Inemesịt Ayan̄a Ifiọk Eti Eti
IYATESỊT, editịmede esịt, ye mfụhọ ẹdi ibuot nneme ndụn̄ọde ifiọk ntaifiọk ke anyan ini. Ke mme isua ndondo emi, nte ededi, mme ọwọrọiso ntaifiọk ẹmekọn̄ ndụn̄ọde mmọ ke eti ifiọk eyouwem owo oro ẹmade—inemesịt.
Nso ikeme ndinam mme owo ẹkop inemesịt ẹkan? Ndi tutu mmọ ẹnen̄ede ẹsehe idem, ẹforo, ẹkop nsọn̄idem, ẹniọn̄, m̀mê ẹkpri idem? Nso idi ukpọhọde ata inemesịt? Ata ediwak owo ẹkụt nte edide ọkpọsọn̄ n̄kpọ, edieke mîdịghe se owo mîkam ikemeke-keme, ndibọrọ mbụme oro. Ke ẹkerede ẹban̄a ntatara edikpu oro ẹkụtde ke ndinyene inemesịt, ekeme ndidi ndusụk owo ẹyekụt nte ememde akan ndibọrọ se mîdịghe ukpọhọde inemesịt.
Ke anyan ini, mme ọwọrọiso mme ekpep n̄kpọ mban̄a ekikere owo ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ ekikere oro ọkọn̄ọde ke mme udọn̄ idemowo nte ukpọhọde inemesịt. Mmọ ẹma ẹsịn udọn̄ ẹnọ mbon oro mîkopke inemesịt ndiwụk ekikere n̄kukụre ke ndiyụhọ mme udọn̄ idemmọ. Ẹsida mme ikọ oro ẹmụmde owo udọn̄ utọ nte “di se afo edide,” “diọn̄ọ se idide udọn̄ fo,” ye “diọn̄ọ utọ owo emi afo edide” ke ndikọk udọn̄ọ ibuot. Edi, ndusụk ntaifiọk oro ẹkesịnde udọn̄ ẹnọ utọ usụn̄ ukere n̄kpọ emi ẹdinyịme ke emi nte ke utọ edu ibụk oro idaha inemesịt oro ebịghide idi. Edikere mban̄a ọkpọkpọ udọn̄ n̄kaha nte owo mîkemeke ndifep ayada ubiak ye unana inemesịt edi. Ibụk idịghe ukpọhọde inemesịt.
Ukpọhọde Unana Inemesịt
Mbon oro ẹyomde ndinyene inemesịt ke ndibịne ediyụhọ udọn̄ ẹyom enye ke ukwan̄ itie. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ enyene-ọniọn̄ Edidem Solomon eke Israel eset. Ke n̄wed Ecclesiastes eke Bible, enye anam an̄wan̄a ete: “Nsịnke enyịn mi ke baba n̄kpọ kiet eke mmọ ẹyomde, mfarake esịt mi ke baba idara kiet: koro esịt akadatde mi ke ofụri ọkpọsọn̄ utom mi.” (Ecclesiastes 2:10) Solomon ama ọbọp ufọk ọnọ idemesie, ọtọ in̄wan̄ vine, onyụn̄ anam in̄wan̄esa, itie inemesịt, ye obube mmọn̄ ọnọ idemesie. (Ecclesiastes 2:4-6) Enye ama obụp ini kiet ete: “Anie adia, anie onyụn̄ [ọn̄wọn̄, NW] akan mi?” (Ecclesiastes 2:25) Mme nta ikwọ ye mme nta ebre ikwọ ẹkesibre mbre ẹnọ enye, ndien enye ama adara nsan̄a ye nye-n̄kan iban ke idụt oro.—Ecclesiastes 2:8.
Akpan n̄kpọ edi, ke edide edisịm mme edinam oro ẹnọde inemesịt, Solomon ikasuaha oro. Enye ekesịm nso ubiere ke ama ekenyene ekese inemesịt ke uwem? Enye ọkọdọhọ ete: “N̄wọn̄ọde nse kpukpru n̄kpọ mi emi ubọk mi ẹnamde, ye ofụri utom ẹmi n̄kan̄wanade ndinam: ndien sese, kpukpru ẹdi ikpîkpu ye idomo eke mîwọrọke usụn̄: baba udori inyụn̄ idụhe ke idak utịn.”—Ecclesiastes 2:11.
