“O Abasi, Dụn̄ọde Mi”

“O Abasi, dụn̄ọde mi, nyụn̄ fiọk esịt mi . . . nyụn̄ da mi usụn̄ nsinsi uwem.”—PSALM 139:23, 24.

1. Didie ke Jehovah anam n̄kpọ ye mme asan̄autom esie?

KPUKPRU nnyịn imama owo oro enyenede ifiọk anam n̄kpọ ye nnyịn, owo oro ekerede aban̄a mme idaha nnyịn, owo oro an̄wamde ke ini nnyịn inamde ndudue, owo oro mîyomke nnyịn inam n̄kpọ oro okponde akan ukeme nnyịn. Jehovah Abasi anam n̄kpọ ke utọ usụn̄ oro ye mme asan̄autom esie. Psalm 103:14 ọdọhọ ete: “Koro enye ọfiọkde nte iborode; emeti ete ke nnyịn idi ntan.” Ndien Jesus Christ, emi ebietde Ete esie ke mfọnmma usụn̄, ọmọnọ ufiop ufiop ikot ete: “Ẹtiene Mi, kpukpru mbufo ẹmi ẹkpade mba ẹnyụn̄ ẹbiomde edidobi mbiomo, ndien Ami nyenọ mbufo nduọkodudu. Ẹmen ọkpọnọ Mi ẹkọn̄ọ ke itọn̄ mbufo [m̀mê, “Ẹtiene mi ẹdụk ke idak ọkpọnọ mi,” ikọ idakisọn̄ New World Translation], ẹnyụn̄ ẹkpebe Mi; koro mmenyene ifụre ifụre ido nnyụn̄ nsụhọde idem ke esịt; ndien mbufo ẹyekụt nduọkodudu ẹnọ ukpọn̄ mbufo. Koro ọkpọnọ Mi ememem, mbiomo Mi onyụn̄ efefere.”—Matthew 11:28-30.

2. Wụt ukpụhọde oro odude ke usụn̄ nte Jehovah esede n̄kpọ ye eke mme owo ke se iban̄ade (a) Jesus Christ, ye (b) mme anditiene Christ.

² Nte Jehovah esede mme asan̄autom esie esiwak ndinyene akamba ukpụhọde ye nte mme owo ẹsede. Enye esise mme n̄kpọ ke isio isio usụn̄ onyụn̄ enyene ke ekikere mme n̄kpọ oro ekemede ndidi mbon efen idiọn̄ọke n̄kpọ ndomokiet iban̄a. Ke ini Jesus Christ okodude ke isọn̄, “mme owo [ẹma] ẹsịn enye ke ndek.” Mbon oro mîkọbuọtke idem ye enye nte Messiah ‘ikadaha enye ke n̄kpọ.’ (Isaiah 53:3; Luke 23:18-21) Edi, ke enyịn Abasi, enye ekedi “edima Eyen [Abasi],” emi Ete esie ọkọdọhọde ete: “Mmenem esịt etieti ye Afo.” (Luke 3:22; 1 Peter 2:4) Ke otu mme anditiene Jesus Christ ẹkedi mbon oro ẹkedade nte mme usụhọde owo ke ntak emi mmọ ẹkedide ubuene ẹnyụn̄ ẹkụtde ediwak ukụt. Edi, ke enyịn Jehovah ye eke Eyen esie, mme utọ owo oro ẹkeme ndidi mme enyene n̄kpọ owo. (Rome 8:35-39; Ediyarade 2:9) Ntak emi mme ukpụhọde ẹdude ke nte ẹsede n̄kpọ?

3. (a) Ntak emi usụn̄ nte Jehovah esede mme owo esiwakde ndikpụhọde ye eke mme owo? (b) Ntak emi edide ata akpan n̄kpọ ọnọ nnyịn ndidụn̄ọde utọ owo oro nnyịn idide ke esịtidem?

