Ndikpụhọde uduot owo

OWO akwaifiọk oro, Sir Isaiah Berlin ọkọdọhọ ete: “Mme owo idụhe uwem ndin̄wana ye ndioi n̄kpọ ikpọn̄îkpọn̄, mmọ ẹdu uwem ke nti utịt mbuba, owo kiet kiet ye ke otu.” Edi owo ifan̄ ẹkeme ndikụt utọ “nti utịt mbuba” oro? Ediwak ini uduot owo esiwọn̄ọde ebịne se itiede etikwo etikwo ye se idade nsobo idi.

Ke Britain, ke uwụtn̄kpọ, afai afai ubiatibet ọmọdọk ke ndondo emi osịm mbahade 11 eke ikie. Akpan isụn̄utom Britain ọdọhọ ete, “utom nnyịn edi ndikụt mme n̄kpọ ukpan man akwa ntatenyịn ekpekeme ndikaiso.” Edi nte mme ibet ye mfịghe ukara ukaraidem, ọkpọkọm asan̄a ye eti uduakesịt, ekeme ndinen̄ede n̄kpụhọde ntụhọ mme owo ndinam se idiọkde? Akpanikọ oro nte ke ubiatibet odu onyụn̄ ọkọri kpa ye mbet, n̄ko kpa ye idem ọkpọsọn̄ ukpeme ibet, ọmọnọ uyarade ke idemesie. Ẹyom se ikande ukpan eke ibet. Ata uduot owo enyene ndikpụhọde.

Bible, ke enen̄erede ese uwem ke usụn̄ oro ọfọnde, etịn̄ n̄kpọ aban̄a ndiọi edu owo. Ke uwụtn̄kpọ, apostle Paul ama ewet ọnọ ẹsọk ekemmọ mme Christian ke Galatia aban̄a “oburobụt, ndek ndek, ye ido eke mîdotke . . . Mme owo ẹkabade ẹdi mme asua ẹnyụn̄ ẹn̄wana en̄wan; mmọ ẹfịbe ufịp, ẹyat esịt, ẹnyụn̄ . . . ẹdi mbon isịnenyịn, ẹkpa mmịn, ẹnam uyom uyom usọrọ, ẹnyụn̄ ẹnam mbiet n̄kpọ eke etiede ntem.” Nte ekemde ye Today’s English Version, oro ẹkotde ẹto mi, kpukpru esuene esuene edinam ẹmi edi “se uduot owo ẹnamde.”​—Galatia 5:19-21.

Orụn̄ Mfịna Emi

Nte ededi, Today’s English Version, edi in̄wan̄în̄wan̄ edikabade ndien utịn̄ikọ oro “se uduot owo ẹnamde” edi sụk editịm nnam se Paul akakam ewetde an̄wan̄a. Ikọ Greek oro Paul akadade, sarx, ọwọrọ “obụkidem,” idịghe “uduot owo.” Ke ntak emi, edikabade ukem ukem mi etịn̄ aban̄a “ubọkutom obụkidem” man owụt utịn̄ikọ Paul nnennen nnennen ke usem eyomfịn.a

Mbụk Bible oro aban̄ade nte idiọkn̄kpọ okodụkde ekpụk ubonowo an̄wan̄a onyụn̄ emem ekem​—ke akpanikọ, emem ata etieti tutu eyedi se ekese owo mînịmke enye ke akpanikọ. Emi edi nte Paul anamde enye an̄wan̄a ete: “Nte idiọkn̄kpọ okotode owo kiet odụk ke ererimbot, n̄kpa onyụn̄ otode ke idiọkn̄kpọ oro odụk; n̄kpa onyụn̄ ebe osịm kpukpru owo, koro kpukpru owo ẹnam ẹnam idiọkn̄kpọ.” (Rome 5:12) Mi, Paul etịn̄ aban̄a Genesis, akpa n̄wed Bible, ye nte ẹkebotde akpa owo oro, Adam, ye n̄wan esie, Eve. Mmọ ndikokoi ntụt utọn̄ edi se ẹtịmde ẹdiọn̄ọ. Ke ntak oro, ẹma ẹbiere ikpe n̄kpa ẹnọ mmọ. Nditọ mmọ ẹma ẹbọ unana mfọnmma ẹnyene ẹnyụn̄ ẹkpan̄a n̄ko. Ke ntre, “kpukpru owo ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ, ẹnyụn̄ ẹtaba ubọn̄ Abasi.” Ke isọn̄ ntak emi, uduot owo mfịn odu ke mbiara idaha oro okpụhọrede ọkpọn̄ se enye ekedide ke ini Abasi ke akpa okobotde owo ke mfọnmma usụn̄.​—Rome 3:23; Genesis, ibuot 2 ye 3.

