Nditọ Nnyịn—Ọsọn̄urua Udeme

‘Sese, nditọ ẹdi udeme Jehovah, mfri idịbi onyụn̄ edi n̄kpọ eyen utom.’—PSALM 127:3.

1. Akpa nsekeyen akasan̄a didie edimana?

KERE ban̄a mme utịben̄kpọ oro Jehovah Abasi akanamde ke nte enye okobotde akpa eren ye n̄wan. Adam ye Eve ẹma ẹnọ mbak idemmọ oro ọkọkọride ke idịbi Eve akabade obufa owo—kpa akpa nsekeyen oro ẹkemande. (Genesis 4:1) Tutu esịm emi, uyomo idịbi ye umaneyen ẹsụk ẹdi n̄kpọ emi ayan̄ade owo ifiọk, ndien ediwak owo ẹkot enye utịben̄kpọ.

2. Nso inam fi enyịme ke se isitịbede ke idịbi n̄wan-idịbi edi utịben̄kpọ?

² Ke n̄kpọ nte ufan̄ ọfiọn̄ usụkkiet kpọt ke eka ama ekenyene ebuana idan̄ ye ete, nsen esikọri ke idịbi esie akabade edi nsekeyen emi enyenede anana-ibat nsen. Akpa nsen oro ọkọtọn̄ọde ndikọri do ọdọn̄ọ mme ntọt oro ẹkemede ndision̄o nsio nsio orụk nsen 200 ndi. Ke etienede utịbe utịbe ntọt oro ayan̄ade owo ifiọk mi, mme nsen oro ẹnen̄erede ẹwak n̄kukọhọ mi ẹsikọri ke ata nnennen idaha ye usụn̄, ẹkabade ẹdi nsekeyen!

3. Ntak emi ediwak mbon oro ẹnyenede ifiọk ẹnyịmede ke anaedi Abasi obot obufa nsekeyen?

³ Afo ada ke anie enen̄erede edi andibot nsekeyen? Ke akpanikọ, edi Enye Emi okobotde uwem. Andiwet psalm ọkọkwọ ete: “Mbufo ẹfiọk ẹte ke edi Jehovah edi Abasi; edi enye akanam nnyịn, [“inyụn̄ idịghe nnyịn ikanam idem nnyịn,” NW].” (Psalm 100:3) Mme ete ye eka, mbufo ẹmetịm ẹfiọk ke idịghe usọ mbufo anam mbufo ẹnyene ọsọn̄urua nsekeyen emi. Abasi emi enyenede akakan ọniọn̄ akada utịbe utịbe usụn̄ anam obufa owo emi edidu uwem. Ke ediwak tọsịn isua idahaemi, mme owo oro ẹnyenede ifiọk ẹnyịme ke Akwa Andibot obot eyen emi esikọride ke idịbi eka esie. Nso kaban̄a fi?—Psalm 139:13-16.

4. Ewe edu owo ke Jehovah mîkemeke ndinyene tutu amama?

⁴ Nte ededi, ndi Jehovah edi Andibot emi mîkereke iban̄a owo, oro n̄kukụre anamde ndutịm man iren ye iban ẹkeme ndinyene nditọ? Edi akpanikọ ke ndusụk owo isikereke iban̄a owo, edi Jehovah itiehe ntre. (Psalm 78:38-40) Bible ọdọhọ ke Psalm 127:3 ete: ‘Sese, nditọ ẹdi udeme Jehovah, mfri idịbi onyụn̄ edi n̄kpọ eyen utom.’ Ẹyak ineme idahaemi se udeme edide ye se enye ọwọrọde.

Udeme ye N̄kpọ Eyen Utom

5. Ntak emi nditọ ẹdide udeme?

⁵ Udeme etie nte enọ. Mme ete ye eka ẹsisịn ifịk ẹnam utom man ẹnịm n̄kpọ ẹnọ nditọ mmọ. Emi ekeme ndidi okụk m̀mê ata akpan inyene. Se enye ekpededi, enye owụt nte ete ye eka ẹmade nditọ mmọ. Bible ọdọhọ ke nditọ ẹdi udeme oro Abasi ọnọde mme ete ye eka. Mmọ ẹdi ima ima enọ oro Abasi ọnọde. Edieke afo edide ete m̀mê eka, ndi emekeme ndidọhọ ke usụn̄ oro afo anamde n̄kpọ owụt ke amada nditọ fo nte enọ oro Andibot ekondo ayakde esịn fi ke ubọk?

6. Ntak emi Abasi ọkọnọde mme owo ukeme ndinyene nditọ?

⁶ Se ikanamde Jehovah ọnọ enọ emi ekedi man ofụri isọn̄ ọyọhọ ye nditọ Adam ye Eve. (Genesis 1:27, 28; Isaiah 45:18) Jehovah ikobotke owo kiet kiet ke idemesie, nte enye okobotde mme angel. (Psalm 104:4; Ediyarade 4:11) Utu ke oro, Abasi ama ọnọ mme owo ukeme ndinyene nditọ oro ẹdibietde mme ete ye eka mmọ. Nso akwa ifet ke emi edi ntem ọnọ ete ye eka ndinyene nnyụn̄ nse mban̄a obufa nsekeyen! Ndi mbufo mme ete ye eka ẹmesikọm Jehovah ke ndinọ mbufo utọ ọsọn̄urua udeme emi?

Kpep N̄kpọ to Uwụtn̄kpọ Jesus

7. Didie ke udọn̄ ye esịtmbọm oro Jesus enyenede aban̄a “nditọ owo” okpụhọrede ye nte ndusụk ete ye eka ẹsinamde n̄kpọ?

⁷ Edi n̄kpọ mfụhọ nte ke idịghe kpukpru ete ye eka ẹda nditọ nte n̄kpọ eyen utom. Ediwak owo isituaha nditọ mmọ mbọm. Mme utọ ete ye eka oro inyeneke edu Jehovah m̀mê eke Eyen esie. (Psalm 27:10; Isaiah 49:15) Ke edide isio, ẹyak ise nte Jesus ekenyenede udọn̄ ke idem nditọwọn̄. Idem ke ini Jesus okodude ke heaven nte ọkpọsọn̄ owo eke spirit—mbemiso enye ekedide isọn̄—Bible ọdọhọ ke se ‘ikenen̄erede inọ enye idatesịt ekedi nditọ owo.’ (Mme N̄ke 8:31) Enye ama enen̄ede ama owo tutu enye enyịme ndinọ uwem esie nte ufak man nnyịn ikeme ndinyene nsinsi uwem.—Matthew 20:28; John 10:18.

