Ibuot Duop

Se Afo Enyenede Ndinam man Ubon Mbufo Enem Abasi Esịt

1. Ntak emi ubon Mme Ntiense Jehovah ẹsikopde inemesịt?

ẸNEN̄EDE ẹdiọn̄ọ Mme Ntiense Jehovah nte mbon oro ubon mmọ ẹsikopde inemesịt. Prọfesọ Bryan Wilson ke Ufọkn̄wed Ntaifiọk Oxford ekewet ete: “Mme Ntiense ẹsinọ ata ediwak nti item . . . ẹban̄a ndọ, ido uwem, edibọk nditọ, ye mme akpan n̄kpọ eken. [Mmọ] ẹsida nti item oro ẹtode Edisana N̄wed ẹn̄wam mme owo ẹnyụn̄ ẹtan̄ item emi ẹdian kiet ẹnam akabade edi mme edumbet ido uwem.” Eyịghe idụhe nte ke afo ke idemfo emekpep ekese n̄kpọ ke Ikọ Abasi aban̄a se akpanamde man uwem enem ke ubon mbufo.

2. (a) Nso ke afo okụt aban̄a mme ubon ke ererimbot mfịn? (b) Ewe mme n̄wed Bible ke nnyịn iyom ndidụn̄ọde nyom ndusụk ndausụn̄ kaban̄a uwem ubon?

² Nte usen Jehovah asan̄ade ekpere, Satan enen̄ede ọwọn̄ọde iso en̄wan esie ese mme ubon. Ntem, ediwak owo ibuọtke idem aba ye mbonubon mmọ, ukem nte mme owo mîkọbuọtke ke eyo Micah. Enye ekewet ete: “Ẹkûbuọt idem ye nsan̄a mbufo. . . . Kpeme se iwọrọde fi ke inua mbak n̄wan emi anade fi ke ikpanesịt. Koro eyeneren esịnde ete esie ke ndek; eyenan̄wan an̄wana ye eka esie; n̄wan eyen onyụn̄ an̄wana ye eka ebe esie; mme asua owo ẹdi mbonufọk esie.” (Micah 7:5, 6) Afo odu ke ererimbot emi mme ubon ẹbiarade, edi afo uyakke emi anam ubon mbufo abiara. Ntem, uwem enen̄ede enem ke ubon mbufo, ubon mbufo onyụn̄ enen̄ede enem Abasi esịt. Anaedi afo amanam se idude ke mme utọ itien̄wed nte Deuteronomy 6:5-9; Ephesus 5:22–6:4; ye Colossae 3:18-21. Edi, ndi akanam emekere ke nti item emi ẹban̄ade nte ubon okpokopde inemesịt ẹdu ke mme n̄wed oro prọfet 12 oro ẹkewetde? Ke ibuot enye emi, nnyịn iyeneme ibat ibat uwụtn̄kpọ oro ẹban̄ade utọ item oro ke mme n̄wed emi. Edi kûtre sụk ke ndikpekpep mme akpan n̄kpọ oro ẹdude ke item emi. Domo ndida mme uwụtn̄kpọ emi mfiọk akpan usụn̄ oro afo ekemede ndida n̄kpep mme n̄kpọ efen efen ke mme n̄wed emi. Ẹsiak ndusụk itien̄wed ẹsịn ke utịt ibuot emi ẹnọ fi ndida n̄kpep n̄kpọ nto n̄wed 12 oro.

“ENYE ASASUA USIONDỌ”

3, 4. (a) Didie ke ediwak owo mfịn ẹdomo ndikọk mfịna ndọ mmọ? (b) Nso idiọk edu ke mme owo ẹkenyene ẹban̄a ndọ ke eyo Malachi?

