Uyama Un̄wana ke Eyo Mme Apostle

“Ẹmetọ un̄wana ke isọn̄ ẹnọ ndinen owo, ẹtọ idatesịt ẹnọ mbon esịt kiet.”—PSALM 97:11.

1. Didie ke Mme Ntiense Jehovah mfịn ẹbiet mme akpa Christian?

ADAN̄A didie ke nnyịn, nte mme ata Christian, isiwụt esịtekọm ke mme ikọ Psalm 97:11 emi ntem! ‘Un̄wana amayama’ ọnọ nnyịn ndien ndien. Ke akpanikọ, ndusụk nnyịn imokụt uyama un̄wana Jehovah ke ediwak isua. Kpukpru emi eti nnyịn aban̄a Mme N̄ke 4:18, emi okotde ete: “Usụn̄ nti owo ebiet un̄wana eke asiahade, aka iso ayama, tutu osịm ufọt uwemeyo.” Ke nnyịn ndiwụt esịtekọm ke N̄wed Abasi utu ke item owo, nnyịn Mme Ntiense Jehovah ibiet mme akpa Christian. Ẹkeme ndikụt edu edinam mmọ in̄wan̄în̄wan̄ ke n̄wedmbụk eset eke N̄wed Abasi Christian Usem Greek ye mme leta esie, ẹmi ẹkewetde ke idak odudu spirit.

2. Nso ikesịne ke mme akpa uyama un̄wana oro mme anditiene Jesus ẹkebọde?

² Ke otu mme akpa uyama un̄wana oro mme akpa anditiene Jesus Christ ẹkebọde ẹkedi mmọ oro ẹnyenede n̄kpọ ndinam ye Messiah. Andrew ama asian eyeneka esie Simon Peter ete: “Nnyịn imokụt Messiah.” (John 1:41) Ndusụk ini ke ukperedem, Ete ke heaven ama anam apostle Peter etie ntiense aban̄a oro ke ini enye ọkọdọhọde Jesus Christ ete: “Afo edi Christ, Eyen Abasi uwem.”—Matthew 16:16, 17; John 6:68, 69.

Un̄wana Kaban̄a Utom Ukwọrọikọ Mmọ

3, 4. Ke ediset ke n̄kpa esie ama ekebe, nso edinam an̄wan̄a ke Jesus ọkọnọ mme anditiene enye kaban̄a utom ini iso mmọ?

³ Ke ediset ke n̄kpa esie ebede, Jesus Christ ama ọnọ mme uyama un̄wana kaban̄a mbiomo oro odorode kpukpru mme anditiene enye ke idem. Enen̄ede etie nte ekedi mme mbet 500 oro ẹkesopde idem ke Galilee ke enye ọkọdọhọ ete: “Mbufo ẹka ẹkenam kpukpru mme idụt ẹdi mbet Mi, ẹnịm mmọ baptism ẹsịn ke enyịn̄ Ete ye Eyen ye Edisana Spirit: ẹnyụn̄ ẹkpep mmọ ẹnam kpukpru n̄kpọ eke n̄ketemede mbufo: ndien sese, Ami ndodu ye mbufo kpukpru ini, tutu osịm utịt ererimbot.” (Matthew 28:19, 20; 1 Corinth 15:6) Ke oro ebede, kpukpru mme anditiene Christ ẹkenyene ndidi mme ọkwọrọikọ, ndien utom ukwọrọikọ mmọ ikenyeneke nditre ye “mme erọn̄ ufọk Israel ẹmi ẹsopde.” (Matthew 10:6) Mmọ ikenyeneke ndinịm owo baptism John ke idiọn̄ọ edikabade esịt kaban̄a edifen mme idiọkn̄kpọ. Utu ke oro, mmọ ẹkenyene ndinịm mme owo baptism nsịn “ke enyịn̄ Ete ye Eyen ye Edisana Spirit.”

⁴ Esisịt ini mbemiso Jesus ọkọdọkde ke heaven, mme anam-akpanikọ apostle esie 11 ẹma ẹbụp ẹte: “Ọbọn̄, nte afo ọmọn̄ ọtọn̄ọ ntak ayak Obio Ubọn̄ ọnọ Israel kemi?” Utu ke ndikọbọrọ mbụme oro, Jesus ama ọnọ n̄kaiso item kaban̄a utom ukwọrọikọ mmọ, ọdọhọde ete: “Mbufo ẹyebọ odudu, ke Edisana Spirit ama edi edidoro mbufo ke idem: mbufo ẹyenyụn̄ edi mme ntiense Mi ke Jerusalem, ye ke ofụri Judea ye Samaria, tutu osịm utịt ererimbot.” Tutu adan̄aoro, mmọ ẹkedi mme ntiense ẹnọ Jehovah kpọt, edi idahaemi mmọ ẹyedi mme ntiense ẹnọ Christ n̄ko.—Utom 1:6-8.

5, 6. Nso uyama un̄wana ke mbet Jesus ẹkebọ ke Pentecost?

⁵ Nso nsemnsem uyama un̄wana ke mme anditiene Jesus ẹkebọ ntem ke n̄kpasịp usen duop ke ukperedem! Ke usen Pentecost eke 33 E.N., mmọ ẹma ẹfiọk ke akpa ini se Joel 2:28, 29 ọwọrọde: “[Ami Jehovah] nyewan̄a spirit mi nnọ ofụri obụkidem; ndien nditọiren mbufo, ye nditọ mbufo iban ẹyetịn̄ prọfesi, mbiowo mbufo ẹyedaba ndap, n̄kparawa mbufo ẹyekụt n̄kukụt. Nyenyụn̄ n̄n̄wan̄a spirit mi ke eyo oro nnọ ifịn iren ye ifịn iban mbufo.” Mme mbet Jesus ẹma ẹkụt edisana spirit, ke mbiet edemeikan̄, ẹdorode kpukpru mmọ ke ibuot—n̄kpọ nte iren ye iban 120—ẹkesopde idem ke Jerusalem.—Utom 1:12-15; 2:1-4.

⁶ Ke usen Pentecost n̄ko, mme mbet ẹma ẹdifiọk ke akpa ini nte ke mme ikọ Psalm 16:10 ẹma ẹnyene n̄kpọ ndinam ye Jesus Christ emi ẹnamde eset ke n̄kpa. Andiwet psalm ama ọdọhọ ete: “Koro afo [Jehovah Abasi] mûdukpọn̄ke ukpọn̄ mi ke [Sheol, NW]; uduyakke owo ima fo okụt mbiara.” Mme mbet ẹma ẹdifiọk ẹte ke mme ikọ oro ikpekemeke ndinyene n̄kpọ ndinam ye Edidem David, koro udi esie okodude ye mmọ tutu osịm usen oro. Eyịghe idụhe nte ke n̄kpọ nte owo 3,000 ẹmi ẹkekopde nte ẹnamde obufa un̄wana emi an̄wan̄a ẹma ẹtịm ẹnịm ke akpanikọ tutu mmọ ẹna baptism kpa ke usen oro!—Utom 2:14-41.

