Ndi Emesibụp ke Usen ke Usen Ete “Enye Jehovah?”

1, 2. (a) Nso ikedi idaha eke spirit mme Jew oro ẹkedude ke eyo Jeremiah? (b) Nso ke mbon Judah ẹkpekenam ẹban̄a se iketịbede inọ mmọ?

JEREMIAH ama atua eyet. Se iketịbede inọ mbon eyo esie ye se Abasi ọkọdọhọde enye etịn̄ ke eyetịbe ọnọ mmọ, ama afịna Jeremiah. Eketie enye nte ibuot esie ekpedi idịm, enyịn esie okponyụn̄ edi ebiet emi mmọn̄ otopde ọwọrọ man enye ekeme nditua kpukpru ini. Jeremiah ama enyene ntak nditua mban̄a se iketịbede inọ idụt mmọ. (Jer. 9:1-3; kot Jeremiah 8:20, 21.) Mme Jew ikenịmke ibet Jehovah, ikonyụn̄ ikopke uyo esie, ndien akana afanikọn̄ esịm mmọ.—Jer. 6:19; 9:13.

² N̄ko, mbon Judah emi ẹkesimade ndikop mme adaiso ido ukpono mmọ ẹdọhọde ke mfịna ndomokiet idụhe, ikọdọn̄ke enyịn m̀mê se mmimọ inamde enem Jehovah esịt m̀mê inemke. (Jer. 5:31; 6:14) Mmọ ẹketie nte owo emi oyomde abiausọbọ oro editịn̄de nti ikọ, edi emi mîdọn̄ke enyịn ke mme n̄kpọ oro ẹwụtde ke enye enyene idiọk udọn̄ọ. Edieke afo ekpenen̄erede ọdọn̄ọ, ndi ukpamaha ẹdiọn̄ọ se idide akpan mfịna fo man ẹkeme ndisọbọ fi idem ke eti ini? Akpakana mme Jew eyo Jeremiah ẹka ẹbịne owo emi editịn̄de se inen̄erede idi mfịna mmọ ke n̄kan̄ eke spirit. Akpakana mmọ ẹbụp ẹte, “Enye Jehovah?”—Jer. 2:6, 8.

3. (a) Didie ke mme Jew ẹkpekebọrọ mbụme oro, “Enye Jehovah?” (b) Siak usụn̄ kiet emi mmọ ẹkpekeyomde Jehovah.

³ Mme Jew ndikpokobụp, “Enye Jehovah?” ọwọrọ ke akpakana mmọ ẹyom ndausụn̄ Jehovah ke ini ẹyomde ndinam ubiere, edide ekpri m̀mê akamba. Mmọ ikanamke oro. Edi ke ẹma ẹkesobo Jerusalem, ke mmọ ẹma ẹkenyụn̄ ẹto Babylon ẹnyọn̄ọ ẹdi, akpakana mmọ ‘ẹyom Jehovah.’ Emi akpakanam mmọ ẹkụt enye ẹnyụn̄ ẹfiọk se enye oyomde. (Kot Jeremiah 29:13, 14.) Didie ke mmọ ẹkpekenam emi? Usụn̄ kiet ekpekedi mmọ ndiben̄e Abasi ke ofụri esịt ẹte eteme mmimọ se ikpanamde. Se Edidem David ekesinamde edi oro. Enye ama eben̄e Abasi ete: “Nam mi mfiọk usụn̄ fo, O Jehovah; Teme mi usụn̄ fo.” (Ps. 25:4) Ti se Andikop akam akanamde Jeremiah etịn̄ ke ọyọhọ isua duop emi Zedekiah akadade ubọn̄. Enye ọkọdọhọ ete: “Kot mi, ndien ami nyeyere fi nnyụn̄ nsọp nsian fi ikpọ n̄kpọ ye mme n̄kpọ oro ẹyan̄ade owo ifiọk oro afo mûfiọkke.” (Jer. 33:3) Edieke edidem ye ọsọn̄ibuot idụt oro ẹkpekekade ẹkebụp Abasi, Enye akpakayarade mme n̄kpọ oro “ẹyan̄ade owo ifiọk” ọnọ mmọ, oro edi, ke ẹyesobo Jerusalem ẹnyụn̄ ẹfiak ẹbọp enye ke isua 70 ẹbede.

4, 5. Siak mme usụn̄ en̄wen emi mme Jew ẹkpekeyomde Jehovah.