³ Akpa ikpehe oro owụtde ọniọn̄ ndikere mban̄a edi itie ebuana ke ufọt ebe ye n̄wan. Owo ikesidaha usiondọ nte mmemmem usụn̄ ndikọk mfịna ndọ nte ẹdade idahaemi. Ikesimemke utom ndidian̄ade ndọ; ke n̄kpọ nte isua 200 emi ẹkebede ke England, Ufọkmbet ẹkesinọ ubiere mbemiso owo ekemede ndidian̄ade ndọ. Ndisịn ndidian̄ade ndọ ama esikpeme mme ubon man mmọ ẹdiana kiet. Edi, idahaemi n̄kpọ enen̄ede okpụhọde. Encyclopædia Britannica ọdọhọ ete: “Ibat usiondọ enen̄ede awak ke ediwak idụt ọtọn̄ọde ke ọyọhọ ekọn̄ ererimbot iba . . . Ukpụhọde enen̄ede odu ke nte mme owo ẹdade usiondọ . . . ediwak owo ẹnyịme edinam emi.” Usiondọ edidi ọsọ n̄kpọ idem ke mme idụt nte Korea, emi edide ke isua duop ko ke edem, owo ikesinyịmeke usiondọ. Ke ediwak idụt mfịn, mme owo ẹkere ke odot mme ọdọ ndọ oro ndọ mmọ enyenede mfịna ẹdian̄ade ndọ.

⁴ Ke eyo Malachi, oro edi ke n̄kpọ nte isua 2,500 emi ẹkebede, usiondọ ekedi ọsọ n̄kpọ ke otu mme Jew. Malachi ọkọdọhọ mmọ ete: “Jehovah [edi] ntiense ke ufọt fo ye n̄wan uyen fo, emi afo abian̄ade.” Ke ntak oro mme ebe ẹkebian̄ade iban mmọ, mmọn̄eyet “ntuan̄a, ye eseme” iban oro ẹkebian̄ade do ama ofụk itieuwa Jehovah. Ndien ndiọi oku ẹma ẹnyịme utọ ibak ibak edinam oro!—Malachi 2:13, 14.

5. (a) Jehovah ese didie usiondọ? (b) Ntak emi owo ndibian̄a nsan̄andọ esie mîdịghe ekpri n̄kpọ?

⁵ Didie ke Jehovah ekese idiọk edu oro mme owo ẹkenyenede ẹban̄a ndọ ke eyo Malachi? Malachi ekewet ete: “‘Enye asasua usiondọ,’ Jehovah Abasi Israel ọdọhọ.” Enye ama etịn̄ n̄ko ete ke Jehovah ‘ikpụhọkede.’ (Malachi 2:16; 3:6) Ndi ọmọfiọk ọkpọikọ oro odude ke mme itien̄wed emi? Abasi asasua usiondọ totoko. (Genesis 2:18, 24) Enye ama asua edinam emi ke eyo Malachi. Enye osụk asasua enye mfịn. Ndusụk owo ẹkeme ndibiere ndidian̄ade ndọ n̄kukụre sia nsan̄andọ mmọ odororede mmọ. Okposụkedi emi esịt ekemede ndibian̄a mmọ, Jehovah odụn̄ọde mmọ esịt. (Jeremiah 17:9, 10) Enye ọfiọk abian̄a m̀mê ubi ubi edinam ekededi oro owo adade adian̄ade ndọ, inamke n̄kpọ m̀mê nso ntak ke owo oro ọnọ. Ke akpanikọ, “kpukpru n̄kpọ ẹna iferi ẹnyụn̄ ẹna in̄wan̄-in̄wan̄ ke enyịn enye emi nnyịn inyenede ndinam ibat nnọ.”—Mme Hebrew 4:13.

6. (a) Didie ke ndise usiondọ nte Jehovah esede ekeme ndin̄wam fi? (b) Nso ikedi ọkpọikọ ke item Jesus oro aban̄ade usiondọ?

⁶ Ekeme ndidi ndọ fo idiọkke isịm idaha oro afo ekerede ndidian̄ade ndọ, kpa ye oro oyom ọfiọk nte Jehovah esede usiondọ. Idụhe owo emi ọfọnde ama, ntre nnyịn imodori enyịn ke mfịna ye ndutan̄uyo ẹyedu ke ndọ. Edi, ndi afo ekpekere ke usiondọ edi kiet ke otu mmemmem usụn̄ ndida n̄kọk mfịna ndọ? Ke ini ọkpọsọn̄ utọk, ndi afo ekpetịn̄ ikọ emi owụtde ke omoyom usiondọ? Ediwak owo ẹsitịn̄, edi nte Abasi esede ndọ owụt ke ana mme owo ẹnen̄ede ẹsịn ukeme ndinam ndọ mmọ ọfọn. Edi akpanikọ ke Jesus Christ ama etịn̄ eti ntak kiet ndida nsio ndọ—use, oro edi, kpukpru orụk ebuana idan̄ oro owo enyenede ye owo oro mîdịghe nsan̄andọ esie. Ke ẹsiode oro ẹfep, nso ikedi ọkpọikọ ke item Jesus oro? Enye ọkọdọhọ mme andikpan̄ utọn̄ nnọ enye ete: “Se Abasi ama akadian yak baba owo kiet okûdian̄ade.” Ke akpanikọ, Jesus ama ọsọn̄ọ idaha oro Jehovah enịmde emi mîkemeke ndikpụhọde, kpa idaha oro Malachi eketịn̄de aban̄a ke n̄kpọ nte isua 450 mbemiso ini oro.—Matthew 19:3-9.