Ẹkpụhọde Uduot Owo!

Edi mmemmem n̄kpọ, nte ededi, ndikan ediwak ndiọk n̄kan edu uduot owo emi. Ke akpanikọ, Bible ọdọhọ ete ke nnyịn imekeme ndikpụhọde uduot nnyịn ke ifiọk eke edikpụhọde edu nnyịn. Didie? Ye un̄wam edisana spirit Abasi.​—Rome 8:9.

Paul, ke leta esie oro ọkọnọde ẹsọk ekemmọ mme Christian ke Colossae, ekesịn enye ke usụn̄ emi ete: “Koro mbufo ẹma ẹkesio akani owo [“akani edu,” NW] ye utom esie ẹduọk, ẹma ẹnyụn̄ ẹsịne obufa owo [“obufa edu,” NW], emi ẹdiọn̄de-diọn̄ ẹnam enye edi obufa, enyene mbiet Andibot enye.” Ke otu mme edinam eke akani edu, enye asiak ndusụk edu oro onụkde mme owo ndiwọn̄ọde mbịne se idade nsobo idi: idiọk udọn̄, iyatesịt, ifụtesịt, ye udu.​—Colossae 3:5-10.

Ke ewetde ukem n̄kpọ oro ọnọ ẹsọk mme Christian ke Ephesus, Paul ama afiak asiak ufọn edinyene “obufa edu,” emi enye asiande mmọ ete ke “[ẹkebot] ebiet Abasi ke edinen ido ye edisana ido akpanikọ.” Enye ọtọn̄ọ nneme esie ke ndidọhọ: “Ẹsion̄o kpukpru ndot ndot ekikere, ye ifụtesịt, ye iyatesịt, ye utọk, ye isụn̄i ẹfep ke otu mbufo, ye kpukpru orụk udu: ẹnyụn̄ ẹfọn ido ye kiet eken, ẹnyụn̄ ẹnyene esịt mbọm.”​—Ephesus 4:24, 31, 32.

Nte ikọ Paul ẹkedi ata idem n̄kpọ? Nte ẹkeme ndikpụhọde edu owo? Ọfọn, uyarade edi nte ke mme akpa Christian oro ẹma ẹnam akwa ukpụhọde ke uwem mmọ. Nte otuowo, mmọ ẹkeda isio isio ye ererimbot oro akakanarede mmọ okụk. Justin Martyr, kpa ewetmbụk ke mme ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini Christian, ekewet ete: “Nnyịn emi ikasuade inyụn̄ isobode kiet eken, ndien, ke ntak ukpụhọde ke ido uwem, isịnde ndidụn̄ ye mbon isio orụk, idahaemi, tọn̄ọ nte Christ ọkọbiọn̄ọde, ididu ke ebuana ọtọkiet ye mmọ, inyụn̄ ibọn̄ akam inọ mme asua nnyịn, inyụn̄ idomo ndikpek mbon oro ẹsuade nnyịn ye unana ntak ndidu uwem ekekem ye mfọnmma item Christ.”

Nso kaban̄a mfịn? Ndi ke osụk ededi mmemmem n̄kpọ ndinam mme utọ akwa ukpụhọde oro ke edu owo? Ih! Ediwak uwụtn̄kpọ ke mme itie tọsịn ẹmewụt ẹte ke n̄wọrọnda ukpụhọde ke ẹsụk ẹdada itie. Se itienede emi edi n̄kpasịp kiet ke otu mmọ.