⁴ Usụn̄ en̄wen emi mme Jew ẹkpekeyomde Jehovah ekpekedi nditie n̄kere se ikesitịbede ke eset ye nte Jehovah ekesinamde n̄kpọ ye ikọt esie. Emi akpakanam mmọ ẹdiọn̄ọ se Abasi amade ye se Enye asuade. Mmọ ẹma ẹnyene mme n̄wed oro Moses ekewetde ye mme mbụk eset oro ẹkedade spirit Jehovah ẹwet ẹnịm, ẹnyụn̄ ẹnyene mme n̄wedmbụk oro ẹban̄ade ndidem Israel ye Judah. Edieke mmọ ẹkpeketiede ẹkere mme n̄kpọ oro ẹnyụn̄ ẹkpan̄de utọn̄ ẹnọ ata mme prọfet Abasi, mmọ ẹkpekefiọk se mbụme oro, “Enye Jehovah?” ọwọrọde.

⁵ Ọyọhọ usụn̄ ita emi mmọ ẹkpekeyomde Jehovah ekpekedi ndikpep n̄kpọ nto se iketịbede inọ mmọ ye mbon en̄wen. Emi iwọrọke ke akpakana mmọ ẹyeyak kpukpru n̄kpọ ẹtịbe mbemiso mmọ ẹdiọn̄ọ se ẹkpenamde, edi mmọ ẹkpekebọ ufọn edieke mmọ ẹkpeketiede ẹkere se mmọ ẹkenamde ke ini edem ye nte Jehovah akadade edinam mmọ. Ekpedi mmọ ẹma ẹtịn̄ enyịn, mmọ ẹkpekediọn̄ọ nte Abasi esede edinam mmọ.—N̄ke 17:10.

6. Nso ke afo ekeme ndikpep nto uwụtn̄kpọ Job?

⁶ Ẹyak ise nte emi ebehede nnyịn mfịn. Ke ini oyomde ndibiere se edinamde, ndi emesibụp ete, “Enye Jehovah?” Ndusụk owo ẹkeme ndikere ke etie nte mmimọ isibụpke mbụme emi kpukpru ini. Edieke edide emesikere ntre, kûyak esịt ọduọ fi. Anam-akpanikọ ete-ekpụk oro Job ama esikam ekere ntre n̄ko. Ke ini enye okosobode afanikọn̄, enye ama ekere aban̄a idemesie akaha. Elihu ama eti enye se mme owo mîsimaha ndinam ete: “Baba owo kiet idọhọke ite, ‘Enye enye Abasi kpa Akwa Andinam mi?’” (Job 35:10) Elihu ama esịn udọn̄ ọnọ Job ete: “Nen̄ede kere ban̄a mme utịbe utom Abasi.” (Job 37:14) Akana Job etie ekere mme utịbe n̄kpọ oro Jehovah okobotde emi enye okokụtde, ye nte Enye ekesinamde n̄kpọ ye mme owo. Se iketịbede inọ Job ama anam enye enen̄ede ọdiọn̄ọ Jehovah. Ke Job ama ọkọyọ se ikọwọrọde enye onyụn̄ okụt nte Jehovah anamde n̄kpọ ye enye, enye ama ọdọhọ ete: “Mma ntịn̄, edi n̄kọfiọkke mme n̄kpọ eke ẹdide ata utịbe ẹnọ mi, emi mmemfiọkke. N̄kokokop mban̄a fi, edi, ke emi, enyịn mi okụt fi.”—Job 42:3, 5.

7. Nte ẹwụtde ke page 116, nso ke iyom ndineme idahaemi?

⁷ Prọfet Jeremiah ama aka iso oyom Jehovah onyụn̄ okụt enye. Utu ke nditie nte mbon obio mmọ, ke ofụri ini emi Jeremiah akanamde utom esie, enye ama aka iso obụp ete: “Enye Jehovah?” Idahaemi, imọn̄ ineme uwụtn̄kpọ Jeremiah inyụn̄ ikụt nte akam, ukpepn̄kpọ, ye se isobode ẹkemede ndinam iyom Jehovah inyụn̄ ikụt enye.—1 Chron. 28:9.