7. Nte ẹtemede ke n̄wed Malachi, didie ke afo ekeme ndinam ndọ fo ọfọn?

⁷ Didie ndien ke mme ọdọ ndọ oro ẹdide mme Christian ẹkeme ndinam ndọ mmọ ọfọn? Malachi ama etịn̄ se ẹkpenamde ete: “Mbufo . . . ẹkpeme spirit mbufo, ẹkûnyụn̄ ẹbian̄a abian̄a.” (Malachi 2:16) Oro ọwọrọ ndikpeme ọkpọsọn̄ udọn̄ oro odude nnyịn ke esịt. Edieke nnyịn ‘ikpemede spirit nnyịn,’ nnyịn iyefep idomo edinọ owo emi mîdịghe nsan̄andọ nnyịn ntịn̄enyịn nte mîdotke. (Matthew 5:28) Ke uwụtn̄kpọ, nso edieke esinemde nnyịn ke idem ke ini owo oro mîdịghe nsan̄andọ nnyịn ọnọde nnyịn ntịn̄enyịn m̀mê etịn̄de ikọ nneminua ye nnyịn? Emi ọkpọwọrọ ke nnyịn ikpemeke spirit nnyịn. Ntem, akpan n̄kpọ oro ikpepde ito prọfet 12 oro, emi edinamde ndọ nnyịn ọsọn̄ idem, edi ndikpeme ‘spirit nnyịn.’

8, 9. Ntak emi ẹsịnde mbụk Hosea ye Gomer ke Bible?

⁸ Eyịghe idụhe nte ke afo emebiere ndinam ndọ fo aka iso ọfọn. Edi, ukemeke ndibọhọ mfịna ndọ ofụri ofụri. Nso idi mfọnn̄kan usụn̄ oro afo ekemede ndikọk mfịna ekededi oro edemerede, akpan akpan edieke afo ekerede ke nsan̄andọ fo esiwak ndidi ntak mfịna? Ti se ẹkebemde iso etịn̄ ke n̄wed emi, ke Ibuot 2 ye 4, ẹban̄a Hosea. Gomer an̄wan esie ama akabade edi “n̄wan use,” ndien ekem ‘ọwọrọ etiene mme ama esie.’ Nte ini akakade, mmọ ẹma ẹkpọn̄ enye, ndien enye ama akabade edi ubuene ye ofụn. Hosea ama ekekpe okụk afiak ada Gomer ọnọ idemesie, ẹma ẹnyụn̄ ẹdọhọ enye ama Gomer. Ntak-a? Man owụt in̄wan̄-in̄wan̄ se iketịbede ke ufọt Jehovah ye Israel. Jehovah ekedi “ebe,” ndien ikọt esie ẹketie nte n̄wanndọ esie.—Hosea 1:2-9; 2:5-7; 3:1-5; Jeremiah 3:14; Isaiah 62:4, 5.

⁹ Toto ke eset, nditọ Israel ẹma ẹnam se iyatde Jehovah esịt ke nditiene mme abasi efen. (Exodus 32:7-10; Judges 8:33; 10:6; Psalm 78:40, 41; Isaiah 63:10) Obio ubọn̄ esien duop ke edem edere ẹma ẹnen̄ede ẹnyene nduduọhọ ke ntak oro mmọ ẹketuakde ibuot ẹnọ eyen enan̄. (1 Ndidem 12:28-30) Ke adianade do, nditọ Israel ikọbuọtke idem ye Jehovah emi ekedide Ebe mmọ, edi ẹkebuọt idem ye mme idụt oro ẹkedide mme ama mmọ. Ini kiet ko, ukem nte ọsọn̄ibuot zebra emi idem adahade, mmọ ẹma ẹwọrọ ẹbịne Assyria. (Hosea 8:9) Ekpetie fi didie ke idem edieke nsan̄andọ fo akpanamde utọ n̄kpọ oro?