7. Nso nsemnsem un̄wana ke apostle Peter ọkọbọ ke ini enye akakade okosobo ye Cornelius akwa owoekọn̄ Rome?

⁷ Ke ediwak isua ikie, nditọ Israel ẹma ẹtịm ẹfiọk se Abasi ọkọdọhọde aban̄a mmọ ete: “N̄kọfiọk mbufo ikpọn̄îkpọn̄ ke otu kpukpru orụk ererimbot.” (Amos 3:2) Ntre ke akpanikọ ekedi nsemnsem uyama un̄wana ke apostle Peter ye mbon oro ẹkesan̄ade ye enye ẹka ufọk Cornelius akwa owoekọn̄ Rome ẹkebọ ke ini edisana spirit ke akpa ini okodorode mme andinịm ke akpanikọ oro ẹkedide Gentile ẹmi mîkanaha mbobi. Odot ẹtịm ẹfiọk nte ke emi ekedi n̄kukụre ini oro ẹkenọde edisana spirit mbemiso baptism. Edi ekenyene ndidi ntre. Mîkpedịghe ntre, Peter ikpọfiọkke ite ke mme Gentile ẹmi mîkanaha mbobi mi ẹma ẹdot ndina baptism. Ke ọfiọkde ọyọhọ ọyọhọ se n̄kpọntịbe emi ọwọrọde, Peter ama obụp ete: “Nte owo ekededi ekeme ndikpan ete ẹkûda mmọn̄ ẹnịm mmọ [mme Gentile] baptism, sia mmọ ẹma ẹkọbọ Edisana Spirit kpa nte nnyịn?” Nte ededi, idụhe owo ndomokiet emi okodude do emi ekpekekemede ndifan̄a oro nte enende, ndien ke ntre baptism mme Gentile emi ama ada itie.—Utom 10:44-48; men Utom 8:14-17 domo.

Edina Mbobi Idụhe Aba

8. Ntak ekedide ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ ndusụk mme akpa Christian ndision̄o idem n̄kpọn̄ edina mbobi?

⁸ N̄kaiso nsemnsem uyama akpanikọ ama ọwọrọ owụt idem ke ebuana ye mbụme edina mbobi. Edinam edina mbobi ekenyene ntọn̄ọ esie ke 1919 M.E.N. ye ediomi oro Jehovah akanamde ye Abraham. Ekem Abasi ama owụk Abraham ete ke enye ye kpukpru iren eken ke ubon esie ẹkenyene ndina mbobi. (Genesis 17:9-14, 23-27) Ntre edina mbobi ama akabade edi n̄kpọ ndida ndiọn̄ọ mme andito ubon Abraham. Ndien didie ke edinam emi ọkọnọ mmọ uku ntem! Nte utịp, “owo edụt” ama akabade edi ndek ndek ikọ. (Isaiah 52:1; 1 Samuel 17:26, 27) Edi mmemmem n̄kpọ ndikụt ntak emi ndusụk mme akpa Christian ẹkedide Jew ẹkeyomde ndimụm idiọn̄ọ oro n̄kama. Ndusụk ke otu mmọ ẹma ẹnyene nneme ọyọhọ ọyọhọ ye Paul ye Barnabas kaban̄a n̄kpọ emi. Man ẹbiere emi, Paul ye mmọ eken ẹma ẹka Jerusalem man ẹkesobo ye otu ukara Christian.—Utom 15:1, 2.

9. Nso uyama un̄wana ke ẹkeyarade ẹnọ otu ukara eke eset, nte ẹwetde ke Utom Mme Apostle ibuot 15?

⁹ Isan̄ enyeemi, ikotoho ke in̄wan̄în̄wan̄ utịben̄kpọ ke mme akpa Christian ẹkebọ un̄wana nte ke edina mbobi ikedịghe aba se ẹyomde ẹto mme asan̄autom Jehovah. Utu ke oro, mmọ ẹkebọ n̄kaiso un̄wana oro ebe ke ndidụn̄ọde N̄wed Abasi, ẹberide edem ke edisana spirit kaban̄a ndausụn̄, ẹnyụn̄ ẹkopde mme ifiọkutom Peter ye Paul ẹban̄ade edikabade esịt eke mme Gentile oro mîkanaha mbobi. (Utom 15:6-21) Ẹkenọ ubiere oro ke leta emi okotde ke ubak ubak ete: “Edisana Spirit okụt ete ọfọn, nnyịn inyụn̄ ikụt ite ọfọn, nditre ndibiom mbufo mbiomo en̄wen ke idem, ke mîbọhọke n̄kpọ ifan̄ ẹmi ẹnyenede ndinam; ete mbufo ẹbet mme n̄kpọ eke ẹwade ẹnọ ndem, ye iyịp, ye unam eke ẹyịride-yịri, ẹnyụn̄ ẹtre use.” (Utom 15:28, 29) Ke ntem ẹma ẹsio mme akpa Christian ke ufụn ewụhọ edina mbobi ye mme n̄kpọ eken ẹmi Ibet Moses okoyomde. Ntem, Paul ama ekeme ndidọhọ mme Christian Galatia ete: “Christ okosio nnyịn ke itie ufụn.”—Galatia 5:1.

Un̄wana ke Mme Gospel

10. Nso ikedi ndusụk uyama un̄wana oro ẹkeyararede ke Gospel Matthew?

¹⁰ Eyịghe idụhe nte ke Gospel Matthew, emi ẹkewetde ke n̄kpọ nte 41 E.N., ọdọn̄ọ ediwak uyama un̄wana ke ufọn mme andikot enye. Ibat ibat mme Christian akpa isua ikie ke ẹmende ẹdomo ẹkedu ke idemmọ ẹkop nte Jesus anamde mme ukpepn̄kpọ ẹn̄wan̄a. Akpan akpan, Gospel Matthew ọsọn̄ọ owụt nte ke Obio Ubọn̄ ekedi ibuotikọ ukwọrọikọ Jesus. Ndien didie ke Jesus okotịm ọsọn̄ọ owụt ufọn edinyene eti uduakesịt ntem! Nso uyama un̄wana okodu ntem ke Ukwọrọikọ esie ke Obot, ke mme n̄ke esie (utọ nte mbon oro ẹwetde ke Mt ibuot 13), ye ke akwa prọfesi esie ke Mt ibuot 24 ye 25! Ẹma ẹdụri ntịn̄enyịn mme akpa Christian ẹwụt kpukpru emi ke mbụk Gospel Matthew, emi ẹkewetde ke n̄kpọ nte isua itiaita kpọt ke Pentecost 33 E.N. ama ekebe.