JEREMIAH AMA ESIBỌN̄ AKAM ỌNỌ JEHOVAH

8. Nso ye nso ikanam Jeremiah ọbọn̄ akam ọnọ Abasi?

⁸ Jeremiah iketreke ndibọn̄ akam ofụri esịt nnọ Jehovah ke ofụri isua oro enye ekedide prọfet ke Judah. Enye ama esibọn̄ akam ọnọ Abasi ete an̄wam imọ ke ini okoyomde ndisuan etop emi mme owo mîmaha, ke ini idem ekememde enye, ye ke ini enye ekenyenede mbụme aban̄a ndusụk n̄kpọ oro ẹketịbede, emi ẹkefịnade enye. Abasi ama ọbọrọ akam esie onyụn̄ eteme enye se edinamde. Kere ban̄a ndusụk uwụtn̄kpọ.

9. (a) Didie ke Jeremiah eketịn̄ nte etiede enye ke idem ke Jeremiah 15:15, 16, ndien nso ke Jehovah akanam? (b) Ntak emi afo ekerede ke ọfọn etịn̄ mfịna fo ke ini ọbọn̄de akam?

⁹ Isan̄ kiet, ke ini ẹkedọhọde Jeremiah atan̄a etop ubiomikpe, enye ama ekere ke kpukpru owo ẹkesosụn̄i imọ. Ntre, enye ama ọdọhọ Abasi okûfre imọ. Ke Jeremiah 15:15, 16, enye ama etịn̄ nte eketiede enye ke idem ke Abasi ama ọkọbọrọ akam esie. (Kot.) Jeremiah ama etịn̄ mfịna ye editịmede esịt esie ke akam oro. Edi ke ama okokụt ikọ Abasi onyụn̄ adia mmọ nte ẹtịn̄de ke itie Bible oro, enye ama okop idatesịt! Jehovah ama anam enye okụt ke edi n̄kpọ ukpono ndikere enyịn̄ ndian imọ nnyụn̄ ntịn̄ ikọ Abasi nnọ mme owo. Jeremiah ama okụt se Jehovah akanamde. Nso ke ikpep ito oro?

10. Nso ke Abasi akanam ke ini Jeremiah ọkọdọhọde ke imọ iditịn̄ke aba ikọ ke enyịn̄ Jehovah?

¹⁰ Ini kiet, ke Pashhur eyen Immer ama akamia Jeremiah, Jeremiah ama ọdọhọ ke imọ iditịn̄ke aba ikọ ke enyịn̄ Jehovah. Didie ke Abasi akanam n̄kpọ aban̄a se Jeremiah eketịn̄de emi? (Kot Jeremiah 20:8, 9.) Bible idọhọke ke Abasi ama etie ke heaven eneme nneme ye Jeremiah man ọbọrọ enye ikọ emi. Edi ikọ Abasi ama akabade etie nte ikan̄ eke esịnede enye ke ọkpọ asak, ndien enye ikekemeke ndimụm aba n̄kama, enye ama etịn̄ ọnọ mme owo. Ke akpanikọ, Jeremiah ndiketịn̄ mfịna esie nnọ Abasi nnyụn̄ nyak se enye ọfiọkde aban̄a uduak Abasi esịn udọn̄ ọnọ enye, ama anam enye aka iso anam n̄kpọ Abasi.

11, 12. Didie ke ẹkebọrọ Jeremiah mbụme oro enye okobụpde aban̄a ntak emi etiede nte ke mme idiọkowo ẹforo?

¹¹ Ke ini Jeremiah okokụtde nte mme idiọkowo ẹforode, enye ama obụp mbụme oro akafịnade enye. (Kot Jeremiah 12:1, 3.) Kpa ye oro enye mîkọdọhọke ke Jehovah inenke, enye ama oyom ndifiọk ibọrọ mbụme esie oro. Enye ndikobụp mbụme oro ama owụt ke enye ama enen̄ede ekpere Abasi, ukem nte eyen esikperede edima ete esie. Edi enye ikọdiọn̄ọke ntak emi mme Jew ẹkeforode, kpa ye oro mmọ ẹkediọkde. Ndi ẹma ẹnọ Jeremiah ibọrọ oro ọfọnde? Jehovah ama ọdọhọ enye ke imọ iyedịbede mme idiọkowo ifep ke isọn̄. (Jer. 12:14) Ke ini Jeremiah okokụtde ke Abasi anam n̄kpọ aban̄a akam imọ, etie nte emi ama anam enye etetịm enịm ke Abasi eyekpe edinen ikpe. Ndien ekeme ndidi emi ama anam enye esibọn̄ akam ọnọ Abasi onyụn̄ etịn̄ mfịna esie ọnọ Ete esie.