³ Jeremiah 11:20 ọbọrọ ete: “Jehovah . . . odomo nsia [“ekpụt,” NW] ye esịt.” Enye okụt se nnyịn idide ke esịtidem, idem mme ikpehe edu nnyịn ẹmi ẹdịbede ke enyịn mbon en̄wen. Ke ndụn̄ọde esie, enye ọnọ akpan ntịn̄enyịn ke mme edu ye idaha oro ẹdide akpan n̄kpọ ke ndinyene eti itie ebuana ye enye, mmọ oro ẹdinọde nnyịn ufọn oro ẹbịghide akan. Nnyịn ndidiọn̄ọ emi edi se inọde nsọn̄ọ; enye n̄ko edi se idemerede owo ekikere. Sia Jehovah ọnọde ntịn̄enyịn ke se nnyịn idide ke esịtidem, edi akpan n̄kpọ nnyịn ndidụn̄ọde se nnyịn idide ke esịtidem edieke nnyịn iyomde ndidi mme utọ owo oro enye ediyomde ke obufa ererimbot esie. Ikọ esie eyen̄wam nnyịn ndinam utọ ndụn̄ọde oro.—Mme Hebrew 4:12, 13.

Mme Ekikere Abasi Ẹsọn̄ Urua Didie Ntem!

4. (a) Nso ikonụk andiwet psalm ndidọhọ ke mme ekikere Abasi ẹdi ọsọn̄urua n̄kpọ ẹnọ enye? (b) Ntak mmọ ẹkpedide ọsọn̄urua n̄kpọ ẹnọ nnyịn-e?

⁴ Ke ama eketie ekere aban̄a ubom ye utụn̄ọ ifiọk oro Abasi enyenede aban̄a mme asan̄autom esie, ọkọrọ ye akakan ukeme oro Abasi enyenede ndinọ un̄wam ekededi oro mmọ ẹyomde, David andiwet psalm ama ewet ete: “Ndien, O Abasi, mme ekikere fo ẹsọn̄ mi urua didie!” (Psalm 139:17a) Mme ekikere oro, nte ẹwụtde ke Ikọ esie oro ẹwetde-wet, otịm okon̄ akan n̄kpọ ekededi oro otode mme owo, inamke n̄kpọ m̀mê mme ekikere mmọ ẹwụt ifiọk adan̄a didie. (Isaiah 55:8, 9) Mme ekikere Abasi ẹn̄wam nnyịn ndinọ ntịn̄enyịn ke se itịmde idi akpan n̄kpọ ke uwem nnyụn̄ nsịn ifịk ke ndinam utom esie. (Philippi 1:9-11) Mmọ ẹmewụt nnyịn nte ikpesede mme n̄kpọ ke usụn̄ oro Abasi esede. Mmọ ẹn̄wam nnyịn ndinam akpanikọ nnọ idem nnyịn, ndinyịme ke ata esịt akpanikọ se utọ owo emi nnyịn inen̄erede idi. Nte afo eyenyịme ndinam oro?

5. (a) Nso ke Ikọ Abasi akpak nnyịn ndikpeme ‘n̄kan kpukpru se ikpemede’? (b) Didie ke mbụk Bible aban̄ade Cain ekeme ndinọ nnyịn ufọn? (c) Okposụkedi nnyịn mîdụhe ke idak Ibet Moses, didie ke enye an̄wam nnyịn ndifiọk se inemde Jehovah esịt?