11. Nso ke ẹkeme nditịn̄ mban̄a se idude ke Gospel Luke ye Mark?

¹¹ N̄kpọ nte isua 15 ke ukperedem, Luke ama ewet Gospel esie. Ke adan̄aemi n̄wakn̄kan ẹbietde mbụk Matthew, mbahade 59 eke ikie edi n̄kpọ efen efen. Luke ama ewet itiokiet ke otu mme utịben̄kpọ Jesus onyụn̄ obụk mme uwụtn̄kpọ Esie oro ẹwakde utịm ikaba ẹkan nte mme andiwet Gospel eken ẹbụkde. Nte an̄wan̄ade ke n̄kpasịp isua ifan̄ ke ukperedem, Mark ama ewet Gospel esie, ọsọn̄ọde owụt Jesus Christ nte owo edinam, kpa anam utịben̄kpọ. Ke adan̄aemi Mark ke ata ekese idaha obụkde mme n̄kpọntịbe ẹmi Matthew ye Luke ẹma ẹkewewet, enye ewet n̄ke kiet emi mmọ mîkewetke. Ke n̄ke oro, Jesus ekemen Obio Ubọn̄ Abasi odomo ye n̄kpasịp oro asiahade, ọkọri okpon, onyụn̄ on̄wụm mfri sụn̄sụn̄.a—Mark 4:26-29.

12. Ke nso udomo ke Gospel John anam enyene n̄kaiso edinam an̄wan̄a?

¹² Ekem ndien Gospel John, emi ẹkewetde ke se iwakde ikan isua 30 ke Mark ama ekewet mbụk esie. Nso udịm udịm un̄wana ke John ekesịn ntem ke utom ukwọrọikọ Jesus, akpan akpan ebe ke ekese editịn̄ ntụk edidu Esie mbemiso edide owo! Edi John ikpọn̄ ewet mbụk aban̄a ediset ke n̄kpa Lazarus, enye ikpọn̄ onyụn̄ ewet ediwak ndiye n̄kpọ ẹmi Jesus eketịn̄de ọnọ mme anam-akpanikọ apostle esie ọkọrọ ye akam ofụri esịt emi enye ọkọbọn̄de ke okoneyo oro ẹkedade enye ẹnọ, nte ẹwetde ke Joh ibuot 13 osịm 17. Ke akpanikọ, ẹdọhọ ke mbahade 92 eke ikie ke Gospel John edi n̄wọrọnda.

Mme Uyama Un̄wana ke Mme N̄wed Paul

13. Ntak emi ndusụk owo ẹkedade n̄wed emi Paul ekewetde ọnọ mbon Rome nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke edi Gospel?

¹³ Ẹma ẹda apostle Paul akpan akpan ndida mme uyama akpanikọ nsọk mme Christian ẹkedude ke eyo mme apostle. Ke uwụtn̄kpọ, n̄wed emi Paul ekewetde ọnọ mbon Rome odu, emi ekewetde ke n̄kpọ nte 56 E.N.—n̄kpọ nte ukem ini oro Luke ekewetde Gospel esie. Ke n̄wed emi Paul osio akpanikọ oro owụt nte ke ẹnyene edinen ido nte utịp mfọnido Abasi emi owo mîdotke ye edinyene mbuọtidem ke Jesus Christ. Nsọn̄uyo emi Paul odoride ke ikpehe eti mbụk enyeemi anam ndusụk owo ẹda n̄wed emi enye ekewetde ọnọ mbon Rome nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke enye edi ọyọhọ Gospel ition.

14-16. (a) Ke akpa n̄wed emi enye ekewetde ọnọ mme Christian ke Corinth, nso un̄wana ke Paul ekesịn kaban̄a ufọn edinyene edidianakiet? (b) Nso n̄kaiso un̄wana ke se iban̄ade ido uwem ke Akpa N̄wed Corinth esịne?

¹⁴ Paul ama ewet aban̄a ndusụk n̄kpọ ẹmi ẹkefịnade mme Christian ke Corinth. N̄wed emi enye ekewetde ọnọ mbon Corinth mi esịne ekese item eke odudu spirit emi enyenede ufọn ọnọ mme Christian tutu osịm usen nnyịn. Akpa kan̄a, enye ekenyene ndinam mbon Corinth ẹnyene ifiọk ẹban̄a ndudue oro mmọ ẹkenamde ke ndida ndusụk mme ọwọrọiso owo nsiak isio n̄ka. Apostle oro ama enen̄ede ekikere mmọ, ọdọhọde mmọ uko uko ete: “Mmada enyịn̄ Ọbọn̄ nnyịn Jesus Christ n̄kpe mbufo ubọk, nditọete, nte mbufo kpukpru ẹnyene ikọinua kiet, ubahade okûnyụn̄ odu ke otu mbufo; edi mbufo ẹtọn̄ọ ntak ẹkabade ẹfọn ẹma ke edinyene esịt kiet ye ekikere kiet.”—1 Corinth 1:10-15.

¹⁵ Ẹma ẹnyịme akwa oburobụt ido ke esop Christian ke Corinth. Eren kiet do ama ada n̄wan ete esie, ntem ‘anamde orụk use oro mîkodụhe idem ke otu mme Gentile.’ Nte an̄wan̄ade, Paul ama ewet ete: “Esio oburobụt owo oro ke otu mbufo ẹfep.” (1 Corinth 5:1, 11-13) Oro ekedi obufa n̄kpọ ọnọ esop Christian—edisio mfep. N̄kpọ efen emi okoyomde esop mbon Corinth enyene ifiọk aban̄a ekenyene n̄kpọ ndinam ye akpanikọ oro nte ke ndusụk mme andibuana ke enye ke ẹkeda nditọete eke spirit mmọ ẹka esopikpe ererimbot man ekebiere mme mfịna. Paul ama ọsọn̄ọ asua ọnọ mmọ ke ndinam n̄kpọ emi.—1 Corinth 6:5-8.

¹⁶ N̄kpọ efen emi okotụkde esop ke Corinth n̄ko ekenyene n̄kpọ ndinam ye ebuana idan̄. Ke 1 N̄wed Corinth ibuot 7, Paul ama owụt ete ke ntak emi oburobụt ido idan̄ awakde, eyefọn eren kiet kiet ndinyene n̄wan esiemmọ ndien n̄wan kiet kiet enyene ebe esiemmọ. Paul ama owụt n̄ko ete ke adan̄aemi mbon oro mîdọhọ ndọ ẹkemede ndinam n̄kpọ Jehovah ye esisịt mfịna, idịghe kpukpru owo ẹnyene ẹnọ unana itie ndọ. Ndien edieke ebe n̄wan akpade, enye eyenyene ifụre ndifiak ndọ ndọ “edi yak enye ọdọ owo Abasi ikpọn̄îkpọn̄.”—1 Corinth 7:39.