¹² Ke utịt utịt ini ukara Zedekiah, ke ini mbon Babylon ẹkekande Jerusalem ẹkụk, Jeremiah ọkọdọhọ ke Jehovah edi enye “emi atatde enyịn ese kpukpru usụn̄ nditọ owo, man ọnọ owo kiet kiet nte ekemde ye mme usụn̄ esie ye nte ekemde ye utịp utom esie.” (Jer. 32:19) Jeremiah ama okụt ke Jehovah enen̄ede ama unenikpe—ke Enye esise se owo kiet kiet anamde onyụn̄ okop akam ofụri esịt oro mme asan̄autom esie ẹbọn̄de. Ndien mmọ ẹdisụk ikaka iso ikụt nte Enye ọnọde “owo kiet kiet nte ekemde ye mme usụn̄ esie ye nte ekemde ye utịp utom esie.”

13. Ntak emi enen̄erede enịm ke uduak Abasi oyosu?

¹³ Ekeme ndidi nnyịn iyịkke ke Abasi esikpe edinen ikpe inyụn̄ iyịkke nte enye adade ọniọn̄ esie anam uduak esie mfịn ye nte enye edinamde oro ke ini iso. Edi iyọbọ ufọn edieke itiede ikere se iketịbede inọ Jeremiah, inyụn̄ itịn̄de se isịnede nnyịn ke esịt ke ini ibọn̄de akam. Emi ayanam inen̄ede ibuọt idem ye Jehovah, inịmde ke uduak esie iditreke-tre ndisu. Idem ọkpọkọm itịmke in̄wan̄a nnyịn ntak emi n̄kpọ etiede ntem idahaemi, ye ntak emi uduak Abasi osude sụn̄sụn̄, nnyịn imekeme nditịn̄ nnọ Abasi ke akam nnyịn nte ke imenịm ke kpukpru n̄kpọ ẹsịne enye ke ubọk. Uduak esie oyosu ke nnennen usụn̄ ye ke nnennen ini emi enye enịmde. Se iditịbede edi oro, ntre ufọn idụhe ndiyịk. Edieke ikade iso ibọn̄ akam iyom ndifiọk uduak Abasi nnyụn̄ n̄kụt nte enye osude, oro oyowụt ke imaka iso ibụp ite, “Enye Jehovah?”—Job 36:5-7, 26.

JEREMIAH AMA ỌDỌN̄ IFIỌK ỌYỌHỌ ESỊT ESIE

14. Nnyịn isan̄a didie ifiọk ke Jeremiah ama esidụn̄ọde mbụk ikọt Abasi?

¹⁴ Jeremiah ama etịm ọfiọk ke oyom ẹnyene ‘ifiọk ẹban̄a Jehovah’ man ẹkeme ndibọrọ mbụme oro, “Enye Jehovah?” (Jer. 9:24) Anaedi enye ama odụn̄ọde mbụk ikọt Abasi ke ini enye ekewetde mme n̄wed oro ẹdiọn̄ọde idahaemi nte Akpa ye Udiana Ndidem. Enye ama asiak “n̄wed n̄kpọntịbe eyo Solomon,” “n̄wed n̄kpọntịbe eyo ndidem Israel,” ye “n̄wed n̄kpọntịbe eyo ndidem Judah.” (1 Ndi. 11:41; 14:19; 15:7) Emi ama anam enye ọfiọk nte Jehovah ekesinamde n̄kpọ ke nsio nsio idaha. Jeremiah ama ọdiọn̄ọ se Jehovah amade ye nte Enye esidade se mme owo ẹbierede ndinam. Ekeme ndidi enye ama okot n̄ko mme n̄wed eken oro ẹkedade spirit Abasi ẹwet, oro ẹkedude ini oro, utọ nte mbon oro Moses, Joshua, Samuel, David, ye Solomon ẹkewetde. Emi akanam enye enen̄ede ọdiọn̄ọ n̄kpọ aban̄a mme prọfet oro ẹkedude ke eyo esie ye mbon oro ẹkedude mbemiso enye. Nso ikedi ufọn n̄kpọ oro Jeremiah ekesikpepde?

