“N̄kemeke Ndidop Uyo”

1. Ntak emi Jeremiah ye mme prọfet eken oro Jehovah ọkọdọn̄de utom mîkodopke uyo?

“ẸKOP uyo Jehovah.” Ikọ emi ke ẹkekop ke kpukpru itie ke Jerusalem ọtọn̄ọde ke 647 M.E.N. Ndien prọfet Abasi ikodopke uyo. Idem ke ini oro ẹkesobode obio oro ke isua 40 ke ukperedem, enye okosụk atatan̄a etop emi. (Jer. 2:4; 42:15) Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ama ọdọn̄ mme prọfet utom ọnọ mme Jew man mmọ ẹkpekop item Esie ẹnyụn̄ ẹkabade esịt. Nte ẹkebemde iso ẹtịn̄ ke n̄wed emi, Jeremiah ekedi n̄wọrọnda ke otu mbon oro Abasi ọkọdọn̄de eketịn̄ ikọ ke ibuot Esie. Ke ini Abasi ọkọdọn̄de Jeremiah utom, enye ọkọdọhọ Jeremiah ete: “Daha ke enyọn̄ tịn̄ kpukpru se ami n̄wụkde fi nọ mmọ. Kûdịghe.” (Jer. 1:17) Utom oro ikedịghe ifia ubọk kiet. Jeremiah ama okop ubiak ye editịmede esịt, edi kpa ye kpukpru emi, ama enen̄ede ọdọn̄ enye ndinam utom esie. Enye ọkọdọhọ ete: “Esịt etịmede mi ke idem. N̄kemeke ndidop uyo.”—Jer. 4:19.

2, 3. (a) Didie ke mme mbet Jesus ẹkekpebe Jeremiah? (b) Ntak emi afo ekpekpebede uwụtn̄kpọ Jeremiah?

² Jeremiah ama enịm uwụtn̄kpọ ọnọ mme asan̄autom Jehovah ini iso ke nte enye akanamde utom esie. (Jas. 5:10) Esisịt ini ke Pentecost eke isua 33 E.N. ama ekebe, mbon ukara mme Jew ẹma ẹmụm apostle Peter ye John, ẹnyụn̄ ẹdọhọ mmọ ẹtre ndikwọrọ ikọ. N̄kọ emeti se mmọ ẹkebọrọde? “Nnyịn ikemeke nditre nditịn̄ mban̄a mme n̄kpọ emi nnyịn ikokụtde inyụn̄ ikopde.” (Utom 4:19, 20) Ke mbon ukara oro ẹma ẹkedịghe mmọ uwem ẹte ke iyanam mmọ se ikande oro ini en̄wen, mmọ ẹma ẹyak Peter ye John ẹnyọn̄ọ. Afo ọmọfiọk se iketịbede. Mme anam-akpanikọ iren oro iketreke ndikwọrọ ikọ.

³ Ndi emekeme ndikụt nte ikọ Peter ye John, oro ẹwetde ke Utom 4:20, owụtde ukem ifịk oro Jeremiah ekenyenede? Sia afo edide asan̄autom Jehovah Abasi ke mme akpatre usen emi, afo emebiere nditiene ndọhọ, “N̄kemeke ndidop uyo!” Ẹyak ise nte ikemede ndika iso nsọn̄ọ nda n̄kwọrọ eti mbụk nte Jeremiah ọkọkwọrọde kpa ye ndiọi idaha oro isobode mfịn.

KA ISO KPA YE ORO MME OWO MÎMAHA NDIKOP

4. Mme owo ẹkesinam n̄kpọ didie ke Jerusalem eset?

⁴ Ndi unịmke ke nti n̄kpọ oro Abasi ọn̄wọn̄ọde ndinam ke idak ukara Eyen esie edi mfọnn̄kan mbụk oro mme owo ẹkpekopde? Kpa ye oro, ediwak owo mfịn ẹtịn̄ ukem ikọ oro ndusụk mme Jew ẹketịn̄de ye Jeremiah ke eset ẹte: “Amaedi ikọ oro afo etịn̄de ọnọ nnyịn ke enyịn̄ Jehovah, nnyịn idikpan̄ke utọn̄ inọ fi.” (Jer. 29:19; 44:16) Jeremiah ama esikop ikọ emi ediwak ini. Kpasụk ntre ke edi ye ikọt Jehovah mfịn, ediwak owo ẹsidọhọ mmọ ẹte, “Nyomke ndikop.” Utọ unana udọn̄ emi ekeme ndinam mme asuanetop Obio Ubọn̄ ẹtek ke ifịk. Nso ke akpanam edieke afo m̀mê ndusụk owo ke esop mbufo ẹsobode utọ mme owo emi?

