Mme Mbụme Ẹtode Mme Andikot

◼ Ntak emi New World Translation akabarede ikọ Hebrew oro, ʽa·rumʹ ke Genesis 3:1 nte “mbufiọk” sia mme edikabade Bible eken ẹdọhọde “n̄kari” m̀mê “ifiọk”?

Itien̄wed oro okot ete: “Ndien urụkikọt enyene mbufiọk akan kpukpru unam ikot emi Jehovah Abasi okobotde. Ndien enye ọtọn̄ọ ndidọhọ n̄wan oro ete: ‘Ndi enen̄ede edi ntre nte ke Abasi ọkọdọhọ mbufo ẹkûdia kpukpru mfri in̄wan̄ emi?’”

Ke Mme N̄ke 12:23 ye mme ebiet en̄wen, New World Translation akabade ikọ Hebrew oro, ʽa·rumʹ nte “ọniọn̄,” emi edide isọn̄ kiet ke se ikọ oro ọwọrọde ke ini ẹdade ẹtịn̄ ẹban̄a owo. Edi nte edide ye ata ediwak ikọ, ʽa·rumʹ enyene nsio nsio orụk n̄kpọ oro enye ọwọrọde. Ke uwụtn̄kpọ, Benjamin Davidson akabade ʽa·rumʹ nte etienede mi: “I. abian̄a, n̄kari, usọ.​—II. asian, mbufiọk.”​—The Analytical Hebrew and Chaldee Lexicon.

Ntak, ndien, New World Translation emekde “mbufiọk” ke Genesis 3:1 emi edide udiana ikọ ke se enye ọwọrọde? Edimek oro odu ke n̄kemuyo ye mme edikabade eken. Ke uwụtn̄kpọ, ke ini ẹkekabarede Genesis 3:1 ẹsịn ke usem Greek ke nsiondi Septuagint eke ọyọhọ isua ikie-ita B.C.E., ẹkeda ikp oro phroʹni·mos​—k pa ukem ikọ oro ke ukperedem ẹkedade ke Matthew 10:16: “Ana mbufo ẹnyene mbufiọk nte urụkikọt ẹnyụn̄ ẹtie emem emem nte ibiom.”​—Today’s English Version.

Eyen ukpepn̄kpọ Hebrew oro, Ludwig Koehler ama etịn̄ aban̄a oro ko ke edem ke 1945 ete: “Urụkikọt esikop ndịk. Ekeme ndinam emi otịm an̄wan̄a ke ikọ Greek ke ndida phronimos, koro ye ndịk emi m̀mê mbufiọk, urụkikọt owụt nte inyenede ye nte isịnde phrenes ke edinam.” Phreʹnes mi ọwọrọ orụk ọniọn̄ otode ntụk oro mme unam en̄wen n̄ko ẹnyenede.​—Men Mme N̄ke 30:24 domo.

Nte ededi, odu ata akpan ntak kiet oro ẹdade ikọ oro “mbufiọk” utu ke “ọniọn̄” m̀mê “ifiọk” ke Genesis 3:1. Ndikot urụkikọt mi ifiọk, idem mbemiso ẹtịn̄de ẹban̄a nte abian̄ade Eve ndinam idiọkn̄kpọ, akpanam ediwak mme andikot ẹbiere nte ke Bible owụt ikpîkpu urụkikọt nte aduakde uduak emi oto ukeme esen esen ifiọk esie. Utọ edikabade oro okposụhọde mbụk oro itie okosịm n̄ke​—ye ata ndisịme n̄ke ke oro.

Ke edide isio ye oro, Bible ekpep ete ke n̄kpọ oro otịmde okpon akan enyene-ifiọk urụkikọt okodu ke edinam ke in̄wan̄ Eden. Ediyarade 12:9 in̄wan̄în̄wan̄ owụt Satan kpa Devil nte “akani urụkikọt” oro. Enye ekedi se enyịn mîkwe, kpa odudu oro akande eke owo adade usụhọde unam oro anam n̄kpo kpa nte enyene-mbufiọk owo ekemede ndida imụm imụm mbiet esie nnam n̄kpọ. Ndammana mbufiọk oro urụkikọt enyenede ama anam enye otịm odot se ẹmekde ke abian̄a oro. Ke ini enye mîkokopke ndịk inyụn̄ idaha ye mbufiọk nte ido edide edi okûbọrede inua esie uko uko ọtọn̄ọ nditịn̄ ikọ nnọ Eve, enye ama oduri ntịn̄enyịn Eve ada ata mfọn mfọn.