⁵ Mme owo ẹnyene ntụhọ edinọ ntịn̄enyin ke nte owo etiede ke enyọn̄ enyọn̄, edi N̄wed Abasi ọnọ nnyịn item ete: “Tịm kpeme esịt fo kan kpukpru se ekpemede.” (Mme N̄ke 4:23) Ebede ke mme item ye ke mme uwụtn̄kpọ, Bible an̄wam nnyịn ndinam oro. Enye asian nnyịn ete ke Cain ke ata ikpîkpu ido edinam ama anam uwa ọnọ Abasi ke adan̄aemi esịt ọkọyọhọde ye iyatesịt, ekem akama udu aban̄a eyeneka esie Abel. Ndien enye akpak nnyịn ete ikûbiet enye. (Genesis 4:3-5; 1 John 3:11, 12) Enye ewet se Ibet Moses okoyomde kaban̄a nsụkibuot. Edi enye n̄ko ọsọn̄ọ etịn̄ ete ke ata akpan n̄kpọ oro ẹyomde ke Ibet ekedi nte ke mme andituak ibuot nnọ Jehovah ana ẹma enye ke ofụri esịt, ekikere, ukpọn̄, ye odudu; ndien enye ọdọhọ ete ke udiana ekedi ndima mbọhọidụn̄ mmọ nte idemmọ.—Deuteronomy 5:32, 33; Mark 12:28-31.

6. Ke ndida Mme N̄ke 3:1 nsịn ke edinam, nso mbụme ke nnyịn ikpobụp idem nnyịn?

⁶ Ke Mme N̄ke 3:1, owo ikpakke nnyịn ndinịm mme ibet Abasi kpọt edi ndikụt nte ke nsụkibuot edi uyarade n̄kpọ oro enen̄erede odu nnyịn ke esịt. Oyom nnyịn owo kiet kiet ibụp idem nnyịn ite, ‘Nte oro edi ntre aban̄a nsụkibuot oro nnyenede nnọ mme n̄kpọ oro Abasi oyomde?’ Edieke ifiọkde ite ke uduakesịt m̀mê ekikere nnyịn kaban̄a ndusụk n̄kpọ isịmke se ẹyomde—ndien idụhe owo nnyịn ndomokiet emi ọkpọdọhọde ete ke imọ inyeneke ndudue—ntem oyom nnyịn ibụp ite, ‘Nso ke ami nnam ndifori idaha emi?’—Mme N̄ke 20:9; 1 John 1:8.

7. (a) Didie ke Jesus ndikobiom mme Pharisee ikpe ke Matthew 15:3-9 ekeme ndin̄wam nnyịn ndikpeme esịt nnyịn? (b) Mme idaha ewe ẹkeme ndiyom nnyịn inam mme n̄kpọ man inọ ekikere ye esịt nnyịn ntụnọ?

⁷ Ke ini mme Pharisee mbon Jew ke abian̄a ẹkenamde nte ikpono Abasi ke adan̄aemi ke n̄kari ẹkesịnde udọn̄ ẹnọ edinam ibụk idemmọ, Jesus ama etin̄ aban̄a mmọ nte mbon mbubịk onyụn̄ owụt ete ke utuakibuot mmọ ekedi ikpîkpu. (Matthew 15:3-9) Jesus n̄ko ama ọtọt ete ke man owo enyene unyịme Abasi, emi esede esịt, ikemke ndinyene eti ido uwem oro ẹkụtde ke enyịn kpọt, ke adan̄aemi ikade iso ndisịn idem ke mme obukpo ido, ye ekikere edikop inem udọn̄ idan̄. Ekeme ndidi eyeyom nnyịn inam n̄kpọ ndinọ ekikere ye esịt nnyịn ọkpọsọn̄ ntụnọ. (Mme N̄ke 23:12; Matthew 5:27-29) Utọ ntụnọ oro edi n̄ko se ẹyomde edieke edide ke ntak utom idịbi udia nnyịn, mme utịtmbuba nnyịn ke ufọkn̄wed, m̀mê edinam unọ idem inemesịt oro nnyịn imekde, nnyịn ikabade idi mme andikpebe ererimbot, iyakde enye anam nnyịn itiene mme idaha esie. Akpakam nnyịn idehede ifre nte ke mbet James okot mbon oro ẹdọhọde ke idi eke Abasi edi ẹmi ẹyomde ndidi ufan ye ererimbot “iban n̄kaowo.” Ntak-a? Koro “ofụri ererimbot onyụn̄ esịne ke ubọk andidiọk.”—James 4:4; 1 John 2:15-17; 5:19.