15. Ekere ke didie ke Jeremiah ọkọbọ ufọn oto ndidụn̄ọde ntịn̄nnịm ikọ Elijah?

¹⁵ Jeremiah ekewet mbụk Jezebel, idiọk an̄wan Edidem Ahab emi akakarade Samaria. Ndien mbụk emi ama esịne se Elijah eketịn̄de ete ke mme ebua ẹdita Jezebel ke Jezreel. (1 Ndi. 21:23) Ndien kpa nte Jeremiah ekewetde, ọmọfiọk ke isua 14 ẹma ẹkebe, ke ẹma ẹsio Jezebel ke window ẹduọk, enan̄-mbakara Jehu edịghi enye ke ikpat, mme ebua ẹnyụn̄ ẹta enye. (2 Ndi. 9:31-37) Anaedi Jeremiah ndikodụn̄ọde ntịn̄nnịm ikọ Elijah ye nte enye okosude ke adiana ke adiana ama anam enye enen̄ede enịm ke ikọ Abasi oyosu. Ke akpanikọ, mbuọtidem oro enye ekenyenede ke ndidụn̄ọde nte Jehovah ekesinamde n̄kpọ akanam enye aka iso edi prọfet.

16, 17. Ekere ke nso ikanam Jeremiah ekeme ndika iso nsua nnọ ndiọi ndidem eyo esie?

¹⁶ Ẹyak ineme uwụtn̄kpọ en̄wen. Afo ekere ke nso ikanam Jeremiah ekeme ndika iso nsua nnọ utọ ndiọi ndidem nte Jehoiakim ye Zedekiah—kpa ye oro ẹkekọbọde enye? Se ikenen̄erede inam edi nte ke Jehovah ama anam Jeremiah akabade edi “obio ibibene ye adaha ukwak ye mme ibibene okpoho” ke iso ndidem Judah. (Jer. 1:18, 19) Edi inaha ifre ke Jeremiah ama enen̄ede anam ndụn̄ọde aban̄a ndidem oro ẹkebemde iso ẹkara Judah ye Israel. Enye ama ewet nte Manasseh ọkọbọpde “mme itieuwa ọnọ ofụri udịm enyọn̄ ke okụre iba ke ufọk Jehovah,” awade eyen esie eren onyụn̄ ọduọkde iyịp ata ediwak mbon emi mîduehe. (2 Ndi. 21:1-7, 16; kot Jeremiah 15:4.) Edi, ekeme ndidi Jeremiah ama ọfiọk nte ke ini Manasseh okosụhọrede idem onyụn̄ akade iso ọbọn̄ akam ọnọ Jehovah, ke “Enye [ama] okop n̄kpeubọk esie,” onyụn̄ afiak anam enye edi edidem.—Kot 2 Chronicle 33:12, 13.

¹⁷ Jeremiah ikewetke nte Jehovah akatuade Manasseh mbọm ke n̄wed esie. Edi Manasseh akakpa n̄kpọ nte isua 15 mbemiso Jeremiah ekedide prọfet. Ntem, ekeme ndidi enye ama okop se iketịbede ke edidem oro ama akakabade esịt ọkpọn̄ idiọk uwem esie. Anaedi Jeremiah ndikokot mban̄a idiọkn̄kpọ oro Manasseh akanamde ye se iketịbede inọ enye akanam Jeremiah okụt ke ọfọn idọhọ ndidem, utọ nte Zedekiah, ite ẹdu eti uwem man Jehovah akpatua mmọ mbọm onyụn̄ ọfọn ido ye mmọ. Idem edidem emi amade ukpono ndem ye uwotowo ekeme ndikpụhọde, Abasi onyụn̄ ekeme ndifen nnọ enye. Edieke afo ekpekedide Jeremiah, ndi se iketịbede inọ Manasseh akpakanam fi esịn idem ọkwọrọ ikọ ọnọ ndiọi ndidem eken?

