima nnọ ufọk Abasi eke spirit edi ndinam emem odu ke otu mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ nnyụn̄ n̄n̄wam owo ekededi oro oyomde un̄wam n̄kpọ obụkidem m̀mê eke spirit.—Matthew 24:14; 28:19, 20; Mme Hebrew 13:15, 16.
Idara Idara Ediyak Nnọ
13. Nso usọp usọp n̄kpọ okoyom ẹnọ ntịn̄enyịn mbemiso ẹkekemede ndiyak ibibene Jerusalem nnọ, ndien nso eti uwụtn̄kpọ ke ediwak owo ẹkenịm?
13 “Ediomi” oro ẹkefịkde ufịkn̄wed ke eyo Nehemiah eketịm ikọt Abasi idem ọnọ usen ediyak ibibene Jerusalem nnọ. Edi okosụk oyoyom ẹnọ n̄kpọ efen usọp usọp ntịn̄enyịn. Idahaemi ke ẹbọpde akwa ibibene enyenede inuaotop 12 ẹkan ẹkụk, Jerusalem ama oyom ediwak owo. Okposụkedi ndusụk nditọ Israel ẹkedụn̄de do, ‘obio oro ama enyene ubom, onyụn̄ okpon, edi mbio obio iwakke ke esịt.’ (Nehemiah 7:4) Man ẹkọk mfịna emi, mme owo oro ẹma “ẹsịn afia, ẹte ida owo kiet ke itie duop idinịm ẹdụn̄ ke Jerusalem edisana obio.” Nte ẹkenamde n̄kpọ ke unyịmesịt ẹban̄a ndutịm emi ama onụk mme owo ndikọm “kpukpru owo eke ẹnyịmede ndidụn̄ ke Jerusalem.” (Nehemiah 11:1, 2) Nso eti uwụtn̄kpọ ke emi edi ntem ọnọ mme ata andituak ibuot mfịn ẹmi mme idaha mmọ ẹyakde mmọ ẹwọrọ ẹkedụn̄ ke mme ebiet ẹnen̄erede ẹyom un̄wam mme Christian oro ẹkọride ẹsịm ọyọhọ idaha!
14. Nso iketịbe ke usen ediyak ibibene Jerusalem nnọ?
14 Ikebịghike ẹma ẹtọn̄ọ mme akpan ntịmidem akwa usen ediyak ibibene Jerusalem nnọ. Ẹma ẹtan̄ mme ebre ikwọ ye nta ikwọ ẹto mme obio Judah oro ẹkekande ẹkụk. Ẹma ẹtịm mmọ ẹmi ẹdọn̄ ke ikpọ udịm n̄ka ikwọ ekọm iba, ẹmi udịm isan̄ editienede kiet kiet. (Nehemiah 12:27-31, 36, 38) N̄ka ikwọ ye udịm isan̄ ẹmi ẹma ẹtọn̄ọ isan̄ ke ebiet kiet ke ibibene oro oyomde usụn̄ ọkpọn̄ temple, eyedi ẹketọn̄ọ ke Inuaotop Itịghede, ẹnyụn̄ ẹsan̄a otu kiet ke ubọk n̄kan̄ kiet tutu ẹdisop ibuot ke ufọk Abasi. “Mmọ [ẹma] ẹwa ikpọ uwa, ẹnyụn̄ ẹdat esịt: koro Abasi akanamde mmọ ẹdara akamba idara: iban nde, ye nditọwọn̄ ẹnyụn̄ ẹdara: ndien mmọ ẹkop n̄kpo idara Jerusalem anyan ebiet.”—Nehemiah 12:43.
15. Ntak emi ediyak ibibene Jerusalem nnọ mîkedịghe ntak idatesịt oro ebịghide?
15 Bible isiakke usenọfiọn̄ usọrọ idatesịt emi. Nte eyịghe mîdụhe, enye ekedi akpan n̄kpọ, ke mîkakam idịghe ata-utịt, edifiak mbọp Jerusalem. Nte ededi, ama oyom ẹnam ekese utom ubọpn̄kpọ ke esịt obio. Nte ini akakade, nditọisọn̄ Jerusalem ẹma ẹduọk eti idaha eke spirit mmọ. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini Nehemiah akafiakde aka obio oro, enye ama okụt ke ẹma ẹfiak ẹkpọn̄ ufọk Abasi ye nte ke nditọ Israel ẹma ẹfiak ẹdọ iban ẹkedide mme okpono ndem. (Nehemiah 13:6-11, 15, 23) Ẹsọn̄ọ mme ukem ndiọi idaha ẹmi ke mme uwetn̄kpọ prọfet Malachi. (Malachi 1:6-8; 2:11; 3:8) Ntre ediyak ibibene Jerusalem nnọ ikedịghe ntak idatesịt oro ebịghide.