5. (a) Ke ini mme owo mîkamaha ndikpan̄ utọn̄ nnọ Jeremiah, nso ke enye akanam? (b) Ntak emi mbon oro mîmaha ndikop eti mbụk ẹdude ke ata idiọk idaha?

⁵ Kere ban̄a se Jeremiah ekekerede ke ini okosobode ata ediwak mbon Judah oro mîkamaha ndikop etop esie. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ ini utom Jeremiah, Jehovah ama anam enye ebem iso okụt nte ubiereikpe Imọ editiede. (Kot Jeremiah 4:23-26.) Do ndien ke prọfet oro okokụt ke mme owo ẹdibọhọ n̄kukụre edieke mmọ ẹkpan̄de utọn̄ ẹkop ẹnyụn̄ ẹnamde se imọ ikwọrọde. Mme owo mfịn ẹdu ke ukem idaha oro, esịnede mbon oro ẹdude ke efakutom mbufo. Jesus eketịn̄ ntem aban̄a “usen oro” Abasi edibierede ikpe inọ idiọk ererimbot emi, ete: “Enye eyesịm kpukpru mbon oro ẹdụn̄de ke ofụri iso isọn̄. Ẹdu ke edidemede, ndien, kpukpru ini ẹnam n̄kpeubọk man mbufo ẹkpekeme ndibọhọ kpukpru n̄kpọ emi ẹditịbede, nnyụn̄ nda ke iso Eyen owo.” (Luke 21:34-36) Ikọ Jesus emi ekeme ndinam fi ọfiọk ke mbon oro ẹsịnde eti mbụk ẹdu ke ata idiọk idaha.

6. Ntak emi akpakade iso ọkwọrọ ikọ, idem ọkwọrọde ọnọ mbon emi mînen̄ekede ima ndikop etop fo?

⁶ Nte ededi, mbon oro ẹnyenede udọn̄, emi ẹkopde, ẹnyụn̄ ẹnamde ikọ Jehovah oro ikwọrọde inọ mmọ ẹyebọ akpakịp edidiọn̄. Abasi ke anam n̄kpọ man ikeme ndibọhọ nsobo emi inyụn̄ ibe idụk obufa ererimbot esie. Ke ndusụk idaha, ukem n̄kpọ emi eketịbe ke ini Jeremiah ọkọkwọrọde ikọ. Mbon Judah ẹma ẹkeme ndibọhọ. (Kot Jeremiah 26:2, 3.) Jeremiah ama ada ata ediwak isua ekpe mme owo ubọk ete ‘ẹkop ẹnyụn̄ ẹfiak edem,’ m̀mê ẹkabade esịt ẹnam se Abasi ọdọhọde mmọ. Nnyịn ifiọkke m̀mê owo ifan̄ ẹkekabade esịt ẹkpọn̄ idiọk usụn̄ mmọ ke ini prọfet oro ọkọkwọrọde ikọ. Edi ndusụk owo ẹma ẹkabade esịt, ntre ke onyụn̄ edi ye ediwak owo ke eyo nnyịn. Nte ikade iso ndikwọrọ eti mbụk, imesikụt nte mbon oro mîkesimaha ndikop ukwọrọikọ ẹnyịmede ndikpan̄ utọn̄ idahaemi. (Se ekebe oro “Mbon Oro Mîkesikpan̄ke Utọn̄ Ẹkeme Ndikpan̄,” ke page 184.) Nte oro idịghe ntak en̄wen oro akpanamde isịn ifịk ke utom unyan̄a uwem emi?

