Kûyak Ndobo Abiat Uwem Fo
NDOBO ekeme ndibiat uwem ikpọ ye n̄kpri owo ukem ukem. Ewetn̄wed oro Judith Viorst ọdọhọ ke magazine Redbook ete: “Ndobo efịghe owo ke esịt nte itiat. . . . Ndobo anam nnyịn itie ukpọk ukpọk inyụn̄ ikop mfụhọ. Ndobo anam nnyịn itie nte eyen emi mînyeneke eka, nte eyenerọn̄ eke otụnde usụn̄, ke imenen̄ede ikpri inyụn̄ isop ke ererimbot oro enen̄erede okpon mînyụn̄ ikereke iban̄a.”—September 1991.
Edidianade n̄kpọn̄ mme ufan, n̄kann̄kụk ẹmi owo mîmeheke, usiondọ, editaba owo ke n̄kpa, m̀mê edikpu ndinyene nneme—kpukpru orụk n̄kpọ ẹkeme ndinam fi okop ndobo. Idem ke ini mbon en̄wen ẹkande mmọ ẹkụk, ndusụk owo ẹsinen̄ede ẹkop ndobo.
Nso ke Afo Ekeme Ndinam?
Edieke okopde ndobo ke akpan, nte ana afo edi ikpîkpu owo unọmọ oro mînyeneke un̄wam? Nte afo emekeme ndinam n̄kpọ ekededi man ọbiọn̄ọ ndobo ndisobo uwem fo sụn̄sụn̄ m̀mê ndibiat uduak fo ndidu uwem? Ke akpanikọ emekeme ndinam. Ata ekese nti un̄wam ẹdu. Ndien ẹnọ ata eti item ke Ikọ Abasi eke odudu spirit, kpa Bible. Ekeme ndidi utọ nsịnudọn̄ oro ke afo akam oyom man an̄wana ye ndobo.—Matthew 11:28, 29.
Ke uwụtn̄kpọ, ekeme ndidi n̄kpọ nsịnudọn̄ nnọ fi ndikot mban̄a Ruth, eyenan̄wan emi okodụn̄de ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn ke n̄kpọ nte isua 3,000 ẹmi ẹkebede. Enye edi owo emi ekpekenen̄erede okop ndobo. Ke ini ebe esie akakpade, enye ama etiene ekaebe esie ọnyọn̄ ndika n̄kodụn̄ ke n̄kann̄kụk Israel emi enye mîkemeheke. (Ruth 2:11) Okposụkedi enye mîkodụhe aba ye ubon esie ye n̄kani ufan esie okonyụn̄ edide esenowo ke esenidụt, n̄kpọ ndomokiet idụhe ke Bible ndiwụt nte ke enye ama ayak ndobo akan enye ubọk. Afo emekeme ndikot mbụk esie ke n̄wed Ruth eke Bible.
Ukem nte Ruth, oyom afo enyene in̄wan̄în̄wan̄ ekikere. Usụn̄ nte afo ekerede aban̄a mme n̄kpọ ye mme n̄kpọntịbe ekeme ndinam okop ndobo. Ann, emi ekekpemede ete esie ke udọn̄ọ emi akamade ọkpọsọn̄ mmemidem ke isua inan̄, ọsọn̄ọ emi. Ke ini ete akakpade enye ama okop ndobo idiọk idiọk. “Eketie nte n̄kedi ukpọk, n̄wọrọke n̄kpọ ndomokiet—nte n̄kpọ eke baba owo kiet mîkoyomke mi aba,” ntem ke enye ọdọhọ. “Edi mma ndinyịme akpanikọ oro nte ke uwem mi ama okpụhọde idahaemi, ndien mma ndikụt nte ke man n̄n̄wana ye ndobo mi ke n̄kenyene ndida mme idaha ẹmi n̄kenyenede idahaemi nnam n̄kpọ ke mfọnn̄kan usụn̄.” Ndusụk ini afo ukemeke ndikpụhọde mme idaha fo, edi ekeme ndidi afo emekeme ndikpụhọde edu fo kaban̄a mmọ.