Ikọ Abasi eke odudu spirit isịneke n̄ke, ndien ke nnennen edikabade, New World Translation an̄wam nnyịn ndifiọk akpanikọ emi.​—2 Timothy 3:16.

◼ Sia Mme Ntiense Jehovah ẹfiọkde ẹte ke mme akpan̄kpa ifiọkke n̄kpọ aba, ntak mmọ ẹsụk ẹkụtde nte edide akpan n̄kpọ ndidụk mme edinam ubụkowo eke ekemmọ mme andinịm ke akpanikọ?

Nnennen ifiọk Bible aban̄ade idaha mme akpan̄kpa ekpeme Mme Ntiense Jehovah osio ke mme ukwan̄ edu ye ido unana ibuot oro esidade itie ke mme edinam ubụkowo. Enye n̄ko ọnọ mmọ ntak ndidụk mme edinam ubụkowo eke Christian.

Ikọ Abasi owụt in̄wan̄în̄wan̄ ete ke ini owo akpade, enye ikaha iso idu uwem nte ukpọn̄ oro mîkemeke ndikpa. (Ecclesiastes 9:5) Ke owo ama akakpa, ikpọkidem afiak ke ntan, edide ke ediyeyemede nte ido edide m̀mê edifọfọp akabade ntọn̄. Akpan̄kpa oro idụhe uwem aba; enye edifiak odu uwem n̄kukụre edieke Abasi anamde enye eset ke ini iso.​—John 5:28, 29; Utom 24:15.

Ntre, Mme Ntiense Jehovah itieneke mme edinam ubụkowo oro ẹkọn̄ọde ke edinịm oro ẹnịmde ke akpanikọ nte ke owo oro akpade enyene ukpọn̄ oro mîkemeke ndikpa, oro akade iso odu uwem ke ebiet efen. Mmọ ibuanake ke ukpeme okpo, ye uyom uyom ikwọ m̀mê eseme ndidịghe “mme spirit,” m̀mê ukpeme ofụri okoneyo m̀mê ebeubọk mfụhọ ẹkerede ndinem akpan̄kpa esịt.

Emi, nte ededi, iwọrọke, ite ke ikọt Abasi isifụhọke. N̄kpa iman m̀mê n̄kpet n̄kpet ufan esidi mfụhọ mfụhọ n̄kpọntịbe, idem ye mme ata andituak ibuot ẹmi ẹnyenede nnennen ifiọk ẹban̄a akpan̄kpa. Ke uwụtn̄kpọ, Jacob, eteekpụk oro ama “atua eyen esie anyanini” ke ekerede ete ke idiọk unam ama owot Joseph. Nnyịn ikot ite ke “kpukpru nditọiren esie, ye kpukpru nditọiban esie [ẹma] ẹdaha ke enyọn̄ ẹte idọn̄ enye esịt.” (Genesis 37:33-35) Ke ini Jacob, anam-akpanikọ oro akakpade, Joseph ama “ọdọhọ ikọt esie mbiaibọk, ete, embalm [ẹn̄wan okpo] ete imọ” n̄ko “nditọ Egypt ẹnyụn̄ ẹtua enye ke usen ata-ye-duop.” Ke adan̄aemi ubon Jacob mîketieneke inyene mme nsunsu ekikere nditọ Egypt kaban̄a mme akpan̄kpa, n̄kpa Jacob ama otịm otụk mmọ. “Ofụri ufọk Joseph, ye nditọete esie” ẹma ẹyom ẹbụk Jacob nte odotde, idem mbioan̄wa ẹma ẹkeme ndifiọk nte ke mmọ ke ẹkefụhọ.​—Genesis 50:1-11.

