Kpeme Biọn̄ọ Edikụt Idem ke Edinen!
KE AKPA isua ikie, mme Pharisee ẹma ẹwọrọ etop edidi ndinen mme andituak ibuot nnọ Abasi. Mmọ ẹkedi mme esịn-ifịk nditọ ukpepn̄kpọ N̄wed Abasi ẹnyụn̄ ẹsibọn̄ akam kpukpru ini. Ndusụk owo ẹkeda mmọ nte ẹdide sụn̄sụn̄ ye mbon eti ibuot. Ewetmbụk owo Jew oro, Josephus, ama ewet ete: “Mme Pharisee ẹnyene ima ẹnọ kiet eken ẹnyụn̄ ẹkọri nti itie ebuana ye obio mmọ.” Eyịghe idụhe anade edi mmọ ẹkedi mbon oro mme owo ẹkekponode ẹnyụn̄ ẹdade ke n̄kpọ ẹkan ke n̄kaowo mme Jew eke ini oro!
Nte ededi, mfịn ikọ oro “Pharisee” ye mme ikọ oro ẹkade ntre ẹdi ikọ asabade, ẹdide ukem ye ukpono enyịn owo, edikụt idem ke edinen, nsana-mma, ebeubọk ukpono, ye edinam utom inua inua. Ntak emi mme Pharisee ẹketabade eti enyịn̄ mmọ?
Ekedi koro, ke mîbietke ata ediwak mme Jew, enyọn̄ enyọn̄ edinam mme Pharisee ikabian̄ake Jesus Christ. Enye ekemen mmọ odomo ye “udi eke ẹyetde ndom, eke ẹyede ndise edem-edem, edi ke esịt-esịt ẹyọhọde ye mme okpo mme akpa-n̄kpa ye kpukpru ndek.”—Matthew 23:27.
Edi akpanikọ, mmọ ẹma ẹsibọn̄ nnyan akam ke adan̄aemi ẹdade ke an̄wan̄wa ebiet, edi emi ekedi n̄kukụre man mbon efen ẹkụt, nte Jesus ọkọdọhọde. Utuakibuot mmọ ekedi sụk abian̄a abian̄a edinam. Mmọ ẹma ẹma itie ukpono ke mme udia mbubịteyo ye ikpọ itie ke mme synagogue. Ke adan̄aemi kpukpru mme Jew ẹkenyenede ndikịm mme nyeriye ndian ke ọfọn̄idem mmọ, mme Pharisee ẹma ẹdomo ndinam mme owo ẹma mmọ ebe ke ndisịne ata nnyan nyeriye. Mmọ ẹma ẹtan̄ idem ndikọn̄ọ ikpọ ekebe mmọ ẹmi ẹkedọn̄ọde mme itien̄wed Abasi nte n̄kpọ n̄kpemeidem. (Matthew 6:5; 23:5-8) Mbubịk mmọ, idiọkitọn̄ mmọ, ye ntan̄idem mmọ ama ada esuene ọsọk mmọ ke akpatre.
Jesus ama etịn̄ edisịn oro Abasi ekesịnde mme Pharisee ete: “Mbufo mbon mbubịk, Isaiah ototịm etịn̄ nte prophet aban̄a mbufo, ete, Mbio emi ẹkpono Mi ke n̄kpọk-inua mmọ; edi esịt mmọ ada nsannsan ye Ami. Edi mmọ ẹkpono Mi ikpîkpu, sia ẹkpepde item owo ke ukpep-n̄kpọ mmọ.” (Matthew 15:7-9) Edinen ido mmọ ekenen̄ede edi ediwụt idem ke edinen. Nte an̄wan̄ade, Jesus ama odụri mme mbet esie utọn̄ ete: “Ẹkpeme idem ye leaven mme Pharisee.” (Luke 12:1) Mfịn, ana nnyịn n̄ko ‘ikpeme idem’ ke ndikụt idem ke edinen m̀mê ikpeme ibiọn̄ọ edikabade ndi mbon mbubịk ido ukpono.
Ke ndinam ntre, nnyịn ikpenyene ndifiọk nte ke owo ikabakede idi ada idem ke edinen ke okoneyo kiet. Utu ke oro, edu emi ke ndusụk ini esinyọni sụn̄sụn̄ odụk. Idem ye unana edifiọk owo ekeme ndinyene ndiọi edu mme Pharisee.