8. Man ibọ ufọn ọyọhọ ọyọhọ ito mme ọsọn̄urua ekikere Abasi, nso ke oyom nnyịn inam?

⁸ Man ibọ ufọn ọyọhọ ọyọhọ ito mme ekikere Abasi ke mme n̄kpọ ẹmi ye mme mbubehe eken, oyom nnyịn isio ini inịm ndikot nnyụn̄ n̄kop mban̄a mmọ. Akan oro, oyom nnyịn ikpep mmọ, ineme iban̄a mmọ, inyụn̄ itie ikere mmọ. Ediwak mme andikot Enyọn̄-Ukpeme ẹsidụk mme mbonoesop Mme Ntiense Jehovah kpukpru ini, ke ebiet emi ẹsinemede Bible. Mmọ ẹsidep ini ẹsio ke mme mbubehe eken man ẹnam oro. (Ephesus 5:15-17) Ndien utịp oro mmọ ẹsibọde otịm ọsọn̄ urua akan inyene obụkidem. Nte afo ukereke ntre?

9. Ntak emi ndusụk owo oro ẹsidụkde mme mbonoesop Christian ẹsinamde n̄kọri usọp usọp ẹkan mmọ eken?

⁹ Nte ededi, ndusụk mbon oro ẹsidụkde mme mbonoesop ẹmi ẹsinam n̄kọri eke spirit usọp usọp ẹkan mmọ eken. Mmọ ẹsida akpanikọ ẹsịn ke edinam ke uwem mmọ ọyọhọ ọyọhọ. Ntak emi edide ntre-e? Nte awakde nditịbe, akpan ntak edi nsịnifịk mmọ ke ukpepn̄kpọ idemowo. Mmọ ẹdiọn̄ọ ẹte ke nnyịn idụhe uwem ito uyo ikpọn̄; udia eke spirit ofụri usen edi akpan n̄kpọ ukem nte ndidia udia obụkidem kpukpru ini. (Matthew 4:4; Mme Hebrew 5:14) Ntre mmọ ẹsidomo ndisịn ke nsụhọde n̄kaha ekpri ini kpukpru usen ndikot Bible m̀mê mme n̄wed oro ẹnamde enye an̄wan̄a. Mmọ ẹsitịm idem ẹnọ mme mbonoesop, ẹbemiso ẹkpep se ẹdinemede ẹnyụn̄ ẹse mme itien̄wed Abasi. Mmọ ẹsinam se ikande edikot se idude ke esịt n̄wed oro; mmọ ẹsitie ekere enye. Ido ukpepn̄kpọ mmọ esibuana edikere ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ mban̄a nte se mmọ ẹkpepde ekemede nditụk uwem mmọ. Nte idaha eke spirit mmọ ọkọride, esikabade etie mmọ ke idem nte eketiede andiwet psalm emi ekewetde ete: “Mmama ido fo didie! . . . Ikọ ntiense fo edi utịbe.”—Psalm 1:1-3; 119:97, 129.

10. (a) Adan̄a anyanini didie ke odot owo ndikaiso n̄kpep Ikọ Abasi? (b) Didie ke N̄wed Abasi owụt emi?

¹⁰ Edide nnyịn ikpep Ikọ Abasi ke isua kiet, isua 5, m̀mê ke isua 50, enye ikabakede idi se ifekde nnyịn—ididịghe edieke mme ekikere Abasi ẹdide ọsọn̄urua n̄kpọ ẹnọ nnyịn. Inamke n̄kpọ m̀mê adan̄a didie ke owo nnyịn ekededi ekpep n̄kpọ oto N̄wed Abasi, ekese ke osụk odu oro nnyịn mîdiọn̄ọke. David ọkọdọhọ ete, “O Abasi . . . ibat mmọ okpon didie! Nyebat mmọ, edi mmọ ẹwak ẹkan ntan.” Mme ekikere Abasi ẹkpon ẹkan se ẹbatde ke ukeme nnyịn. Edieke nnyịn ikpenyenede ndibat mme ekikere Abasi kpukpru usen inyụn̄ inam oro tutu osịm ini oro idede idap, ke ini idemerede ke usenubọk, ekese okposụk ododu ndikere mban̄a. Ntre, David ama ewet ete: “Ndemede, ndien nsụk ndodu ye afo.” (Psalm 139:17, 18) Ke nsinsi nsinsi ekese n̄kpọ ẹyesụk ẹdu ẹnọ nnyịn ndikpep mban̄a Jehovah ye mme usụn̄ esie. Nnyịn tutu amama idisịmke udomo oro ididiọn̄ọde kpukpru n̄kpọ.—Rome 11:33.

