Ibuot Efịteta

Jehovah Ọn̄wọn̄ọ Ndinọ Daniel Utịbe Utịbe Utịp

1, 2. (a) Nso akpan edu ke oyom efehe-itọk enyene man okụt unen? (b) Didie ke apostle Paul ekemen uwem mbuọtidem ke utom Jehovah odomo ye mbuba?

EFEHE-ITỌK anyanade aka ndisịm utịt. Enye ekpere ndikpa mba, edi ke adade okụt utịt, enye esịn ofụri ukeme ndikụre ikpat ifan̄ oro ẹsụhọde. Ke esịnde akpatre ukeme esie, enye ebe udịm ke akpatre! Iso esie owụt ubọhọ ye edikan. Ndiyọ tutu esịm akpatre amanam enye okụt unen.

² Ke utịt Daniel ibuot 12, nnyịn ikụt edima prọfet oro ekperede utịt “mbuba” esie—uwem esie ke utom Jehovah. Ke ama akasiak nsio nsio uwụtn̄kpọ mbuọtidem ke otu mme asan̄autom Jehovah ẹmi ẹkedude mbemiso eyo mme Christian, apostle Paul ama ewet ete: “Mmọdo, sia otu ntiense eke ẹwakde ntem ẹkande nnyịn ẹkụk, ẹyak nnyịn nde ikpọnọde kpukpru mbiomo inịm n̄kan̄ kiet, ye idiọk-n̄kpọ eke ẹyịrede nnyịn ke kpukpru edem; ẹnyụn̄ ẹyak ifehe mbuba eke anade nnyịn ke iso ye ime, iwụk enyịn ise Jesus, Anditọn̄ọ mbuọtidem nnyịn ye Andinam enye ọfọn ama; emi okobiomde [eto ndutụhọ, NW], onyụn̄ abatde bụt ke ekpri n̄kpọ, kaban̄a idatesịt eke anade Enye ke iso; okonyụn̄ osụhọrede etetie ke ubọk nnasia ebekpo Abasi.”—Mme Hebrew 12:1, 2.

3. (a) Nso ikonụk Daniel ‘ndifehe mbuba ye ime’? (b) Ewe san̄asan̄a n̄kpọ ita ke angel Jehovah akasian Daniel?

³ Daniel ama esịne ke otu ‘akwa otu mme ntiense’ oro. Enye ke akpanikọ ekedi owo emi ekenyenede ‘ndifehe mbuba ye ime,’ ndien ntotụn̄ọ ima enyenede ọnọ Abasi okonụk enye ndinam ntre. Jehovah ama ayarade ekese n̄kpọ ọnọ Daniel aban̄a ini iso eke mme ukara ererimbot, edi Enye ke emi ọnọ enye ọkpọkpọ nsịnudọn̄ emi: “Afo ka okwo tutu esịm ke utịt: ndien afo ọyọduọk odudu, onyụn̄ ada ke udeme fo ke utịt mme usen.” (Daniel 12:13) Angel Jehovah ama asian Daniel n̄wọrọnda n̄kpọ ita: (1) nte ke Daniel ekpenyene ‘ndika tutu esịm ke utịt ini,’ (2) nte ke enye “ọyọduọk odudu,” ye (3) nte ke enye ayafiak ‘adaha ada’ ke ini iso. Didie ke mme ikọ ẹmi ẹkeme ndisịn udọn̄ nnọ mme Christian mfịn ndiyọ tutu esịm utịt mbuba uwem?

“KA OKWO TUTU ESỊM KE UTỊT”

4. Ikọ angel Jehovah oro ọkọwọrọ nso ke ini enye ọkọdọhọde ‘ka okwo tutu esịm ke utịt,’ ndien ntak emi ekedide n̄kpọ-ata ọnọ Daniel?

⁴ Nso ke ikọ angel oro ọkọwọrọ ke ini enye akasiande Daniel ete: “Afo ka okwo tutu esịm ke utịt”? Utịt nso? Ọfọn, sia Daniel ekekperede ndisịm isua 100 ke emana, emi nte an̄wan̄ade eketịn̄ aban̄a utịt uwem esie, emi ekemede ndidi ama etịm ekpere.a Angel ekesịn udọn̄ ọnọ Daniel ndiyọ ye edinam akpanikọ tutu esịm n̄kpa. Edi ndinam ntre idinen̄ekede idi mmemmem n̄kpọ. Daniel ama odu uwem okụt ẹkande Babylon ndien nsụhọ mme Jew ẹkedude ke ntan̄mfep ẹfiakde ẹnyọn̄ Judah ye Jerusalem. Anaedi oro ama anam akanieren prọfet oro enen̄ede okop idatesịt. Nte ededi, n̄wetnnịm n̄kpọ ndomokiet idụhe nte ke enye ama etiene asan̄a ke isan̄ oro. Ekeme ndidi enye ama enen̄ede ọsọn̄ onyụn̄ okop mmemidem ini oro. Mîdịghe eyedi ekedi uduak Jehovah enye ndisụhọ ke Babylon. Ke usụn̄ ekededi, owo ikemeke nditre ndikere m̀mê ama ọdọn̄ Daniel nditiene nte mbio obio esie ẹkenyọn̄de ẹka Judah.