Ẹkebọk Stephen ke kiet ke otu iwụk ebiet usiakifia obio England. Ete esie ekedi owo oro onịmde ete ke Abasi idụhe. Ke edide isua 12, ẹma ẹnyịk Stephen ndikodụn̄ ke ufọkn̄wed unam ukpụhọde ke isua ita. Enye ama ayarade ndudue 64 ẹmi ẹkedide edinam ubụn̄ ufọk ndụk! Ikebịghike, enye ama anana ukpono ọnọ ukara ekededi, ndien nte enye ọkọkọride ọwọrọ owo, ubiatibet esie ama enen̄ede ọsọn̄ ubọk. Mmọemi ẹma ẹsịne udia n̄wo, ukpa mmịn, ntịme ntịme ido, ye edibụmede n̄n̄wana ye mme borisi, kpa akpatre ndudue emi akanamde ẹsịn Stephen ke ufọk-n̄kpọkọbi. Edu esie eketie ata afai afai. Enye ọkọdọhọ ete, “Idụhe ubiatibet ndomokiet oro owo oro ananade uten̄e Abasi mîdinamke edieke mme udọn̄ esie ẹkponde ẹkem.”

Nso ikeme ndikpụhọde utọ abiatibet oro esịt ama ọkọsọn̄ mi? Stephen ke akpatre ama onyịme ndibọ un̄wam nto eyeneka esie emi akakabarede edi kiet ke otu Mme Ntiense Jehovah. Ke ama ekekpep Bible ke ekpri ini, Stephen ama ọtọn̄ọ ndimen “obufa edu” nsịne. Mme ukpụhọde oro enye akanamde ẹkedi n̄wọrọnda ke akpanikọ. Idahaemi, isua ition ke ukperedem, enye edi okop-inemesịt ọdọ ndọ ye enyene-mbiomo owo oro abuanade ke esop Mme Ntiense Jehovah, emi enye anamde utom nte asan̄autom unamutom.

Ntre ẹkeme ndikpụhọde uduot owo ke mme idaha Owo kiet kiet. Edi nte mmeme owo ẹdi akpan ntak oro “osụhọrede ntatenyịn itie”. mfịn?

“Devil eke N̄wed Abasi”

Apostle Paul ama ewet n̄wọrọnda prọfesi oro aban̄ade “ndiọk eyo” emi. Ẹwet ikọ esie ẹsịn ke ekebe eke enyọn̄ emi. Tịmfiọk ete ke n̄kọri afai ye idiọkn̄kpọ ẹda “ndiọk eyo” ẹdi. Nte edu owo ikpọn̄îkpọn̄ enyene nduduọhọ ke kpukpru ẹmi?​—2 Timothy 3:1.

Baba, n̄kpọ efen odu, kpa ubi ubi odudu unam idiọk oro akarade mmeme owo. Ukem nte ọsọn̄de mme owo ndinịm ke akpanikọ nte ke owo akadada idiọkn̄kpọ amana, mmọ n̄ko ẹmekụt nte ọsọn̄de ndinyịme nte ke odudu oro okponde akan owo odu emi oyomde ndikara enye. Edi Bible ọdọhọ ke utọ odudu oro odu: Satan kpa Devil.

Ikọ oro “Devil” (ọwọrọde, “ọdọk edidọk”) odu utịm ike-33 ke Bible, ndien “Satan” (ọwọrọde, “andibiọn̄ọ”) odu utịm ike-52. Ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke mbiba ẹmi ẹtịn̄ ẹtụk kpa ukem idiọkowo eke spirit emi. Ndusụk owo, nte ededi, ẹfan̄a ẹte ke Satan idụhe, ẹmekde ndidọhọ: “Uduot owo ye udọn̄ unam idiọkn̄kpọ ẹdi devil eke N̄wed Abasi.”b Nte enemde, ndien, ke mbụk anam-akpanikọ asan̄autom Jehovah oro, Job, uwetn̄kpọ Hebrew ada ikọ oro has·Sa·tanʹ, kpa Satan, ndien ke Luke 4:2, nnyịn ikot ite ke edi kpa Devil (Greek, ho di·aʹbo·los) okodomo Jesus. (Job 1:6) Ke uwụtn̄kpọ mbiba ẹmi, akpan owo kiet ke ẹnen̄ede ẹsio ẹwụt. Uduot owo idụkke idi.