Ndisua se Jehovah Asuade

11. Ntak emi edide akpan n̄kpọ ete ikûdiọn̄ọ mme ekikere Abasi kpọt edi ikere n̄kpọ nte enye ekerede?

¹¹ Nnyịn ndikpep Ikọ Abasi idịghe ye ikpîkpu ekikere ediyọhọ ibuot nnyịn ye ifiọk. Adan̄a nte nnyịn iyakde enye osụhọde odụk nnyịn esịt, nnyịn n̄ko iyetọn̄ọ ndikere n̄kpọ nte Abasi. Oro edi akpan n̄kpọ didie ntem! Edieke nnyịn mîkọrike utọ ekikere oro, nso ikeme ndidi utịp? Okposụkedi nnyịn ikemede ndifiak ntịn̄ se Bible ọdọhọde, nnyịn imekeme ndima mme n̄kpọ oro Bible akpande, mîdịghe imekeme ndikere nte ke se ẹyomde edi mfịghe. Edi akpanikọ nte ke idem okposụkedi nnyịn isuade se ikwan̄ade, nnyịn imekeme ndisụk n̄wan̄wana ke ntak unana mfọnmma eke owo. (Rome 7:15) Edi edieke nnyịn mîsịnke ukeme esịt akpanikọ ndinam se nnyịn idide ke esịtidem odu ke n̄kemuyo ye se inende, nte nnyịn imekeme ndidori enyịn ndinem Jehovah esịt, kpa ‘andidomo esịt owo’?—Mme N̄ke 17:3.

12. Didie ke ima Abasi ye usua nte eke Abasi edi akpan n̄kpọ?

¹² Ndinyene usua nte eke Abasi edi ọkpọsọn̄ ukpeme ndibiọn̄ọ ukwan̄ido, kpa ukem nte ima Abasi anamde edinam se inende edi inem n̄kpọ. (1 John 5:3) Kpukpru ini N̄wed Abasi akpak nnyịn ndikọri ima ye usua. “Mbufo ẹmi ẹmade Jehovah ẹsua idiọk.” (Psalm 97:10) “Ẹsua se idiọkde; ẹyịre se ifọnde.” (Rome 12:9) Nte nnyịn ke inam oro?

13. (a) Nnyịn inyịme ọyọhọ ọyọhọ ye ewe akam David kaban̄a ediwot mme anamidiọk? (b) Nte ẹwụtde ke akam David, mmanie ẹdi mme idiọkowo oro enye ọkọbọn̄de akam ete Abasi owot?