5. Nso idu ndiwụt ke Daniel ama ọyọ tutu esịm utịt?

⁵ Nte eyịghe mîdụhe Daniel ama okop nsịnudọn̄ oto inem inem ikọ angel oro: “Ka okwo tutu esịm ke utịt.” Emi ekeme nditi nnyịn mme ikọ ẹmi Jesus Christ eketịn̄de ke n̄kpọ nte isua ikie itiokiet ke ukperedem: “Ẹyenyan̄a owo eke edimede ime tutu esịm akpatre.” (Matthew 24:13) Nte eyịghe mîdụhe oro edi se Daniel akanamde. Enye ama ọyọ tutu esịm akpatre, efehede mbuba uwem ke edinam akpanikọ tutu esịm ata utịt esie. Ekeme ndidi oro edi ntak kiet emi ẹtịn̄de ẹban̄a enye nte ọfọnde ke ukperedem ke Ikọ Abasi. (Mme Hebrew 11:32, 33) Nso ikan̄wam Daniel ndiyọ tutu esịm utịt? N̄wetnnịm n̄kpọ uwem esie an̄wam nnyịn ndibọrọ.

NDIYỌ NTE EYEN UKPEPN̄KPỌ IKỌ ABASI

6. Nnyịn isan̄a didie ifiọk ite ke Daniel ekedi ifịk ifịk eyen ukpepn̄kpọ Ikọ Abasi?

⁶ Amaedi Daniel, ndiyọ tutu esịm utịt ama abuana edika iso n̄kpep n̄kpọ nnyụn̄ ntie n̄kere mme aduai-owo-idem un̄wọn̄ọ Abasi ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ. Nnyịn imọfiọk ite ke Daniel ekedi ifịk ifịk eyen ukpepn̄kpọ Ikọ Abasi. Mîkpedịghe ntre, didie ke enye ọkpọkọfiọk un̄wọn̄ọ oro Jehovah ọkọn̄wọn̄ọde ọnọ Jeremiah nte ke ntan̄mfep edibịghi ke isua 70? Daniel ke idemesie ekewet ete: “Ami . . . nda n̄wed ntịm mfiọk ibat isua.” (Daniel 9:2; Jeremiah 25:11, 12) Nte eyịghe mîdụhe, Daniel ama oyom mme n̄wed oro ẹkedọn̄ọde Ikọ Abasi ẹmi ẹkedude ini oro. Mme uwetn̄kpọ Moses, David, Solomon, Isaiah, Jeremiah, Ezekiel—se ededi oro okodude ọnọ enye—ke akpanikọ ama anam Daniel enyene ata ekese ini edikot ye editie n̄kere.

7. Ke ini imende eyo nnyịn idomo ye eyo Daniel, nso ufọn ke nnyịn inyene ke ndikpep Ikọ Abasi?

⁷ Ndikpep Ikọ Abasi, ndisịn idem ke esịt ofụri ofụri, edi akpan n̄kpọ man nnyịn ikọri edu ediyọ mfịn. (Rome 15:4-6; 1 Timothy 4:15) Ndien nnyịn imenyene ọyọhọ Bible, emi esịnede n̄wetnnịm n̄kpọ aban̄ade nte ndusụk prọfesi Daniel ẹkesude ediwak isua ikie ke ukperedem. Ke adianade do, nnyịn imenyene mfọniso ndidu uwem ke “utịt ini,” emi ẹkebemde iso ẹtịn̄ ẹban̄a ke Daniel 12:4. Ke eyo nnyịn, ẹmediọn̄ mbon oro ẹyetde aran ke ndinọ mmọ eti ibuot eke spirit, ẹyamade nte adaha un̄wana akpanikọ ke ekịm ererimbot emi. Nte utịp, ediwak ke otu ntotụn̄ọ prọfesi ke n̄wed Daniel, emi ndusụk mmọ ẹkenamde enye okop ndịk, ẹnen̄ede ẹnyene se ẹwọrọde ẹnọ nnyịn mfịn. Ke ntre, ẹyak nnyịn ika iso ndikpep Ikọ Abasi ke usen ke usen, ikûdede ida mme n̄kpọ ẹmi ke ekpri n̄kpọ. Ndinam ntre ayan̄wam nnyịn ndiyọ.