17. Nso un̄wana ke Paul ekesịn kaban̄a ukpepn̄kpọ ediset ke n̄kpa?

¹⁷ Nso uyama un̄wana ke Ọbọn̄ akada Paul ntem ndiyarade kaban̄a ediset ke n̄kpa! Ẹdinam mme Christian oro ẹyetde aran ẹset ye nso orụk ikpọkidem? Paul ekewet ete: “Ẹtọ enye nte idem eke otode ke uduot obụkidem; ẹnam enye ẹset nte idem eke otode ke uduot spirit.” Owo ididaha idem eke obụkidem ndomokiet idọk ke heaven, koro “obụkidem ye iyịp ikemeke ndibọ Obio Ubọn̄ Abasi nda nnyene.” Paul ama adian do ete ke idịghe kpukpru mbon oro ẹyetde aran ẹdikpa, edi nte ke ini edidu esie ẹyenam ndusụk owo ẹset ke ndondo oro ẹkpade ẹdụk uwem oro owo mîkemeke ndikpa.—1 Corinth 15:43-53.

18. Nso un̄wana kaban̄a ini iso ke akpa n̄wed oro Paul ekewetde ọnọ mbon Thessalonica esịne?

¹⁸ Ke n̄wed emi enye ekewetde ọnọ mme Christian ke Thessalonica, ẹma ẹda Paul ndisịn un̄wana ke ini iso. Usen Jehovah edidi nte inọ ke okoneyo. N̄ko Paul ama anam an̄wan̄a ete: “Ini mme owo ẹdọhọde ẹte, idu ke emem ye ifụre, kpa adan̄aoro ke nsobo abuat mmọ, nte emi uman abuatde n̄wan idịbi; ndien mmọ idikwe usụn̄ ubọhọ.”—1 Thessalonica 5:2, 3.

19, 20. Nso uyama un̄wana ke mme Christian ke Jerusalem ye Judea ẹkebọ ke n̄wed emi Paul ekewetde ọnọ mbon Hebrew?

¹⁹ Ebede ke ndiwet n̄wed esie nnọ mbon Hebrew, Paul ama anam uyama un̄wana ebe osịm mme akpa Christian ke Jerusalem ye Judea. Didie ke enye okowụt nte ndutịm utuakibuot Christian ọfọnde akan ndutịm utuakibuot Moses ntem! Utu ke nditiene Ibet ẹkebọde ẹto mme angel, mme Christian ẹnyene mbuọtidem ke edinyan̄a oro Eyen Abasi ekebemde iso etịn̄, emi otịmde okpon itie akan utọ mme isụn̄utom ẹdide angel do. (Mme Hebrew 2:2-4) Moses ekedi sụk adaidaha ke ufọk Abasi. Nte ededi, Jesus Christ edi etieibuot ke ofụri ufọk oro. Christ edi akwa oku nte utọ eke Melchizedek, enyenede itie oro otịmde okpon akan itie oku Aaron. Paul n̄ko ama osio owụt ete ke nditọ Israel ikekemeke ndidụk nduọkodudu Abasi ke ntak unana mbuọtidem ye nsọn̄ibuot, edi mme Christian ẹdụk ke ntak edinam akpanikọ ye nsụkibuot mmọ.—Mme Hebrew 3:1–4:11.

²⁰ Ndien, n̄ko, obufa ediomi oro otịm ọsọn̄ urua akan Ibet ediomi. Nte ẹketịn̄de ke prọfesi ke isua 600 mbemiso ke Jeremiah 31:31-34, ẹwet ibet Abasi ke esịt mbon oro ẹdude ke obufa ediomi, mmọ ẹnyụn̄ ẹdara ata edifen mme idiọkn̄kpọ. Utu ke ndinyene akwa oku emi enyenede ndinam uwa ke isua ke isua mban̄a idiọkn̄kpọ esie ye eke mme owo, mme Christian ẹnyene Jesus Christ nte Akwa Oku mmọ, emi mînyeneke idiọkn̄kpọ emi onyụn̄ awade uwa aban̄a mme idiọkn̄kpọ inikiet. Utu ke ndidụk ke edisana ebiet emi ubọk owo anamde ndiwa uwa esie, enye okodụk heaven, man akada ke iso Jehovah do. Akan oro, mme uwa unam ke idak Ibet ediomi Moses ikekemeke ndimen mme idiọkn̄kpọ mfep ofụri ofụri, mîkpedịghe ntre owo ikpakawaha uwa mmọ ke isua ke isua. Edi uwa Christ, emi ẹkewade inikiet, emen mme idiọkn̄kpọ efep. Kpukpru ẹmi ẹsịn un̄wana ke akwa temple eke spirit, ke mme okụre ẹmi mme nsụhọ oro ẹyetde aran ye “mme erọn̄ en̄wen” ẹnamde utom mfịn.—John 10:16; Mme Hebrew 9:24-28.

21. Nso ke nneme emi owụt kaban̄a edisu eke Psalm 97:11 ye Mme N̄ke 4:18 ke eyo mme apostle?

²¹ Ufan̄ ikemke ndisiak mme uwụtn̄kpọ efen efen, utọ nte mme uyama un̄wana ẹkụtde ke mme n̄wed apostle Peter ye eke mme mbet oro James ye Jude. Edi se ẹsiakde emi ekpenyene ndikem ke ndiwụt nte ke Psalm 97:11 ye Mme N̄ke 4:18 ẹma ẹnyene n̄wọrọnda edisu ke eyo mme apostle. Akpanikọ ama ọtọn̄ọ ndikọri nte mbiet ye mbukpọn̄ n̄kpọ osịm edisu ye ata idem n̄kpọ.—Galatia 3:23-25; 4:21-26.

22. Nso ikotịbe ke mme apostle ẹma ẹkekpan̄a, ndien nso ke udiana ibuotikọ ediwụt?

²² Ke mme apostle Jesus ẹma ẹkekpan̄a ndien nsọn̄ibuot ẹkebemde iso ẹtịn̄ ọtọn̄ọde, un̄wana akpanikọ ama enen̄ede osụhọde. (2 Thessalonica 2:1-11) Nte ededi, kpa nte Jesus ọkọn̄wọn̄ọde, ke ediwak isua ikie ẹma ẹkebe Eteufọk ama afiak edi onyụn̄ okụt “asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄” nte ọnọde “mbonufọk” udia mmọ ke edikem ini. Nte utịp, Jesus Christ ama emek asan̄autom oro “edi andikara kpukpru se enye enyenede.” (Matthew 24:45-47) Nso uyama un̄wana eketiene? Ẹyeneme emi ke ibuotikọ oro etienede.

