Nte Ndap Ẹkeme Ndibem Iso Ntịn̄ Ini Iso?
TOTO ke eset, ubonowo emenyene ọkpọsọn̄ udọn̄ ke mme ndap. Mbon Egypt ẹma ẹtịm ikpọ n̄wed ndida nsiak ndap, ndien mbon Babylon ẹma ẹnyene mme asiak ndap ekemmọ. Ke otu mbon Greece ekesidi ido ndinam mbon udọn̄ọ ẹde idap ke mme itieuwa Asclepius man ẹbọ item ẹban̄ade nsọn̄idem ke ndap mmọ. Ke ọyọhọ isua ikie iba eke Eyo Nnyịn, Artemidorus ama ewet n̄wed emi enye ọkọnọde mme ukabade ke mme idiọn̄ọ ndap. Ediwak ukem n̄wed oro ẹkesion̄ode ọtọn̄ọde ke ini oro ẹkọn̄ọ ke n̄wed esie. Tutu osịm mfịn emi, ẹmesịn mme ukeme ndisiak mme ndap, edi nte mmọ ẹnen̄ede ẹnọ ikike kaban̄a mme n̄kpọntịbe ini iso?
Man mmọ ẹnyene se ẹwọrọde kaban̄a ini iso, ana odudu oro okponde akan akara mmọ. Ke Bible nnyịn imokụt ediwak idaha emi Abasi ọkọnọde utọ odudu oro. Enye ama ọnọ mme asan̄autom esie ọkọrọ ye ndusụk mbon oro mîkatuakke ibuot inọ enye mme ntịn̄nnịm ndap. Ke akpanikọ, Job 33:14-16 ọdọhọ ete: “Abasi [ọdọhọ] . . . ke ndap, ke n̄kukụt okoneyo, ke ini ọkpọsọn̄ idap ọduọde owo ke idem: ke edide idap ke bed; ndien enye ofụhọrede owo utọn̄.”
Abasi ama anam emi ke idaha akaban̄ade Pharaoh eke Egypt ke eyo Joseph, emi okodude uwem ke se ikande isua 1,700 mbemiso Eyo Nnyịn. Ẹkụt ndap Pharaoh ke Genesis 41:1-7, ndien ke ufan̄ikọ 25 osịm 32, Joseph asiak enye nte ebemde iso etịn̄ aban̄a isua itiaba ‘emi eduek edidude ke ofụri isọn̄ Egypt,’ emi isua akan̄ itiaba editienede. Joseph ama anam an̄wan̄a Pharaoh ete: “Se Abasi oyomde ndinam ke enye owụt Pharaoh.” (Genesis 41:28) Ndap oro ekebem iso etịn̄ se ikenen̄erede itịbe.
Ọwọrọiso edidem Babylon ama enyene ukem ifiọk n̄kpọntịbe oro. Nebuchadnezzar ama adaba ndap oro akanamde ekikere etịmede enye etieti, edi enye ikekemeke nditi enye. Ntre enye ama okot mbiaidiọn̄ esie ẹditịn̄ ndap oro ẹnọ enye ye se enye ọwọrọde. Emi ekedi eben̄e oro mmọ mîkekemeke ndinam.—Daniel 2:1-11.
Sia edide Abasi akanam edidem oro adaba ndap, Enye ama anam prọfet Daniel ekeme ndiyarade ndap oro ye se enye ọwọrọde. Daniel 2:19 ọdọhọ ete: “Ndien ẹyarade ndịbe n̄kpọ emi ẹnọ Daniel ke ndap ke okoneyo.” Daniel ama ọkọm Abasi kaban̄a ndap emi: “Mme ọfiọkn̄kpọ owo ye mbia-idiọn̄, ye mbon-n̄wed, ye mbia-mfa ikemeke ndiyarade ndịbe n̄kpọ emi edidem obụpde; edi Abasi emi ayararede ndịbe n̄kpọ odu ke enyọn̄, ndien edi enye asian edidem Nebuchadnezzar se ididide ke ukperedem usen.”—Daniel 2:27, 28.