Mfọnn̄kan Edu
Nso idi ndusụk edu oro anade nnyịn ‘ikpeme idem’? Mbon oro ẹkụtde idem ke edinen ẹsiwak “nditịn̄ ikọ, nnyụn̄ nda, nnyụn̄ nse n̄kpọ nte n̄kpọ eke mmọ akananam mînamke idiọk,” ntre ke Encyclopædia of Religion and Ethics anam an̄wan̄a. Mbon oro ẹkụtde idem ke edinen ẹsinam inua n̄ko ẹnyụn̄ ẹmenede idem ke enyọn̄, emi ekedide akpan mfịna mme Pharisee.
Jesus ama ada n̄ke kiet etịn̄ aban̄a edu mme Pharisee emi ete: “Owo iba ẹkedọk ke temple ndibọn̄ akam: kiet edi Pharisee, enye eken edi publican. Pharisee ada ọbọn̄ akam ye idem esie, ete, Abasi, mmọkọm Fi, koro mmentiehe nte owo en̄wen, mbon nnama, mme anam ukwan̄ido, mme esịn-efịbe, kpa nte publican emi. Ntre udia utịm ikaba ke urua; nsosio ubak kiet ke itie duop ke kpukpru se nnyenede nnọ Abasi.” Ke edide isio ye oro publican emi ke nsụhọdeidem ama onyịme ndudue esie onyụn̄ edi edinen akan atan̄ idem owo Pharisee oro. Jesus okotop n̄ke emi ọnọ mbon “ẹmi ẹbụrede idem mmọ ẹfiọk ẹte mmimọ idi ndinen owo, ẹnyụn̄ ẹsịnde mmọ efen ke ndek.”—Luke 18:9-14.
Nte mme anana mfọnmma owo nnyịn ndusụk ini imekeme ndikere nte ke nnyịn imọfọn ikan mmọ en̄wen ke ntak mme oto-obot ukeme nnyịn m̀mê mme ufọn oro inyenede. Edi mme Christian ẹkpenyene ndisọsọp mbịn mme utọ ekikere oro mfep. Ekeme ndidi afo emenyene ediwak isua ifiọkutom ke uwem Christian. Ekeme ndidi afo edi andikpep Bible emi enyenede usọ. Mîdịghe ekeme ndidi afo ọdọhọ ke ẹma ẹyet imọ aran ndikara ye Christ ke heaven. Ndusụk owo ke esop ẹnyene mme ifetutom nte mme asan̄autom uyọhọ ini, mbiowo, m̀mê mme asan̄autom unamutom. Bụp idemfo, ‘Editie Jehovah didie ke idem edieke ndade se enye ọkọnọde mi nte ntak ndikere ke mmọfọn n̄kan mmọ en̄wen?’ Ke akpanikọ, emi ikpenemke enye esịt.—Philippi 2:3, 4.
Ke ini Christian enyenede edu oro owụtde ke imọfọn ikan ke ntak mme ukeme, ifetutom, m̀mê odudu oro Abasi ọnọde enye, enye ke akpanikọ ọbọ Abasi ubọn̄ ye itoro oro Enye ikpọn̄îkpọn̄ odotde ndibọ. Bible ọnọ mme Christian item in̄wan̄în̄wan̄ ete “[ẹ]kûkere ẹte idi n̄kpọ ikan nte ẹkpekerede.” Enye akpak nnyịn ete: “Ẹnyene esịt kiet ye kiet eken. Ẹkûsịn esịt ke ikpọ n̄kpọ, edi ẹsụhọde idem ẹdụk nsan̄a ye mbon nsụk-idem. Ẹkûnịm idem ke mfiọk-n̄kaha.”—Rome 12:3, 16.
“Ẹkûkpe Ikpe”
Nte n̄wed ofụri-orụk-ifiọk eke Bible ọdọhọde, owo emi okụtde idem ke edinen “ada idemesie nte edide edinen ke n̄kan̄ ido uwem m̀mê enyenede eti idaha ye Abasi ke ntak emi enye ọsọn̄ọde eyịre ke mme n̄kpọ ẹmi ẹyomde nte ekemde ye ibet ke enyọn̄ enyọn̄ usụn̄ ye unana edikere mban̄a se mmọ ẹnen̄erede ẹwọrọ.” N̄wed efen etịn̄ aban̄a mbon oro ẹkụtde idem ke edinen nte “mme ebeubọk mbon ido ukpono ẹmi ẹdade kpukpru ini mmọ ke ndiyom idiọk ke idem mbon en̄wen.”