[Mme Ikọ idakisọn̄]

Uyama Un̄wana—Ikpọ ye N̄kpri Akpa Ikpehe

“Usụn̄ nti owo ebiet un̄wana eke asiahade, akaiso ayama, tutu osịm ufọt uwemeyo.”—MME N̄KE 4:18.

1. Ntak emi ẹyararede akpanikọ sụn̄sụn̄?

EDI uyarade ọniọn̄ Abasi, ke n̄kemuyo ye Mme N̄ke 4:18, nte ke ediyarade mme akpanikọ eke spirit ẹda itie sụn̄sụn̄ ẹbe ke uyama un̄wana. Ke akpa ibuotikọ, nnyịn ima ikụt nte itien̄wed emi okosude ke eyo mme apostle. Edieke ẹkeyarade ofụri akpanikọ N̄wed Abasi kpukpru inikiet, enye okpokoyon̄ owo ibuot onyụn̄ otịmerede owo ekikere—ata ukem nte se isitịbede ke ndiwọrọ ke n̄kịmn̄kịm abaitiat ndụk nyayama un̄wana utịn. Akan oro, akpanikọ oro ẹyararede sụn̄sụn̄ esisọn̄ọ mbuọtidem mme Christian ke usụn̄ emi akade-kaiso. Enye esinam idotenyịn mmọ ototịm ayama onyụn̄ anam usụn̄ oro mmọ ẹyomde ndisan̄a ototịm an̄wan̄a.

“Asan̄autom Emi Anamde Akpanikọ, Onyụn̄ Enyenede Ọniọn̄”

2. Jesus okowụt ke idida anie ke ndinọ mme anditiene enye un̄wana eke spirit, ndien n̄kpọutom emi esịne mmanie?

² Ke eyo mme apostle Jesus Christ ekemek ndida mme usụn̄ ẹkande odudu owo ndinọ mme anditiene enye mme akpa uyama un̄wana. Nnyịn imenyene uwụtn̄kpọ iba iban̄a ẹmi: Pentecost 33 E.N. ye Cornelius ndikabade esịt ke 36 E.N. Ekem, Christ emek ndida n̄kpọutom edide owo, nte enye akakam ebemde iso etịn̄ ete: “Anie ndien edi asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄, emi ete esie okonịmde ete, akara mbonufọk imọ, onyụn̄ ọnọ mmọ udia ke edikem ini? Ọfọfọn ọnọ asan̄autom oro eteufọk esie edidide okụt enye anamde ntre. Ke akpanikọ ke ndọhọ mbufo nte, eteufọk esie eyenam enye edi andikara kpukpru se enye enyenede.” (Matthew 24:45-47) Asan̄autom emi ikemeke ndidi n̄kpasịp owo kiet koro enye ekenyenede ndinọ udia eke spirit toto ke ini esop Christian ọkọtọn̄ọde ke Pentecost tutu osịm ini emi Eteufọk oro, Jesus Christ, ekedide ndinam ibat. Mme akpanikọ ẹwụt nte ke otu asan̄autom emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄ mi esịne kpukpru mme Christian oro ẹyetde aran nte otu ke isọn̄ ke ini kiet ekededi.

3. Mmanie ẹkedu ke otu akpa mme andibuana ke otu asan̄autom emi?

³ Mmanie ẹkedu ke otu akpa mme andibuana ke otu asan̄autom emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄? Owo kiet ekedi apostle Peter, emi akanamde ewụhọ Jesus oro: “Bọk mme erọn̄ Mi.” (John 21:17) Mme akpa andibuana eken ke otu asan̄autom oro ẹma ẹsịne Matthew, emi ekewetde Gospel oro ekerede enyịn̄ esie, ye Paul, James, ye Jude, ẹmi ẹkewetde mme n̄wed eke odudu spirit. Apostle John, emi ekewetde n̄wed Ediyarade, Gospel esie, ye mme n̄wed esie, n̄ko ekedi andibuana ke otu asan̄autom emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄. Iren ẹmi ẹma ẹwet n̄kpọ ekekem ye utom oro Jesus ọkọnọde ẹnam.

4. Mmanie ẹdi “mbonufọk”?

⁴ Edieke kpukpru mbon ẹmi ẹyetde aran nte otu, inamke n̄kpọ ebiet emi mmọ ẹdụn̄de ke isọn̄, ẹdide mme andibuana ke otu asan̄autom oro, mmanie ẹdi “mbonufọk”? Mmọ edi kpa mbon oro ẹyetde aran edi ẹse mmọ ke isio isio usụn̄—nte owo kiet kiet. Ih, nte owo kiet kiet mmọ edi eke “asan̄autom” mîdịghe ẹdi “mbonufọk,” ọkọn̄ọde ke m̀mê mmọ ẹnọnọ udia eke spirit m̀mê ẹtetiene ẹbuana ke enye. Ke ndinam emi an̄wan̄a: Nte ẹwetde ke 2 Peter 3:15, 16, apostle Peter etịn̄ n̄kpọ otụk mme n̄wed Paul. Ke ini okotde mmọ, Peter eyetie nte kiet ke otu mbonufọk oro adiade udia eke spirit emi Paul ọnọde nte andida ke ibuot otu asan̄autom emi.

5. (a) Nso ikotịbe inọ asan̄autom oro ke ufan̄ ediwak isua ikie ke eyo mme apostle ama ekebe? (b) Nso edinam ikada itie ke utịt ọyọhọ ubak iba eke isua ikie 19?

⁵ Ke afan̄ emi, n̄wed oro God’s Kingdom of a Thousand Years Has Approached ọkọdọhọ ete: “Amaedi nte otu ‘asan̄autom emi anamde akpanikọ, onyụn̄ enyenede ọniọn̄’ okodude onyụn̄ anamde n̄kpọ ke ofụri ediwak isua ikie oro ke mme apostle Eteufọk oro Jesus Christ ẹma ẹkekpan̄a, nnyịn inyeneke san̄asan̄a n̄wetnnịm n̄kpọ iban̄a oro. Nte an̄wan̄ade emana otu ‘asan̄autom’ oro kiet ọkọbọk emana oro eketienede edem. (2 Timothy 2:2) Edi ke utịt utịt ubak ọyọhọ isua ikie efụtenan̄ mme owo ẹkebakde Abasi ẹma ẹdu ẹmi ẹkemade udia spirit eke Edisana Bible ẹnyụn̄ ẹyomde ndidia enye . . . Ẹma ẹtọn̄ọ mme otu ukpepn̄kpọ Bible . . . ẹnyụn̄ ẹkọri ke ndinyene ifiọk mban̄a mme akpan akpanikọ eke Edisana N̄wed Abasi. Mme anana-ibụk mbon esịt akpanikọ ke otu nditọ ukpepn̄kpọ Bible ẹmi ẹma ẹnyene udọn̄ ndibuana mme akpan ikpehe udia eke spirit emi ye mmọ en̄wen. Mmọ ẹma ẹnyene edu edinam akpanikọ eke ‘asan̄autom’ oro ẹkemekde ndinọ ‘mbonufọk’ ‘ekemini’ udia eke spirit oro ẹyomde. Mmọ ẹma ẹnyene ‘ọniọn̄’ ke ndifiọk nte ke ẹkedi nnennen ye edikem ini adan̄aoro ye se ikedide mfọnn̄kan usụn̄ ndinọ udia oro. Mmọ ẹma ẹdomo ndinọ enye.”—page 344-345.a