Ndisịn idem ke utom oro akamade utịp idịghe ọyọhọ usọbọ ke ndin̄wana ye ndobo, okposụkedi enye esin̄wam. Irene, emi ebe esie akakpade ke ama ọkọdọ ndọ ke ọfiọn̄ itiokiet kpọt, ama okụt nte emi ekedide akpanikọ ke idaha esie. “Mma n̄kụt nte ke ndobo ekesinen̄ede edi ke ini mmen̄kenyeneke se nnamde,” ntem ke enye ọdọhọ, “ntre mma nsiwụk ntịn̄enyịn ke ndinyene ebuana ye mbon en̄wen nnyụn̄ n̄n̄wam mmọ ẹyọ mme mfịna mmọ.” Ndin̄wam mbon en̄wen esida inemesịt edi, ndien mme Christian oro ẹkopde ndobo ẹkeme ndinyene ekese ndinam ke utom Ọbọn̄.—Utom 20:35; 1 Corinth 15:58.
Yak Mme Ufan Ẹn̄wam
The New York Times Magazine ọdọhọ ke “ubiak unana ufan” ọnọmọ nditọwọn̄ oro ẹkopde ndobo. (April 28, 1991) Ediwak mbon oro ẹkopde ndobo, n̄kpri ye ikpọ, ẹsitie nte inyeneke ufan. Ke ntre, edi ata eti n̄kpọ ndinyene ata itie ufan oro esop Christian oro ekerede aban̄a ọnọde. Sịn ukeme ndinam otu ufan oro afo enyenede ke esịt esop atara, nyụn̄ yak mmọ ẹn̄wam fi ke se ededi usụn̄ oro mmọ ẹkemede. Oro edi ntak kiet emi ẹnyenede ufan—man ẹnọ ibetedem ke mme ini nnanenyịn.—Mme N̄ke 17:17; 18:24.
Nte ededi, fiọk ete ke ntak ubiak ke n̄kan̄ eke ntụk, afo emekeme ndinen̄ede nnam edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ọnọ mme ufan ndin̄wam fi. Didie? Ewetn̄wed oro Jeffrey Young anam an̄wan̄a ete: “Ndusụk mbon oro ẹkopde ndobo . . . ẹsikpan mbon oro ẹkpedide ufan, edide ke ndimen nneme nneme ikpọn̄ m̀mê ke nditịn̄ ikọ oro etiede uyat uyat m̀mê oro mîdotke. Ke usụn̄ kiet m̀mê eken, etie nte mbon oro ẹsikopde ndobo kpukpru ini ẹsibiat n̄kpet n̄kpet itie ebuana.”—U.S.News & World Report, September 17, 1984.
Ndusụk ini, afo emekeme ndinam mme n̄kpọ ẹtetịm ẹdiọk ebe ke ndidianade idem n̄kpọn̄ mmọ en̄wen. Peter, kpa eren oro okodude ke iduọk isua 50, ama anam oro. Ke n̄wan esie ama akakpa, enye ama esịk ọkpọn̄ mbon en̄wen, idem okposụkedi ke isọn̄ esịt esie enye okoyomde un̄wam mmọ. “Ndusụk usen,” ntem ke enye ọdọhọ, “n̄kakam n̄kemeke ndidu n̄kpere mbon en̄wen, ndien nte ini akakade mma ndianade idem n̄kpọn̄ mme owo.” Emi ekeme ndidi n̄kpọndịk. Ke adan̄aemi ikpehe ini edidu ikpọn̄ ọnọde ufọn, edidianade ntie ikpọn̄ idorike udori. (Mme N̄ke 18:1) Peter ama edifiọk emi. Enye ọdọhọ ete: “Mma n̄kan emi ke akpatre, nnyịme idaha mi, ndien, ye un̄wam mme ufan mi, mma n̄keme ndifiak n̄kara uwem mi.”