MME ANDIBIỌN̄Ọ IKEMEKE NDIBIAT N̄KPỌ KE NSINSI

7. Didie ke mme asua ẹkedomo ndibiat utom Jeremiah?

⁷ N̄wọrọnda n̄kpọ kiet ke utom Jeremiah ekedi nte ke mme andibiọn̄ọ ẹma ẹsiyom ndiwot enye nnyụn̄ mbiat utom esie ediwak ini. Mme nsunsu prọfet ẹma ẹtịn̄ ke eferife ẹte ke se Jeremiah ọkọkwọrọde ẹdi nsu. (Jer. 14:13-16) Mme ndanse ẹma ẹsụn̄i ẹnyụn̄ ẹsak Jeremiah nte enye asan̄ade ebe ke mme efak ke Jerusalem. (Jer. 15:10) Ndusụk mme asua esie ẹma ẹdụk ediomi man ẹbiat enyịn̄ esie. (Jer. 18:18) Mbon en̄wen ẹma ẹdụk odu ẹban̄a nte ẹkpenamde mbon esịt akpanikọ ẹtre ndikop ikọ Abasi oro Jeremiah ọkọkwọrọde. (Eseme 3:61, 62) Ndi emi ama anam Jeremiah etre utom esie? Ihih, enye ama aka iso ndikwọrọ ikọ. Didie ke enye akanam emi?

8. Nso ke Jeremiah akanam ke ini mme andibiọn̄ọ ẹkeyomde ndibiat utom esie?

⁸ Akpan n̄kpọekọn̄ Jeremiah ke kpukpru ini ubiọn̄ọ emi ekedi ndibuọt idem ye Jehovah. Ke ini enye ọkọtọn̄ọde-tọn̄ọ utom ukwọrọikọ esie, Abasi ama ọdọhọ enye ke imọ iyọsọn̄ọ enye idem inyụn̄ ikpeme enye. (Kot Jeremiah 1:18, 19.) Jeremiah ama ọbuọt idem ke un̄wọn̄ọ emi, ndien Jehovah ikọkpọn̄ke enye. Nte mme andibiọn̄ọ ẹkenyịkde enye ẹnyụn̄ ẹdiọn̄de-diọn̄ ẹbiọn̄ọ enye, ntre ke enye ọkọdọdiọn̄ enyene uko, odudu, ye ime. Ẹyak ise nte mme edu emi ẹken̄wamde enye.

9, 10. Mme n̄kpọntịbe ewe ke uwem Jeremiah ẹkpenam fi enyene uko?

⁹ Isan̄ kiet, mme oku ye mme prọfet emi ẹkesọn̄de ibuot ẹma ẹda Jeremiah ẹka iso mbọn̄ Judah man ẹnam ẹwot enye. Ndi mmọ ndidịghe Jeremiah uwem ama anam enye ekịbi inua? Ihih. Nte enye ọkọbọrọde mmọ ama owụt ke mbon mfiakedem oro ẹkedodori enye ikọ, ndien emi ama anam mbọn̄ oro ẹsana enye ẹyak.—Luke 21:12-15; kot Jeremiah 26:11-16.

¹⁰ Ti ete ke Pashhur oro akanamde utom ke temple ama okokop okopodudu etop prọfet Jeremiah, enye ama esịn Jeremiah ke ebuka. Anaedi Pashhur ekekere ke emi eyekpep Jeremiah n̄kpọ onyụn̄ anam enye odop uyo. Pashhur ama ayak enye ọnyọn̄ ke ndan̄nsiere. Kpa ye oro Jeremiah okosụk okopde ubiak ndutụhọ oro, enye ama atan̄a ubiereikpe Jehovah odori Pashhur. Kamse, idem ndutụhọ ikekemeke ndinam Jeremiah odop uyo! (Jer. 20:1-6) Ntak-a? Jeremiah ke idemesie ọdọhọ nnyịn ete: “Jehovah odu ye ami nte ọkpọsọn̄ owo oro enyenede ndịk. Ntak edi oro mmọ eke ẹkọbọde mi ẹdituakde ukot ẹduọn̄ọ mîdinyụn̄ ikanke.” (Jer. 20:11) Idem ke ini mbon oro ẹkekọbọde Jeremiah idiọk idiọk ẹkedide ẹdisobo ye enye, enye ikokopke ndịk. Enye ama enen̄ede enyene mbuọtidem ke Jehovah, afo n̄ko emekeme ndinyene orụk mbuọtidem oro.