Ndusụk ini Abasi ama esinọ ikọt esie item ebe ke ndap, ndien ke mme idaha efen enye ama esinọ nsọn̄ọ aban̄ade mfọn Abasi mîdịghe an̄wam mmọ ndifiọk nte enye an̄wamde mmọ. Ke idaha aban̄ade Jacob, Abasi ama ayarade unyịme esie ebe ke ndap.—Genesis 48:3, 4.
Ke ini Joseph, ete emi ekemende Jesus akama, ọkọfiọkde ete ke Mary ama oyomo, enye ama ebiere ndisio enye ndọ. Ekem enye ama ọbọ item ke ndap ete okûnam ntre. Matthew 1:20 ọdọhọ ete: “Ke adan̄aemi enye ekerede mme n̄kpọ ẹmi, sese, angel Jehovah ọbiọn̄ọde enye ke iso ke ndap, ete enye, Joseph, eyen David, kûfehe ndida Mary n̄wan fo nnyọn̄ ufọk: koro idịbi oro enye oyomode oto ke Edisana Spirit.” Ekem enye ama ọbọ ntọt ke ndap: “Angel Jehovah ọbiọn̄ọde Joseph ke iso ke ndap, ete enye, Daha ke enyọn̄, da nsek eyen ye eka Esie, fehe, ka ke Egypt.”—Matthew 2:13.
Ndap Ẹmi Mîtoho Abasi
Akpanikọ oro nte ke edisiak ndap ekedi ọsọ n̄kpọ ke otu mbon oro mîkedịghe ikọt Abasi owụt nte ke ndap ke ofụri ofụri ikemeke ndidi se ẹdade nte se iyararede ini iso oro ẹkemede ndiberi edem. Ke eyo prọfet Abasi oro, Jeremiah, mme nsunsu prọfet ẹkedọhọ ẹte: “Mmadaba ndap, mmadaba ndap.” (Jeremiah 23:25) Uduak mmọ ẹkedi nditụn mme owo usụn̄ nsịn ke ndikere nte ke Abasi akada mmọ etịn̄ ikọ. Kaban̄a mme adaba ndap ẹmi, ẹma ẹnọ Jeremiah odudu spirit ndidọhọ ete: “Ntem ke Jehovah mme udịm Abasi Israel ọdọhọ, ete, Mbufo ẹkûyak mme prophet mbufo ẹmi ẹdude ke otu mbufo, ye mbia-idiọn̄ mbufo, ẹbian̄a mbufo, ẹkûnyụn̄ ẹkop ndap mbufo emi mbufo ẹsịnde mmọ ẹdaba. Koro mmọ ẹtịn̄de nsu-nsu o-prophecy ẹnọ mbufo ke enyịn̄ mi . . . Jehovah ọdọhọ.”—Jeremiah 29:8, 9.
Sia mme nsunsu prọfet ẹmi ẹkedide “mbia-idiọn̄,” ekeme ndidi odudu ndiọi spirit akanam mmọ ẹdaba mme ndap mmọ kaban̄a uduak edida mbian̄a mme owo. Ukem oro ke ẹwụt ke se ẹtịn̄de ke Zechariah 10:2: “Teraphim [etịn̄] idiọk-n̄kpọ, mbia-idiọn̄ ẹnyụn̄ ẹkụt nsu, ẹnyụn̄ ẹtịn̄ nsu-nsu ndap.”