8. Didie ke Jesus ekenịm eti uwụtn̄kpọ ọnọ mme ete ye eka?

⁸ Ke ini Jesus okodude ke isọn̄, enye ama enịm ata eti uwụtn̄kpọ ọnọ mme ete ye eka. Se se enye akanamde. Enye ama esibiat ini ye nditọwọn̄, idem ke ini enye ekenyenede ekese ndinam okonyụn̄ okopde mfịghe. Enye ama ese nte nditọwọn̄ ẹbrede mbre ke an̄waurua onyụn̄ ada se enye ekesikụtde nte mmọ ẹnamde ekpep mme owo n̄kpọ. (Matthew 11:16, 17) Ke akpatre ini oro enye akakade Jerusalem, Jesus ama ọdiọn̄ọ ke ẹyetụhọde ẹnyụn̄ ẹwot imọ. Ntre, ke ini mme owo ẹkedade n̄kpri nditọ ẹsọk Jesus, mme mbet esie ẹma ẹdomo ndibịn nditọwọn̄ oro, eyedi mbak ẹdidian afanikọn̄ efen efen ẹnọ enye. Edi Jesus ama asua ọnọ mme mbet esie. Enye ama owụt ke ‘imenen̄ede ima’ nditọwọn̄ ke ndidọhọ ete: “Ẹyak n̄kpri nditọ ẹtiene mi; ẹkûdomo ndikpan mmọ.”—Mark 10:13, 14.

9. Ntak emi se nnyịn inamde akam edide akpan n̄kpọ akan se nnyịn itịn̄de?

⁹ Nnyịn imekeme ndikpep n̄kpọ nto uwụtn̄kpọ Jesus. Ke ini n̄kpri owo ẹsan̄ade ẹkpere nnyịn, nnyịn isinam n̄kpọ didie ye mmọ—idem ke ini nnyịn mînyeneke ini? Ndi imesinam nte Jesus akanamde? Se nditọwọn̄ ẹnen̄erede ẹyom ẹto mme ete ye eka mmọ edi se Jesus ekenyịmede ndinọ mmọ—ini ye n̄kpan̄utọn̄. Ih, ọfọn ndidọhọ nditọ fo mme utọ ikọ nte, “mmama fi-e.” Edi se ikam ifọnde ikan edi ndiwowụt ke amama mmọ utu ke nditetịn̄ ke inua kpọt. Idịghe se afo etịn̄de kpọt ediwụt ke amama mmọ, edi se afo anamde edikam enen̄ede owụt ke amama mmọ. Edieke afo abiatde ini ye nditọ fo, ọnọde mmọ ntịn̄enyịn, onyụn̄ ekpemede mmọ, emi oyowụt ke amama mmọ. Nte ededi, idem ke anamde kpukpru emi, ekeme ndidi udunyeneke utịp oro oyomde, m̀mê ndinyene utịp usọp usọp nte okpodoride enyịn ndinyene. Oyom ime. Nnyịn imekeme ndikpep ndime ime edieke ikpebede usụn̄ oro Jesus akanamde n̄kpọ ye mme mbet esie.

Ime ye Ima Jesus

10. Didie ke Jesus ekekpep mme mbet esie nsụhọdeidem, ndien ndi enye ama okụt unen ke ebe oro?

¹⁰ Jesus ama ọfiọk ke ndomoidem ama odu ke otu mbet imọ. Usen kiet ke Jesus ye mme mbet esie ẹma ẹkesịm Capernaum, enye ama obụp mmọ ete: “‘Nso ke mbufo ẹkeneni ẹban̄a ke usụn̄?’ Mmọ ẹdodop, koro ke usụn̄ mmọ ẹkeneni ke otu idemmọ m̀mê anie okpon akan.” Utu ke ndida iyatesịt nsua nnọ mmọ, Jesus ama ada ime ọnọ mmọ uwụtn̄kpọ oro edikpepde mmọ nsụhọdeidem. (Mark 9:33-37) Ndi uwụtn̄kpọ oro ama ekpep mmọ se Jesus okoyomde mmọ ẹkpep? Ikekpepke ke ebe oro. Ke n̄kpọ nte ọfiọn̄ itiokiet ẹma ẹkebe, James ye John ẹma ẹdọhọ eka mmọ ekeben̄e Jesus ọnọ mmimọ ikpọ itie ke Obio Ubọn̄. Jesus ama afiak ada ime enen̄ede ekikere mmọ.—Matthew 20:20-28.

11. (a) Nso utom oro ekedide ido ini oro ke mme apostle Jesus mîkamaha ndinam ke mmọ ye Jesus ẹma ẹkesịm ubet enyọn̄? (b) Nso ke Jesus akanam, ndien ndi enye ama okụt unen ke ebe oro?

¹¹ Ikebịghike, usọrọ Passover eke isua 33 E.N. ama edisịm, ndien Jesus eketie ye mme apostle esie kpọt ndidia usọrọ emi. Ke mmọ ẹma ẹkesịm ubet enyọn̄, idụhe owo ndomokiet ke otu apostle 12 oro akadahade ada eyet kpukpru owo ukot oro obu ama ọkọyọhọ—kpa utom emi ofụn m̀mê n̄wan emi edide enyeneufọk ekesinamde. (1 Samuel 25:41; 1 Timothy 5:10) Anaedi akabiak Jesus didie ntem ndikụt ke mme mbet imọ ke ẹka iso ẹyom ikpọ itie! Ntre, Jesus ama adaha ada eyet kpukpru mmọ ukot, ekem enen̄ede ekpe ye mmọ ete ẹtiene uwụtn̄kpọ imọ ke ndinam n̄kpọ nnọ mbon en̄wen. (John 13:4-17) Ndi mmọ ẹma ẹnam ntre? Bible ọdọhọ ke kpasụk okoneyo oro, “ọkpọsọn̄ eneni etịbe ke otu mmọ aban̄a m̀mê anie ke otu mmọ edi andikpon n̄kan.”—Luke 22:24.