11, 12. (a) Didie ke Jeremiah akada mbufiọk anam n̄kpọ ke ini Hananiah ọkọbiọn̄ọde enye? (b) Nso ufọn ikeme ndidu edieke ‘omụmde idem akama ke ini ẹnamde fi idiọk’?

¹¹ Odot itịm ifiọk ke Jeremiah ikenyeneke ukwan̄ ifiopesịt. Enye ama ada mbufiọk anam n̄kpọ ye mbon oro ẹkebiọn̄ọde enye. Enye ama ọfiọk ini oro akpanade imọ idop uyo idaha. Da se iketịbede ye enye ye Hananiah ke uwụtn̄kpọ. Ke prọfet nsu oro ama eketịn̄ ke eferife ete ke ntịn̄nnịm ikọ Jehovah edi nsu, Jeremiah ama enen̄ede enye onyụn̄ etịn̄ nte ẹkpesan̄ade ẹfiọk ata prọfet. Jeremiah ama esikọn̄ọ ọkpọnọ eto man owụt ke mmọ ẹyedụk ufụn ẹnọ Babylon; Hananiah ama ayat esịt obụn̄ ọkpọnọ oro. Owo ifiọkke se Hananiah akpakanamde adian do. Ntre nso ke Jeremiah akanam? N̄wed Abasi ọdọhọ ete: “Prọfet Jeremiah adaha ọnyọn̄ esiemmọ.” Imokụt ke Jeremiah ama ọkpọn̄ ebiet oro. Ekem Jehovah ama ọdọn̄ Jeremiah afiak ọkọdọhọ Hananiah se imọ idinamde—ke mme Jew ẹyedụk ufụn ẹnọ edidem Babylon ndien ke enye Hananiah ayakpa.—Jer. 28:1-17.

¹² Mbụk emi ẹkedade spirit Abasi ẹwet mi owụt in̄wan̄-in̄wan̄ nte ke adan̄aemi ikwọrọde ikọ, ke ọkpọfọn inyene uko inyụn̄ inyene mbufiọk. Edieke owo oro nnyịn ikwọrọde ikọ inọ mînyịmeke nte nnyịn idade N̄wed Abasi ikọk ibuot ye enye onyụn̄ ayatde esịt, idem oyomde ndinam nnyịn n̄kpọ, imekeme ndidaha sụn̄ n̄ka ufọk en̄wen. Ufọn idụhe nditọhọ ye owo mban̄a eti mbụk Obio Ubọn̄. Edieke ‘imụmde idem ikama ke ini ẹnamde nnyịn idiọk,’ emi ekeme ndinam mme enyeneufọk ẹkpan̄ utọn̄ ini en̄wen.—Kot 2 Timothy 2:23-25; N̄ke 17:14.

“KÛFEHE NDỊK”

13. Ntak emi Jehovah ọkọdọhọde Jeremiah ‘okûfehe ndịk,’ ndien ntak anade ikere iban̄a emi?

¹³ Idiọk idaha oro okodude mbemiso nsobo Jerusalem ke isua 607 M.E.N. ama enen̄ede otụk ata mme andituak ibuot nnọ Abasi. Ntem ekeme ndin̄wan̄a fi ntak emi Abasi ọkọdọhọde Jeremiah ete: “Kûfehe ndịk.” (Eseme 3:57; Jer. 1:8) Jehovah ama ọdọhọ enye etịn̄ ukem ikọ emi ọnọ ikọt esie eken. (Kot Jeremiah 46:27.) Nso ke ikeme ndikpep nto emi? Ke enyene-ndịk utịt ini emi, imekeme ndikop ndịk ke ini ke ini. Ke utọ mme ini oro, ndi iyokop uyo Jehovah emi ọdọhọde nnyịn ete: “Kûfehe ndịk”? Ima ineneme ke n̄wed emi iban̄a nte Abasi ọkọsọn̄ọde Jeremiah idem ke mme ini oro enye okokopde ndịk. Ẹyak ifiak ineme se iketịbede ibio ibio man ikụt se ikemede ndikpep nto oro.

14, 15. (a) Idiọk idaha ewe ke Jeremiah okodu? (b) Didie ke Jehovah okosu se enye ọkọn̄wọn̄ọde ndikpeme Jeremiah?