10, 11. Didie ke afo ekeme ndikpebe Jehovah edieke mfịna odude ke ndọ fo ndien etie nte ke nsan̄andọ fo edi ntak?

¹⁰ Etisịm eyo Hosea, se ikande isua 700 ẹma ẹbe tọn̄ọ nte nditọ Israel ẹkedụk ediomi ye Jehovah. Edi Abasi ama eben̄e idem ndifen nnọ mmọ edieke mmọ ẹkam ẹfiakde ẹtiene enye. Etie nte Hosea ọkọtọn̄ọ nditịn̄ ntịn̄nnịm ikọ mbemiso isua 803 M.E.N., ntre Jehovah ama akaiso ndiyọ Israel ke n̄kpọ nte isua 60 efen onyụn̄ ọyọ Judah ke se ikperede ndisịm isua 200! Jehovah ama ada se iketịbede ke ubon Hosea ndiwụt ke imọ isụk ikokot ikọt ediomi imọ ite mmọ ẹkabade esịt. Enye ama enyene nti ntak ndisio Israel ndọ, edi enye ama aka iso ọdọn̄ mme prọfet ẹken̄wam ndamban̄a an̄wan esie afiak etiene imọ, kpa ye oro akatakde enye n̄kpọ.—Hosea 14:1, 2; Amos 2:11.

¹¹ Edieke mfịna odude ke ndọ fo ndien etie nte ke nsan̄andọ fo edi ntak, ndi akpanam n̄kpọ nte Jehovah akanamde? Ndi okpodomo ndisịn ukeme man anam ndọ fo afiak eketie nte ekesitiede? (Colossae 3:12, 13) Oyoyom nsụhọdeidem man ekeme ndinam oro. Nso eti uwụtn̄kpọ ke Jehovah ekenịm ntem ke usụn̄ oro enye akanamde n̄kpọ ye nditọ Israel! (Psalm 18:35; 113:5-8) Abasi ama etịn̄ ikọ oro otụkde ‘nditọ Israel esịt,’ idem ekpede mmọ ubọk. Nte mme anana-mfọnmma owo, ndi nnyịn inen̄ekede inyene ntak nditịn̄ ikọ oro otụkde nsan̄andọ nnyịn esịt, isịnde ukeme ndikọk mme mfịna nnyụn̄ mfen mme ndudue? Eti utịp emi ukeme oro Jehovah ekesịnde akadade edi owụt ke nnyịn n̄ko imekeme ndikụt unen. Nsụhọ idụt oro ẹma ẹkabade esịt ke adan̄aemi mmọ ẹkedude ke ntan̄mfep ke wilderness ke Babylon, ndien ekem mmọ ẹma ẹfiak ẹnyọn̄ọ obio emana mmọ, ẹkekot Jehovah, “Ebe mi.”—Hosea 2:14-16.a

12. Didie ke afo nditie n̄kere nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye ndamban̄a an̄wan esie ekeme ndinyene ufọn nnọ ndọ fo?

¹² Edieke akamba mfịna odude, ukeme ofụri esịt oro afo esịnde man afiak odu ke emem ye nsan̄andọ fo ekeme ndinyene eti utịp. Abasi ama enyịme ndifen idem akamba idiọkn̄kpọ emi ekedide use eke spirit oro ndamban̄a an̄wan esie akanamde. Ekese mfịna ndọ oro ata mme Christian ẹnyenede ikponke ntre. Ediwak mfịna ẹsitọn̄ọ ke ini ẹtịn̄de ikọ oro abiakde-biak m̀mê ayatde-yat owo. Ntre, edieke uyat uyat ikọ oro nsan̄andọ fo etịn̄de ayatde fi, kere se Hosea ye Jehovah ẹkeyọde. (Mme N̄ke 12:18) Ndi oro ikpanamke fi efen ọnọ nsan̄andọ fo?

