Mme Ntịn̄nnịm Ikọ Bible Ẹdi Se Ẹberide Edem Adan̄a Didie?
MME n̄wed mbụk ẹwak mfịn. Mme mbụk ẹmi ẹban̄ade se ikotịbede ke ini edem mi ẹsiwak ndikama nduaidem etieti. Nte nnyịn ikotde mmọ, nnyịn imekeme ndikụt idem nnyịn ke mme idaha eset. Se nnyịn idade ikụt ekeme ndikọri nte mme owo, ebiet, ye mme n̄kpọntịbe ẹtiede nte ẹnyene ntọn̄ọ ẹto mme ikpan̄wed oro mîsioroke uyo.
Bible edi utọ n̄wed oro—kpa kiet oro ọyọhọde ye aduai owo idem mbụk. Ebede ke mme ikọn̄ esie, nnyịn imekeme ndikabade mmehe ye mme utọ irenowo ye iban nte Abraham, n̄wan esie Sarah, Edidem David, Esther Ọbọn̄an̄wan, ye Akwa Andikpep, kpa Jesus Christ. Nnyịn imekeme, ke ntre, ndisan̄a ye mmọ, ikop se mmọ ẹketịn̄de, inyụn̄ ikụt se mmọ ẹkekụtde. Edi ediwak owo ẹda Bible nte se ikande n̄wed mbụk. Mmọ ẹnịm ke akpanikọ ẹte ke enye ọdọn̄ọ se ẹkotde mbụk oro ẹkewetde ke anyanini. Ntak edide ntre? Koro Bible ọyọhọ ye mme ntịn̄nnịm ikọ, m̀mê mme prọfesi.
Edi, mme ntịn̄nnịm ikọ Bible ẹdi se ẹberide edem adan̄a didie? Edieke mme prọfesi Bible ẹkesude ke mme n̄kpọntịbe ini edem, nte nnyịn ikpodorike enyịn mme utọ ntịn̄nnịm ikọ oro kaban̄a mme n̄kpọntịbe ini iso ndidi akpanikọ? Ẹyak nnyịn idahaemi ikere iban̄a ndusụk uwụtn̄kpọ man ikụt m̀mê mme ntịn̄nnịm ikọ Bible ẹdi se ẹberide edem.
Israel ye Assyria ke Idaha Ererimbot
Isaiah prọfet Abasi, oro ọkọtọn̄ọde nditịn̄ prọfesi ke n̄kpọ nte 778 M.E.N., ama ebem iso etịn̄ ete: “Ẹyeda ukot ẹdịghi edikon̄ anyanya mbon mmịn Ephraim [Israel]. Ndien ediyemede frawa ediye mbana esie emi odorode ke ibuot eti itịghede isọn̄ esie, eyebiet n̄wara ndat fig ke ini utet mîkam ikemke kan̄a: emi andise okụtde, ndien ke osụk odude ke ubọk esie, emen enye adia.” (Isaiah 28:3, 4) Nte ẹkebemde iso ẹtịn̄ mi, etisịm ufọt ufọt ọyọhọ isua ikie itiaita M.E.N., ibuot obio Israel, kpa Samaria, ama akabade ebiet ndatndat fig oro udịmekọn̄ Assyria ẹdiwarade ẹtet ẹdia. Se ikakam itịbede edi oro ke ini mbon Assyria ẹkekande Samaria ke 740 M.E.N.—2 Ndidem 17:6, 13, 18.