Mme Pharisee ẹma ẹnyene ubiomikpe kaban̄a emi. Nte ini akakade ama etie mmọ nte mme ibet owo oro mmọ ẹkebọpde ẹma ẹdi akpan n̄kpọ ẹkan mme ibet ye mme edumbet Abasi. (Matthew 23:23; Luke 11:41-44) Mmọ ẹma ẹmek idemmọ nte mme ebiereikpe ẹma ẹnyụn̄ ẹwak ndibiom owo ekededi oro mîkesịmke mme idaha edikụt idem ke edinen oro mmọ ẹkenịmde, ikpe. Edu uda idem ke n̄kon̄n̄kan ye edida idem ke n̄kpọ n̄kaha oro mmọ ẹkenyenede ama edemede udọn̄ edikara mbon en̄wen. Unana mmọ ndikeme ndikara Jesus ama ayat mmọ esịt, ntre mmọ ẹma ẹdụk odu ndiwot enye.—John 11:47-53.
Ọdiọk didie ntem ndidu ye owo emi onịmde idem ke ebiereikpe, emi kpukpru ini oyomde ndudue, odụn̄ọrede onyụn̄ ekpemede owo ekededi oro odude ekpere enye. Ke akpanikọ, owo ndomokiet ke esop inyeneke odudu ndimen mme ekikere esie ye mme ibet oro enye anamde ndori mbon efen ke idem. (Rome 14:10-13) Mme Christian oro ẹdade ukem ukem ẹfiọk ẹte ke ekese ikpehe uwem eke usen ke usen oyom ubiere idemowo. Ana mbon oro ẹnyenede ntụhọ edidi mfọnmma ẹnyụn̄ ẹyomde ekese ẹto mbon efen akpan akpan ẹfep edikpe ikpe nnọ mbon efen.
Edi akpanikọ, ẹnọ esop Christian odudu ndinyene mme ndausụn̄ oro ẹtịpde ẹsịn ke eti utom oro ẹnamde ke esop Jehovah eke isọn̄. (Mme Hebrew 13:17) Edi ndusụk owo ẹmekwan̄a mme ndausụn̄ ẹmi mîdịghe ẹmedian mme ibet idemmọ. Ke ebiet kiet kpukpru nditọ ufọkn̄wed ke Ufọkn̄wed Utom Ukara Abasi ẹkenyene ndisịne suit nnyụn̄ n̄kpaha jacket mmọ ke ini ẹnọde utịn̄ikọ. Eyen ufọkn̄wed oro mînamke ntre ididotke ndifiak nnọ mme utịn̄ikọ ke ini iso. Utu ke ndibọp mme utọ uyịre uyịre ibet oro, ndi ikpotịmke iwụt eti ibuot inyụn̄ idu ke n̄kemuyo ye se Ikọ Abasi etịn̄de ndinọ ima ima, ọkpọkpọ ndausụn̄ nte ẹyomde?—James 3:17.
Edikụt idem ke edinen ekeme n̄ko ndidemede ekikere oro nte ke edieke Christian osobode ediwak ọkpọkpọ mfịna, anaedi enye inamke ọfọn ke n̄kan̄ eke spirit. Oro edi ata ukem ukem se Eliphaz, Bildad, ye Zophar ẹmi ẹkekụtde idem ke edinen ẹkekerede ẹban̄a anam-akpanikọ Job. Mmọ ikenyeneke ifiọk ọyọhọ ọyọhọ iban̄a idaha oro okodude, ntre ekedi usọn̄enyịn mmọ ndidori Job ikọ idiọk edinam. Jehovah ama otụnọ mmọ ke ntak mmọ ẹkesede idomo Job ke ukwan̄ usụn̄.—Se Job, ibuot 4, 5, 8, 11, 18, 20.
Idiọk Ifiopesịt
Edikụt idem ke edinen ye ifiopesịt esiwak ndinyene ebuana. Apostle Paul ama etịn̄ aban̄a mme Jew oro ẹkedide mbon ido ukpono nte ẹnyenede “ifiopesịt ẹban̄a Abasi, edi ifiopesịt mmọ isan̄ake ye ifiọk. Koro sia mmọ mîfiọkke edinen ido Abasi, ẹnyụn̄ ẹyomde ndinam edinen ido idem mmọ ọsọn̄ọ ada, mmọ inyịmeke ndisụk idem nnọ edinen ido Abasi.” (Rome 10:2, 3) Nte owo Pharisee, Paul ke idemesie ama enyene ọkpọsọn̄ ifiopesịt, okposụkedi ifiopesịt esie ọkọdiọkde, mîkọkọn̄ọke ke edinen ido Jehovah.—Galatia 1:13, 14; Philippi 3:6.