DANIEL AMA ỌKỌBỌ KE AKAM

8. Nso uwụtn̄kpọ ke Daniel ekenịm ke n̄kpọ aban̄ade akam?

⁸ Akam n̄ko ama an̄wam Daniel ndiyọ tutu esịm utịt. Enye ama esika ebịne Jehovah Abasi ke usen ke usen onyụn̄ etịn̄ ikọ an̄wan̄wa ọnọ enye ye esịt oro ọyọhọde ye mbuọtidem ye uko. Enye ama ọdiọn̄ọ Jehovah nte edide ‘Andikop akam.’ (Psalm 65:2; men Mme Hebrew 11:6 domo.) Ke ini esịt Daniel ọkọyọhọde ye mfụhọ ke ntak usụn̄ uwem nsọn̄ibuot Israel, enye ama an̄wan̄a mme ntụk esie ọnọ Jehovah. (Daniel 9:4-19) Idem ke ini Darius okowụkde ete ke imọ ikpọn̄ ke ẹnyene ndinam n̄kpeubọk nnọ ke usen 30, Daniel ikayakke oro akpan enye ndibọn̄ akam nnọ Jehovah Abasi. (Daniel 6:10) Nte emi itụkke nnyịn esịt ndida enyịn ikike n̄kụt anam-akpanikọ akanieren emi mîkopke ndịk iban̄a obube mme lion utu ke ndisana ọsọn̄urua ifet oro enye enyenede ndibọn̄ akam nyak? Eyịghe ikemeke ndidu nte ke Daniel ama anam akpanikọ tutu esịm utịt esie, ọbọn̄de akam ifịk ifịk ọnọ Jehovah kpukpru usen.

9. Ntak emi nnyịn mîkpedehede ida ifet edibọn̄ akam ke ekpri n̄kpọ?

⁹ Akam edi mmemmem edinam. Nnyịn imekeme ndibọn̄ akam ke ekperede ndidi ini kiet ekededi, ke ebiet ekededi, uyo ọwọrọ m̀mê ke ndopuyo. Nte ededi, nnyịn ikpedehede ida ọsọn̄urua ifet emi mfefere mfefere. Bible emen akam abuan ye ime, ifịk, ye edidu ke edidemede ke n̄kan̄ eke spirit. (Luke 18:1; Rome 12:12; Ephesus 6:18; Colossae 4:2) Nte idịghe n̄wọrọnda n̄kpọ nte ke imenyene usụn̄ unyene nneme emi anade in̄wan̄ ye n̄kon̄n̄kan owo ke ekondo? Ndien enye esikpan̄ utọn̄! Ti idaha kiet oro Daniel ọkọbọn̄de akam, ndien Jehovah ọdọn̄ angel esie nte ibọrọ akam oro. Angel oro ekedisịm ke adan̄aemi Daniel okosụk ọbọn̄de akam! (Daniel 9:20, 21) Ekeme ndidi ini nnyịn idịghe ini emi angel edidide ntre, edi Jehovah ikpụhọkede. (Malachi 3:6) Kpa nte enye okokopde akam Daniel, enye ayakpan̄ utọn̄ ke eke nnyịn. Ndien nte nnyịn ibọn̄de akam, nnyịn iyesịk ikpere Jehovah ikan, inyenede itie ebuana oro edin̄wamde nnyịn ndiyọ tutu esịm utịt, nte Daniel ọkọyọde.

NDIYỌ NTE ANDIKPEP IKỌ ABASI

10. Ntak emi edikpep akpanikọ eke Ikọ Abasi ekedide akpan n̄kpọ ọnọ Daniel?

¹⁰ Daniel ekenyene ‘ndika esie tutu esịm ke utịt’ ke usụn̄ifiọk efen. Enye ekenyene ndiyọ nte andikpep akpanikọ. Akananam enye ikefreke nte ke imọ idi kiet ke otu mbon oro ẹmekde emi N̄wed Abasi ọkọdọhọde aban̄a ete: “Jehovah ọdọhọ, ete, Mbufo ẹdi ntiense mi, ye owo emi n̄kemekde.” (Isaiah 43:10) Daniel ama anam ofụri se enye ekekeme ndiyọhọ utom oro. Eyedi utom esie ama esịne edikpep ikọt esie ẹmi ẹkedude ke ntan̄mfep ke Babylon. Nnyịn idiọn̄ọ esisịt n̄kpọ iban̄a mme edinam esie ye mme ekemmọ Jew ibọhọke ke ebuana ye owo ita oro ẹtịn̄de ẹban̄a nte “mme nsan̄a esie”—Hananiah, Mishael, ye Azariah. (Daniel 1:7; 2:13, 17, 18) N̄kpet n̄kpet itie ufan mmọ ke akpanikọ ama anam ekese ke ndin̄wam owo mmọ kiet kiet ndiyọ. (Mme N̄ke 17:17) Ke Jehovah ọdiọn̄de Daniel ke ndinọ enye san̄asan̄a ikike, enye ama enyene ekese ndikpep mme ufan esie. (Daniel 1:17) Edi enye ama enyene ukpep efen ndinọ n̄ko.

11. (a) Nso ikedi n̄wọrọnda iban̄a utom Daniel? (b) Didie ke Daniel okokụt unen ke ndinam esen esen utom esie?