13. Nso ke nnyịn ikeme ndikpep nto Jehovah ndikoyom mme otụtutọn̄ ikọt esie ẹkabade esịt?

¹³ Enyene n̄kpọ efen oro osụk odude ke mbụk emi. Ndi Abasi okoyom ndinam emem ye ikọt esie ke adan̄aemi mmọ ẹkesụk ẹnamde use? Kop se Abasi akasiande Hosea aban̄a idụt oro ẹkesịnde efịbe mi: “Enye . . . enyene ndisio use ke idem esie mfep, nnyụn̄ nsion̄o mme edinam efịbe esie ke ufọt eba esie mfep.” (Hosea 2:2) Mmọ ẹkenyene ndikabade esịt nnyụn̄ ‘nsion̄o mfri eke odotde ye edikabade esịt.’ (Matthew 3:8) Ke ntre, kere ban̄a mmeme fo utu ke ndikere eke nsan̄andọ fo. Edieke edide ama edue nsan̄andọ fo, ntak emi mûyomke usụn̄ ndinam emem ye enye ke ndikpe enye ubọk ke ofụri esịt nnyụn̄ n̄kpụhọde edu fo? Enye ekeme ndifen nnọ fi.

ẸDA “URỤK IMA” ẸNỌ NTỤNỌ

14, 15. (a) Nte ekemde ye se idude ke Malachi 4:1, ntak emi afo akpadade edinọ nditọ fo ukpep ke akpan n̄kpọ? (b) Didie ke afo ekeme ndin̄wam nditọ fo ẹfiọk Jehovah?

¹⁴ Nnyịn imakam ikeme ndikpep ekese n̄kpọ efen mban̄a uwem ubon nto nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye nditọ Israel, nte prọfet 12 oro ẹketịn̄de. Mme n̄wed mmọ ẹwụt nte afo akpan̄wamde nditọ fo. Ke nditịn̄ akpanikọ, imemke utom ndibọk nditọ mfịn. Ana mme ete ye eka ẹda mbiomo mmọ ke akpan n̄kpọ. Nnyịn ikot ite: “‘Usen oro edide iditreke ndita [mme owo],’ Jehovah mme udịm ọdọhọ, ‘idinyụn̄ isụhọke orụn̄ m̀mê n̄kọk inọ mmọ.’” (Malachi 4:1) Ke usen oro ẹdinamde ibat do, Jehovah edinam n̄kpọ ye n̄kpri nditọ (n̄kọk) etiene nte enye esede ete ye eka mmọ (orụn̄) sia edide mmọ ẹnyene mbiomo ndise mban̄a n̄kpri nditọ mmọ. (Isaiah 37:31) Nte ete ye eka ẹdude uwem ekeme ndibiere nte n̄kpọ editiede ye nditọ mmọ ke ini iso, m̀mê ọyọfọn m̀mê idifọnke. (Hosea 13:16) Edieke mbufo (orụn̄) mînyeneke eti idaha ke iso Jehovah, nso iditịbe inọ n̄kpri nditọ mbufo (n̄kọk) ke usen ifụtesịt Abasi? (Zephaniah 1:14-18; Ephesus 6:4; Philippi 2:12) Ke n̄kan̄ eken, eti ukeme oro mbufo ẹsịnde man ẹnem Abasi esịt ekeme ndinyene ufọn nnọ n̄kpri nditọ mbufo.—1 Corinth 7:14.

¹⁵ Ke apostle Paul ama okokot oto ntịn̄nnịm ikọ Joel oro owụtde ke oyom ẹkot enyịn̄ Jehovah, enye ama ewet ete: “Mmọ ẹdinam didie ẹseme ẹkot enye emi mmọ mîbuọtke idem? Mmọ ẹdinyụn̄ ẹnam didie ẹbuọt idem ye enye emi mmọ mîkopke iban̄a?” (Rome 10:14-17; Joel 2:32) Paul eketịn̄ aban̄a utom ukwọrọikọ nnyịn, edi afo emekeme ndikere mban̄a se enye eketịn̄de emi ke ini ekpepde nditọ fo n̄kpọ. Mmọ ẹdisan̄a didie ẹbuọt idem ye Jehovah edieke mmọ mîkopke iban̄a enye? Ndi emesida ini oro ekemde ọnọ nditọ fo ukpep ke usen ke usen aban̄a nte Jehovah ọfọnde, emi edinamde mmọ ẹnen̄ede ẹma Jehovah ye ndausụn̄ esie? Anaedi nditọwọn̄ ẹyenam n̄kọri ke n̄kan̄ eke spirit edieke mmọ ẹkopde nte ẹtịn̄de n̄kpọ ẹban̄a Jehovah kpukpru ini ke ubon mmọ.—Deuteronomy 6:7-9.