Nte ini akakade ekedi ini ọnọ Assyria ndibe ndụk mbụk. Ibuot obio esie ekedi Nineveh, emi ekenen̄erede ọwọrọ etop ke ibak ibak edinam ye mbuọtekọn̄ tutu ẹdikot enye “obio afai.” (Nahum 3:1) Jehovah Abasi ke idemesie ama etịn̄ aban̄a nsobo Nineveh. Ke uwụtn̄kpọ, ebede ke prọfet Nahum, Abasi ọkọdọhọ ete: “Sese ami mmọn̄ nnam ikọ ye afo . . . nnyụn̄ nsịn fi ke ndek, nnyụn̄ nnịm fi ke n̄kpọ ndise. Ndien ama ekem kpukpru owo eke ẹdikụtde fi, ẹyefen̄e ẹkpọn̄ fi, ẹnyụn̄ ẹdọhọ, ẹte, Nineveh omosobo.” (Nahum 3:5-7) Zephaniah n̄ko ama ebem iso etịn̄ aban̄a nsobo Assyria ye edinịm Nineveh ke ndon. (Zephaniah 2:13-15) Mme prọfesi ẹmi ẹma ẹsu ke 632 M.E.N., ke ini mbuaha udịmekọn̄ edidem Nabopolassar eke Babylon ye Cyaxares eke Media, ke mbuari, ẹkebụmede ẹnyụn̄ ẹwụride Nineveh—ata ọyọhọ ọyọhọ tutu owo ikọdiọn̄ọke idem ebiet emi obio oro okodude ke se iwakde ikan isua 2,000. Obio Ukara Babylon ekedi obio ukara efen ke idaha ererimbot.
Ẹbem Iso Ẹtịn̄ Ẹban̄a Nsobo Babylon
Bible ama ebem iso etịn̄ ete ke ẹyedorode Obio Ukara Babylon ke itie ẹfep ye nte ibuot obio esie, Babylon, ediduọde. Ke se ikperede isua ikie iba ke mbemiso, prọfet Isaiah ama ọtọt ete ke Akpa Euphrates eyesat. Enye ekewet ebe ke Babylon, ndien inuaotop oro okodude ke usụn̄ akpa oro ekedi akpan ubak n̄kpọ ukpeme obio oro. Prọfesi oro ama asiak Cyrus nte andikan onyụn̄ ọdọhọ ke owo idiberike “itịm” Babylon ibaha mme andida ekọn̄ ndụk obio. (Isaiah 44:27–45:7) Nte ekemde, Abasi ama okụt ete ke ẹma ẹnịm itịm Babylon oro okodude ke Euphrates in̄wan̄ ke ini usọrọ oro ẹkediade ke okoneyo oro udịmekọn̄ Akwa Cyrus ẹken̄wanade ekọn̄ mmọ. Ke ntre, ye unana mfịna mmọ ẹma ẹto usụn̄ isọn̄ akpa ẹdụk obio ẹnyụn̄ ẹkan Babylon.
Ewetmbụk oro Herodotus ekewet ete: “Cyrus . . . ama adaha ubak udịmekọn̄ esie ke ọtọ oro Euphrates ewetde ebe odụk [Babylon] ye ubak mbonekọn̄ efen ke n̄kan̄ eken oro enye ewetde ọwọrọ, ọnọde mbiba ewụhọ ndisan̄a ke isọn̄ akpa mbe ke ndondo oro mmọ ẹkụtde ẹte ke mmọn̄ ama ekebe ekem. . . . Ebede ke edisiak usụn̄mmọn̄ enye ama ọwọn̄ọde akpa oro esịn ke n̄kpọdiọhọ mmọn̄ (emi ekedide edep adan̄aoro) ndien ke usụn̄ emi utụn̄ọ mmọn̄ oro ke ata isọn̄ akpa ama enen̄erede ekpri tutu ẹma ẹkeme ndisan̄a ke enye mbe, ndien mbonekọn̄ Persia, emi ẹkedude ke Babylon kaban̄a uduak oro, ẹma edụk akpa oro, emi idahaemi okotụn̄ọde ekem ndisịm n̄kpọ nte ufọt ufọt ifụhi owo, ndien, ke mmọ ẹsan̄ade ke enye ẹbe, ẹma ẹsịm esịt obio. . . . Usọrọ ke akakaiso, ndien idem ke adan̄aemi akwa obio oro ọkọduọde mmọ ke ẹkekaiso ẹnek unek ẹnyụn̄ ẹkop inemesịt, tutu mmọ ẹdifiọk se ikenen̄erede ida itie.”—Herodotus—The Histories, emi Aubrey de Selincourt akabarede.