NDIKPEP N̄KPỌ NTO SE IKETỊBEDE

18. Nso ke Jeremiah ekekpep oto se iketịbede inọ Urijah, ndien ntak emi ọdọhọde ntre?

¹⁸ Ke ini Jeremiah ekedide prọfet, enye ama ekpep n̄kpọ oto se mme prọfet eken oro ẹkedude ke eyo esie ẹkenamde ke nsio nsio idaha. Uwụtn̄kpọ kiet ekedi prọfet Urijah emi eketịn̄de ke ini ukara Jehoiakim ete ke ẹyesobo Jerusalem ye Judah. Edi ke ntak ndịk Edidem Jehoiakim, Urijah ama efehe ọnyọn̄ Egypt. Ke oro ebede, edidem oro ama ọdọn̄ ẹkemụm enye ke Egypt ẹdi, onyụn̄ ọdọhọ ẹwot enye Urijah. (Jer. 26:20-23) Ndi emekere ke Jeremiah ama ekpep n̄kpọ oto se iketịbede oro inọ Urijah? Jeremiah ndikaka iso ndọhọ mme Jew ke ẹyesobo obio mmọ—nnyụn̄ nda ke temple ntịn̄ emi—owụt ke enye ama ekpep n̄kpọ oto se iketịbede oro. Jeremiah ikokopke ndịk, ndien Jehovah ikọkpọn̄ke enye. Ekeme ndidi Abasi akanam Ahikam eyen Shaphan anyan̄a Jeremiah.—Jer. 26:24.

19. Jehovah ndikesidọn̄ mme prọfet ẹketịn̄ ikọ ẹnọ ikọt esie ekekpep Jeremiah nso?

¹⁹ Se iketịbede inọ Jeremiah ke ntak emi Jehovah ọkọdọn̄de enye okodụri ikọt Esie utọn̄ ama ekpep Jeremiah n̄kpọ. Ke ọyọhọ isua inan̄ emi Edidem Jehoiakim akakarade, Jehovah ama ọdọhọ Jeremiah ewet kpukpru se imọ iketịn̄de toto ke eyo Josiah tutu esịm ini oro. Ntak emi Abasi ọkọdọhọde ẹwet mme n̄kpọ oro? Ekedi man ẹda ẹnam mme owo ẹwọn̄ọde ẹkpọn̄ idiọk, man ẹfen ẹnọ mmọ. (Kot Jeremiah 36:1-3.) Jeremiah ekesidemede tụhi-tụhi usenubọk ọtọn̄ọ ndisian mme owo se Abasi ọdọhọde, onyụn̄ akam ekpe mmọ ubọk ete ẹtre ndinam mbubiam n̄kpọ. (Jer. 44:4) Ndi ukwe do ke ekeme ndidi Jeremiah ama ekpep ke mbọm ekesinam Abasi ọdọn̄ mme prọfet ẹketan̄a etop Esie ẹnọ ikọt Esie? Ndien anaedi emi ama anam Jeremiah n̄ko enyene mbọm aban̄a mme owo? (2 Chron. 36:15) Omokụt do ndien ntak emi Jeremiah ọkọdọhọde ke ini ọkọbọhọde nsobo Jerusalem ete: “Edi mme edinam ima-mfọnido Jehovah ẹnam nnyịn ikûkpan̄a ima, koro mbọm esie mîdikụreke. Mmọ ẹdi mbufa kpukpru usenubọk.”—Eseme 3:22, 23.

NDI AFO EMESIBỤP KE USEN KE USEN ETE, “ENYE JEHOVAH?”

20. Nso ke akpanam man oyom Jehovah nte Jeremiah okoyomde?

²⁰ Ke ini oyomde ndinam ubiere ke usen ke usen, ndi emesiyom ndidiọn̄ọ m̀mê se oyomde ndinam eyenem Abasi esịt m̀mê idinemke—ndi emesibụp ete, “Enye Jehovah?” (Jer. 2:6-8) Utu ke ndibiet mme Jew eyo esie, Jeremiah ama esiyom ndausụn̄ Abasi man ọdiọn̄ọ se akpanamde. Ke ini iyomde ndinam ubiere, nnennen n̄kpọ oro ikpanamde ekpedi ndikpebe Jeremiah nnyụn̄ n̄kere m̀mê se iyomde ndinam eyenem Jehovah esịt m̀mê idinemke.