¹³ Jehovah nte an̄wan̄ade amanam ẹdiọn̄ọ ẹban̄a uduak esie ndisọhi mme idiọkowo mfep ke isọn̄ ndinyụn̄ nda obufa ererimbot oro edinen ido edidụn̄de ndi. (Psalm 37:10, 11; 2 Peter 3:13) Mme andima edinen ido enen̄ede ẹyom utọ ini oro edi. Mmọ ẹdu ke ọyọhọ edinyịme ye David andiwet psalm, emi ọkọbọn̄de akam ete: “O Abasi, n̄kọm afo eyewot oburobụt owo! Mbufo, mbon afai, ẹdaha mi ndien ke usụn̄; kpa mme asua fo ẹmi ẹdọhọde idiọk ẹban̄a fi, ẹnyụn̄ ẹtomode fi ẹsịn ke nsu.” (Psalm 139:19, 20) David ikoyomke ndiwot mme utọ oburobụt owo oro ke idemesie. Enye ọkọbọn̄ akam ete usiene oto ke ubọk Jehovah edisịm mmọ. (Deuteronomy 32:35; Mme Hebrew 10:30) Mmọemi ikedịghe mbon oro ẹkeduede sụk David ke idemesie ke ndusụk usụn̄. Mmọ ikadaha ke ibuot Abasi nte ọfọnde, ẹtomode enyịn̄ esie ke se mîdịghe akpanikọ. (Exodus 20:7) Ke abian̄a, mmọ ẹkedọhọ ke inam n̄kpọ inọ enye, edi mmọ ke ẹkeda enyịn̄ esie ndimenede mme uduak idemmọ. David ikamaha mbon oro ẹkemekde ndidi mme asua Abasi.

14. Nte odu mme idiọkowo oro ẹkemede ndinọ un̄wam? Edieke edide ntre, didie?

¹⁴ Ediwak biliọn owo ẹdu oro mîdiọn̄ọke Jehovah. Ekese mmọ ke unana ifiọk ẹnam mme n̄kpọ oro Ikọ Abasi ọdọhọde nte edide oburobụt. Edieke mmọ ẹkade iso ke usụn̄ oro, mmọ ẹyedu ke otu mbon oro ẹdikpan̄ade ke akwa ukụt. Edi, Jehovah ikopke inemesịt ke n̄kpa idiọkowo, nnyịn ikponyụn̄ ikopke. (Ezekiel 33:11) Adan̄a nte ini ayakde, nnyịn iyedomo ndin̄wam mme utọ owo oro ẹkpep ẹnyụn̄ ẹnam n̄kpọ ke mme usụn̄ Jehovah. Edi nso edieke ndusụk owo ẹwụtde ọkpọsọn̄ usua ẹban̄a Jehovah?

15. (a) Mmanie ẹkedi mbon oro andiwet psalm ekesede nte “asua”? (b) Didie ke nnyịn ikeme ndiwụt mfịn nte ke nnyịn ‘imasua’ mbon oro ẹsọn̄de ibuot ye Jehovah?

¹⁵ Kaban̄a mmọ, andiwet psalm ọkọdọhọ ete: “O Jehovah, nte ndisuaha mmọ eke ẹsuade fi? Nte mmọ eke ẹnenide fi inyụn̄ itekke mi esịt? Mmada ofụri usua nsua mmọ: mmọ ẹtie nte mme asua mi.” (Psalm 139:21, 22) Sia mmọ ẹkenyenede ọkpọsọn̄ usua ẹban̄a Jehovah akana David ese mmọ ke n̄kpọ itekesịt. Mbon nsọn̄ibuot ẹsịne ke otu mbon oro ẹsuade Jehovah ebe ke ndisọn̄ ibuot ye enye. Nsọn̄ibuot, ke akpanikọ, edi ndin̄wana ye Jehovah. Ndusụk mbon nsọn̄ibuot ẹdọhọ nte idiọn̄ọde inyụn̄ inamde n̄kpọ inọ Abasi, edi mmọ inyịmeke ye mme ukpepn̄kpọ m̀mê mme n̄kpọ oro anade ẹsịm nte ẹwụtde ke Ikọ esie. Mmọ eken ẹdọhọ ke imonịm Bible ke akpanikọ, edi mmọ ẹsịn esop Jehovah ẹnyụn̄ ẹdomo ọkpọsọn̄ nditre utom oro enye anamde. Ke ini emi mmọ ẹkoide-koi ẹmek utọ idiọkn̄kpọ oro ke ẹma ẹkediọn̄ọ se inende, ke ini idiọkn̄kpọ akabarede odụk mmọ idem tutu eyedi ubak edu mmọ, do ana Christian asua (ke usụn̄ifiọk oro ikọ oro ọwọrọde ke Bible) mbon oro ẹsọn̄ọde ẹyịre ke idiọkn̄kpọ. Mme Christian akpanikọ ẹnyene mme ekikere Jehovah kaban̄a mme utọ mbon nsọn̄ibuot oro; mmọ inyeneke udọn̄ iban̄a mme ekikere mbon nsọn̄ibuot. Ke edide isio ye oro, mmọ “ẹsua” mbon oro ẹnamde idemmọ mme asua Abasi, edi mmọ ẹyak emi ẹnọ Jehovah ndisio usiene.—Job 13:16; Rome 12:19; 2 John 9, 10.