Mme Akpa Uyama Un̄wana ke Eyomfịn

6. Akpanikọ ewe ọwọrọ ada ke se iban̄ade ediyarade akpanikọ sụn̄sụn̄?

⁶ N̄kpọ kiet oro enen̄ede ọwọrọ ada ke se iban̄ade mbon emi Jehovah adade ndinọ n̄kaiso un̄wana eke spirit sụn̄sụn̄ edi nte ke mmọ idaha itoro inọ idemmọ. Edu emi C. T. Russell, akpa etieibuot Watch Tower Society ekenyenede, ekedi nte ke Ọbọn̄ ama okop inemesịt ndida usụhọde ndammana ukeme mmọ nnam n̄kpọ. Kaban̄a ikọ oro mme asua ẹkesimade ndida, Brọda Russell ama otịm anam ẹdiọn̄ọ ete ke akananam imọ isoboke ye “Anditiene Russell” ye nte ke orụk n̄kpọ nte “N̄ka Russell” idụhe. Kpukpru itoro ẹkebịne Abasi.

7. Nso uyarade ke Brọda Russell ye nsan̄autom esie ẹkenọ ndiwụt ke mmimọ ke akpanikọ ikabuana ye asan̄autom emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄?

⁷ Ke ndibiere nto mme utịp, eyịghe ikemeke ndidu nte ke edisana spirit Jehovah akada Brọda Russell usụn̄ ke mme ukeme esie ye mbon oro ẹkebuanade ye enye. Mmọ ẹma ẹnọ uyarade edinyene ebuana ye asan̄autom emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄. Okposụkedi ediwak mme ọkwọrọ ederi ini oro ẹkedọhọde ke imonịm ke akpanikọ nte ke Bible edi Ikọ eke odudu spirit Abasi ye nte ke Jesus ekedi Eyen Abasi, mmọ ẹma ẹnyịme nsunsu, ukpepn̄kpọ Babylon, utọ nte Abasi-Ita-ke-Kiet, ukpọn̄ owo eke mîkemeke ndikpa, ye nsinsi ndutụhọ. Ke n̄kemuyo ye un̄wọn̄ọ Jesus, ke akpanikọ edisana spirit ekedi ntak emi mme ukeme Brọda Russell ye mme nsan̄a esie ẹkenamde akpanikọ ayama akan nte akananam ayamade. (John 16:13) Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible oro ẹyetde aran mi ẹma ẹnọ uyarade nte ke mmimọ ke akpanikọ ikedi ubak otu asan̄autom emi anamde akpanikọ onyụn̄ enyenede ọniọn̄, emi utom mmọ edide ndinọ mbonufọk Eteufọk udia eke spirit. Mme ukeme oro mmọ ẹkesịnde ẹkedi akwa un̄wam ke nditan̄ mbon oro ẹyetde aran mbok.

8. Ewe isọn̄ akpanikọ ẹban̄ade Jehovah, Bible, Jesus Christ, ye edisana spirit ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkediọn̄ọ in̄wan̄în̄wan̄?

⁸ Edi n̄wọrọnda n̄kpọ ndikụt nte Jehovah ọkọfọnde mfọn akamba akamba ke ndinọ mme akpa Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹmi uyama un̄wana ebe ke edisana spirit. Akpa kan̄a, mmọ ẹma ẹtịm ẹsọn̄ọ nte ke Andibot odu ye nte ke enye enyene san̄asan̄a enyịn̄ oro Jehovah. (Psalm 83:18; Rome 1:20) Mmọ ẹma ẹkụt ẹte ke Jehovah enyene mme akpan edu inan̄—odudu, unenikpe, ọniọn̄, ye ima. (Genesis 17:1; Deuteronomy 32:4; Rome 11:33; 1 John 4:8) Mme Christian oro ẹyetde aran mi ẹma ẹsọn̄ọ in̄wan̄în̄wan̄ nte ke Bible edi Ikọ eke odudu spirit Abasi onyụn̄ edi akpanikọ. (John 17:17; 2 Timothy 3:16, 17) N̄ko-n̄ko, mmọ ẹma ẹnịm ẹte ke ẹkebobot Jesus Christ, Eyen Abasi, ye nte ke enye ama ọnọ uwem esie nte ufak kaban̄a ofụri ubonowo. (Matthew 20:28; Colossae 1:15) Ke edisana spirit mîkam idịghe ọyọhọ owo ita ke Abasi-Ita-ke-Kiet, ẹma ẹkụt enye nte edide anamutom odudu Abasi.—Utom 2:17.

9. (a) Ewe akpanikọ ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkediọn̄ọ in̄wan̄în̄wan̄ ke se iban̄ade obot owo ye mme akan̄a oro ẹdude ke Bible? (b) Mme akpanikọ ewe en̄wen ke mme asan̄autom Jehovah ẹkekụt in̄wan̄în̄wan̄?

⁹ Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹkụt in̄wan̄în̄wan̄ nte ke owo inyeneke ukpọn̄ eke mîkemeke ndikpa edi ke edi ukpọn̄ oro ekemede ndikpa. Mmọ ẹma ẹfiọk ẹte ke “n̄kpọ eyenutom idiọkn̄kpọ edi n̄kpa,” idịghe nsinsi ndutụhọ, sia utọ itie nte hell oro asakde ikan̄ mîdụhe. (Rome 5:12; 6:23; Genesis 2:7; Ezekiel 18:4) Akan oro, mmọ ẹma ẹkụt in̄wan̄în̄wan̄ nte ke ukpepn̄kpọ edito ke unam mforo owo idịghe se mîkemke ye N̄wed Abasi kpọt edi ama anana isọn̄ akpanikọ ofụri ofụri. (Genesis, ibuot 1 ye 2) Mmọ ẹma ẹfiọk n̄ko ẹte ke Bible onịm akan̄a iba—eke heaven ọnọ mme anditiene nde-ikpat Christ ẹdide owo 144,000 ẹmi ẹyetde aran ye paradise isọn̄ ọnọ anana-ibat “akwa otuowo” eke “mme erọn̄ en̄wen.” (Ediyarade 7:9; 14:1; John 10:16) Mme akpa Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible oro ẹma ẹfiọk nte ke isọn̄ ododu ke nsinsi ndien ke ikan̄ iditaha enye, nte ediwak ido ukpono ẹkpepde. (Ecclesiastes 1:4; Luke 23:43) Mmọ n̄kọ ẹma ẹfiọk ẹte ke edidu Christ edidi se enyịn mîkwe ndien nte ke enye eyebiere ikpe ọnọ mme idụt onyụn̄ ada paradise isọn̄ edi.—Utom 10:42; Rome 8:19-21; 1 Peter 3:18.