21. Nso orụk akam ikeme ndin̄wam fi ke utom ukwọrọikọ, utọ nte ke ini ẹnamde n̄kpọ ye afo idiọk idiọk?

²¹ Ubiere oro itịn̄de iban̄a mi idịghe ke akamba n̄kpọ m̀mê ke ini akpan n̄kpọ etịbede ke uwem fo kpọt. Ke uwụtn̄kpọ, ndi oyoyom ndausụn̄ Jehovah man aka ukwọrọikọ ke usen emi okodiomide? Nso edieke edide ekedemede ke idap enyọn̄ ofụhọ? Mîdịghe efakutom emi ẹyomde ndika ukwọrọikọ usen oro edi ebiet emi ẹsikwọrọde ke ubọk ke ubọk? Mîdịghe afo eti ke ndusụk owo do ikamaha ndikop ukwọrọikọ fo m̀mê ke mmọ ẹma ẹbịn fi mîdịghe ẹsọn̄ọ fi enyịn? Ndi emekeme ndibọn̄ akam ke usenubọk oro mbụp ete, “Enye Jehovah?” Emi ekeme ndinam okụt ke etop emi oyomde ndika n̄kọkwọrọ edi ata akpan etop onyụn̄ anam fi etịm ọfiọk ke Abasi oyom anam mme owo ẹkop etop emi. Afo ndien emekeme ndikụt nte ikọ Jehovah akabarede edi n̄kpọ idara ọnọ fi nte ekedide ọnọ Jeremiah. (Jer. 15:16, 20) Edieke edide ke ọkwọrọ ikọ, afo okosobo owo oro ọsọn̄de ido m̀mê edịghede fi uwem, emekeme ndifiak mbọn̄ akam nnọ Abasi. Ndi ayanam oro? Kûfre ke Abasi ekeme ndinọ fi edisana spirit esie man ọdiọn̄ọ nnennen se akpanamde, ndien udọn̄ oro enyenede ndikwọrọ ikọ esie nnọ mme owo ekeme ndinam akan idiọk ekikere ekededi.—Luke 12:11, 12.

22. Nso ikeme ndinam Abasi okûbọrọ ndusụk akam?

²² Ọfọn idiọn̄ọ ke idịghe kpukpru akam ke Abasi esibọrọ. (Kot Eseme 3:44.) Jehovah ikokopke akam mme Jew oro ẹkesọn̄de ibuot sia mmọ ‘ẹkewọn̄ọrede utọn̄ mmọ man ẹkûkop’ se enye etịn̄de edi ẹkọbọde ke ndinam se idiọkde. (N̄ke 28:9) Ekeme ndidi Jeremiah ama ekpep n̄kpọ oto oro, ndien akpana nnyịn inyụn̄ ikpep n̄kpọ n̄ko: Edieke owo ọbọn̄de akam edi inamke n̄kpọ iban̄a se enye ekeben̄ede, enye okpu Abasi, ndien emi ekeme ndinam Abasi okûbọrọ akam esie. Ke akpanikọ, nnyịn iyomke emi etịbe ọnọ nnyịn.

23, 24. (a) Edieke iyomde ndidiọn̄ọ uduak Jehovah, nso ke ana nnyịn inam? (b) Didie ke afo ekeme ndinen̄ede mbọ ufọn ke ini ekpepde n̄kpọ?

²³ Ke adianade ye edibọn̄ akam ofụri esịt nyom ndausụn̄ Jehovah, ana ika iso ikpep n̄kpọ ke idem nnyịn sia emi edinamde idiọn̄ọ uduak Jehovah. Nnyịn imenyene se Jeremiah mîkenyeneke. Imenyene ofụri Bible. Ukem nte Jeremiah akanamde ndụn̄ọde man ewet mbụk emi Abasi ọkọnọde enye odudu ewet, afo emekeme ndidụn̄ọde Bible nnyụn̄ nyom ndausụn̄ Abasi, obụpde ete, “Enye Jehovah?” Afo ndidomo ndifiọk uduak Abasi owụt ke ọmọbuọt idem ye enye, ndien afo “ayakabade etie nte eto eke ẹtọde ke mben ediwak mmọn̄, oro ọdọn̄de orụn̄ esie ke mben akpa mmọn̄.”—Kot Jeremiah 17:5-8.

²⁴ Nte osụk okotde onyụn̄ etiede ekere se Edisana N̄wed Abasi etịn̄de, domo ndifiọk m̀mê nso ke Jehovah oyom fi anam ke nsio nsio idaha. Emekeme ndiyom mme edumbet emi edimade nditi nnyụn̄ nda nsịn ke edinam ke uwem fo. Ke ini okotde se iketịbede ke eset, ibet ye mme edumbet Abasi, ye ikọ ọniọn̄ eken ke Bible, kere nte akpadade se okotde oro ebiere se edinamde ke usen ke usen. Jehovah ekeme ndida Bible nnam fi ọfiọk se akpanamde ke ini osobode afanikọn̄ edieke obụpde ete, “Enye Jehovah?” Afo emekeme ndikam n̄kụt “mme n̄kpọ oro ẹyan̄ade owo ifiọk oro afo mûfiọkke” m̀mê emi akan̄wan̄ade fi ke usụn̄ en̄wen!—Jer. 33:3.