Ke Ini Abasi Odụn̄ọrede Nnyịn

16. (a) Ntak emi David okoyomde Jehovah odụn̄ọde enye? (b) Nso n̄kpọ idu oro aban̄ade esịt nnyịn oro akpanamde nnyịn iyom Abasi an̄wam nnyịn ndidiọn̄ọ?

¹⁶ David ikoyomke ndibiet mme idiọkowo ke baba usụn̄ kiet. Ediwak owo ẹsidomo ndidịp se mmọ ẹdide ke esịtidem, edi David ke nsụhọdeidem ama ọbọn̄ akam ete: “O Abasi, dụn̄ọde mi, nyụn̄ fiọk esịt mi: domo mi, nyụn̄ fiọk ekikere mi: nyụn̄ se m̀mê usụn̄ ukwan̄ odu mi ke esịt, nyụn̄ da mi usụn̄ nsinsi uwem.” (Psalm 139:23, 24) Ke ini etịn̄de aban̄a esịt esie, David iketịn̄ke iban̄a ataata esịt. Nte ekemde ye se ikọ oro ọwọrọde ke ndamban̄a usụn̄, enye eketịn̄ aban̄a se enye ekedide ke esịt esịt, owo esịtidem. Akpana nnyịn n̄ko iyom Jehovah odụn̄ọde esịt nnyịn onyụn̄ ọfiọk m̀mê nnyịn imenyene mme udọn̄, ima, mme ntụk, mme uduak, mme ekikere, m̀mê mme udọn̄esịt ekededi oro ẹkwan̄ade. (Psalm 26:2) Jehovah ọnọ nnyịn ikot ete: “Eyen mi, nọ mi esịt fo: yak enyịn fo ẹnyụn̄ ẹtịm ẹse usụn̄ mi.”—Mme N̄ke 23:26.

17. (a) Utu ke ndidịp mme ekikere oro ẹtịmerede nnyịn esịt, nso ke nnyịn ikpanam? (b) Nte akpakpa nnyịn idem edieke ikụtde idiọk udọn̄ ke esịt nnyịn, ndien nso ke nnyịn ikpanam iban̄a mmọ?

¹⁷ Edieke ukwan̄ ekikere, m̀mê mme ekikere oro ẹtịmerede nnyịn ẹdude nnyịn ke esịt ke ntak idiọk udọn̄ m̀mê idiọk uduakesịt m̀mê ke ntak idiọk eduuwem oro nnyịn inyenede, do nnyịn ke akpanikọ imoyom Jehovah an̄wam nnyịn ndinam ukpụhọde. Utu ke ndida ikọ oro “ukwan̄ usụn̄ ekededi,” edikabade eke Moffatt ada ikọ oro “idiọk usụn̄uwem”; The New English Bible ọdọhọ ete: “Usụn̄ ekededi oro ayatde fi [oro edi, Abasi] esịt.” Ekeme ndidi mme ekikere oro ẹtịmerede nnyịn idinen̄ekede in̄wan̄a nnyịn ndien ke ntre nnyịn idiọn̄ọke nte ikpetịn̄de mfịna nnyịn inọ Abasi, edi enye ọfiọk idaha nnyịn. (Rome 8:26, 27) Ikpanaha akpa nnyịn idem edieke idiọk udọn̄ odude ke esịt nnyịn; edi, nnyịn ikpenyeneke ndinọ mmọ ufan̄. (Genesis 8:21) Nnyịn ikpenyene ndiyom un̄wam Abasi man isio mmọ ifep ofụri ofụri. Edieke nnyịn inen̄erede ima Jehovah ye mme usụn̄ esie, nnyịn imekeme ndisan̄a n̄kpere enye kaban̄a utọ un̄wam oro ye mbuọtidem ‘nte ke Abasi okpon akan esịt nnyịn, onyụn̄ ọfiọk kpukpru n̄kpọ.’—1 John 3:19-21.