¹¹ Ke akande prọfet efen ekededi, Daniel ekenyene utom edinọ ikpọ mbon ukara Gentile ikọ ntiense. Okposụkedi enye ekesinyenede ndinọ etop oro mme owo mîmaha, enye ikanamke n̄kpọ ye mme andikara ẹmi nte n̄kpọ eke mmọ ẹdide mbon usua m̀mê ke ndusụk usụn̄ nte mme usụhọde owo. Enye eketịn̄ ikọ ye mmọ ke edu ukpono ye ke usọ. Ndusụk owo ẹma ẹdu—utọ nte mme satrap ẹmi ẹkedide mbon isịnenyịn ye mme aduak idiọk uduak—ẹmi ẹkeyomde ndiwot Daniel. Edi, ikpọ owo eken ẹma ẹkpono enye. Sia Jehovah akan̄wamde Daniel ndisiak mme ndịben̄kpọ oro ẹkenamde ndidem ye mme ọfiọkn̄kpọ owo ẹkop ndịk, prọfet oro ama enyene akamba uwọrọiso. (Daniel 2:47, 48; 5:29) Edi akpanikọ, nte enye ọkọsọn̄de ke isua emana, enye ikekemeke aba ndinam n̄kpọ ifịk ifịk nte ekesinamde ke ini uyen esie. Edi enye ke akpanikọ ama esịm utịt esie, osụk oyomde usụn̄ ekededi emi enye ekemede ndinam n̄kpọ ke edinam akpanikọ nte ntiense nnọ edima Abasi esie.

12. (a) Ewe utom unọ ukpep ke nnyịn nte mme Christian ibuana mfịn? (b) Didie ke nnyịn ikeme nditiene item Paul nte ‘isan̄a nte mbon eti ibuot ye mmọ ẹmi ẹdude ke esien’?

¹² Ke esop Christian mfịn, nnyịn imekeme ndikụt mme nsan̄a oro ẹnamde akpanikọ ẹmi ẹdin̄wamde nnyịn ndiyọ, kpa nte Daniel ye nsan̄a esie ita ẹken̄wamde kiet eken. Nnyịn n̄ko imesikpep kiet eken n̄kpọ, inọde ‘nsịnudọn̄.’ (Rome 1:11, 12) Ukem nte Daniel, nnyịn imenyene utom ndinọ mbon ẹmi mînịmke ke akpanikọ ikọ ntiense. (Matthew 24:14; 28:19, 20) Ke ntre oyom nnyịn iban usọ nnyịn man ‘ikeme nditịm nsiak ikọ akpanikọ’ ke nditịn̄ nnọ mbon en̄wen mban̄a Jehovah. (2 Timothy 2:15) Ndien emi ayan̄wam edieke nnyịn inamde item apostle Paul emi: “Ẹsan̄a nte mbon eti ibuot ke mbubehe eke mbufo ẹnyenede ye mmọ ẹmi ẹdude ke esien.” (Colossae 4:5) Utọ eti ibuot oro esịne edinyene ekikere oro adade ukem ukem mban̄a mbon oro mîdụhe ke ido ukpono nnyịn. Nnyịn isehe utọ mbon oro ke usụhọde, idade idem nnyịn ke n̄kpọ ikan. (1 Peter 3:15) Utu ke oro, nnyịn iyom ndidụri mmọ nnọ akpanikọ, ikamade Ikọ Abasi ke mbufiọk ye ke usọ man isịm esịt mmọ. Ke ini nnyịn ikụtde unen ke ndisịm owo, nso idatesịt ke emi esinọ nnyịn ntem! Utọ idatesịt oro esin̄wam nnyịn ndiyọ tutu esịm utịt, kpa nte Daniel ọkọyọde.

“AFO ỌYỌDUỌK ODUDU”

13, 14. Ntak emi idotenyịn edikpa n̄kpa akanamde ediwak mbon Babylon ndịk, ndien didie ke ekikere Daniel ekedi isio?

¹³ Ekem angel ama ọsọn̄ọ etịn̄ ọnọ Daniel ete: “Afo ọyọduọk odudu.” (Daniel 12:13) Nso ke mme ikọ ẹmi ẹkewọrọ? Ọfọn, Daniel ama ọfiọk ete ke n̄kpa ada imọ ke iso. N̄kpa edi utịt oro owo ndomokiet mîkemeke ndifep, toto ke eyo Adam tutu esịm eyo nnyịn. Bible nte odotde okot n̄kpa “asua.” (1 Corinth 15:26) Nte ededi, amaedi Daniel, idotenyịn edikpa ọkọwọrọ ata isio isio n̄kpọ ye se enye ọkọwọrọde ọnọ mbon Babylon ẹmi ẹkedude ẹkan enye ẹkụk. Ye mmọ, ke ẹsịnde idem ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ ke awak-n̄kukọhọ utuakibuot nnọ nsunsu abasi 4,000, n̄kpa ekedi n̄kpọ emi akamade ndịk ke kpukpru usụn̄. Mmọ ẹkenịm ke akpanikọ ẹte ke owo ama akakpa, mbon oro mîkokopke inemesịt ke uwem m̀mê oro ẹkekpade ke afai ẹkesikabade ẹdi mme spirit ẹmi ẹsisiode usiene ẹmi ẹsisan̄ade ẹyom mme odu uwem. Mbon Babylon n̄ko ẹma ẹnịm enyene-ndịk ererimbot mme akpan̄kpa ke akpanikọ, emi ubi ubi enyene-ndịk n̄kpọ ẹbietde owo ye unam ẹkedụn̄de.