Nte ededi, kûkere ete ke mbon en̄wen ẹnyene ndusụk mbiomo edin̄wam. Kûdomo ndiyom n̄kpọ n̄kaha. Nyịme mfọnido ekededi oro ẹwụtde ke inemesịt, nyụn̄ wụt esịtekọm. Edi ti n̄ko eti item emi ẹkụtde ke Mme N̄ke 25:17: “Kûyọrọ ke ufọk mbọhọidụn̄ fo; mbak afo ediyụhọ enye, ndien enye asua fi.” Frances, emi okosobode ọkpọsọn̄ ndobo ke ini ebe esie akakpade ke isua 35 ebede nte ẹkedọ ndọ, ekere ete ke utọ item oro edi akpan n̄kpọ. “Nyene eti ibuot ke se afo oyomde,” ntem ke enye ọdọhọ, “ndien kûyom n̄kpọ ukaha uto mbon en̄wen. Kûka ubịne owo kpukpru ini ukoyom un̄wam.”
Jehovah Ekere Aban̄a
Idem edieke mme ufan ẹdide owo ẹkpude fi ndusụk ini, afo emekeme ndisụk nnyene Jehovah Abasi nte Ufan fo. Tịm nịm ete ke enye ekere aban̄a fi ke akpan. Nam mbuọtidem oro afo enyenede ke enye ọsọn̄, nyụn̄ kaiso yom ubọhọ ke ukpeme ukpeme edikere mban̄a esie. (Psalm 27:10; 91:1, 2; Mme N̄ke 3:5, 6) Ruth, n̄wan Moab oro ama anam emi ndien ẹma ẹdiọn̄ enye ekese. Kamse, enye ama akam akabade edi ekaeka Jesus Christ!—Ruth 2:12; 4:17; Matthew 1:5, 16.
Bọn̄ akam nọ Jehovah kpukpru ini. (Psalm 34:4; 62:7, 8) Akam ama ọnọ Margaret akwa odudu ndiyọ ndobo. Enye ama abuana ke utom uyọhọ ini ye ebe esie tutu enye akpa ke ini okosụk edide akparawa. “Ekesidi eti n̄kpọ ọnọ mi ndibọn̄ akam uyo ọwọrọ kpukpru ini nnyụn̄ nsian Jehovah kpukpru n̄kpọ, kpukpru ndịk ye editịmede esịt mi,” ntem ke enye ọdọhọ. “Oro ama an̄wam mi ndise n̄kpọ ke nnennen usụn̄ ke ini n̄kopde ndobo. Ndien ndikụt nte Jehovah eyerede mme akam oro ama ọnọ mi uko.” Enye ọbọ ufọn akamba akamba oto edinam item apostle Peter emi: “Ẹsụhọde idem ndien ke idak ọkpọsọn̄ ubọk Abasi, man Enye ekpemenede mbufo onịm ke enyọn̄ ke edikem ini. Ẹtop kpukpru ọkpọsọn̄ ekikere eke otịmerede mbufo esịt ẹduọk ẹdori Enye, koro Enye ke ekere mbufo.”—1 Peter 5:6, 7; Psalm 55:22.
Eti itie ebuana ye Jehovah eyen̄wam fi ndinyene n̄kpọ oro mbon oro ẹkopde ndobo ẹsiwakde ndinana—edida idem ke n̄kpọ. Ke ini cancer okowotde ebe esie, ọkọmbụk n̄kpọntịbe oro Jeannette Kupfermann ama ewet aban̄a “mme ekikere unana edida idem ke n̄kpọ ye unana ediwọrọ n̄kpọ.” Enye ọkọdọhọ ete: “Edi ekikere unana ediwọrọ n̄kpọ emi esida ediwak mme ebeakpa okosụn̄ọ ke se ikperede ndidi mfụhọ ediwot idem.”