12. Didie ke mme ete ye eka ẹkeme ndikpebe Jesus ke ndinọ nditọ mmọ ukpep?

¹² Ke ini nditọ mbufo mîkopke item mbufo, ndi mbufo ẹmesikụt nte eketiede Jesus ke idem? Ẹfiọk ẹte ke Jesus ikọdọhọke mme apostle esie ke akak imọ ndien, okposụkedi mmọ mîkọsọpke ndinen̄ede ndudue mmọ. Nte ini akakade, ime esie ama ada nti utịp edi. (1 John 3:14, 18) Mme ete ye eka, mbufo ẹkpenyene ndikpebe ima ye ime Jesus, ẹnyụn̄ ẹka iso ẹnọ nditọ mbufo ukpep.

13. Ntak emi ete m̀mê eka mîkpọdọhọke eyenọwọn̄ ada mbụme esie adaha imọ ke iso?

¹³ Nditọwọn̄ ẹnyene ndikụt ke ete ye eka mmimọ ẹma mmimọ ẹnyụn̄ ẹnyene udọn̄ ke idem mmimọ. Jesus ama esiyom ndifiọk ekikere mme mbet esie, ntre enye ama esikpan̄ utọn̄ ke ini mmọ ẹkebụpde mbụme. Enye ama esibụp mmọ se ikedide ekikere mmọ kaban̄a mme n̄kpọ. (Matthew 17:25-27) Ih, eti usụn̄ ndinọ ukpep abuana nditịm nnọ n̄kpan̄utọn̄ nnyụn̄ nnen̄ede nnyene udọn̄ ke idem owo oro afo ekpepde n̄kpọ. Ete m̀mê eka ikpenyeneke ndidọhọ eyenọwọn̄ oro oyomde ndibụp mbụme ete: “Si, daha mi ke iso! Ukwe ke nnam n̄kpọ!” Edieke anamde n̄kpọ ke akpan, do, ekpenyene ndidọhọ eyen fo ke ama ekem iyeneme n̄kpọ oro. Ndien kụt ete ke ẹmeneme n̄kpọ oro. Ntem, eyen fo oyokụt ke afo emenen̄ede enyene udọn̄ ke idem imọ, ndien emi ayanam enye esisọp etịn̄ mfịna esie ọnọ fi.

14. Nso ke mme ete ye eka ẹkeme ndikpep nto Jesus ke nte ẹkpewụtde nditọ ima?

¹⁴ Ndi odot mme ete ye eka ndidori nditọ mmọ ubọk ke afara nnyụn̄ mfat mmọ man ẹwụt ke imama mmọ? Mme ete ye eka ẹkeme ndikpep n̄kpọ nto Jesus ke afan̄ emi n̄ko. Bible ọdọhọ ke enye ama “emen nditọ oro akama ke ubọk esie onyụn̄ ọtọn̄ọ ndidiọn̄ mmọ, odori mmọ ubọk.” (Mark 10:16) Afo ekere ke eketie nditọ oro didie ke idem? Ke akpanikọ, esịt ama enen̄ede enem mmọ, anamde mmọ ẹnen̄ede ẹma Jesus! Edieke mbufo ẹnen̄erede ẹma nditọ mbufo, ẹnyụn̄ ẹnamde mmọ ẹma mbufo, mmọ ẹyesọsọp ẹbọ ntụnọ ye ukpep oro mbufo ẹnọde mmọ.

Akpabiat Ini Ebịghi Didie ye Nditọ?

15, 16. Nso idi ọsọ ekikere oro mme owo ẹnyenede ẹban̄a edibọk nditọ, ndien enyene ndidi nso ikada ekikere emi idi?

¹⁵ Ndusụk owo ikereke ke ufọn enen̄ede odu mme ete ye eka ndibiat ini n̄kaha ye nditọwọn̄ nnyụn̄ nnọ mmọ ntịn̄enyịn. Ediwak owo ẹdọhọ ke edieke ẹbiatde esisịt ini edifọn edifọn ye nditọ, ke oro ekem. Mbon oro ẹsịnde udọn̄ ẹnọ ekikere emi ẹdọhọ ke ufọn idụhe mme ete ye eka ndibiat ini n̄kaha ye nditọ mmọ amakam edi mmọ ẹtịm idem ọfọn ndida esisịt ini oro ẹbiatde ye mmọ nnam akpan n̄kpọ. Ndi eti ekikere edi oro, n̄ko ndi ẹkesio ekikere emi ẹdi ke ufọn nditọwọn̄?

¹⁶ Ewet n̄wed kiet oro ekenyenede nneme ye ediwak nditọwọn̄ ọkọdọhọ ke se nditọwọn̄ “ẹnen̄erede ẹyom edi ete ye eka mmimọ ndibiat ekese ini ye mmimọ” ẹnyụn̄ “ẹnen̄ede ẹnọ mmimọ ntịn̄enyịn.” Prọfesọ kiet ke ufọkn̄wed ntaifiọk ọkọdọhọ ete: “Esịt oro obiomde mme ete ye eka esịn mmọ ẹsio [ekikere edibiat esisịt ini ye eyenọwọn̄] ẹdi. Emi ekedi usụn̄ ndida n̄wụt ke ndisibiat esisịt ini kpọt ye nditọ mmimọ enen.” Edi, mme ete ye eka ẹkpebiat ini ẹbịghi didie ye nditọ mmọ?

17. Nso ke nditọ ẹyom ẹto mme ete ye eka mmọ?

¹⁷ Bible isiakke. Nte ededi, ẹkedọhọ mme ete ye eka ke Israel ẹneme nneme ye nditọ mmọ ke ini mmọ ẹtiede ke ufọk mmọ, ke ini mmọ ẹsan̄ade ke usụn̄, ke ini mmọ ẹnade ke isọn̄, ye ke ini mmọ ẹdahade ke enyọn̄. (Deuteronomy 6:7) Emi enen̄ede owụt ke mme ete ye eka ẹkpenyene ndineme nneme ye nditọ mmọ nnyụn̄ n̄kpep mmọ n̄kpọ kpukpru ini ke usen ke usen.

18. Didie ke Jesus akada kpukpru ifet oro ẹkebererede ekpep mme mbet esie n̄kpọ, ndien nso ke mme ete ye eka ẹkpekpep ẹto emi?