Ntak Nsinsi Idatesịt
16. Mme akpatre n̄kpọntịbe ewe ke ikọt Abasi ẹdori enyịn ẹban̄a?
16 Mfịn, ọdọn̄ ikọt Jehovah ndikụt ini emi Abasi edikande kpukpru mme asua esie. Emi editọn̄ọ ye nsobo “Akwa Babylon”—ndamban̄a obio oro esịnede kpukpru orụk nsunsu ido ukpono. (Ediyarade 18:2, 8) Nsobo nsunsu ido ukpono ediwụt ntọn̄ọ akwa ukụt emi edide. (Matthew 24:21, 22) Ata akpan n̄kpọntịbe efen odu nnyịn ke iso n̄ko—ndọ eke heaven emi Ọbọn̄ Jesus Christ edidọde n̄wanndọ esie, owo 144,000 ẹdide nditọisọn̄ “Obufa Jerusalem.” (Ediyarade 19:7; 21:2) Nnyịn ikemeke nditịn̄ nnennen ini emi ẹdikụrede akwa ndọ oro, edi enye ke akpanikọ edidi edinam idatesịt.—Se Enyọn̄-Ukpeme, August 15, 1990, page 30-31.
17. Nso ke nnyịn idiọn̄ọ iban̄a edikụre Obufa Jerusalem?
17 Nnyịn imọdiọn̄ọ ite ke edikụre Obufa Jerusalem oro enen̄ede ekpere. (Matthew 24:3, 7-14; Ediyarade 12:12) Ke mîbietke obio Jerusalem eke isọn̄, tutu amama enye ididịghe ntak edikpu. Emi edi koro kpukpru nditọisọn̄ esie ẹdide mme anditiene Jesus Christ oro ẹyetde aran ke spirit, ẹdomode ẹse, ẹnyụn̄ ẹnamde ẹsana. Ke mmọ ẹma ẹkenam akpanikọ tutu esịm n̄kpa, owo kiet kiet oyowụt nte idide anam akpanikọ ke nsinsi inọ Andikara Ekondo, Jehovah Abasi. Oro enyene akpan n̄kpọ oro ọwọrọde ọnọ ubonowo eken—mme odu uwem ye mme akpan̄kpa!
18. Ntak emi nnyịn ‘ikpebrede inyụn̄ idat esịt ke nsinsi’?
18 Kere ban̄a se iditịbede ke ini Obufa Jerusalem ediwọn̄ọrede ntịn̄enyịn ọnọ mme owo ẹmi ẹbuọtde idem ke uwa ufak Jesus. Apostle John ekewet ete: “Sese, ebiet idụn̄ Abasi omodu ye owo. Enye oyonyụn̄ odụn̄ ye mmọ; ndien mmọ ẹyedi ikọt Esie, Abasi ke Idem Esie oyonyụn̄ odu ye mmọ, onyụn̄ edi Abasi mmọ. Enye ọyọkwọhọde kpukpru mmọn̄eyet ke enyịn mmọ efep. N̄kpa idinyụn̄ idụhe aba; eseme ye ntuan̄a ye ubiak idinyụn̄ idụhe aba; koro ebe-iso n̄kpọ ẹma ẹbe ẹfep.” (Ediyarade 21:2-4) N̄ko-n̄ko, Abasi ayada ndutịm emi ebietde obio mi ndimenede ubonowo nsịm mfọnmma. (Ediyarade 22:1, 2) Nso mme utịbe utịbe ntak ke ẹmi ẹdi ntem ‘ndidat esịt, nnyụn̄ mbre nsinsi ke se Abasi obotde idahaemi’!—Isaiah 65:18.