Ti ete ke Jehovah enen̄ede ada fi ke n̄kpọ. Enye ikereke ke afo uwọrọke n̄kpọ. (John 3:16) Abasi eyenọ fi ibetedem nte enye ọkọnọde ikọt esie Israel ke ini edem. Enye ọkọdọhọ mmọ ete: “Nsuaha fi: kûdịghe, koro ami ndude ye afo: kûnyek idem, koro ami ndide Abasi fo: nyesọn̄ọ fi idem; nditreke ndinyan̄a fi; nditreke ndimụm fi n̄kama ke edinen ubọk nnasia mi.”—Isaiah 41:9, 10.
Kûduọhọ Abasi
Ke akande kpukpru n̄kpọ, kûduọhọ Abasi kaban̄a ndobo fo. Idịghe Jehovah edi ntak. Uduak esie kpukpru ini edi afo, ye ofụri ubonowo, ndidara eti itie ufan oro ọnọde uyụhọ. Ke ini Abasi okobotde Adam, enye ọkọdọhọ ete: “Ifọnke owo ndidu ikpọn̄; nyenam andinyan̄a ekem ye enye.” (Genesis 2:18) Ndien oro edi se Abasi akanamde ke ini enye okobotde Eve, akpa an̄wan. Ke mîkpedịghe ntak nsọn̄ibuot Satan, eren ye n̄wan ye mme ubon oro mmọ ẹkesion̄ode ẹdi ikpokopke ndobo tutu amama.
Edi akpanikọ, Jehovah ndiyak idiọkido odu ke ibio ini amanam ndobo ọkọri onyụn̄ anam ndutụhọ eken ada itie. Nte ededi, nyene in̄wan̄în̄wan̄ ke ekikere ete ke emi edi ke ibio ini. Etie nte mme idomo ndobo idinen̄ekede isọn̄ ndiyọ ke ini esede enye ke un̄wana n̄kpọ oro Abasi edinamde ọnọ fi ke obufa ererimbot esie. Kan̄a kemi enye eyenọ fi ibetedem onyụn̄ ọdọn̄ fi esịt.—Psalm 18:2; Philippi 4:6, 7.
Ndifiọk emi ekeme ndinọ fi odudu. Ke ini ebe Frances (oro ẹkesiakde ke mbemiso) akakpade, n̄wan emi ama ọbọ akwa ndọn̄esịt oto mme ikọ eke Psalm 4:8, akpan akpan ke okoneyo: “Nyesụhọde nna ke isọn̄, nnyụn̄ nde idap sụn̄-n̄; koro edi afo, Jehovah, ikpọn̄îkpọn̄ anam mi ntie ke ifụre.” Wụk ekikere ke mme utọ ikọ oro ẹdude ke n̄wed Psalm. Kere nte Abasi ekerede aban̄a fi, nte ẹwụtde ke Psalm 23:1-3.
Didie ke Ẹkeme Ndin̄wam Mbon Oro Ẹkopde Ndobo?
Akpan usụn̄ kiet ndin̄wam mbon oro ẹkopde ndobo edi ndiwụt mmọ ima. Bible esịn udọn̄ ọnọ ikọt Abasi kpukpru ini ete ẹwụt ima ẹnọ kiet eken, akpan akpan ke mme ini idomo. Apostle Paul ekewet ete: “Ẹda ima nditọete ẹma kiet eken.” (Rome 12:10) Ke akpanikọ, Ikọ Abasi eke odudu spirit ọdọhọ ete: “Ima idibehe ifep [ke] nsinsi.” (1 Corinth 13:8) Didie ke afo ekeme ndiwụt ima nnọ mbon oro ẹkopde ndobo?