¹⁸ Jesus ama okụt unen ke ndikpep mme mbet esie n̄kpọ ke ini enye akadiade udia ye mmọ, asan̄ade ke usụn̄ ye mmọ, onyụn̄ ọduọkde odudu ye mmọ. Enye ama esida kpukpru ifet oro ẹkebererede ekpep mmọ n̄kpọ. (Mark 6:31, 32; Luke 8:1; 22:14) Kpasụk ntre, mme ete ye eka oro ẹdide Christian ẹkpenyene ndiben̄e idem ndida kpukpru ifet oro ẹbererede nnen̄ede nnyene nneme ye nditọ mmọ nnyụn̄ nteme mmọ mme usụn̄ Jehovah.

Se Ẹkpekpepde ye nte Ẹkpekpepde

19. (a) Ke adianade ye edibiat ini ye nditọwọn̄, nso efen ke ẹyom? (b) Nso idi akpan n̄kpọ oro mme ete ye eka ẹkpekpepde nditọ mmọ?

¹⁹ Edibiat ini ye nditọwọn̄ nnyụn̄ n̄kpep mmọ n̄kpọ idịghe n̄kukụre se ẹyomde man ẹkeme ndibọk mmọ uforo uforo. Akpan n̄kpọ efen oro ẹkpekerede ẹban̄a edi se ẹkpepde mmọ. Se nte Bible ọsọn̄ọde etịn̄ se ẹkpekpepde mmọ. Enye ọdọhọ ‘dọdiọn̄ siak mme ikọ emi ami ntemede fi mfịn emi nọ nditọ fo.’ Nso idi “mme ikọ” oro ẹnyenede ndikpep nditọ mi? Nte an̄wan̄ade, enye edi ikọ oro ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹte: “Ma ndien Abasi fo ke ofụri esịt fo, ye ke ofụri ukpọn̄ fo, ye ke ofụri odudu fo.” (Deuteronomy 6:5-7) Jesus ọkọdọhọ ke n̄kponn̄kan ibet Abasi edi emi. (Mark 12:28-30) Mme ete ye eka ẹnyene ndikpep nditọ mmọ akpan akpan mban̄a Jehovah, nnam an̄wan̄a ntak emi enye edide n̄kukụre owo emi ẹkpemade ẹnyụn̄ ẹkponode ke ofụri ukpọn̄.

20. Nso ke Abasi okowụk mme ete ye eka ke eset ete ẹkpep nditọ mmọ?

²⁰ Nte ededi, “mme ikọ” emi ẹdọhọde mme ete ye eka ẹkpep nditọ mmọ abuana n̄kpọ akan ndima Abasi ke ofụri esịt. Edieke okotde Deuteronomy ibuot 5, afo oyokụt nte Moses akafiakde etịn̄ ibet oro Abasi ekewetde ke itiat—kpa Ibet Duop. Ibet emi akpan usu nsu, uyịp inọ, uwotowo, ye usịn efịbe. (Deuteronomy 5:11-22) Ntre ke eset, ẹma ẹsọn̄ọ ẹwụt mme ete ye eka ufọn edikpep nditọ mmọ nti ido uwem. Mfịn n̄ko, mme ete ye eka emi ẹdide Christian ẹnyene ndinọ nditọ mmọ ukem ukpep oro edieke mmọ ẹyomde nditọ mmọ ẹnyene eti ye inem inem ini iso.

21. Nso ke item oro ẹkenọde ẹte “dọdiọn̄ siak” ikọ Abasi nọ nditọ ọkọwọrọ?

²¹ Fiọk ete ke ẹteme mme ete ye eka nte ẹkpekpepde nditọ mmọ “mme ikọ,” m̀mê mme ewụhọ emi, ẹte: “Dọdiọn̄ siak mmọ nọ nditọ fo.” Ikọ oro “dọdiọn̄ siak” ọwọrọ “ndikpep nnyụn̄ nnam n̄kpọ odụk owo esịt ebe ke nditịn̄ m̀mê nditeme ndien ndien; ndisịn udọn̄ nnọ owo m̀mê ndinam n̄kpọ enen̄ede odụk owo esịt.” Ntre, ke nditịm ntịn̄, Abasi ọdọhọ mme ete ye eka ẹnyene ndutịm ukpepn̄kpọ Bible, ndien akpan uduak ukpepn̄kpọ oro ekpedi ndinam mme n̄kpọ eke spirit ẹnen̄ede ẹwụhọ ke esịt nditọ mmọ.

22. Ẹkedọhọ mme ete ye eka ke Israel ẹkpep nditọ mmọ n̄kpọ didie, ndien nso ke oro ọkọwọrọ?

²² Utọ ndutịm oro oyom n̄kpọ oto mme ete ye eka. Bible ọdọhọ ete: “Nyụn̄ yịri mmọ [“mme ikọ,” m̀mê ewụhọ Abasi] ke ubọk fo man ẹdi idiọn̄ọ, yak ẹnyụn̄ ẹdu fi ke ufọt enyịn nte fronlet. Nyụn̄ wet mmọ ke obubọk enyịn-usụn̄ fo, ye ke mme itịm fo.” (Deuteronomy 6:8, 9) Emi iwọrọke ke mme ete ye eka ẹkpenyene ndiwet ibet Abasi ke obubọk enyịnusụn̄ ye ke inuaotop mmọ, m̀mê ndibọp n̄wed ibet kiet ndian nditọ mmọ ke ubọk, nnyụn̄ nda efen mbọp ndian mmọ ke ekoiso. Utu ke oro, akpan n̄kpọ oro ẹsiode ẹwụt edi ke mme ete ye eka ẹkpenyene ndikpep nditọ mmọ n̄kpọ mban̄a Abasi kpukpru ini. Mmọ ẹkpenyene ndikpep nditọ mmọ n̄kpọ kpukpru ini tutu etie nte n̄kpọ eke Ikọ Abasi odude nditọ mmọ ke iso kpukpru ini.

23. Nso ke idikpep ke ukpepn̄kpọ urua efen?

²³ Nso idi ndusụk akpan n̄kpọ oro ete ye eka ẹnyenede ndikpep nditọ mmọ? Ntak emi enen̄erede oyom ẹkpep nditọ nte ẹkpekpemede idemmọ mfịn-e? Nso ikeme ndin̄wam mme ete ye eka ẹnọ nditọ mmọ ukpep uforo uforo? Ẹyebọrọ mme mbụme emi ye mme mbụme efen oro ẹdinyenede ufọn ẹnọ mme ete ye eka ke ibuotikọ oro etienede.