10. Nso akpanikọ ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkefiọk kaban̄a baptism, ubahade ke ufọt mme ọkwọrọ ederi ye mbon ufọkabasi, ye Editi n̄kpa Christ?

¹⁰ Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkekpep ke baptism N̄wed Abasi idịghe edisịme nditọwọn̄ mmọn̄ edi ke ndinam ewụhọ Jesus oro ke Matthew 28:19, 20, enye edi edibụk mme andinịm ke akpanikọ ẹmi ẹma ẹkenọ ukpep ke mmọn̄. Mmọ ẹma ẹdikụt nte ke isọn̄ N̄wed Abasi idụhe inọ ubahade ke ufọt mme ọkwọrọ ederi ye mme mbon ufọkabasi. (Matthew 23:8-10) Ke edide isio, kpukpru mme Christian ẹnyene ndidi mme ọkwọrọ eti mbụk. (Utom 1:8) Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹfiọk ẹte ke ẹkpenyene ndinịm Editi n̄kpa Christ ini kiet kpọt ke isua, ke Nisan 14. Akan oro, mmọ ẹma ẹkụt ẹte ke Easter edi nduọkodudu ukpono ndem. Ke adianade do, mbon ẹmi ẹyetde aran mi ẹma ẹtịm ẹnịm ke akpanikọ nte ke Abasi ke ọkọnọ utom mmọ ibetedem anam mmọ ibọhọ etịbe. (Matthew 10:8) Ọtọn̄ọde ke eyo edem, mmọ ẹma ẹdiọn̄ọ ẹte ke ana mme Christian ẹda mme edumbet Bible ẹdu uwem, emi esịnede edision̄o mbun̄wụm edisana spirit Abasi.—Galatia 5:22, 23.

N̄kaiso Uyama Un̄wana

11. Nso un̄wana akayama ke utom oro ẹnọde mme Christian ye ke n̄ke Jesus eke erọn̄ ye ebot?

¹¹ Akpan akpan ọtọn̄ọde ke 1919 ẹmediọn̄ mme asan̄autom Jehovah ye n̄kaiso uyama un̄wana. Nso nsemnsem uyama un̄wana ke ẹkewụt ntem ke mbono Cedar Point ke 1922 nte J. F. Rutherford, ọyọhọ etieibuot Watch Tower Society iba, ọkọsọn̄ọde etịn̄ nte ke akpan mbiomo oro mme asan̄autom Jehovah ẹnyenede edi ‘nditan̄a, nditan̄a, nditan̄a, Edidem ye obio ubọn̄ esie’! Ke isua oro eketienede, nsemnsem un̄wana ama ayama ke n̄ke erọn̄ ye ebot. Ẹma ẹkụt nte ke prọfesi emi ekenyene ndisu ke usen Ọbọn̄ odude kemi, idịghe ke ini iso ke Tọsịn Isua Ukara, nte ẹkekerede ke akpa. Ke Tọsịn Isua Ukara, nditọete Christ ididọn̄ọke, idinyụn̄ isịnke mmọ ke ufọk-n̄kpọkọbi. Akande oro, ke utịt Tọsịn Isua Ukara, Jehovah Abasi edibiere ikpe, idịghe Jesus Christ.—Matthew 25:31-46.

12. Nso uyama un̄wana okodu kaban̄a Armageddon?

¹² Ke 1926 nsemnsem uyama un̄wana en̄wen ama ayarade nte ke ekọn̄ Armageddon ikenyeneke ndidi edinam ukpụhọde ke n̄kaowo, nte Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible inikiet ẹkekerede. Utu ke oro, enye edidi ekọn̄ oro Jehovah ediwụtde odudu esie ata in̄wan̄în̄wan̄ tutu kpukpru owo ẹyenịm ke akpanikọ ẹte ke enye edi Abasi.—Ediyarade 16:14-16; 19:17-21.

Christmas—Usen Nduọkodudu Ukpono Ndem

13. (a) Nso un̄wana ke ẹkesịn ke mme usọrọ Christmas? (b) Ntak emi owo mîkenịmke mme usọrọ usen emana aba? (Sịn ikọ idakisọn̄.)

¹³ Esisịt ini ke oro ebede, uyama un̄wana ama anam Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹtre ndinịm Christmas. Mbemiso ini oro, Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹsinịm Christmas kpukpru ini ke ofụri ererimbot, ndien usọrọ esie ke ibuot itieutom Brooklyn ekedi ata idara idara edinam. Edi ẹma ẹdifiọk adan̄aoro nte ke edinịm December 25 ke akpanikọ ekedi ukpono ndem ndien ke mbon nsọn̄ibuot Christendom ẹkemek man ekpedi mmemmem n̄kpọ ndikabade mme okpono ndem esịt. Akan oro, ẹma ẹkụt nte ke Jesus ikpakamanake ke ini etuep, sia edide ke ini emana esie, mme ekpemerọn̄ ke ẹkesụk ẹnọ mme erọn̄ mmọ mbiet ke in̄wan̄—n̄kpọ emi mmọ mîkpakanamke ke okoneyo ke utịt December. (Luke 2:8) Utu ke oro, N̄wed Abasi owụt nte ke Jesus akamana ke n̄kpọ nte ke October 1. Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹfiọk n̄ko nte ke inua-okot mme ọfiọkn̄kpọ owo ẹmi ẹkekade ẹkese Jesus ke n̄kpọ nte isua iba ke enye ama akamana ẹkedi mme ọfiọkn̄kpọ owo mme okpono ndem.b

Obufa Enyịn̄

14. Ntak emi enyịn̄ oro Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible mîkotịmke idot ye ikọt Jehovah?

¹⁴ Ke 1931 uyama un̄wana akpanikọ ama ayarade enyịn̄ N̄wed Abasi oro odotde ọnọ Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible oro. Ikọt Jehovah ẹma ẹfiọk ẹte ke mmimọ ikemeke ndinyịme mme udorienyịn̄ ekededi ẹmi mbon en̄wen ẹkenọde mmọ, utọ nte Mme Anditiene Russell, N̄ka Tọsịn Isua, ye “mme andifụmi hell.”c Edi mmọ n̄ko ẹma ẹtọn̄ọ ndifiọk nte ke enyịn̄ oro mmọ ke idemmọ ẹkedade—Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible eke Ofụri Ererimbot—ikotịmke idot ye mmọ. Mmọ ẹma ẹkan ikpîkpu nditọ ukpepn̄kpọ Bible. Akan oro, ata ediwak mmọ eken ẹma ẹdu ẹmi ẹkedide mbon ẹkpepde Bible edi emi mîkenyeneke n̄kpọ ndomokiet ndinam ye Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible.