Ẹkeme ndisiak ediwak uwụtn̄kpọ efen ke Bible oro n̄kpa ekemmọ andituak ibuot m̀mê iman ekenen̄erede otụk ikọt Jehovah tutu mmọ ẹtua ata editatua.a Ke ini Jesus okodude ye mme iman Lazarus oro ẹkefụhọde, Jesus ikedịghe se mbọm mîkonụkke m̀mê ndidara nte mîdotke. Kpa ye oro ekenyenede mbuọtidem ke odudu ediset ke n̄kpa, Jesus ama atua eyet. (John 11:33-35) Ke Jesus ama akakpa, mme mbet esie ẹma ẹfụhọ, ọkpọkọm oro enye akasiande mmọ ete ke ẹyewot imọ ẹyenyụn̄ ẹnam imọ ifiak idu uwem.​—Matthew 16:21, 28; John 16:17-20; 20:11.

Ikọt Abasi mfịn ẹkeme ẹsinyụn̄ ẹkop mfụhọ oro n̄kpa adade edi. Edi, ifiọk Bible mmọ an̄wam ẹsụhọde m̀mê ẹnam mfụhọ mmọ ada ukem ukem, Ke n̄kemuyo ye 1 Thessalonica 4:13, 14: “Edi nnyịn imaha mbufo ẹnana ifiọk, nditọete, ẹban̄a mmọemi ẹdede, mbak mbufo ẹdifụhọ, kpa nte mmọ eken eke mînyeneke idotenyịn. Koro edieke nnyịn inịmde ke akpanikọ ite Jesus ama akpa onyụn̄ ọtọn̄ọ ntak eset, imonịm kpa ntre ite, Abasi eyeda mmọemi ẹdede ke Jesus edi.”

Nso, ndien, kaban̄a edidụk edinam ubụkowo eke Christian (mme utịn̄ikọ n̄kpa andinịm ke akpanikọ)? Mme ntak ẹkemde ye Bible ẹdu emi Mme Ntiense ẹkụtde ke ọfọn ndinịm nnyụn̄ ndụk mme utọ edinam ntre.

Ti ete ke ini eketiede nte ke Jacob ama ataba eyen esie, “kpukpru nditọiren, ye kpukpru nditọiban esie ẹdaha ke enyọn̄ ẹte idọn̄ enye esịt.” (Genesis 37:35) Ke ediwak idụt edi ido mme iman ndisop idem nnọ edinam ubụkowo. Oro eberede ifet ọnọ mmọ en̄wen oro ẹkemede ndidi ikotịmke ikpere, ndien emi ke ntre mînen̄ekede itụk mmọ ke n̄kan̄ ntụk, ndiwụt mbọm nnyụn̄ nnọ ndọn̄esịt. Ke Lazarus ama akakpa ‘ediwak mme Jew ẹma ẹdi ke ọtọ Martha ye Mary ndidọn̄ mmọ esịt mban̄a eyeneka mmọ.’ (John 11:19) Emi n̄ko abuana mme Christian ẹmi ẹyomde ‘ndidọn̄ mmọemi ẹdude ke ukụt ekededi esịt.’​—2 Corinth 1:4.

Mme esenyịn ẹdide Christian, okposụkedi mmọ ẹkemede ndinana ini ẹkpenyene ndida iso ke ndinọ otuerọn̄ ndọn̄esịt. Mmọ ẹnyene nditi nte ke ẹkenọ Jesus, uwụtn̄kpọ mmọ, kpa Eti Ekpemerọn̄, utom edibọp ‘mmọ eke esịt mmọ obụn̄ọde nnyụn̄ ndọn̄ kpukpru mme atua-eyet esịt.’ (Isaiah 61:1, 2; John 10:14) Jesus ikọnọhọ utọ ndọn̄esịt oro n̄kukụre ke ini ekeferede enye ke idem. Enye ama esịn ofụri ukeme esie ndidu ye iman Lazarus​—ndifụhọ ye mmọ. John 11:11, 17, 33.

Idem mme Christian oro mîkemeke nditịn̄ ediwak ikọ nnọ andiduọk owo ke n̄kpa ke edinam ubụkowo ẹkeme ndinam se ifọnde ke ndikam ndu do. Mfụhọ mfụhọ mbon ubon ẹkeme ndibọ akwa ndọn̄esịt oto edidu oro ediwak mbon esịtmbọm ẹdude​—n̄kpri ye ikpọ​—ẹtode esop Christian. Ti edinam ndusụk mme Jew ke ini Jesus ekedide ke ọtọ nditọeka iban Lazarus oro ẹkefụhọde: “Sese, adan̄a nte enye amade owo oro.” (John 11:36) Akwa otu Mme Ntiense oro ẹdụkde edinam edibụk Christian esitụk mme inam oro mînịmke ke akpanikọ, mbọhọidụn̄, m̀mê nsan̄a mbubehe ke idem mfọn mfọn ndien ke ntre ẹtịmde ẹkpan̄ utọn̄ ẹnọ mme akpanikọ Bible oro ẹnemede.