18. (a) Didie ke Jehovah ada nnyịn usụn̄ nsinsi uwem? (b) Edieke nnyịn ikade iso nditiene ndausụn̄ oro Jehovah ọnọde, nso ufiop ufiop itoro ke nnyịn ikeme ndidori enyịn ndibọ?

¹⁸ Ke n̄kemuyo ye akam andiwet psalm oro nte ke Jehovah eyeda enye usụn̄ nsinsi uwem, ke akpanikọ, Jehovah amada mme osụhọdeidem, okopitem asan̄autom esie usụn̄. Enye ada mmọ usụn̄, idịghe n̄kukụre ke afan̄ oro ekemede ndida n̄kosịm anyan uwem ke ntak oro mmọ mîkpaha n̄kpa nsek ke ntak edinam idiọk edi n̄ko ke usụn̄ oro adade osịm nsinsi uwem. Enye anam nnyịn itịm ikụt ufọn uwa ufak Jesus Christ. Ebede ke Ikọ esie ye esop esie, enye ọmọnọ nnyịn nti item oro edinamde nnyịn ikeme ndinam uduak esie. Enye ọsọn̄ọ anam nnyịn idiọn̄ọ nte edibọ un̄wam esie edide akpan n̄kpọ man otodo nnyịn ke esịt esịt ikpakabade idi utọ owo oro nnyịn idide ke enyọn̄ enyọn̄. (Psalm 86:11) Ndien enye ọmọnọ nnyịn nsịnudọn̄ kaban̄a idotenyịn edinyene mfọnmma nsọn̄idem ke edinen obufa ererimbot ọkọrọ ye nsinsi uwem ndida nsọn̄ idem ke ndinam n̄kpọ nnọ enye, kpa n̄kukụre Abasi akpanikọ. Edieke nnyịn ikade iso ndinam akpanikọ ke ndibọ ndausụn̄ esie, ke akpatre, enye eyedọhọ nnyịn nte ọkọdọhọde ye Eyen esie ete: “Mmenem esịt etieti ye afo.”—Luke 3:22; John 6:27; James 1:12.

Nso Idi Ibọrọ Fo?

◻ Ntak emi usụn̄ nte Jehovah esede mme asan̄autom esie awakde ndikpụhọde ye eke mme owo?

◻ Nso ikeme ndin̄wam nnyịn ndidiọn̄ọ se Abasi esisede ke ini enye odụn̄ọrede esịt nnyịn?

◻ Nso utọ ukpepn̄kpọ an̄wam nnyịn ndikpep mme akpan n̄kpọ nnyụn̄ n̄kpeme esịt nnyịn?

◻ Ntak emi edide akpan n̄kpọ ete nnyịn ikûdiọn̄ọ se Abasi ọdọhọde kpọt edi inyịme ye mme ekikere esie?

◻ Ntak emi nnyịn ke idem nnyịn ikpọbọn̄de akam ite: “O Abasi, dụn̄ọde mi, nyụn̄ fiọk esịt mi”?

[Ndise ke page 16]

Ke ini ekpepde n̄kpọ, domo ndinam ekikere ye mme ntụk Abasi ẹdi okwo

[Ndise ke page 18]

Mme ekikere Jehovah “ẹwak ẹkan ntan”

[Ebiet Ẹdade N̄kpọ Ẹto]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.