¹⁴ Sia mbon Babylon ẹkekande Jerusalem ẹkụk mîkonyụn̄ iyakke ẹkeme ndiwọrọ, biọn̄ ama ọdọn̄ mme owo etieti. Ikebịghike ediwak owo ikenyeneke aba udia. (Jer. 37:21) Ikokụreke ke akan̄ ndidu, ẹma ẹmen Jeremiah ẹkesịn ke ebiet oro enye ekemede ndikpa. Mbon Judah ẹma ẹnyịk Edidem Zedekiah emi ekedide mbe ẹte ayak mmimọ inam se iyomde. Ndien mmọ ẹma ẹmen Jeremiah ẹketop ẹsịn ke obube mmọn̄. Mmọn̄ ikodụhe ke obube oro, okpụk kpọt okodu. Nte Jeremiah okobụhọde ke okpụk oro, enye ikekemeke ndinyan̄a idem. Edieke afo okpokodude ke utọ idaha oro, ndi ndịk ikpakanamke fi?—Jer. 38:4-6.

¹⁵ Okposụkedi emi Jeremiah ekedide owo nte nnyịn, enye ama enyene mbuọtidem ke Jehovah idikpọn̄ke imọ. (Kot Jeremiah 15:20, 21.) Ndi Jehovah ama ọdiọn̄ enye ke ndikanam ntre? Nnyịn imọfiọk ke enye ama ọdiọn̄ Jeremiah. Abasi ama ayak Ebed-melech abiat uduak mbọn̄ onyụn̄ anyan̄a Jeremiah. Ke Ebed-melech ama ọkọbọ unyịme oto Edidem, enye ama aka akanyan̄a Jeremiah osio ke okpụk oro mbak enye edikpa do.—Jer. 38:7-13.

16. Jehovah akanyan̄a mme anam-akpanikọ asan̄autom esie osio ke nso?

¹⁶ Okposụkedi emi ẹkesiode Jeremiah ke okpụk oro, mfịna okosụk ododu. Ebed-melech ama ekpe edidem ubọk aban̄a Jeremiah ete: “Enye [ayakpa] ke ebiet emi enye odude ke ntak akan̄. Koro uyo baba kiet idụhe aba ke obio.” (Jer. 38:9) Akan̄ ama ọsọn̄ ubọk ke Jerusalem tutu mme owo ẹtọn̄ọ ndita owo. Edi Jehovah ama afiak an̄wam prọfet esie. Ndien Jeremiah ama ọdọhọ Ebed-melech ke Jehovah ọn̄wọn̄ọ ndikpeme enye. (Jer. 39:16-18) Jeremiah ikefreke un̄wọn̄ọ Abasi emi: “Ami [ndodu] ye afo man nnyan̄a fi.” (Jer. 1:8) Sia edide Ata Ọkpọsọn̄ Abasi ekekpeme mme anam-akpanikọ iren iba oro, idụhe asua ndomokiet m̀mê biọn̄ ekededi oro okpowotde mmọ. Mmọ ẹma ẹbọhọ n̄kpa ke obio oro akanade ẹsobo do. Nso ke emi ekpep nnyịn? Jehovah ama ọn̄wọn̄ọ ke iyekpeme ikọt esie, enye ama onyụn̄ anam oro.—Jer. 40:1-4.