Mme Ete ye Eka, Ẹkpeme Ọsọn̄urua Udeme Mbufo

‘Eti ibuot edi se ikpemede owo, enye ayanam mme andinyene enye ẹdu uwem.’—ECCLESIASTES 7:12.

1. Ntak emi mme ete ye eka ẹkpedade nditọ mmọ nte enọ?

MME ete ye eka ẹda obufa owo oro ebietde mmọ ẹdi ererimbot. Bible okot utọ n̄kpri owo oro “udeme Jehovah.” (Psalm 127:3) Sia enye edide ata Andinọ Uwem, Jehovah enen̄ede ayak ata inyene esie esịn mme ete ye eka ke ubọk. (Psalm 36:9) Mme ete ye eka, esitie mbufo didie ke idem ke ini ẹsibọde utọ ọsọn̄urua enọ Abasi emi?

2. Nso ke Manoah akanam ke ini enye okokopde ke imọn̄ ibon eyen?

² Ke akpanikọ, ẹkpenyene ndida nsụhọdeidem oro asan̄ade ye esịtekọm mbọ utọ enọ oro. Ntre ke eketie Manoah, kpa eyen Israel, ke idem, ke se ikande isua 3,000 emi ẹkebede, ke ini angel akasiande n̄wan esie ke enye ayaman eyen. Ke ama okokop eti mbụk emi, Manoah ama ọbọn̄ akam ete: “O Ọbọn̄ mi, mbọk, yak owo Abasi oro afo ọkọdọn̄de utom, ọtọn̄ọ ntak edi ke ọtọ nnyịn, editeme nnyịn se nnyịn idinamde ye eyen emi edimanade.” (Judges 13:8) Mme ete ye eka, nso ke mbufo ẹkeme ndikpep nto Manoah?

Ntak Ẹyomde Un̄wam Abasi Idahaemi

3. Ntak emi mme ete ye eka ẹkpenen̄erede ẹyom un̄wam Abasi ke nte ẹkpebọkde nditọ mmọ mfịn?

³ Mme ete ye eka ẹnen̄ede ẹyom un̄wam Jehovah ẹkan nte akanam ẹyomde man ẹbọk nditọ mmọ. Ntak-a? Ẹma ẹsio Satan kpa Devil ye mme angel esie ke heaven ẹduọn̄ọ ke isọn̄. Bible ọtọt isọn̄ ete: “Mbọm isọn̄ ye inyan̄, koro Devil omosụhọde etiene mbufo, asan̄ade ye akwa iyatesịt, sia ọfiọkde ete ini imọ edi ibio.” (Ediyarade 12:7-9, 12) Bible anam an̄wan̄a ke Satan etie nte “ekpe eke okụnide, oyom owo eke enye editade.” (1 Peter 5:8) Ekpe esiwak ndimụm unam oro mîtịmke inyene odudu, utọ nte nsek m̀mê n̄kpri unam. Ntre, mme ete ye eka oro ẹdide Christian ẹkpenyene ndibọ ndausụn̄ nto Jehovah ke nte ẹkpekpemede nditọ mmọ. Nso ukeme ke mbufo ẹsịn man ẹnam oro?

4. (a) Nso ke mme ete ye eka ẹkpenam edieke mmọ ẹfiọkde ke ekpe ke oyo ke mbọhọ mmọ? (b) Nso ke nditọwọn̄ ẹyom man ẹnyene ukpeme?

⁴ Edieke afo ọfiọkde ke ekpe ke oyo ke mbọhọ mbufo, afo akpayak kpukpru se anamde enịm man ekpeme nditọ fo. Satan etie nte ekpe oro. Enye oyom ndibiat ikọt Abasi mbak Abasi edima mmọ. (Job 2:1-7; 1 John 5:19) Nditọwọn̄ ke enye esisọp omụm. Ana nditọwọn̄ ẹfiọk ẹnyụn̄ ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ Jehovah man ẹkeme ndibọhọ afia Devil. Ntre, oyom mmọ ẹfiọk Bible. Jesus ọkọdọhọ ete: “Nsinsi uwem ọwọrọ mmọ ndinyene ifiọk mban̄a fi, ata Abasi kierakiet, ye enye emi afo okosiode ọdọn̄, kpa Jesus Christ.” (John 17:3) Ke adianade do, oyom nditọwọn̄ ẹnyene eti ibuot—oro edi ukeme ndifiọk nnyụn̄ nda se mmọ ẹkpepde nsịn ke edinam. Koro “eti ibuot ayanam mme andinyene enye ẹdu uwem,” ntre mbufo mme ete ye eka ẹnyene ndinam akpanikọ ebe odụk esịt nditọ mbufo. (Ecclesiastes 7:12) Didie ke mbufo ẹkeme ndinam emi?

5. (a) Didie ke ẹkeme ndinam owo enyene eti ibuot? (b) Didie ke Mme N̄ke owụt ufọn eti ibuot?

⁵ Afo ekpenyene ndikot Ikọ Abasi nnọ nditọ fo. Edi oyom n̄kpọ akan oro edieke oyomde mmọ ẹma ẹnyụn̄ ẹkop uyo Jehovah—oyom n̄kpọ enen̄ede an̄wan̄a mmọ. Ke uwụtn̄kpọ: Ẹkeme ndidọhọ eyenọwọn̄ ese usụn̄ ọfọn mbemiso enye ebede usụn̄ mbakara. Edi ndusụk nditọwọn̄ isinamke oro. Ntak-a? Ekeme ndidi owo iketịmke inam an̄wan̄a mmọ nte ke ubomisọn̄ ekeme nditọ mmọ, emi akpan̄wam mmọ ẹtre “ndisịme” mbre oro ekemede ndisụn̄ọ ke mbabuat n̄kpọntịbe. Esida ini ye anyanime ndinam owo enyene eti ibuot. Edi ufọn eti ibuot enen̄ede okpon! Bible ọdọhọ ke “usụn̄ esie edi usụn̄ inemesịt, kpukpru ọkpọ-usụn̄ esie ẹnyụn̄ ẹdi ifụre. Enye edi eto uwem mmọ eke ẹmụmde enye ẹkama: onyụn̄ ọfọn ye mmọ eke ẹfatde enye.”—Mme N̄ke 3:13-18; 22:15.