19. Nso idi paradise eke spirit emi ẹtan̄de mme Christian ẹbok?
19 Nte ededi, mme owo oro ẹkabarede esịt inyeneke ndibet tutu esịm ini oro mbemiso ẹbọde un̄wam Abasi. Ke isua 1919, Jehovah ama ọtọn̄ọ nditan̄ mme akpatre andibuana ke otu 144,000 ndọn̄ ke paradise eke spirit, emi mbun̄wụm spirit Abasi—utọ nte ima, idatesịt, ye emem—ẹyọhọde. (Galatia 5:22, 23) N̄wọrọnda n̄kpọ ke paradise eke spirit emi edi mbuọtidem mme andidụn̄ ke esịt esie oro ẹyetde aran, ẹmi ẹn̄wụmde mfri ke utịbe utịbe usụn̄ ke ndida iso ke edikwọrọ eti mbụk Obio Ubọn̄ Abasi ke ofụri ekondo. (Matthew 21:43; 24:14) Nte utịp, ẹyak n̄ko se ikperede ndisịm “mme erọn̄ en̄wen” miliọn itiokiet, ẹmi ẹnyenede idotenyịn eke isọn̄, ẹdụk paradise eke spirit emi ẹnyụn̄ ẹnam utom oro osion̄ode mbun̄wụm. (John 10:16) Mmọ ẹdot ndinam emi ebe ke ndiyak idem mmọ nnọ Jehovah Abasi ebe ke mbuọtidem oro mmọ ẹnyenede ke uwa ufak Eyen esie, Jesus Christ. Mmọ ndibuana ye mme andibuana ke Obufa Jerusalem eke ini iso enen̄ede edi edidiọn̄. Ntem, ebede ke mme edinam esie ye mme Christian oro ẹyetde aran, Jehovah esịn eti itiat idakisọn̄ ọnọ “obufa isọn̄”—n̄kaowo oro mme owo ẹmi ẹbakde Abasi ẹnamde ẹmi ẹdidụn̄de ke ikpehe Obio Ubọn̄ heaven ke isọn̄.—Isaiah 65:17; 2 Peter 3:13.
20. Didie ke Obufa Jerusalem edida ekekem ye enyịn̄ esie?
20 Ke mîbịghike ẹyenyene mme emem emem idaha oro ikọt Jehovah ẹdarade idahaemi ke paradise mmọ eke spirit ke ata ata paradise ke isọn̄. Oro editịbe ke ini Obufa Jerusalem edisụhọrede oto ke heaven edidiọn̄ ubonowo. Ke adiana-iba usụn̄, ikọt Abasi ẹyedara mme emem emem idaha oro ẹn̄wọn̄ọde ke Isaiah 65:21-25. Nte mme andituak ibuot nnọ Jehovah oro ẹdianade kiet ke paradise eke spirit, mbon oro ẹyetde aran oro mîdaha itie mmọ kan̄a ke Obufa Jerusalem eke heaven ye “mme erọn̄ en̄wen” ẹnyene emem oro Abasi ọnọde idahaemi. Ndien utọ emem oro ayatara esịm ata ata Paradise, ke ini ‘ẹdinamde uduak Abasi ke ofụri isọn̄, kpasụk nte ẹnamde ke heaven.’ (Matthew 6:10) Ih, ubọn̄ ubọn̄ obio Abasi eke heaven ayada ekekem ye enyịn̄ oro Jerusalem nte eti ‘Itiat Idakisọn̄ Adiana-Iba Emem.’ Ke nsinsi nsinsi, enye ayada nte n̄kpọ itoro ọnọ Akwa Andibot enye, Jehovah Abasi, ye Ebendọ esie edide Edidem, kpa Jesus Christ.
Nte Afo Emeti?
◻ Nso ke ẹkenam ke ini Nehemiah akanamde mme owo ẹsop idem ke Jerusalem?
◻ Nso ke mme Jew eke eset ẹkenyene ndinam man mmọ ẹkûkpọn̄ ufọk Abasi, ndien nso ke ẹdọhọ nnyịn inam?
◻ Didie ke “Jerusalem” enyene ebuana ke ndida nsinsi idatesịt ye emem ndi?
[Ndise obio ke page 23]
(Ama oyom ndikụt nte enye enen̄erede etie, se n̄wed)
Mme Inuaotop Jerusalem
Ibat ẹda ẹban̄a nte mmọ ẹkon̄de ke eyomfịn ke udomon̄kpọ mita
INUAOTOP IYAK
AKANI INUAOTOP
INUAOTOP EPHRAIM
INUAOTOP INỤK
Ndodobi Ibibene
An̄wa Obio
INUAOTOP EBEDEN̄
EDEM OBIO EKEN
Akpa Ibibene Edem Edere
OBIO DAVID
INUAOTOP IFỤM
Itịghede Hinnom
Akwa Ufọk
INUAOTOP N̄KPRI UFENE
INUAOTOP UFỌK UKWAK
Ikpehe Temple
INUAOTOP NDỤN̄ỌDE
INUAOTOP ENAN̄ MBAKARA
OPHEL
An̄wa Obio
INUAOTOP MMỌN̄
Udiọn̄ Mmọn̄ Gihon
INUAOTOP IDỊM MMỌN̄
In̄wan̄esa Edidem
En-rogel
Itịghede (Ufọt Ufọt) Tyropoeon
Ebeden̄ Usọp Mmọn̄ Kidron
740
730
730
750
770
770
750
730
710
690
670
620
640
660
680
700
720
740
730
710
690
670
Eyedi nte ibibene Jerusalem akadade ke ini nsobo obio oro ye ke ini Nehemiah akadade usụn̄ ke edifiak mbọp ibibene oro