¹⁴ Amaedi Daniel, n̄kpa ikọwọrọke ndomo n̄kpọ ẹmi kiet. Ediwak isua ikie mbemiso eyo Daniel, Abasi ama ọnọ Edidem Solomon odudu spirit ndidọhọ ete: “Ama edi mme akpa-n̄kpa, mmọ ifiọkke baba n̄kpọ kiet.” (Ecclesiastes 9:5) Ndien amaedi owo emi akpade, andiwet psalm ama ọkwọ ete: “Ibifịk ọwọrọ enye ke idem, enye afiak ke ntan esie; ke kpasụk usen oro mme uduak esie ẹtak.” (Psalm 146:4) Ntre Daniel ama ọfiọk ete ke mme ikọ oro angel eketịn̄de ọnọ imọ ẹyesu. N̄kpa ọwọrọ nduọkodudu. Baba uduak, baba ndotndot editua n̄kpọfiọk, baba ndutụhọ—ndien ke akpanikọ mme ubi ubi owo idụhe. Jesus Christ ama etịn̄ ukem n̄kpọ ntre ke ini Lazarus akakpade. Enye ọkọdọhọ ete: “Lazarus, ufan nnyịn, ke ede.”—John 11:11.

15. Didie ke usen n̄kpa ọfọn akan usen emana?

¹⁵ Kere ban̄a ntak efen emi idotenyịn edikpa n̄kpa mîkanamke Daniel ndịk. Ikọ Abasi ọdọhọ ete: “Eti enyịn̄ ọfọn akan eti aran; kpa ntre ke usen n̄kpa owo akan usen emana owo.” (Ecclesiastes 7:1) Didie ke usen n̄kpa, kpa ata mfụhọ mfụhọ ini, ekeme ndifọn n̄kan idara idara usen emana? Akpan n̄kpọ edi ke “enyịn̄.” “Eti aran” ekeme ndinen̄ede nsọn̄ urua. Mary eyeneka Lazarus ke idaha kiet ama ọtọhọ enem-utebe aran emi ekọmurua ekekperede ndidi okụk utom isua kiet ke ukot Jesus! (John 12:1-7) Didie ke ikpîkpu enyịn̄ ekeme ndisọn̄ urua ntre? Idịghe ikpîkpu enyịn̄ edi se inen̄erede isọn̄ urua edi edi se enye adade aban̄a. Ke ini owo amanade, etop idụhe, n̄wetnnịm n̄kpọ nti utom idụhe, eti n̄kpọ emi ẹtide ẹban̄a mme edu owo oro enyenede enyịn̄ emi idụhe. Edi ke utịt uwem, enyịn̄ ada aban̄a kpukpru n̄kpọ ẹmi. Ndien edieke enye edide eti enyịn̄ ke idaha ekikere Abasi, enye etịm ọsọn̄ urua akan inyene obụkidem ekededi oro owo ekemede ndinyene.

16. (a) Didie ke Daniel okodomo ndinam eti enyịn̄ ye Abasi? (b) Ntak emi Daniel ọkọduọkde odudu ye ọyọhọ mbuọtidem nte ke ima ikụt unen ke ndinam eti enyịn̄ ye Jehovah?

¹⁶ Ke ofụri eyo uwem esie, Daniel ama esịn ofụri ukeme esie ndinam eti enyịn̄ ye Abasi, ndien Jehovah ikofụmike ndomokiet ke otu emi. Enye ama ese Daniel onyụn̄ odụn̄ọde esịt esie. Abasi ama anam ntre ye Edidem David, emi ọkọkwọde ete: “O Jehovah, afo ọmọdụn̄ọ mi, omonyụn̄ ọfiọk. Afo ọmọfiọk nte nsụhọrede ntie, ye nte ndahade nda; afo emetịm ọfiọk ekikere mi nsannsan.” (Psalm 139:1, 2) Edi akpanikọ, Daniel ikedịghe mfọnmma owo. Enye ekedi andito ubon anamidiọk Adam okonyụn̄ edi andibuana ke idụt oro akanamde idiọkn̄kpọ. (Rome 3:23) Edi Daniel ama atua n̄kpọfiọk aban̄a idiọkn̄kpọ esie onyụn̄ aka iso odomo ndisan̄a ye Abasi esie ke edinen usụn̄. Anam-akpanikọ prọfet oro ke ntre ama ekeme ndinyene mbuọtidem nte ke Jehovah eyefen mme idiọkn̄kpọ imọ idinyụn̄ ibatke mmọ inọ enye. (Psalm 103:10-14; Isaiah 1:18) Jehovah emek nditi nti utom mme anam-akpanikọ asan̄autom esie. (Mme Hebrew 6:10) Ntem, angel Jehovah okot Daniel, “owo emi enemde Abasi esịt” ikaba. (Daniel 10:11, 19) Emi ọkọwọrọ ete ke Abasi ama ama Daniel. Daniel ama ekeme ndiduọk odudu ye uyụhọ, ọfiọkde ete ke ima inam eti enyịn̄ ye Jehovah.