Edu uwem Mme Ntiense oro ẹdụkde ekpenyene ndikem ye idaha. Okposụkedi ẹfiọkde ẹte ke akpan̄kpa oro ibọhọ ufen, ẹnyụn̄ ẹnyenede mbuọtidem nte ke ediset ke n̄kpa ke ana ebet kpukpru mme anam-akpanikọ, mmọ ẹda item emi ẹsịn ke esịt: ‘Ini odu eke ẹtuade ye ini eke ẹsakde, ini eke ẹsemede ye ini eke ẹnekde.’ (Ecclesiastes 3:4) Edinam ubụkowo m̀mê utịn̄ikọ n̄kpa idịghe ini uyom uyom, mbubụru ndutịn̄. Edi edinam uwụt mbọm, asan̄ade ekekem ye item emi: “Ẹdara ye mmọemi ẹdarade; ẹtuan̄a ye mmọemi ẹtuan̄ade.”​—Rome 12:15.

Ntak en̄wen odu oro Mme Ntiense Jehovah ẹsidụkde edinam ubụkowo. Ikọ Abasi ọdọhọ ete: “Ọfọn ndika ufọk ntuan̄a, akan ndika ufọk udia: koro oro edide utịt kpukpru owo: ndien owo uwem eyekere ke esịt. . . . Esịt mbon eti ibuot odu ke ufọk ntuan̄a; edi esịt mbon ndisịme odu ke ufọk mbre.”​—Ecclesiastes 7:2-4.

Ke adan̄aemi Mme Ntiense Jehovah ẹnyenede ntak idotenyịn, ẹkewet mme ikọ oro ke odudu spirit enyịn̄ ẹsịn ke Bible ke ufọn nnyịn. Ekeme ndimen edinam ubụkowo ndomo ye “ufọk ntuan̄a.” Nte nnyịn ikade, ekikere nnyịn ekeme ndiwọn̄ọde n̄kpọn̄ mme n̄kpọ m̀mê mme edinam oro isịnde ekikere ofụri ini onyụn̄ owụhọ ke nte uwem omụhọde. Edide ke udọn̄ọ m̀mê ndusụk ke ‘n̄kpọntịbe unana idotenyịn,’ n̄kpa ekeme ndida owo nnyịn ekededi ndien ọsọsọp ada nnyịn osụhọde ke ukpọk ukpọk itie, koro “owo mînyụn̄ ifiọkke ini esie.” (Ecclesiastes 9:11, 12) Mme ete ye eka oro ẹsan̄ade ye nditọ mmọ ẹka itie n̄kpa Christian ẹkeme ndikụt ẹte ke emi ekeme ndida n̄kosụn̄ọ ke edineme se n̄kpa enen̄erede edi, udọn̄ nnyịn kaban̄a ufak, ye eti ibuot oro odude ke ndinam n̄kpọ “Abasi emi anamde mme akpan̄kpa ẹset.”​—2 Corinth 1:9; Ecclesiastes 12:1, 13.

Mme Ntiense Jehovah isehe edinam ubụkowo nte edisana usọrọ, edi mmọ ẹfiọk ẹte ke mfụhọ mfụhọ n̄kpọntịbe emi esiberede ifet ndinọ ndọn̄esịt. Ke ndidụk mmọ, mme Christian ẹkeme ndinọ uyarade ima ye ukpono oro mmọ ẹnyenede ẹnọ ekemmọ Christian. N̄ko ẹyedemede mmọ ekikere ntotụn̄ọ ntotụn̄ọ aban̄a se uwem ọwọrọde, aban̄a nte mmọ ẹkpedade uwem mmọ ẹnam n̄kpọ ke iso Abasi.

[Mme Ikọ Idakisọn̄]