16. Nte ekemde ye Micah 6:3-5, didie ke afo ekeme ndikpebe Jehovah ke ini otụnọde nditọ fo?

¹⁶ Ke ini nditọ ẹdide ata n̄kpri, ekeme ndinen̄ede mmem utom ndida mmọ n̄ka mme mbono esop Christian. Edi nte mmọ ẹkọride ẹkpon, mmọ ẹsitọn̄ọ ndinyene ekikere idem mmọ. Didie ke afo akpanam n̄kpọ ye nditọ fo edieke mmọ ẹsọn̄de ibuot ke ini ke ini? Afo emekeme ndikpep n̄kpọ nto nte Jehovah akanamde n̄kpọ ye Israel ye Judah ke n̄wed prọfet 12 oro. (Zechariah 7:11, 12) Ke uwụtn̄kpọ, ke ini afo okotde Micah 6:3-5, kere ban̄a uyo oro ẹdade ẹtịn̄ ikọ do. Nditọ Israel ẹma ẹnam idiọkn̄kpọ; edi Abasi okosụk okot mmọ “ikọt mi.” Enye ama ekpe mmọ ubọk ete: “O ikọt mi, mbọk, ẹti.” Utu ke ndisọn̄ uyo nsua nnọ mmọ, enye ama odomo nditịn̄ ikọ emi otụkde mmọ esịt. Ndi emekeme ndikpebe Jehovah idem ke ini otụnọde nditọ fo? Ọkpọkọm ndudue oro mmọ ẹnamde okpon didie, tịn̄ ikọ ye mmọ nte n̄kpọ eke mmọ ẹdide akpan owo ke ubon, utu ke nditịn̄ ikọ nsụhọde mmọ itie. Utu ke ndibiom mmọ ikpe, kpe mmọ ubọk sụn̄sụn̄. Bụp mmọ mbụme man ọfiọk se mmọ ẹkerede. Domo nditịn̄ ikọ emi otụkde mmọ esịt man mmọ ẹma nditịn̄ ekikere mmọ nnọ fi.—Mme N̄ke 20:5.

17, 18. (a) Ntak emi okpotụnọde nditọ fo? (b) Didie ke afo ekeme ndika iso nda “urụk ima” ndụri nditọ fo?

¹⁷ Ntak emi afo esitụnọde nditọ fo? Ndusụk ete ye eka ẹsitụnọ nditọ mmọ koro mîyomke ẹbiat enyịn̄ ubon mmọ. Jehovah ama owụt ntak emi enye okotụnọde mmọ, ete: “Ami n̄kekpep Ephraim isan̄, nda ubọk mi mmụm mmọ . . . N̄kada urụk owo ye urụk ima ndụri mmọ.” (Hosea 11:3, 4) Mi, Hosea ekemen itie ebuana oro Jehovah ekenyenede ye nditọ Israel odomo ye itie ebuana oro ete enyenede ye eyen. Da enyịn ikike se nte ete emi enyenede ima akamade urụk ke ubọk esie anyan ọnọ nsekeyen esie oro ukot mîsọn̄ke kan̄a man omụm ekpep isan̄. Urụk emi an̄wam nsekeyen emi man enye okûduọ, ọnọ enye ndausụn̄ mbak enye ediyo.—Jeremiah 31:1-3.

¹⁸ Ndi afo eyekpebe ima oro Abasi akamade nditọ Israel? Mmọ ẹma ẹsisọn̄ ibuot ndien ndien ye Abasi, edi enye ikesisọpke ndisana urụk ima oro nyak. Ndusụk ini, nditọwọn̄ ẹkeme ndidomo ndiyo n̄kpọn̄ usụn̄, ẹnyụn̄ ẹnam ndudue idem ke ata n̄kpri n̄kpọ, edi domo ndiwụt ke osụk amama mmọ. Ti ete ke ima oro Jehovah akamade ikọt esie ikanamke enye ofụmi idiọkido mmọ. Enye ama ese aban̄a mfịna oro ke nnennen usụn̄, ada ima otụnọ mmọ, onyụn̄ ada ini ọnọ mmọ un̄wam oro mmọ ẹkeyomde. Edieke okụtde ke etie nte ke eyen fo eren m̀mê n̄wan ọtọn̄ọ ndifiọrọ n̄kpọn̄ usụn̄, kûfụmi se okụtde oro. Domo ndin̄wam enye asan̄a ke nnennen usụn̄ nte n̄kpọ eke adade urụk ọnọ enye ndausụn̄, nọ enye ima ima un̄wam ke ini mfịna oro. Da ini n̄wam nditọ fo emi ẹdụkde mfịna. Emi enen̄ede edi akpan n̄kpọ—da ini n̄wam mmọ!