17. Ntak edide usọp usọp n̄kpọ ndinam eti enyịn̄ ye Jehovah mfịn?

¹⁷ Nnyịn kiet kiet imekeme nditịm mbụp ite, ‘Ndi ami mmanam eti enyịn̄ ye Jehovah?’ Nnyịn idu uwem ke mme ini afanikọn̄. Idịghe n̄kpọ oro mîwụtke eti ibuot edi akam edi ata idem n̄kpọ ndifiọk nte ke n̄kpa ekeme ndisịm owo nnyịn ekededi ke ini kiet ekededi. (Ecclesiastes 9:11) Do, edi akpan n̄kpọ didie ntem nte owo nnyịn kiet kiet ebiere ndinam eti enyịn̄ ye Abasi idahaemi, ye unana ubiatini. Edieke nnyịn inamde ntre, inaha nnyịn ifehe ndịk n̄kpa. Enye edi sụk nduọkodudu—ukem nte idap. Ndien ukem nte idap, owo eyedemede!

‘AYADA KE UDEME’

18, 19. (a) Ikọ angel oro ọkọwọrọ nso ke ini enye ekebemde iso etịn̄ prọfesi ete ke Daniel ‘ayada’ ke ini iso? (b) Ntak emi Daniel ekemehede ye idotenyịn ediset ke n̄kpa?

¹⁸ N̄wed Daniel eberi ye kiet ke otu mfọnn̄kan un̄wọn̄ọ oro Abasi akanam ọn̄wọn̄ọde ọnọ owo. Angel Jehovah ama asian Daniel ete: ‘Afo ayada ke udeme fo ke utịt mme usen.’ Nso ke ikọ angel oro ọkọwọrọ? Ọfọn, sia ‘nduọkodudu’ emi enye okosụk etịn̄de aban̄a ekedide n̄kpa, un̄wọn̄ọ oro nte ke Daniel ‘ayadaha ada’ ke ndusụk ini ke ukperedem ini ekeme ndiwọrọ n̄kpọ kiet kpọt—ediset ke n̄kpa!b Ke akpanikọ, ndusụk nditọ ukpepn̄kpọ ẹsọn̄ọ nte ke Daniel ibuot 12 esịne akpa editịn̄ n̄kpọ in̄wan̄în̄wan̄ mban̄a ediset ke n̄kpa oro ẹkụtde ke N̄wed Abasi Usem Hebrew. (Daniel 12:2) Kaban̄a emi, nte ededi, mmọ inenke. Daniel ama enen̄ede emehe ye idotenyịn ediset ke n̄kpa.

¹⁹ Ke uwụtn̄kpọ, Daniel nte eyịghe mîdụhe ama ọdiọn̄ọ mme ikọ emi Isaiah ekewetde isua ikie iba mbemiso ete: “Mme akpa-n̄kpa fo ẹyedu uwem, mme okpo mi ẹyebụhọde. Mbufo ẹmi ẹdụn̄de ke ntan ẹdemede, ẹkwọ: koro . . . isọn̄ ayaman mme [okpo].” (Isaiah 26:19) Anyan ini mbemiso oro, Jehovah ama ọnọ Elijah ye Elisha odudu ndinam mme akpan̄kpa ẹset. (1 Ndidem 17:17-24; 2 Ndidem 4:32-37) Idem ke abakde akan oro, Hannah, eka prọfet Samuel, ama ọfiọk ete ke Jehovah ekeme ndinam owo ọwọrọ ke Sheol, kpa udi. (1 Samuel 2:6) Ke osụk abakde akan oro, anam-akpanikọ oro Job ama etịn̄ aban̄a idotenyịn esie ke mme ikọ ẹmi: “Ke owo akpade, nte enye ediset? nyebet ke ofụri ini utom mi, tutu edikpụhọde itie mi edi. Afo okpokot, ndien ami n̄kpeyere fi, utom ubọk fo ọkpọdọn̄ fi.”—Job 14:14, 15.

20, 21. (a) Daniel odori enyịn nditiene mbuana ke ewe ediset ke n̄kpa? (b) Enyene ndidi ediset ke n̄kpa ke Paradise edida itie didie?

²⁰ Ukem nte Job, Daniel ama enyene ntak ndinyene mbuọtidem nte ke ọyọdọn̄ Jehovah ndifiak nda enye ndi uwem usen kiet ke ini iso. Edi, anaedi ama enen̄ede edi ata n̄kpọ ndọn̄esịt ndikop okopodudu edibotn̄kpọ eke spirit ọsọn̄ọde idotenyịn oro. Ih, Daniel ayadaha ada ke “ediset nti owo,” emi edidade itie ke ini Ukara Tọsịn Isua eke Christ. (Luke 14:14) Oro editie Daniel didie ke idem? Ikọ Abasi asian nnyịn ekese aban̄a emi.