Apostle Paul adian n̄kpọ ke ifiọk oro nnyịn inyenede iban̄a nte Satan okopde odudu, ke ini enye ewetde n̄wed ọnọ ẹsọk mbon Ephesus, enye etịn̄ aban̄a “mme andikara ekịm ererimbot, . . . udịm mme idiọk spirit eke ẹdude ke enyọn̄.” (Ephesus 6:12) Ke adianade ye Satan kpa Devil, “mme andikara ekịm ererimbot” oro ẹdi mme demon, kpa ndiọi edibotn̄kpọ eke spirit oro enyịn mîkwe. Mmọ ke “[ẹ]bian̄a ofụri ererimbot,” ẹdade idiọk idaha owo ẹnam n̄kpọ nte ẹkekeme. (Ediyarade 12:9) Edi ke ntak emi ke Paul ọsọn̄ọ akpak Christian kiet kiet “ndin̄wana ye n̄kari Satan.” Enye edi akpan ntak ke mbiara ekpụk ubonowo oro ẹkụtde akanarede nnyịn okụk.​—Ephesus 6:11.

Ndinam Akabade Obufa

Peter, owo iduọk ini Paul, ọsọn̄ọ etịn̄ ọnọ nnyịn ete ke Satan ye mme demon esie ididụhe ke nsinsi ndida ubonowo nnam udia. Enye ọdọhọ ete: “Nnyịn itie ibet obufa enyọn̄ ye obufa isọn̄, nte un̄wọn̄ọ Esie edide; ndien edi do ke edinen ido edidụn̄.” (2 Peter 3:13) Ke akpanikọ, ibịghike kemi, idiọkn̄kpọ ke kpukpru uyarade esie ididịghe ubak edinam owo aba. Ẹyesobo Satan ye mme demon esie ẹfep. (Rome 16:20; Ediyarade 20:1-3) Ini oro, ke akpan, uduot owo eyewụt “ubọn̄ Abasi,” ye nsinsi uwem nte ata idotenyịn ekpụk ubonowo.​—Rome 3:23.

Andikara America, Thomas Jefferson, ama ọsọn̄ọ etịn̄ ete, “Ami mmesiwak nditịn̄ nyenyụn̄ ntịn̄ kpukpru ini nte ke edisịn ifịk ndụn̄ọde Edisana N̄wed eyenam nti nditọ ẹdu . . . Bible anam mme mfọn n̄kan owo ẹdu ke ererimbot.” Nte nnyịn ima ikokụt, uduot nnyịn ekeme ndikpụhọde edieke nnyịn inọde okopodudu etop Bible ufan̄ ndikara uwem nnyịn. (Rome 12:2) Nnyịn imekeme ndimek ndimụm se idide eti ye ido Abasi n̄kama. Ndien man ọsọn̄ọ nnyịn idem ke ukeme nnyịn ndinam ukpụhọde, nnyịn imekeme ndimek ndibuana ye mbon oro ke esịt akpanikọ ẹyomde ndinam ukem oro. (Mme Hebrew 10:24, 25) Mme Ntiense Jehovah ẹnyịme ndin̄wam fi ke kpukpru usụn̄ nte ẹkekeme. Ntak mûsoboke ye mmọ idahaemi-e!

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

[Ekebe ke page 6]

“UKPEREDEM INI”—Nte Bible Obụkde

“Edi fiọk emi, ete ndiọk eyo eyedu ke ukperedem ini. Koro mme owo ẹyedi mme ama idem, ye mme ama inyene; ẹnyụn̄ ẹbụre idiọk mbụre, ẹseri iseri, ẹsụn̄i isụn̄, ẹsọn̄ ibuot ye ete ye eka, ẹnana esịtekọm, ẹnana uten̄e Abasi, ẹnana ima uduot owo; ẹnyụn̄ ẹbiat un̄wọn̄ọ; ẹma ebiari, ẹyak idiọkitọn̄ akan mmọ ubọk, ẹtie obom obom, ẹnyụn̄ ẹsua se ifọnde; mmọ ẹdi mme ada owo nnọ mme asua, ye mbon idiọk iwụk, ye mbon n̄kohodeidem; mmọ ẹma mbre ẹkan Abasi; ẹnyene enyọn̄ enyọn̄ ido uten̄e Abasi, edi isan̄ake n̄kpọ ye odudu eke odude ke uten̄e Abasi. Wọn̄ọde kpọn̄ mmọ eke ẹtiede ntem.”​—2 Timothy 3:1-5.

[Ndise ke page 7]

Ibịghike, uduot owo ke ofụri ofụri eyewụt ubọn̄ Abasi