Devil edi akwa andibian̄a emi adade mme adaiso ido ukpono ke ediwak tọsịn isua ndidọhọ ke nsu nte ke Abasi ama enyene nneme ye mmimọ ebe ke n̄kukụt ye ndap, kpa nte mme nsunsu prọfet ẹkedọhọde ke eyo Jeremiah ye Zechariah. Kaban̄a utọ mbon oro, Jude, andiwet Bible eke odudu spirit, ama ewet ọnọ mme Christian eke akpa isua ikie ọdọhọde ete: “Ndusụk owo ẹma ẹdọn̄ ikpat ndịbe-ndịbe ẹdụk ke otu mbufo, kpa mmọ ẹmi ẹkenịmde mmọ ẹnọ ubiom-ikpe emi toto ke eset; owo eke mîten̄eke Abasi, ẹnyụn̄ ẹwọn̄ọrede mfọn Abasi nnyịn ẹsịn ke obukpo uwem, ẹnyụn̄ ẹkan̄de Jesus Christ emi edide ukụre Ete-ufọk ye Ọbọn̄ nnyịn.” Enye ọkọdọhọ ke mme owo ẹmi, yak idọhọ, ‘ẹkesịn idem ke ikpîkpu ekikere [“ndap,” NW].’—Jude 4, 8.
Dụn̄ọde Se Ẹdọhọde Se
Owo ekeme ndidọhọ ke Abasi ama etịn̄ ikọ ọnọ imọ ke ndap m̀mê nte ke ndap imọ ẹban̄ade mme n̄kpọntịbe ini iso ẹsisu, edi oro idịghe ntak oro ekemde ndinịm enye ke akpanikọ nnyụn̄ ntiene enye nnan nnan. Tịm fiọk item oro ẹkewetde ẹnọ nditọ Israel, oro ẹkụtde ke Deuteronomy 13:1-3, 5: “Ke adan̄aemi prophet, m̀mê adaba ndap, edidahade ida ke otu fo, inyụn̄ iwụt fi idiọn̄ọ m̀mê utịbe n̄kpọ, ndien idiọn̄ọ oro, m̀mê utịbe n̄kpọ ama osu, nte enye ọkọdọhọde fi, ete, Ẹyak nnyịn ika iketiene abasi efen, eke afo mûkọfiọkke, inyụn̄ inam ido mmọ; kûkop mme ikọ prophet oro, m̀mê eke adaba ndap oro . . . Ndien prophet oro, m̀mê adaba ndap oro enyene ndikpa.” Abasi ama esiyak utọ mbon oro ẹtịn̄ nsunsu ikọ ndida ndomo nsọn̄ọnda ikọt esie.
Utu ke ndinịm nnan nnan se mme adaba ndap ẹmi ẹnyenede odudu usiak ndap mi ẹtịn̄de, eti usụn̄ edi nnyịn ndidomo se mmọ ẹtịn̄de nse man ifep ndidi se akwa andibian̄a, emi edide “andibian̄a ofụri ererimbot” oro enyịn mîkwe, otụnde usụn̄. (Ediyarade 12:9) Edi didie ke ẹkeme ndidomo mmọ nse ke usụn̄ oro ẹkemede ndiberi edem?
Ikọ Abasi oro ẹwetde-wet edi n̄kpọ ndausụn̄ oro Abasi ọnọde nnyịn ndida mfiọk akpanikọ. Kaban̄a enye, Jesus Christ ọkọdọhọ ete: “Ikọ Fo edi akpanikọ.” (John 17:17) Ntre ẹnọ nnyịn item ke 1 John 4:1 ẹte: “Ndima, ẹkûnịm kpukpru spirit ke akpanikọ, edi ẹdomo mme spirit ẹse m̀mê mmọ ẹdi eke Abasi: koro ediwak prophet nsu ẹma ẹwọn̄ọ ẹdụk ẹdi ke ererimbot.” Ke ini itịn̄de enyịn imen idomo ye Bible, se mmọ ẹdọhọde, ukpepn̄kpọ akwaifiọk, ye mme edinam mmọ ẹyetuaha ye enye. Ikọ Abasi edi ebiet odudu kaban̄a se idide akpanikọ.
Ndi adaba ndap emi ọdọhọde ke imenyene san̄asan̄a ifiọk enen̄ede ada idiọn̄ m̀mê mme edinam ubụpekpo efen anam n̄kpọ? Ke edide ntre, Ikọ Abasi obiom enye ikpe. “Kûyak ẹkụt owo ke otu fo eke adade eyen-eren esie, m̀mê eyen esie an̄wan esịn ke ikan̄, kûyak ẹkụt abia-idiọn̄, ye abia-inuen, ye abiamfa, ye abia-ibọk, ye abia-ibọk edịm, ye owo n̄kukụt, ye obụp ekpo. Koro Jehovah esede kpukpru mmọ eke ẹnamde n̄kpọ ẹmi ke mbubiam.”—Deuteronomy 18:10-12.