²¹ Jehovah idịghe “Abasi ndutịme, edi edi Abasi emem.” (1 Corinth 14:33) Do, ana in̄wan̄în̄wan̄ nte ke ediset ke n̄kpa ke Paradise edida itie ke nde ke nde. Ekeme ndidi ndusụk ini eyebe ke Armageddon ama okokụre. (Ediyarade 16:14, 16) Ẹyesio kpukpru idiọn̄ọ akani editịm n̄kpọ emi ẹfep, ndien nte eyịghe mîdụhe ẹyenam mme ndutịm ndidara mme akpan̄kpa. Amaedi nte mme akpan̄kpa ẹdifiakde ẹdi, Bible ọnọ uwụtn̄kpọ emi: “Kpukpru owo ke idaha esie.” (1 Corinth 15:23) Etịm etie nte ke edide edisịm ‘ediset ke n̄kpa nti owo ye mme idiọkowo,’ ẹdibem iso ẹnam nti owo ẹset. (Utom 24:15) Ke usụn̄ emi, mme anam-akpanikọ iren eke eset, utọ nte Daniel, ẹyekeme ndin̄wam ke ndise mban̄a mme mbubehe isọn̄, esịnede editeme ediwak biliọn “mme idiọkowo” ndondo oro ẹnamde mmọ ẹfiak ẹdidu uwem.—Psalm 45:16.

22. Nte eyịghe mîdụhe mme ndusụk mbụme ewe ke Daniel ye ọkpọsọn̄ udọn̄ ediyom ẹbọrọ?

²² Mbemiso Daniel eben̄ede idem ndibọ utọ utom oro nnam, enye ke akpanikọ eyenyene mme mbụme ndibụp. Kamse, kaban̄a ndusụk ntotụn̄ọ prọfesi oro ẹkenọde enye, enye ọkọdọhọ: “Ami n̄kop, edi ntịmke mfiọk.” (Daniel 12:8) Enye edikop nduaidem didie ntem ndifiọk mme ndịben̄kpọ Abasi ẹmi ke akpatre! Nte eyịghe mîdụhe enye oyoyom ndikop kpukpru n̄kpọ mban̄a Messiah. Daniel eyekpep ye ọkpọsọn̄ udọn̄ aban̄a nte mme ukara ererimbot ẹkekọride ọtọn̄ọde ke eyo esie tutu esịm eyo nnyịn, aban̄a mme anam-akpanikọ “edisana ikọt Ata Edikon̄”—ẹmi ẹkeyọde kpa ye ukọbọ ke “utịt ini”—ye akpatre nsobo kpukpru ukara owo ebe ke Obio Ubọn̄ Messiah Abasi.—Daniel 2:44; 7:22; 12:4.

UDEME DANIEL KE PARADISE—YE OKWO!

23, 24. (a) Didie ke ererimbot emi Daniel edisetde edidu edikpụhọde ye enyeoro enye ọkọdiọn̄ọde? (b) Ndi Daniel eyenyene itie ke Paradise, ndien nnyịn isan̄a didie ifiọk?

²³ Daniel oyoyom ndifiọk mban̄a ererimbot emi enye edikụtde idemesie ke ini oro—kpa ererimbot oro mîdibietke eke eyo esie. Kpukpru idiọn̄ọ ekọn̄ ye ufịk ẹmi ẹkebiatde ererimbot oro enye ọkọfiọkde ididụhe aba. Mfụhọ, udọn̄ọ, ye n̄kpa ididụhe aba. (Isaiah 25:8; 33:24) Edi udia oyodu barasuene, ediwak ufọkidụn̄, ye utom oro ọnọde kpukpru owo uyụhọ. (Psalm 72:16; Isaiah 65:21, 22) Ubonowo edidi ubon kiet emi adianade kiet onyụn̄ okopde inemesịt.

²⁴ Ke akpanikọ, Daniel eyenyene itie ke ererimbot oro. Angel ama asian enye ete: ‘Afo ayada ke udeme fo.’ Ikọ Hebrew oro ẹkabarede mi nte “udeme” edi ukem ye enye oro ẹdade ẹnọ ata ata ubak isọn̄.c Ekeme ndidi Daniel ama emehe ye prọfesi Ezekiel aban̄ade edideme isọn̄ Israel oro ẹkefiakde ẹnyene. (Ezekiel 47:13–48:35) Ke edisu esie emi aban̄ade Paradise, nso ke prọfesi Ezekiel ọnọ ekikere aban̄a? Nte ke kpukpru ikọt Abasi ẹyenyene itie ke Paradise, idem ẹdemede isọn̄ oro ke nde ke nde ye ke usụn̄ oro enende. Nte ededi, udeme Daniel ke Paradise eyesịne se ikande ikpîkpu isọn̄. Enye eyesịne udeme esie do ke uduak Abasi. Utịp oro ẹken̄wọn̄ọde ndinọ Daniel enyene nsọn̄ọ.

