Mme Mbụme Ẹtode Mme Andikot

Ndi andiwet Mme N̄ke 30:19 ekenen̄ede ekere ke usụn̄ oro erenowo ke n̄kari atapde eyenan̄wan ‘enyene ndyọ akan’?

Oro ekeme ndidi se Mme N̄ke 30:19 ọwọrọde, emi nte ẹnyịmede mîdịghe mmemmem ufan̄ikọ ndidiọn̄ọ.

Ke ndiyom se ufan̄ikọ emi ọwọrọde, nnyịn ikpenyeneke ndifụmi udọn̄ikọ oro. Esisịt ini mbemiso ufan̄ikọ emi, andiwet n̄wed eke odudu spirit oro ama abat n̄kpọ inan̄ oro ke ndusụk idaha mîsiyụhọke. (Mme N̄ke 30:15, 16) Ekem enye etịn̄ n̄kpọ aban̄a mme n̄kpọ ẹmi. “N̄kpọ ita ẹdu eke ẹnyenede mi ndyọ ẹkan: ye n̄kpọ inan̄ eke mmemfiọkke: Usụn̄ ntrukpom ke ikpaenyọn̄; usụn̄ urụkikọt ke enyọn̄ itiat; usụn̄ ubom ke ufọt akwa mmọn̄; ye usụn̄ erenowo ye eyenan̄wan.”—Mme N̄ke 30:18, 19.

Nso ikpekedi n̄kpọ “ndyọ” ke n̄kpọ inan̄ ẹmi?

Eyedi ke ndikere nte ke “ndyọ” ana ọwọrọ in̄wan̄în̄wan̄ m̀mê eti n̄kpọ, ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹnam an̄wan̄a nte ke kiet kiet ke otu n̄kpọ inan̄ ẹmi owụt ọniọn̄ oro odude ke n̄kpọ obot Abasi: utịben̄kpọ ke nte akamba inuen ekemede ndife, nte urụkikọt oro mînyeneke ukot ekemede ndisan̄a ke enyọn̄ itiat, nte ndodobi nsụn̄ikan̄ ekemede ndifiọrọ ke nyoyoho inyan̄ibom, ye nte okopidem akparawa ekemede ndima nnyụn̄ ndọ ediye eyenan̄wan ke unana idotenyịn, ndien ekem mmọ ẹnyene utịbe utịbe eyen edidi owo. Akwa andikpep kiet ama okụt mbiet n̄kpọ efen ke otu n̄kpọ inan̄ ẹmi, nte ke mmọ kiet kiet ẹsan̄a ke usụn̄ emi edide obufa kpukpru ini—isan̄ ntrukpom, urụkikọt, ye ubom ke ebiet emi usụn̄ mîdụhe ye nte ima oro n̄wan ye ebe ẹkọride edide obufa.

Nte ededi, iyomke n̄kpọ inan̄ oro ẹdi “ndyọ” ke eti usụn̄ifiọk, nte n̄kpọ eke ẹdọhọde ke se kpukpru mmọ ẹbuanade edi eti. Mme N̄ke 6:16-19 abat ‘mme n̄kpọ oro Jehovah asuade.’ Ndien nte ẹwụtde, esisịt ini mbemiso ufan̄ikọ oro ẹbụpde mbụme ẹban̄a mi, Mme N̄ke 30:15, 16 asiak mme n̄kpọ (Sheol, edisịri idịbi, nsatisọn̄, ye ikan̄ oro mînịmeke) oro akananam mîdọhọke ite, “Ekem.” Ke akpanikọ mmọ idịghe ndyọ ke eti usụn̄.

Ikọ Hebrew oro ẹkabarede “ndyọ” ke Mme N̄ke 30:18 ọwọrọ “ndidianade nsio, ndibahade nnịm; man ẹbahade, utịbe, ndyọ.” N̄kpọ ekeme ndibahade nda, edi utịbe, m̀mê enyene ndyọ ye unana edidi eti. Daniel 8:23, 24 ama ebemiso etịn̄ aban̄a edidem emi edibiatde n̄kpọ “ndyọ ndyọ” onyụn̄ ‘abiat n̄kpọsọn̄ owo,’ esịnede ndisana owo.—Men Deuteronomy 17:8; 28:59; Zechariah 8:6 domo.