Ukpep Oro Anamde Owo Enyene Eti Ibuot

6. (a) Ntak emi nditọwọn̄ ẹsiwakde ndinam n̄kpọ nte mîwụtke eti ibuot? (b) Nso en̄wan ke Satan an̄wana ye nditọwọn̄?

⁶ Ediwak ini, ntak oro nditọwọn̄ ẹsinamde idiọk isidịghe sia owo mîkekpepke mmọ ndinam se ifọnde, edi sia se ẹkekpepde mmọ mîkesịmke mmọ esịt. Devil ke an̄wana ọkpọsọn̄ man enyene esịt nditọwọn̄. Enye ke esịn ukeme ndisio mmọ nnyan nnọ idiọk odudu ererimbot emi. Enye ke odomo n̄ko ndidia ndụk ndammana unana mfọnmma mmọ man ada oro onụk mmọ ẹnam ndiọi n̄kpọ. (Genesis 8:21; Psalm 51:5) Mme ete ye eka ẹnyene ndifiọk ke Satan ke an̄wana ọkpọsọn̄ en̄wan man enyene esịt nditọ mmọ.

7. Ntak emi mîkemke nditeme nditọwọn̄ se ifọnde m̀mê se mîfọnke?

⁷ Mme ete ye eka ẹsiwak nditetịn̄ nnọ nditọ mmọ se inende ye se mînenke, ẹkerede ke imekpep mmọ nti ido uwem. Mmọ ẹkeme ndidọhọ eyenọwọn̄ ke ifọnke ndisu nsu, ndiyịp inọ, m̀mê ndinyene ebuana idan̄ ye owo oro mîdịghe nsan̄a ndọ mmọ. Nte ededi, oyom ẹnọ nditọwọn̄ ata ntak emi edinamde mmọ ẹkop item oro, idịghe n̄kukụre sia edide ete ye eka mmọ ẹnọ item oro. Jehovah ọnọ ibet emi. Nditọwọn̄ ẹkpenyene ndifiọk ke ọfọn ndinịm ibet Abasi.—Mme N̄ke 6:16-19; Mme Hebrew 13:4.

8. Nso ukpep ikeme ndinam nditọwọn̄ ẹnam n̄kpọ ye eti ibuot?

⁸ Awak-n̄kukọhọ ekondo, nsio nsio uduot odu-uwem n̄kpọ, ndaeyo ye ukwọedịm—kpukpru emi ẹkeme ndinam eyenọwọn̄ okụt ke Andibot oro enyenede akakan ọniọn̄ odu. (Rome 1:20; Mme Hebrew 3:4) Ke adianade do, ẹkpenyene ndikpep eyen ke Abasi ama enye, ye nte ke Enye anam ndutịm ọnọ enye ndinyene nsinsi uwem ebe ke ufak Eyen esie, ndien ke enye ekeme ndinem Abasi esịt ke ndikop uyo Esie. Do, eyen oro ekeme ndiyom ndinam n̄kpọ Jehovah kpa ye ukeme oro Devil esịnde nditre enye.—Mme N̄ke 22:6; 27:11; John 3:16.

9. (a) Nso ke ukpep oro ọnọde owo uwem abuana? (b) Nso ke ẹteme mme ete ẹnam, ndien nso ke emi abuana?

⁹ Esida ini, ntịn̄enyịn, ye ntịmidem mbemiso ẹkemede ndinọ eyen ukpep oro edikpemede inyụn̄ inam enye anam se inende. Emi oyom mme ete ye eka ẹtiene ndausụn̄ Abasi. Bible ọdọhọ ete: “Mme ete, . . . ẹka iso ẹkama [nditọ mbufo] ke ntụnọ ye ke usụn̄ ukere n̄kpọ Jehovah.” (Ephesus 6:4) Nso ke oro ọwọrọ? Akpasarade ikọ Greek oro ẹkabarede “usụn̄ ukere n̄kpọ” ọwọrọ “ndisịn ekikere ke n̄kpọ.” Ntre, ke nditịm ntịn̄, ẹyom mme ete ẹsịn ekikere Jehovah ke esịt nditọ mmọ. Nso ukpeme ke oro edidi ntem ọnọ nditọ! Edieke ẹsịnde ekikere Abasi ke esịt nditọ, emi eyekpeme mmọ osio ke idiọk.

Nam ke Ntak Ima

10. Nso ke oyom ọfiọk man ekeme ndinọ eyen fo ukpep uforo uforo?

¹⁰ Nte ededi, man ekeme ndibọk nditọ fo uforo uforo nte oyomde, ana anam oro ke ntak ima. Nneme enen̄ede edi ata akpan n̄kpọ. Domo ndifiọk se itịbede inọ eyen fo ye se enye ekerede. Da mbufiọk nam enye etịn̄ se isịnede enye ke esịt ke ini oro enen̄erede ọfọn. Ndusụk ini, se enye etịn̄de ekeme ndikpa fi idem. Kûnam nte idem enen̄ede akpa fi. Utu ke oro, nen̄ede kpan̄ utọn̄ nọ enye.

11. Didie ke ete m̀mê eka ekeme ndinam eyen esie enyene ekikere Jehovah?

¹¹ Edi akpanikọ, ekeme ndidi afo ama okot ibet Abasi ke Bible oro akpande oburobụt ido idan̄ ọnọ eyen fo, anamde oro ediwak ini. (1 Corinth 6:18; Ephesus 5:5) Ekeme ndidi emi ama anam nditọ fo ẹfiọk se Jehovah amade ye se enye mîmaha. Nte ededi, ndinam eyen fo enyene ekikere Jehovah oyom n̄kpọ akan oro. Oyom ẹn̄wam nditọwọn̄ man mmọ ẹfiọk ufọn ibet Jehovah. Ana mmọ ẹnen̄ede ẹfiọk ke ibet Abasi ẹnen ẹnyụn̄ ẹfọn, ye nte ke enen̄ede ọfọn ndinịm mmọ. N̄kukụre usụn̄ oro ekemede ndisịn ekikere Abasi ke esịt mmọ edi ndida N̄wed Abasi n̄kọk ibuot ye mmọ tutu mmọ ẹnyịme ekikere Abasi kaban̄a mme n̄kpọ.