25. (a) Nso idi ndusụk ikpehe uwem ke Paradise ẹmi ẹdemerede fi udọn̄? (b) Ntak ẹkemede ndidọhọ ke Paradise enyene mme owo?

²⁵ Nso, ndien, kaban̄a udeme fo? Ukem un̄wọn̄ọ oro ekeme ndibuana fi n̄ko. Jehovah oyom mme okop-item owo ‘ẹda’ ke udeme mmọ, ndinyene itie ke Paradise. Kam kere ise! Ke akpanikọ, edidi n̄kpọ nduaidem ndikụt Daniel ke idemesie, ọkọrọ ye mme anam-akpanikọ iren ye iban eken eke ini Bible. Ekem anana-ibat mbon efen ẹyedu ẹmi ẹdisetde, ẹyomde ndibọ ukpep man ẹfiọk ẹnyụn̄ ẹma Jehovah Abasi. Kere nte afo esede aban̄a ufọkidụn̄ isọn̄ nnyịn onyụn̄ an̄wamde ndinam enye akabade edi paradise emi enyenede ata nsio nsio uduot ye uyai emi mîdikpaha mmọn̄. Kere ban̄a ndidi se Jehovah ekpepde, ekpepde nte odude uwem ke usụn̄ emi enye okoyomde ubonowo odu. (Isaiah 11:9; John 6:45) Ih, itie odu ọnọ fi ke Paradise. Okposụkedi Paradise etiede nte esen n̄kpọ ọnọ ndusụk owo mfịn, ti ete ke Jehovah ke akpa akanam ubonowo ndidu ke utọ itie oro. (Genesis 2:7-9) Ke ntak oro, Paradise edi ndammana itieidụn̄ ọnọ ediwak biliọn owo ke isọn̄. Ebiet oro enyene mmọ. Ndidu do editie nte edika ufọk.

26. Didie ke Jehovah owụt ke imọfiọk nte ke edibet utịt editịm n̄kpọ emi idịghe mmemmem n̄kpọ inọ nnyịn?

²⁶ Ọdọn̄ nnyịn ye esịtekọm ke ini ikerede iban̄a kpukpru ẹmi, nte idọn̄ke? Nte idọn̄ke fi ke idemfo ndidu do? Eyịghe idụhe, ndien, Mme Ntiense Jehovah ẹnyenede udọn̄ ndifiọk ini emi utịt editịm n̄kpọ emi edidide! Idịghe mmemmem n̄kpọ ndibet. Jehovah ọdiọn̄ọ oro n̄ko, koro enye esịn udọn̄ ọnọ nnyịn ete “ibet” utịt oro ‘idem ọkpọkọm enye ebebịghi.’ Ikọ esie ọwọrọ ke ekeme nditie nte enye ebịghi ke idaha ekikere nnyịn, koro kpa ke itien̄wed oro, ẹsọn̄ọ ẹnọ nnyịn ẹte: ‘Enye idibehe ini.’ (Habakkuk 2:3; men Mme N̄ke 13:12 domo.) Ih, utịt eyedi ke nnennen ini.

27. Nso ke ana afo anam man ada ke iso Abasi ke nsinsi nsinsi?

²⁷ Nso ke afo akpanam nte utịt ekperede? Ukem nte edima prọfet Jehovah oro Daniel, yọ ke edinam akpanikọ. Kpep Ikọ Abasi ifịk ifịk. Bọn̄ akam ifịk ifịk. Buana ima ima ye mme ekemmọ andinịm ke akpanikọ. Sịn ifịk kpep mbon en̄wen akpanikọ. Ye utịt idiọk editịm n̄kpọ emi etịmde asan̄a ekpere kpukpru usen, biere ndidi enyene-nsọn̄ọnda asan̄autom Ata Edikon̄ ye ifịk ifịk andida nnọ Ikọ esie. Nte ekekeme, nọ ntịn̄enyịn ke prọfesi Daniel! Ndien Jehovah Ọbọn̄ Andikara akpakam ọnọ fi ifet edida ke iso esie idara idara ke nsinsi nsinsi!

[Mme Ikọ idakisọn̄]

NSO KE AFO OKOKỤT?

• Nso ikan̄wam Daniel ndiyọ tutu esịm utịt?

• Ntak emi idotenyịn edikpa n̄kpa mîkanamke Daniel ndịk?

• Didie ke un̄wọn̄ọ angel oro nte ke Daniel ‘ayada ke udeme esie’ edisu?

• Didie ke afo ke idemfo ọbọ ufọn oto edinọ ntịn̄enyịn ke prọfesi Daniel?

[Ndise ke page 307]

[Ndise ke page 318]

Ukem nte Daniel, nte afo ọmọnọ ntịn̄enyịn ke ntịn̄nnịm ikọ Abasi?