Ke okoneyo oro, Daniel prọfet Abasi ama ọtọt andikara Babylon aban̄a nsobo oro edide. (Daniel, ibuot 5) Babylon oro enyenede esisịt odudu ama odu ke ndusụk isua ikie ke oro ebede. Do, ke uwụtn̄kpọ, ke apostle Peter ekewet akpa leta esie eke odudu spirit ke akpa isua ikie E.N. (1 Peter 5:13) Edi prọfesi Isaiah ọkọdọhọ ete: “Babylon . . . eyebiet nsobo oro Abasi okosobode Sodom ye Gomorrah. Owo iditiehe ke esịt tutu amama.” Abasi ama ọdọhọ n̄ko ete: “Nyenyụn̄ nsịbe enyịn̄, ye nsụhọ, ye eyen, ye ubon, ke Babylon mfep.” (Isaiah 13:19-22; 14:22) Nte ẹkebemde iso ẹtịn̄, Babylon ke akpatre ama akabade edi ifịm nsobo. Owo ndifiak mbọp obio eset oro ekeme ndikpek mbonisan̄ edi enye eyesụk anana “eyen, ye ubon” esie.
Daniel—kpa prọfet Jehovah emi okodude ke Babylon ke ini enye ọkọduọde—ama okụt n̄kukụt oro akabuanade mbon Media ye Persia oro ẹkekande. Enye ama okụt okukịm erọn̄ oro ekenyenede nnụk iba ye okpo ebot oro ekenyenede akwa nnụk ke ufọt enyịn esie. Ebot oro ama an̄wana ye okukịm oro onyụn̄ onụk enye ọtọ, obụn̄de nnụk esie mbiba. Ekem ẹma ẹbụn̄ akwa nnụk ebot oro, ndien nnụk inan̄ ẹma ẹtịbe ke itie esie. (Daniel 8:1-8) Nte Bible ekebemde iso etịn̄ ndien mbụk ọsọn̄ọde, okukịm erọn̄ oro ekenyenede nnụk iba do akada aban̄a Media ye Persia. Okpo ebot akada aban̄a Greece. Ndien nso kaban̄a “akwa nnụk” esie? Emi ekedi Akwa Alexander. Ke ini ndamban̄a akwa nnụk oro okobụn̄ọde, ndamban̄a nnụk inan̄ (m̀mê, obio ubọn̄) ẹma ẹda itie esie. Nte ekemde ye prọfesi oro, ke Alexander ama akakpa, inan̄ ke otu etubom mbonekọn̄ esie ẹma ẹtọn̄ọ ukara—Ptolemy Lagus ke Egypt ye Palestine; Seleucus Nicator ke Mesopotamia ye Syria; Cassander ke Macedonia ye Greece; ye Lysimachus ke Thrace ye Asia Minor.—Daniel 8:20-22.
Mme Ntịn̄nnịm Ikọ Ẹban̄ade Nnyanyama Ini Iso
Mme ntịn̄nnịm ikọ Bible ẹban̄ade mme utọ n̄kpọntịbe nte nsobo Babylon ye edidorode Media ye Persia mfep ẹdi sụk mme uwụtn̄kpọ ke otu ediwak prọfesi N̄wed Abasi oro ẹketịbede ke ini edem. Bible n̄ko esịne mme ntịn̄nnịm ikọ ẹban̄ade nnyanyama ini iso oro ẹdiwọrọde ẹdi ata idem n̄kpọ ke ntak Messiah, kpa Enyeemi Abasi Eyetde Aran.
Mme andiwet N̄wed Abasi Usem Greek ẹma ẹda ndusụk ntịn̄nnịm ikọ ẹban̄ade Messiah ke N̄wed Abasi Usem Hebrew ẹtịn̄ ẹban̄a Jesus Christ. Ke uwụtn̄kpọ, mme andiwet Gospel ẹma ẹsio ẹwụt ke Jesus akamana ke Bethlehem, nte prọfet Micah ekebemde iso etịn̄. (Micah 5:2; Luke 2:4-11; John 7:42) Ke ndisu prọfesi Jeremiah, ẹma ẹwot nsek nditọ ke Jesus ama akamana. (Jeremiah 31:15; Matthew 2:16-18) Mme ikọ Zechariah (9:9) ẹma ẹsu ke ini Christ okodorode ke abak ass odụk Jerusalem. (John 12:12-15) Ndien ke ini mbonekọn̄ ẹkedemede edisịnen̄kpọ Jesus ke ẹma ẹkekọn̄ enye ke eto ẹwot, emi ama osu mme ikọ andiwet psalm: “Mmọ ẹdeme edisịnen̄kpọ mi ke idemmọ, ẹnyụn̄ ẹsịn afia ẹban̄a ọfọn̄idem mi.”—Psalm 22:18.