12. Didie ke ete m̀mê eka ekeme ndin̄wam eyen esie enyene nnennen ekikere aban̄a idan̄?

¹² Ke ini etịn̄de n̄kpọ aban̄a idan̄, afo emekeme ndibụp ete, “Ndi afo ekere ke ndinịm ibet oro Jehovah ọnọde ete owo okûnam idan̄ ke owo mîdọhọ ndọ iyakke owo okop inemesịt?” Sịn udọn̄ nọ eyen fo anam ibọrọ esie an̄wan̄a. Ke ama akanam utịbe utịbe usụn̄ oro Abasi esinamde eyen edimana an̄wan̄a, afo emekeme ndibụp eyen fo ete: “Ndi afo ekere ke edima Abasi nnyịn akpanam ibet oro mîdiyakke nnyịn ikop inemesịt? Ndi afo ukereke ke ibet esie akam ananam nnyịn ikop inemesịt onyụn̄ ekpeme nnyịn?” (Psalm 119:1, 2; Isaiah 48:17) Domo ndifiọk ekikere eyen fo kaban̄a mme n̄kpọ emi. Ekem, afo emekeme ndinọ enye mme uwụtn̄kpọ oro ẹwụtde nte oburobụt ido idan̄ okosụn̄ọde ke afanikọn̄ ye iduọesịt. (2 Samuel 13:1-33) Afo ndikọk ibuot ye eyen fo tutu enye ọfiọk onyụn̄ enyịme ekikere Abasi owụt ke amanam ekese ndisịn ekikere Abasi ke esịt esie. Nte ededi, odu n̄kpọ efen oro ekemede ndinam.

13. Eyenọwọn̄ ndifiọk nso mban̄a Jehovah edinen̄ede esịn udọn̄ ọnọ enye okop uyo Esie?

¹³ Ke adianade ye ndinam eyen fo ọfiọk ndiọi utịp oro edisọn̄ ibuot ye Jehovah ekemede ndida ndi, owụt eti ibuot ndinam enye ọfiọk n̄ko nte edinam nnyịn esitụkde Jehovah. Wụt eyen fo ke Bible ke nnyịn imekeme ndinam Jehovah ayat esịt ke ini itrede ndinam uduak esie. (Psalm 78:40) Afo emekeme ndibụp enye ete, “Ntak emi mûkpoyomke ndiyat Jehovah esịt?” onyụn̄ anam enye ọfiọk ke “asua Abasi, Satan ọdọhọ ke nnyịn inam n̄kpọ Jehovah ke ntak ibụk, idịghe ke ntak oro imade enye.” Ekem, nam an̄wan̄a nte Job ọkọsọn̄ọde ada anam Abasi enem esịt, ntre owụtde ke Satan okososu. (Job 1:9-11; 27:5) Ana anam eyen fo ọfiọk ke enye ekeme ndinam Jehovah enem esịt m̀mê ofụhọ, etiene nte enye anamde n̄kpọ. (Mme N̄ke 27:11) Ẹkeme ndida emi ye ekese ukpepn̄kpọ eken ke n̄wed Kpep N̄kpọ to Akwa Andikpepa n̄kpep nditọwọn̄.

Nti Utịp

14, 15. (a) Ewe ukpepn̄kpọ ke n̄wed Andikpep esịn udọn̄ ọnọ nditọwọn̄ ẹnam n̄kpọ? (b) Nso nti utịp ke afo enyene ke ndida n̄wed oro nnam n̄kpọ? (Se ekebe n̄ko ke page 18-19.)

¹⁴ Ete kiet ke Croatia emi okokotde n̄wed Andikpep ọnọ eyeyen esie emi edide isua itiaba, ekewet ete ke ekpri eyen emi ọkọdọhọ imọ ete: “Mama ama ọdọn̄ mi utom, edi n̄koyomke ndika utom oro. Ekem, mma nti ibuotikọ oro, ‘N̄kopitem Ekpeme Fi,’ ntre mma mfiak mbịne enye n̄kọdọhọ ke nyanam se enye ọkọdọn̄de mi.” Ebe ye n̄wan ke Florida, U.S.A., ẹtịn̄ ẹban̄a ibuotikọ oro ọdọhọde, “Ntak Emi Nnyịn Mîkposụhu Nsu,” ẹte: “Enye ọdọn̄ọ mme mbụme emi ẹsịnde udọn̄ ẹnọ nditọwọn̄ nditịn̄ se isịnede mmọ ke esịt nnyụn̄ nnyịme mme ndudue oro mmọ mîkpenyịmeke.”

¹⁵ N̄wed Andikpep enyene se iwakde ibe ndise 230. Enye enyene n̄ko uwetn̄kpọ oro ẹnamde mme ndise oro ẹn̄wan̄a. Eka kiet oro enen̄erede ama n̄wed emi ọkọdọhọ ete: ‘Eyen mi isimaha ndikụbi page oro ndise odude. Ke adianade ye mme ndise oro ndiye, mmọ n̄ko ẹkpep owo n̄kpọ, mîdịghe, ke nsụhọde n̄kaha mmọ ẹsinam nditọwọn̄ ẹbụp mbụme. Ke osụk esede ndise oro owụtde eyenọwọn̄ oro esịnede ke n̄kịmn̄kịm ubet ese ekebe ndise, eyen mi ama obụp mi ete: “Mama, nso ke eyen emi anam?” etịn̄de ke uyo oro owụtde ke enye ọfiọk ke eyen oro anam se mînenke.’ Se ẹwetde ẹdian ke ndise oro okot ntem: “Anie ekeme ndikụt kpukpru se nnyịn inamde?”