Ufan̄ikọ oro etienede Mme N̄ke 30:18, 19 ekeme ndinọ un̄wam ke se ikọsọn̄de andiwet oro ndidiọn̄ọ. N̄ke 30 Ufan̄ikọ 20 etịn̄ aban̄a n̄wan efịbe emi “adia[de], ndien ọkwọhọde inua esiemmọ, ndien ọdọhọ ete, ‘Nnamke idiọkido.’” Ndusụk ke ndịbe ye ke n̄kari enye ama anam idiọkn̄kpọ, edi sia owo mîyarakede idiọkn̄kpọ esie, enye ekeme ndidọhọ ke iduehe.

Mbiet n̄kpọ odu ke mme n̄kpọ oro ẹkebemde iso ẹbat do. Ntrukpom efe ọdọk ikpaenyọn̄, urụkikọt ọnyọni ebe ke itiat, ubom esịbe mbufụt inyan̄ ebe—ndomokiet inịmke idiọn̄ọ, ndien ekpedi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndidiọn̄ọ usụn̄ emi ekededi ke otu mbita ẹmi ẹsan̄ade. Edieke emi edide ọsọ n̄kpọ ọnọ mbita ẹmi, nso kaban̄a ọyọhọ inan̄, “usụn̄ erenowo ye eyenan̄wan”?

Emi n̄ko ekeme ndidi se owo mîdiọn̄ọke. Akparawa ekeme ndida abian̄a, nneminua, ye n̄kari n̄kari usụn̄ man enyene uma eyenan̄wan oro mîfiọkke erenowo. Sia mînyeneke ifiọk, ekeme ndidi enye ididiọn̄ọke n̄kari esie. Idem ke ama akatap enye, eyenan̄wan oro ekeme ndidi idisụk ikemeke ndinam an̄wan̄a nte eren oro akasan̄ade enyene enye; ekeme ndisọn̄ mme andikụt n̄ko ndinam an̄wan̄a. Edi, ediwak n̄kaiferi iban ẹma ẹyak abian̄a abian̄a mbon etabi ẹbiat edisana idaha mmọ. Edi ọkpọsọn̄ n̄kpọ ndidiọn̄ọ usụn̄ utọ n̄kari n̄kari irenowo oro, edi mmọ ẹnyene uduak, nte ntrukpom emi efede, urụkikọt emi ọnyọnide, m̀mê nsụn̄ikan̄ ke inyan̄. Ye mbon etabi, uduak edi ndikụt ifet ndinyene ebuana idan̄.

Ke usụn̄ emi akpan n̄kpọ ke Mme N̄ke 30:18, 19 iban̄ake ukeme ntaifiọk m̀mê eke edibot n̄kpọ ẹmi ẹdude ke n̄kpọ obot. Utu ke oro, ufan̄ikọ oro ọnọ nnyịn ntọt ido uwem, kpa nte Mme N̄ke 7:1-27 odụride owo utọn̄ aban̄a edifep n̄kpọndịk oro odude ke mbukpek n̄wan akpara. Usụn̄ kiet emi nditọete iban ẹdide Christian ẹkemede nditịm nnam item Mme N̄ke 30:18, 19 oro edi kaban̄a irenowo ẹmi ẹdọhọde ke imenyene udọn̄ ke ndikpep Bible. Edieke erenowo emi etiede ufan ufan, ọkpọkọm nsan̄autom, etiede nte owụt utọ udọn̄ oro, eyenete an̄wan ekpenyene ndinam enye osobo ye eyenete eren ke esop. Eyenete eren oro ekeme ndiyụhọ ata udọn̄ ekededi ye unana n̄kpọndịk aban̄ade “erenowo ye eyenan̄wan.”