Utu ke ndifep m̀mê ndifụmi mbon oro ẹkopde ndobo, mme owo oro ẹkerede ẹban̄a ẹkeme ndiwụt ntotụn̄ọ ima nditọete ebe ke ndin̄wam mmọ ke ime ke ini ekededi oro ẹkemede. Mmọ ẹkeme nditie nte eren oro Job, emi ọkọdọhọde ete: “[Mma nnyan̄a] eyen ubuene eke esemede, ye eyenakpa, ye owo eke owo mîn̄wamke. . . . Ami nnyụn̄ ndat ebeakpa esịt.” (Job 29:12, 13) Mbiowo oro ẹmekde ke esop Christian ye mme ufan oro ẹkopde mbọm ẹban̄a ẹkeme ndinam n̄kpọ ke ukem usụn̄ edikere mban̄a oro ebe ke ndinọ mme akpan n̄kpọ oro owo oyomde ẹdide mbọm, ufiop, ye ndọn̄esịt. Mmọ ẹkeme ndiwụt mbọm, ndien ndusụk ini mmọ ẹkeme ndiyụhọ udọn̄ editịn̄ ikọ idịbi.—1 Peter 3:8.
Ediwak ini, esidi n̄kpri n̄kpọ oro mme ufan ẹnamde ẹnọ mbon oro ẹkopde ndobo ẹsidi ata akpan n̄kpọ. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ekemmọ andinịm ke akpanikọ atabade owo ima ke n̄kpa, ẹkeme ndinam ekese ebe ke nti edinam ata itie ufan. Kûbat n̄kpri mfọnido ke usụhọde, utọ nte ikot ndidia udia, edibiọn̄ utọn̄ ke edu ukop mbọm, m̀mê nneme nsịnudọn̄. Mme n̄kpọ ẹmi ẹsinyene uforo etieti ke ndin̄wam owo ndin̄wana ye ndobo.—Mme Hebrew 13:16.
Anaedi kpukpru nnyịn iyesobo ikpehe ini ndobo ke ini ke ini. Edi, ndobo ikpenyeneke ndikabade ndi ọkpọsọn̄ ubiak. Nam uwem fo ọyọhọ ye nti edinam oro ẹnyenede se ẹwọrọde. Yak mme ufan ẹn̄wam ke ini mmọ ẹkemede. Nyene mbuọtidem ke Jehovah Abasi. Nyene un̄wọn̄ọ nsịnudọn̄ emi ẹwetde ke Psalm 34:19 ke ekikere: “Ediwak ukụt ẹsịm eti owo; edi Jehovah osio enye ke mmọ kpukpru.” Bịne Jehovah kaban̄a un̄wam, kûnyụn̄ uyak ndobo abiat uwem fo.
[Ekebe ke page 24]
NDUSỤK USỤN̄ NDIN̄WANA YE NDOBO
▪ Sịk kpere Jehovah
▪ Bọ ndọn̄esịt ebe ke ndikot Bible
▪ Sọn̄ọ nyene in̄wan̄în̄wan̄ ekikere Christian
▪ Sịn idem ke edinam oro enyenede se ọwọrọde
▪ Nam otu ufan fo atara
▪ Nam edi mmemmem ọnọ mme ufan ndin̄wam
▪ Kûdianade idem ukpọn̄ mme owo, edi kọri ima ntatido
▪ Nyene mbuọtidem ke Jehovah ekere aban̄a fi
[Ekebe ke page 24]
NTE AFO AKPAN̄WAMDE MBON ORO ẸKOPDE NDOBO
▪ Wụt mbọm, ufiop, ye ndọn̄esịt
▪ Yọhọ udọn̄ editịn̄ ikọ idịbi
▪ Kọbọ ke ndinam n̄kpri n̄kpọ oro ẹnọde un̄wam
[Ndise ke page 23]
Kpa ye n̄kpọsọn̄ idaha esie, n̄kpọ ndomokiet idụhe ndiwụt nte ke Ruth ama ayak ndobo abiat uwem esie