Mme ntịn̄nnịm ikọ efen ẹban̄ade Messiah ẹnyan ubọk ẹwụt ini inemesịt orụk owo. Ke n̄kukụt, Daniel ama okụt “owo eke ebietde eyen owo” nte ọbọde Jehovah, kpa “Andisọn̄ọ usen” “ubọn̄, ye ukpono, ye itie edidem.” (Daniel 7:13, 14) Kaban̄a ukara Messiah eke Edidem eke heaven oro, kpa Jesus Christ, Isaiah ọkọdọhọ ete: “Ẹsio enye enyịn̄, Utịbe, Ọnọitem, Ọkpọsọn̄ Abasi, Nsinsi Ete, Ọbọn̄ Emem. Ubọn̄ ye emem ididopke ndikọri ke ebekpo David, ye ke itie ubọn̄ esie, man onịm enye, onyụn̄ ọsọn̄ owụk enye ke ikpe ye ke edinen ido, ke emi ye ke nsinsi. Ufụp Jehovah mme udịm eyenam n̄kpọ emi.”—Isaiah 9:6, 7.
Mbemiso edinen ukara Messiah akara ọyọhọ ọyọhọ, ana akpan n̄kpọ ada itie. Ẹma ẹbem iso ẹtịn̄ ẹban̄a emi n̄ko ke Bible. Kaban̄a Edidem Messiah, andiwet psalm ọkọkwọ ete: “Owo uko, bọp ofụt fo ke ifụhi fo . . . Da uyai fo doro ke chariot ka kan, ban̄a akpanikọ, ye emem, ye eti ido.” (Psalm 45:3, 4) Ke etịn̄de aban̄a usen nnyịn, N̄wed Abasi ama ebem iso etịn̄ n̄ko ete: “Ke eyo ndidem oro, Abasi enyọn̄ eyenam ubọn̄ eke mîdisoboke ke nsinsi, adaha ada: ndien idikpọn̄ke ubọn̄ emi inọ mbio efen: enye eyenuak onyụn̄ ama kpukpru mme idụt ẹmi, ndien enye eyeda ke nsinsi.”—Daniel 2:44.
Psalm 72 ọnọ mbemiso idaha oro edidude ke idak ukara Messiah. Ke uwụtn̄kpọ, “edinen owo eyefiari ke eyo esie; ye ediwak emem n̄ko tutu ọfiọn̄ okụre.” (Ufan̄ikọ 7) Ufịk m̀mê afai ididụhe aba adan̄aoro. (Ufan̄ikọ 14) Baba owo kiet idikopke biọn̄, koro “uwak ibokpot eyedu ke isọn̄ ke nsom ikpọ obot.” (Ufan̄ikọ 16) Ndien kam kere! Afo emekeme ndidara mme edidiọn̄ ẹmi ye mmọ en̄wen ke paradise isọn̄ ke ini obufa ererimbot oro Abasi ọn̄wọn̄ọde adade itie editịm n̄kpọ oro odude kemi.—Luke 23:43; 2 Peter 3:11-13; Ediyarade 21:1-5.
Do, ke akpanikọ, odot afo odụn̄ọde mme ntịn̄nnịm ikọ Bible. Ke ntre, ntak mûyomke ntọt efen efen uto Mme Ntiense Jehovah? Ndidụn̄ọde mme prọfesi Bible ekeme ndin̄wam fi ndikụt ini emi nnyịn idude. Emi ekeme n̄ko ndinam esịtekọm oro afo enyenede ọnọ Jehovah Abasi ye utịbe utịbe ndutịm esie kaban̄a nsinsi edidiọn̄ eke kpukpru mbon oro ẹmade ẹnyụn̄ ẹkopde uyo esie ọkọri.
[Ndise ke page 5]
Nte afo ọmọfiọk se n̄kukụt Daniel abuanade okpo ebot ye okukịm erọn̄ ọwọrọde?
[Ndise ke page 7]
Nte afo eyedu do man adara edisu mme ntịn̄nnịm ikọ Bible ẹmi ẹban̄ade uwem inemesịt ke paradise isọn̄?