19. Ntak emi afo mûkpọduọkke idotenyịn ke idem nditọ fo?

¹⁹ Hosea ama ebem iso etịn̄ ete ke nsụhọ nditọ Israel ẹyenyịme ndibọ ntụnọ. Enye ọkọdọhọ ete: “Nditọ Israel ẹyefiak ẹdiyom Jehovah Abasi mmọ ye David edidem mmọ; ẹnyụn̄ ẹsan̄a ke nnyekidem ẹtiene Jehovah ye eti ido esie ke mme akpatre usen.” (Hosea 3:5) Ke akpanikọ ntụnọ oro Abasi okotụn̄ọde ikọt esie emi ẹkesụhọde ama enyene ufọn. Nyene idotenyịn ke ntụnọ oro afo otụnọde nditọ fo eyenyene ufọn n̄ko. Domo ndikụt nti n̄kpọ ke idem mmọ. Tịn̄ ikọ ke ima ima usụn̄ ye mmọ, edi sọn̄ọ tịn̄ mme edumbet Bible. Idem ọkpọkọm otụtutọn̄ eyen ikpụhọkede idahaemi, ekeme ndidi enyịn ayan̄wan̄a enye ke ini iso.

KPEME IDEM YE NDIỌI NSAN̄A!

20. Ewe mbụme oro aban̄ade mme nsan̄a ke n̄kpri owo ẹkeme ndikụt ibọrọ ke n̄wed prọfet 12 oro?

²⁰ Nso ke mbufo n̄kpri owo ẹkeme ndikpep nto prọfet 12 oro? Ekeme ndidi 1 Corinth 15:33 oro aban̄ade edifep ndiọi nsan̄a edi kiet ke otu mme itie N̄wed Abasi oro mbufo ye ete ye eka mbufo ẹsiwakde ndineme mban̄a ke ini mbufo ẹnyenede nneme. Ndusụk owo ẹkeme ndibụp ẹte, ‘Edi ndi ndinam ufan ye mbon oro mîtuakke ibuot inọ Jehovah enen̄ede ọdiọk?’ Afo emekeme ndikụt ibọrọ mbụme oro ke n̄wed prọfet 12 oro.

21-23. (a) Nso ke n̄kpri owo ẹkeme ndikpep nto usụn̄ oro mbon Edom ẹkenamde n̄kpọ? (b) Mmanie ẹdi ata mme ufan fo?

²¹ Okposụkedi emi ẹkewetde n̄wed prọfet 12 oro ẹnọ ikọt Abasi akpan akpan, ẹkewet n̄wed Obadiah ẹnọ mbon Edom emi ẹkekotde, nditọete Israel.b (Deuteronomy 2:4) N̄wed Obadiah okpụhọde ye ediwak ke otu n̄wed prọfet 12 eken ke ndida ikọ oro, afo, ke ini etịn̄de n̄kpọ aban̄a mbon Edom. Idahaemi, kere ban̄a mbon Edom. Da nte ke n̄kpọ nte isua 607 M.E.N. oro ẹkekande Jerusalem ẹkụk edi emi. Okposụkedi emi mbon Edom ẹdide ata nditọeka Jacob, mmọ ẹdiana ye mbon Babylon! Mbon Edom ẹfiori ẹte: “Ẹwụri enye! Ẹwụri enye!” (Psalm 137:7; Obadiah 10, 12) Uduak mmọ edi ndida isọn̄ Judah nnyene. Mmọ ẹkam ẹdia n̄kpọ ye mbon Babylon, emi ẹdude ke Ufọt Ufọt Edem Usiahautịn, emi ekemede ndiwọrọ ke idụt mbiba emi ẹdụk ediomi.