Mme ndụn̄ọde oro enyene-ọniọn̄ edidem oro akanamde ẹdi akpanikọ tutu esịm mfịn. Da idụt emi enyenede uforo nte United States ke uwụtn̄kpọ. Ke ufan̄ isua 30 ẹmi ẹbede, ekpere ndidi mbon America ẹma ẹnam inyene obụkidem mmọ, utọ nte moto ye television, ẹtọt utịm ikaba. Edi, nte ntaifiọk udọn̄ọ ibuot ẹdọhọde, mbon America inyeneke inemesịt okponde akan. Nte magazine kiet etịn̄de, “ke ukem ufan̄ ini oro, udomo mfụhọ oro ẹkopde ama ọdọk. Uwotidem ke otu mme uyen ama ọdọk utịm ikata. Ibat usiondọ ọdọk utịm ikaba.” Mme anam ndụn̄ọde ẹma ẹsịm ukem ubiere oro ke ndondo emi ke ẹma ẹkedụn̄ọde ebuana oro okụk enyenede ye inemesịt ke otu mbio obio ke n̄kpọ nte nsio nsio idụt 50. Ke nditịn̄ ibio ibio, afo ukemeke ndidedep inemesịt.
Ke edide isio, ẹkeme nte enende ndikot edibịne inyene ukpọhọde unana inemesịt. Apostle Paul ama odụri owo utọn̄ ete: “Mmọ eke ẹyomde ndidi mbon inyene ẹduọ ẹsịne ke idomo ye afia ye ediwak ndisịme ye idiọk udọn̄, eke ẹdụdide owo ẹsụhọde ke nditaha ye nsobo. Koro itọn̄ inyene edi orụn̄ kpukpru orụk mme idiọkn̄kpọ; ndien ke edinyanade mbịne enye, ndusụk owo ẹma ẹyo ẹkpọn̄ mbuọtidem, ẹnyụn̄ ẹda ediwak mfụhọ ẹnọ idemmọ unan.”—1 Timothy 6:9, 10.
Inyene, nsọn̄idem, nsehe uyen, uyai, odudu, m̀mê ekededi ke otu mmọ ẹmi ke ẹtan̄de ẹdian kiet ikemeke ndinọ inemesịt oro ebịghide. Ntak mîkemeke? Koro nnyịn inyeneke odudu ndikpan idiọkn̄kpọ nditịbe. Edidem Solomon ama etịn̄ nte odotde ete: “Owo [inyụn̄] ifiọkke ini esie oro; kpa nte iyak eke ẹmụmde ke idiọk iyịre, ye nte ntarusụn̄ eke ẹmụmde ke afia; kpa ntre ke nditọ owo ẹsịke ke idiọk ini, ke adan̄aemi ọduọde mmọ ke idem ini kiet.”—Ecclesiastes 9:12.
Utịtmbuba Oro Ayan̄ade Ifiọk
Idụhe adan̄a ndụn̄ọde ifiọk ntaifiọk emi ekemede ndisio usụn̄ m̀mê edinam ubọk owo oro ọnọde inemesịt ndi. Solomon ama ọdọhọ n̄ko ete: “Ntie ke idak utịn n̄kabade, nnyụn̄ n̄kụt nte ke idịghe mbon nsọpitọk ẹkan ke mbuba, inyụn̄ idịghe mbon uko ẹkan ke ekọn̄, nte ke idịghe mbon eti ibuot ẹnyene udia, inyụn̄ idịghe mbon ikike ẹkụt inyene, inyụn̄ idịghe mme ọfiọkn̄kpọ owo ẹnyene itoro: koro ini ye unọmọ ẹtịbede ẹnọ mmọ kpukpru.”—Ecclesiastes 9:11.
Ediwak owo oro ẹnyịmede mme ikọ eke enyọn̄ emi ẹma ẹbiere nte ke ndidori enyịn ndinyene ata uwem inemesịt idịghe ata idem n̄kpọ. Ọwọrọiso andikpep kiet ọkọdọhọ ete ke “inemesịt edi idaha oro ẹkerede-kere.” Mbon en̄wen ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke ukpọhọde inemesịt edi ndịben̄kpọ oro akpade owo idem, nte ke ibat ibat owo oro ẹnyenede ifiọk ndịben̄kpọ ẹnyene ukeme ndiyarade ndịben̄kpọ emi.
Edi, ke ndidụn̄ọde nyom inemesịt, mme owo ẹka iso ndidomo nsio nsio usụn̄ uwem nse. Kpa ye edikpu eke mme owo oro ẹkebemde mmọ iso ẹdu, ediwak owo mfịn ke ẹsụk ẹbịne inyene, odudu, nsọn̄idem, m̀mê inemesịt nte usọbọ kaban̄a unana inemesịt mmọ. Ndụn̄ọde emi ke aka iso koro ke ata esịt idem, ata ediwak owo ẹnịm ke akpanikọ nte ke inemesịt oro ebịghide idịghe sụk idaha oro ẹkerede-kere. Mmọ ẹdori enyịn ẹte ke inemesịt idịghe ndap oro ayan̄ade ifiọk. Afo ndien emekeme ndibụp, ‘Didie ke n̄keme ndinyene enye?’