Nte odotde Bible ọnọ item ete: “Kûnịm idem fo ke eti owo ukan: kûnyụn̄ unịm idem fo ke enyene-ibuot ukaha: afo edinam didie abiara?” (Ecclesiastes 7:16) Christian ekeme nditọn̄ọ ndinam n̄kpọ ye eti esịt ke esop, edi eti esịt ye ifịk esie ekeme ndikabade edi edikụt idem ke edinen. Ke ini ọniọn̄ owo adade owo usụn̄ utu ke edinen ido Jehovah, ifiopesịt ido ukpono ekeme ndinọ mbon en̄wen unan. Didie?
Mme ete ye eka, ke uwụtn̄kpọ, ẹkeme ndikabade nsịn idem n̄kaha ke ndise mban̄a mme udọn̄ eke spirit mbon en̄wen, ndien ke ndinam oro mmọ ẹkeme ndifụmi mme udọn̄ ubon mmọ. Mîdịghe mme ete ye eka ẹkeme ndinyene ebeubọk ifiopesịt, ẹyomde ekese ẹkaha ẹto nditọ mmọ akan nte mmọ ẹkemede ndinam. (Ephesus 6:4; Colossae 3:21) Ndusụk nditọ, ke mîkemeke ndisịm mme utọ n̄kpọ oro ẹyomde do ẹmi mîwụtke eti ibuot, ẹsinam n̄kpọ ebe ke ndidu uwem esịt iba. Ete m̀mê eka oro enyenede eti ibuot eyekere aban̄a mme ukeme ubon esie onyụn̄ anam mme edinen̄ede oro ẹdotde.—Men Genesis 33:12-14 domo.
Ebeubọk ifiopesịt ekeme n̄ko ndinam nnyịn inana usọ, edikere mban̄a, ye ima, ẹmi ẹdide akpan n̄kpọ ke mme edinam nnyịn ye mbon en̄wen. Owo ekeme ndinam utom ọkpọsọn̄ ndimenede mme ufọn n̄kpọ Obio Ubọn̄. Nte ededi, ebeubọk ifiopesịt esie ekeme ndinọ mbon en̄wen unan nte enye anamde emi. Paul ọkọdọhọ ete: “N̄kponyụn̄ nnyene ukeme ndisiak uduak Abasi, ndinyụn̄ mfiọk kpukpru ndịbe-ndịbe n̄kpọ ye kpukpru ifiọk; n̄kponyụn̄ nnyene ọyọhọ mbuọtidem, tutu n̄keme ndimen ikpọ obot ke itie nduọk, ndien nnyeneke ima, ndịghe baba n̄kpọ kiet. N̄kponyụn̄ nyak ofụri inyene mi nnọ ẹda ẹbọk nditọ ubuene, n̄kponyụn̄ nyak ikpọkidem mi nnọ ẹfọp ke ikan̄, ndien nnyeneke ima, idoroke mi baba n̄kpọ kiet.”—1 Corinth 13:2, 3.
Abasi Ama Mbon Nsụhọdeidem
Nte mme Christian oyom nnyịn idiọn̄ọ n̄kpọndịk oro edikụt idem ke edinen akamade mbemiso enye ọtọn̄ọde ndikọri. Ana nnyịn ifep edu edida idem ke mfọnn̄kan, edu edibiere ikpe nnọ mbon en̄wen, ye nnannan ifiopesịt ọkọn̄ọde ke ọniọn̄ owo.
Nte nnyịn ‘ikpemede idem’ ibiọn̄ọ mme edu Pharisee, utu ke ndikpe ikpe nnọ mbon en̄wen nte mme okụt idem ke edinen, ọkpọfọn akan ndiwụk ntịn̄enyịn ke mme udọn̄ ye ntụhọ idem nnyịn. Edi akpanikọ, Jesus ama ekpe ikpe ọnọ mme Pharisee onyụn̄ obiom mmọ ikpe nte “nditọ ibọm” ẹmi ẹdotde nsinsi nsobo. Edi Jesus ama ekeme ndifiọk se idude ke esịt mme owo. Nnyịn ikemeke.—Matthew 23:33.
Ẹyak nnyịn iyom edinen ido Abasi ikûyom eke idem nnyịn. (Matthew 6:33) Edi n̄kukụre adan̄aoro ke nnyịn ikeme ndinyene mfọn Jehovah, koro Bible ọnọ kpukpru nnyịn item ete: “Ẹbọbọ nsụkidem ke idem nte mbọbọ, ẹnam n̄kpọ ẹnọ kiet eken: koro Abasi an̄wan̄wana ye mbon iseri, edi ọfọn ido ye mbon nsụkidem.”—1 Peter 5:5.