15. Ewe enyịn̄ ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkenyịme ke 1931, ndien ntak emi enye odotde?

¹⁵ Didie ke Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkesan̄a ẹdinyene obufa enyịn̄? Ke ediwak isua Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) ke akanam ẹdiọn̄ọ enyịn̄ Jehovah. Ke ntre, ama otịm odot ete Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹkpenyene ndida enyịn̄ oro ẹkụtde ke Isaiah 43:10 n̄kere: “Jehovah ọdọhọ, ete, Mbufo ẹdi mme ntiense mi, ye owo emi n̄kemekde: man mbufo ẹfiọk ẹnyụn̄ ẹnịm uyo mi ke akpanikọ, ẹnyụn̄ ẹkụt ẹte ke ami ndi enye: ikebemke mi iso ibot Abasi, baba kiet idinyụn̄ itieneke mi edem.”

Ediwụt Unen ye “Akwa Otuowo”

16. Ntak emi mme prọfesi edifiak n̄wụk mîkenyeneke n̄kpọ ndinam ye mme Jew eke obụk emi ẹkefiakde ẹnyọn̄ Palestine, edi mmọ ẹnyene n̄kpọ ndinam ye mmanie?

¹⁶ Ke ọyọhọ eboho Vindication iba, emi Watch Tower Society ekemịn̄de ke 1932, uyama un̄wana ama ayarade nte ke mme prọfesi ẹban̄ade edifiak n̄wụk emi Isaiah, Jeremiah, Ezekiel, ye mme prọfet eken ẹkewetde ikenyeneke n̄kpọ ndinam (nte ẹkekerede inikiet ko) ye mme Jew eke obụk, ẹmi ẹkefiakde ẹnyọn̄ Palestine ye unana ndinịm ke akpanikọ ye mme uduak ukaraidem. Utu ke oro, mme prọfesi eke edifiak n̄wụk ẹmi, emi ẹkenyenede ekpri edisu ke ini mme Jew ẹkenyọn̄de ntan̄mfep ke Babylon ke 537 M.E.N., ẹma ẹnyene akamba edisu mmọ ke edinyan̄a ye edifiak n̄wụk emi Israel eke spirit ekenyenede ọtọn̄ọde ke 1919 ye ke uforo paradise eke spirit emi okosụn̄ọde oto oro emi mme ata asan̄autom Jehovah ẹdarade mfịn.

17, 18. (a) Nte ini akakade, ebede ke uyama un̄wana, nso ke ẹkewụt nte edide akwa uduak Jehovah? (b) Nso uyama un̄wana aban̄ade Ediyarade 7:9-17 akada itie ke 1935?

¹⁷ Ekem, mme uyama un̄wana ama ayarade ete ke akpan uduak Jehovah ikedịghe edinyan̄a mme owo, edi ediwụt unen itie edikara esie. Ẹma ẹkụt nte ke akpan ibuotikọ Bible ekedi Obio Ubọn̄ idịghe ufak, sia enye ediwụtde unen itie edikara Jehovah. Nso uyama un̄wana ke oro ekedi ntem! Mme Christian oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ ikafịnake idem aba akpan akpan iban̄a mmọ ndika heaven.

¹⁸ Ke 1935 nsemnsem uyama un̄wana ama ayarade nte ke akwa otuowo ẹsiakde ke Ediyarade 7:9-17 ikedịghe udiana otu eke heaven. Ẹkekere ẹte ke mme owo oro ẹsiakde ke mme ufan̄ikọ oro ẹkedi ndusụk mbon oro ẹyetde aran ẹmi mîkotịmke inam akpanikọ ndien ke ntre ẹdade ke iso ebekpo utu ke nditie ke mme ebekpo n̄kara nte mbọn̄ ye mme oku ye Jesus Christ. Edi utọ n̄kpọ nte owo ndinam akpanikọ ubak ubak idụhe. Owo enyene ndinam akpanikọ mîdịghe inamke akpanikọ. Ntre ẹma ẹdikụt nte ke prọfesi emi aban̄a anana-ibat akwa otuowo ẹtode kpukpru idụt ẹmi ẹtan̄de idahaemi ẹbok ndien emi idotenyịn mmọ edide eke isọn̄. Mmọ ẹdi “mme erọn̄” eke Matthew 25:31-46 ye “mme erọn̄ en̄wen” eke John 10:16.

Cross—Idịghe Idiọn̄ọ Christian

19, 20. Ntak emi cross mîkemeke ndidi idiọn̄ọ ata Ido Ukpono Christ?

¹⁹ Ke ediwak isua Nditọ Ukpepn̄kpọ Bible ẹma ẹnam cross edi ọwọrọiso n̄kpọ nte idiọn̄ọ Ido Ukpono Christ. Mmọ ẹma ẹkam ẹsinyene n̄kpọ mbana “cross emi ayarade anyanya.” Nte ekemde ye King James Version, Jesus ọkọdọhọ mme anditiene enye ẹmen “cross” mmọ, ndien ediwak owo ẹma ẹdinịm ke akpanikọ ẹte ke ẹkewot enye ke cross. (Matthew 16:24; 27:32) Ke ediwak isua idiọn̄ọ emi ama esidu ke edem magazine Enyọn̄-Ukpeme.

²⁰ N̄wed oro Riches, emi N̄ka ẹkemịn̄de ke 1936, ama anam an̄wan̄a ete ke owo ikowotke Jesus Christ ke cross, edi ke nnennen adaha, m̀mê eto uyịri owo n̄wot. Nte ekemde ye n̄wed kiet, ikọ Greek oro (stau·rosʹ) emi ẹkabade “cross” ke King James Version, “akpan akpan, ada ọnọ nnennen adaha m̀mê eto uyịri owo n̄wot. Ẹnyene nditre ndibuan [enye] ye orụk cross eke ido ukpono emi enyenede ibiọn̄ iba. . . . Enyeoro ẹsiakde akpatre mi ekenyene ntọn̄ọ esie ke Chaldea eset, ndien ẹkeda enye nte idiọn̄ọ abasi Tammuz.” Utu ke ndidi se ẹkponode-kpono, ẹkpenyene ndise n̄kpọ emi ẹkedade ẹwot Jesus ke n̄kpọ itekesịt.

21. Nso ke ẹdineme ke ibuotikọ etienede?

²¹ N̄kaiso uwụtn̄kpọ ẹban̄ade ikpọ uyama un̄wana ye mmọ oro ẹkemede ndida nte n̄kpri ẹdu. Ke nneme aban̄ade ẹmi, mbọk se ibuotikọ etienede mi.

[Mme Ikọ idakisọn̄]