17. Ntak emi ọkpọbuọtde idem ke Jehovah eyekpeme ikọt esie nte enye ọkọn̄wọn̄ọde?

¹⁷ Ntịn̄nnịm ikọ Jesus oro aban̄ade akpatre ini editịm n̄kpọ emi ọmọn̄ ososu ama, ndien owo ikemeke nditre enye. Ibịghike, “mme idiọn̄ọ ẹyedu ke utịn ye ọfiọn̄ ye ntantaọfiọn̄, ndien editịmede esịt oyomụm mme idụt isọn̄, owo idifiọkke usụn̄ ubọhọ . . . ke adan̄aemi idem eyemede mme owo oto ke ndịk ye editie mbet mme n̄kpọ eke ẹdiwọrọde ẹnọ isọn̄.” (Luke 21:25, 26) Ana ibet ise nte mme idiọn̄ọ oro ẹdiwụtde idem ye nte mmọ ẹdisịnde ediwak owo ndịk ke idem. Edi inamke n̄kpọ m̀mê nso itịbe, afo unyeneke ndiyịk m̀mê Jehovah eyekeme m̀mê enye oyonyụn̄ ama ndinyan̄a ikọt esie. Edi enye idinyan̄ake mbon oro mînamke se enye oyomde. (Kot Jeremiah 8:20; 14:9.) Idem ọkpọkọm mme asan̄autom esie ẹdu ke okpụk, ke obube emi etiede nte ke idotenyịn ndomokiet idụhe, enye ekeme ndinyan̄a mmọ! Abasi ọyọdọhọ ikọt esie se enye ọkọdọhọde Ebed-melech: “‘Ami nditreke ndinam fi ọbọhọ, afo udunyụn̄ uduọhọ ke akan̄kan̄; ndien afo ayada ukpọn̄ fo enyene nte n̄kpọ mbụme, koro afo ọbuọtde idem ye ami,’ uyo Jehovah edi emi.”—Jer. 39:18.

SE ẸWETDE ẸNỌ FI

18. (a) Ikọ ewe ikokpụhọde uwem Jeremiah? (b) Nso ke ewụhọ Abasi oro odude ke Jeremiah 1:7 ọwọrọ ọnọ fi?

¹⁸ “Afo ayaka ebịne kpukpru mbon oro ndidọn̄de fi utom nnọ; afo oyonyụn̄ etịn̄ kpukpru n̄kpọ oro ndiwụkde fi nte etịn̄.” (Jer. 1:7) Uwem Jeremiah ama okpụhọde ofụri ofụri ke ini enye okokopde ikọ Abasi emi. Toto ke ini oro, n̄kukụre se ikebehede enye ekedi nditọt mme owo “uyo Jehovah.” Ikọ emi odu ediwak ini ke n̄wed Jeremiah. Ke akpatre ibuot n̄wed esie, Jeremiah etịn̄ nte ẹkekande Jerusalem ye nte ẹkemende akpatre edidem esie, Zedekiah, ẹka ntan̄mfep. Ih, Jeremiah ama aka iso ndikpep nnyụn̄ n̄kpak mbon Judah ete ẹkop uyo Jehovah tutu mme n̄kpọntịbe ẹwụt ke enye okụre utom esie.

19, 20. (a) Ntak emi utom Jeremiah edide uwụtn̄kpọ ọnọ fi? (b) Nso ebuana ke edikwọrọ eti mbụk enyene ye edikop idatesịt ye uyụhọ? (c) Didie ke ndidụn̄ọde n̄wed Jeremiah ye n̄wed Eseme otụk uwem fo?

¹⁹ Odu ediwak usụn̄ emi an̄wan̄wa utom ukwọrọikọ Mme Ntiense Jehovah mfịn ebietde utom Jeremiah. Ukem nte Jeremiah, afo anam n̄kpọ Abasi ke ini emi enye edibierede ikpe inọ mme owo. Emekeme ndida ndusụk ini ye odudu fo nnam mme n̄kpọ en̄wen; edi utom edikwọrọ eti mbụk edi akakan utom oro afo ekemede ndinam ke editịm n̄kpọ emi. Utom emi ayanam fi otoro akwa enyịn̄ Abasi onyụn̄ enyịme ke enye enen̄ede enyene unen ndidi Andikara Ekondo. (Kot Eseme 5:19.) Afo owụt n̄ko ke imama mbọhọidụn̄ fo ebe ke ndin̄wam mbon en̄wen ẹdifiọk ata Abasi ye se enye oyomde ẹnam man ẹnyene uwem.—Jer. 25:3-6.

²⁰ Jeremiah eketịn̄ ntem aban̄a utom oro Jehovah ọkọdọn̄de enye: “Ikọ fo onyụn̄ akabade edi n̄kpọ idara ọnọ mi ye se idatde mi esịt; koro ẹkotde mi ẹdian enyịn̄ fo, O Jehovah Abasi mme udịm.” (Jer. 15:16) Kpukpru mbon oro esịt mmọ onụkde mmọ nditịn̄ n̄kpọ mban̄a ata Abasi ẹkeme ndikop orụk idatesịt ye uyụhọ emi. Ntem afo emenyene eti ntak emi akpanamde aka iso atan̄a etop Jehovah ukem nte Jeremiah.