25, 26. Ntak emi se itịbede ẹkemede ndin̄wam nnyịn?

²⁵ N̄ko-n̄ko, afo emekeme nditie n̄kere se itịbede inọ fi ye mbon en̄wen. Ke uwụtn̄kpọ, emekeme ndikụt ke ndusụk owo ẹsitre ndibuọt idem ye Jehovah, ukem nte Urijah eketrede. (2 Tim. 4:10) Emekeme ndikpep n̄kpọ nto se ikọwọrọde mmọ onyụn̄ efep mfịna emi ekesịmde mmọ. Ti akpakịp mfọnido Jehovah oro ekemde fi udeme, kûnyụn̄ ufre ke Jeremiah n̄ko ama owụt esịtekọm aban̄a mbọm ye mfọn Abasi. Inamke n̄kpọ m̀mê nso itịbe inọ fi, kûkere ke Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ikereke iban̄a fi. Enye ekere aban̄a fi, ukem nte ekekerede aban̄a Jeremiah.

²⁶ Nte afo etiede ekere nte Jehovah anamde n̄kpọ ye mme owo mfịn, oyokụt ke enye ọnọ ndausụn̄ ke nsio nsio usụn̄ ke usen ke usen. Ekpri eyenete an̄wan kiet ke Japan emi ekerede Aki ekekere ke imọ idotke ndidi Christian. Usen kiet ke ini Aki akasan̄ade ye n̄wan esenyịn circuit aka ukwọrọikọ, enye ama etịn̄ nte etiede enye ke idem ete: “Etie mi nte ke Jehovah ọmọn̄ otop mi ọduọk ke mîbịghike, edi ke nyịre mben̄e enye nte okûtop mi ọduọk.” N̄wan esenyịn circuit ama ese enye iso onyụn̄ ọdọhọ ete: “Akananam nsehe fi nte owo emi anamde n̄kpọ Abasi ndebe ndebe!” Ekem, Aki ama ekenen̄ede etie ekere ikọ oro. Ndien idụhe se ikowụtde ke enye ekedi ndebe ke enyịn Jehovah. Ke oro ebede, enye ama eben̄e Jehovah ete: “Nọ mi n̄ka ebiet ekededi oro afo amade. Ndien nyanam se ededi oro afo oyomde mi nnam.” Ikebịghike, Aki ama aka idụt efen onyụn̄ okokụt ekpri otu emi ẹsemde Japanese, ndien otu emi ẹkeyoyom owo emi ekemede ndisem Japanese edidu ye mmimọ anam utom. Ke mfọniso enye akamana ke idụt oro, ndien emi ama anam emem utom ọnọ enye ndika do n̄kan̄wam. Edi m̀mọ̀n̄ ke enye edidụn̄? Eyenete an̄wan kiet ama ọnọ enye ubet emi eyen esie an̄wan ọkọwọrọde ọkpọn̄ ke ndondo oro. Aki ọdọhọ ete: “Eketie ukem nte nsa emi ẹsitan̄de nsio nsio n̄kpri ndise ẹdian ẹnam oforo ndise kiet; Jehovah ekeberede usụn̄ ọnọ mi.”

27. Ntak emi afo akpamade ndibụp ete, “Enye Jehovah?”

²⁷ Ediwak nditọete ẹkeme nditịn̄ nte Abasi akan̄wamde mmimọ ifiọk se ikpanamde, ekeme ndidi ke ini mmọ ẹkekotde Bible m̀mê ẹnamde ukpepn̄kpọ idemmọ. Ekeme ndidi emi esitịbe ọnọ fi n̄ko. Emi ekpenyene ndinam fi enen̄ede asan̄a ekpere Jehovah onyụn̄ esibọn̄ akam kpukpru ini ye ke ofụri esịt ọnọ Enye. Fiọk ete ke Jehovah oyowụt nnyịn usụn̄ esie, nte ikade iso ndibụp ke usen ke usen ite, “Enye Jehovah?”—Isa. 30:21.