Edieke enye ọdọhọde ke imenyene ukpọn̄ emi mîkemeke ndikpa ke esịtidem imọ, enye odu ke ntuaha ye Ikọ Abasi emi etịn̄de in̄wan̄în̄wan̄ ete: “Ukpọn̄ eke anamde idiọk eyekpa n̄kpa.” (Ezekiel 18:4) Ndi enye emenede idemesie ke enyọn̄ onyụn̄ ọkọ mme mbet etiene idem? Matthew 23:12 ọnọ item ete: “Owo ekededi eke edimenerede idem, ẹyesụhọde enye ẹnịm.” Ndien Utom 20:30 odụri mme Christian utọn̄ ete: “Mme owo ẹyenyụn̄ ẹdaha ẹda ke otu mbufo ẹtịn̄ ukwan̄ ikọ, man ẹdụdi mbet ẹtiene mmọ.”
Ndi enye esịn udọn̄ ọnọ mme afai afai edinam? James 3:17, 18 obiom enye ikpe ete: “Eti ibuot emi otode ke enyọn̄ edi edisana ke mbemiso, onyụn̄ etie emem-emem, onyụn̄ eme ime, awara ndikop n̄kpe-ubọk, onyụn̄ ọyọhọ ye mbọm ye nti mfri; edi se itode ofụri esịt, ye se mînyeneke mbubịk. Ndien ẹtọ mfri edinen ido ke emem ẹnọ mme enam emem.” Ndi enye oyom odudu ukaraidem m̀mê odudu ke ererimbot? Ikọ Abasi asua ọnọ enye ọkpọsọn̄ ọkpọsọn̄, ọdọhọde ete: “Owo ekededi eke oyomde ndidi ufan ye ererimbot anam idem usua ye Abasi.” Ntem Bible ayarade se idide nsu.—James 4:4.
Edieke owo adabade ndap aban̄ade n̄kpa andibuana ke ubon m̀mê ufan, ekeme ndidi koro enye ama ekere aban̄a owo emi. Nte ke ekeme ndidi owo oro ama akpa kpa ke okoneyo oro ẹkedabade ndap emi iwọrọke ite ke emi ke idemesie edi uyarade nte ke ndap oro eketịn̄ aban̄a ini iso. Ke kpukpru orụk ndap ẹmi ẹtiede nte ẹsisu mi, odu ediwak ke mme itie ikie ẹmi mîsisụhe.
Okposụkedi Abasi akadade ndap ke ini edem ndiyarade mme n̄kpọntịbe oro ẹditịbede ke ini iso onyụn̄ ọnọ item ke adan̄aemi ẹketịmde Ikọ oro ẹwetde-wet do, ufọn idụhe enye ndinam ntre mfịn. Ikọ esie oro ẹwetde-wet ọdọn̄ọ kpukpru item ẹmi ẹtode Abasi oro ubonowo oyomde idahaemi, ndien mme prọfesi esie ẹneme ẹban̄a mme n̄kpọntịbe oro ẹdidade itie ke se iwakde ikan tọsịn isua kiet ke ini iso. (2 Timothy 3:16, 17) Ntre nnyịn imekeme ndinyene mbuọtidem nte ke ndap nnyịn idịghe mme uyarade ẹtode Abasi kaban̄a mme n̄kpọntịbe ini iso edi ẹdi mme akpan edinam ke mfre man ẹnam ibuot nnyịn odu ke idaha oro ọfọnde.
[Ndise ke page 7]
Nte ndap Pharaoh okowụtde se ikenyenede nditịbe, Ikọ Abasi esịn un̄wana kaban̄a ini iso nnyịn