Ukpepn̄kpọ Oro Enyenede Ufọn Mfịn

16. Nso idi akpan n̄kpọ oro anade ẹkpep nditọwọn̄ mfịn, ndien ntak-a?

¹⁶ Oyom ẹnam nditọwọn̄ ẹfiọk eti ye idiọk usụn̄ oro ẹkemede ndida ndido idan̄ nnam n̄kpọ. Edi, isimemke utom ndineme emi. N̄wan kiet oro esiwetde n̄wedmbụk n̄kpọntịbe ọdọhọ ke imọ ikọkọri ke eyo oro ẹkedade editịn̄ ikọ mban̄a ndido idan̄ nte ata idiọkn̄kpọ. Enye ekewet ntem aban̄a edinọ nditọ esie ukpep mban̄a idan̄: ‘Ndiyakke bụt akpan mi ndinọ nditọ mi ukpep mban̄a idan̄.’ Ke akpanikọ, edieke bụt mîyakke mme ete ye eka ẹneme n̄kpọ ẹban̄ade idan̄ ye nditọ mmọ, nditọ mmọ idinyeneke ukpeme. Mbon oro ẹsisabarede nditọwọn̄ ẹsiwak ndibịne nditọwọn̄ oro mînyeneke ifiọk. Kpep N̄kpọ to Akwa Andikpep eneme n̄kpọ emi ke eti usụn̄ oro enyenede uku. Ndinam nditọwọn̄ ẹfiọk se idan̄ edide inamke mmọ ẹdi ndiọi nditọwọn̄, edi nditre ndikpep mmọ ekeme ndikam nnam mmọ ẹnam idiọkn̄kpọ.

17. Didie ke n̄wed Andikpep an̄wam mme ete ye eka ndikpep nditọ mmọ n̄kpọ mban̄a idan̄?

¹⁷ Ke ini enemede ke ibuot 10 nte ndiọi angel ẹkedide ẹdibon nditọ ke isọn̄, n̄wed oro obụp eyenọwọn̄ ete, “Nso ke afo ọfiọk aban̄a ebuana idan̄?” N̄wed oro ọnọ mmemmem ibọrọ oro enyenede uku. Ekem, ibuot 32 anam an̄wan̄a nte ẹkemede ndikpeme nditọwọn̄ nsio ke ubọk mbon oro ẹsisabarede nditọwọn̄. Ediwak leta oro ibọde ẹwụt ke oyom ẹnọ nditọwọn̄ utọ ukpep oro. Leta kiet okokot ete: “Ke ini n̄kadade Javan eyen mi mbịne abiausọbọ nditọwọn̄ urua oko, abiausọbọ emi ama obụp m̀mê nnyịn ima inam enye ọfiọk nnennen usụn̄ oro ẹkpedade ndido idan̄ ẹnam n̄kpọ. Esịt ama enen̄ede enem enye ndifiọk ke nnyịn ima idada obufa n̄wed nnyịn emi inam oro.”

18. Didie ke n̄wed Andikpep eneme aban̄a edituak ibuot nnọ ọfọn̄ etakubom?

¹⁸ Ibuotikọ efen eneme mbụk aban̄ade uyen Hebrew ita, Shadrach, Meshach, ye Abednego, oro mîkamaha ndituak ibuot nnọ mbiet oro akadade aban̄a Ukara Babylon. (Daniel 3:1-30) Ekeme ndidi ndusụk owo idikwe ke edituak ibuot nnọ mbiet edi ukem ye edikpono ọfọn̄ etakubom nte n̄wed Andikpep owụtde. Nte ededi, kop se Edward Gaffney emi edide ewet n̄wed ọkọdọhọde ke ndụn̄ọde oro mme andiwet magazine U.S. Catholic ẹkenamde ye enye. Enye ọkọdọhọ ke ini eyenan̄wan imọ ọkọdọhọde ke imekpep “obufa akam ke ufọkn̄wed” ke ata akpa usen oro enye akakade n̄wed, ke imọ ima idọhọ enye afiak ọbọn̄ akam oro ọnọ imọ. Gaffney ọkọdọhọ ete: “Enye ama emen ubọk adian ke ikpanesịt, onyụn̄ ọtọn̄ọ nditịn̄ uko uko ete, ‘Mmọn̄wọn̄ọ ndikpono ọfọn̄ etakubom. . .’” Gaffney aka iso ete: “Do ke n̄kedifiọk ke se Mme Ntiense Jehovah ẹsitịn̄de edi akpanikọ. Oro ọwọrọ ke idụt enyene edinam ido ukpono oro ẹsikpepde ata n̄kpri nditọwọn̄ ke kpukpru ufọkn̄wed nnyịn—kpa ido ukpono oro oyomde akakan edinam akpanikọ nnọ idụt.”

Ofụri Ukeme Oro Ẹsịnde Odot

19. Nso utịp ke edinọ nditọ ukpep ekeme ndida ndi?

¹⁹ Ke akpanikọ, odot esịn ofụri ukeme ekpep nditọ fo n̄kpọ. Mmọn̄eyet ama asiaha eka kiet ke Kansas, U.S.A., ke ini enye ọkọbọde leta oro eyen esie ekewetde enye. Eyen esie ekewet ete: “Esịt enen̄ede enem mi sia usụn̄ oro mbufo ẹkebọkde mi anamde mi ndi owo oro enyenede iwụk ye nsọn̄ọnda. Abasi akpakam enen̄ede ọdiọn̄ fi ye Papa.” (Mme N̄ke 31:28) Kpep N̄kpọ to Akwa Andikpep ekeme ndin̄wam ediwak ete ye eka ẹnọ nditọ mmọ ukpep man otodo ẹkpekpeme ọsọn̄urua udeme emi.

20. Nso ke mme ete ye eka ẹkpeti kpukpru ini, ndien emi akpanam mmọ ẹnam n̄kpọ didie?

²⁰ Odot inọ nditọ nnyịn ofụri ini ye ntịn̄enyịn oro ikemede ndinọ mmọ, inyụn̄ isịn ofụri ukeme ndin̄wam mmọ. Esisịt ini, mmọ ididịghe aba nditọwọn̄. Mmọdo, ẹda kpukpru ifet oro ẹnyenede ẹdu ye mmọ ẹnyụn̄ ẹn̄wam mmọ. Mbufo idituaha n̄kpọfiọk tutu amama. Mmọ ẹyedi ẹdima mbufo. Ẹti kpukpru ini ẹte ke nditọ mbufo ẹdi enọ emi Abasi ọnọde mbufo. Nso ọsọn̄urua udeme ke mmọ ẹdi ntem! (Psalm 127:3-5) Ntre ẹkama mmọ nte ọsọn̄urua udeme, nte n̄kpọ eke mbufo ẹnyenede ndinam ibat nnọ Abasi ke nte ẹbọkde mmọ—koro ke akpanikọ, mbufo iditreke ndinam ibat!

[Ikọ idakisọn̄]