²² Kop se Obadiah ekebemde iso etịn̄ aban̄a mbon Edom: “Kpukpru mmọ [mbon Babylon] emi ẹdụkde ediomi ye afo ẹmebian̄a fi. Mmọ emi ẹtiede ke emem ye afo ẹmekan fi. Mbon emi ẹdiade udia ye afo ẹyeda iyịre ẹsịn fi ke idak ukot nte owo emi mînyeneke mbufiọk.” (Obadiah 7) Nso iketịbe inọ mbon Edom oro ẹkesịnde Jacob eyeneka mmọ, ẹka ẹkedụk nsan̄a ye mbon Babylon? Ke akpatre, mbon Babylon oro Nabonidus akakarade ẹma ẹsobo mbon Edom. Etisịm eyo Malachi, Abasi ama anam ikpọ obot Edom ẹdi ndon onyụn̄ anam udeme Edom edi itieidụn̄ mme Jackal.—Malachi 1:3.

²³ Idahaemi, kere ban̄a mme inuaokot ufan fo emi mîdịghe mme andituak ibuot nnọ Jehovah. Ndi usukwe ke ‘n̄kparawa [m̀mê n̄kaiferi] emi ẹdụkde ediomi’ m̀mê oro ẹdide ufan, ẹsiwak ndibian̄a kiet eken ẹnyụn̄ ‘ẹda iyịre ẹsịn ke idak ukot’ mbon oro mmọ ẹdọhọde ke ẹdi ufan mmimọ? Nso ke mmọ ẹsidọhọ ke ini abian̄a mmọ ayararede? Mmọ ẹkeme ndida mme ufan oro mmọ ẹkebian̄ade nte mme ọkọi emi mîkemeke ndifiọk n̄kari emi owo ebrede mmọ. Emi enen̄ede ebiet usụn̄ oro mbon Babylon ẹkenamde n̄kpọ ye mbon Edom nsan̄a mmọ. Ndi emekere ke utọ mme inuaokot ufan oro ẹyenen̄ede ẹn̄wam fi ke ini osobode mfịna? (Obadiah 13-16) Ke n̄kan̄ eken, kere ban̄a Jehovah Abasi ye ikọt esie mfịn. Jehovah eben̄e idem ndin̄wam fi kpukpru ini. Enye ọyọsọn̄ọ fi idem ke mme ini afanikọn̄. Ikọt esie n̄ko ẹdi ‘ata mme ufan oro ẹmade mme ufan mmọ kpukpru ini,’ ẹnyụn̄ ẹdi mme anam akpanikọ oro ‘ẹmanade ẹnọ ini nnanenyịn.’—Mme N̄ke 17:17.

DA N̄KPONN̄KAN ITIE EBUANA KE AKPAN N̄KPỌ

24, 25. Nso ikpedi ata akpan n̄kpọ ke uwem nnyịn?

²⁴ Ke akpanikọ, itie ebuana oro odude ke ubon edi akpan n̄kpọ onyụn̄ odot mbonubon ẹnam n̄kpọ man ẹka iso ẹdiana kiet. Nnyịn imekeme ndikpep ekese n̄kpọ mban̄a itie ebuana ke ubon nto prọfet 12 oro. Ekeme ndidi afo ayama ndikot mme n̄wed oro nnyụn̄ nda ukem usụn̄ oro nnyịn idade mi nyom se ekemede ndikpep nto mmọ. Emi ayanam afo ekpep n̄kpọ efen efen aban̄a nte akpanamde uwem enem ke ubon mbufo. Edi, ndi ndinyene ubon oro ẹkopde inemesịt edi ata akpan n̄kpọ ọnọ mbon oro ẹtuakde ibuot ẹnọ Abasi mfịn?

²⁵ Enem ndifiọk nte ke Joel ama etịn̄ ntịn̄nnịm ikọ aban̄a usen Jehovah emi edide, ete: “Ẹnam kpukpru owo ẹsop idem ọtọkiet. Ẹnịm esop asana. . . . Yak ebendọ oto esịt ubet esie ọwọrọ edi, n̄wanndọ onyụn̄ oto ubet ndọ ọwọrọ edi.” (Joel 2:15, 16) Ẹkenyene ndinam kpukpru owo ke ubon ẹsop idem ọtọkiet man ẹtuak ibuot ẹnọ Jehovah. Idem mbufa mme ọdọ ndọ oro ndọ mmọ esiwakde ndiwọn̄ọde mmọ ntịn̄enyịn, ẹkenyene ndisop idem n̄ko! N̄kpọ ndomokiet ikpedịghe akpan n̄kpọ inọ nnyịn ikan ndituak ibuot nnọ Abasi. Sia usen Jehovah enen̄erede asan̄a ekpere, ndinyene eti idaha ye enye ekpenyene ndidi ata akpan n̄kpọ ke uwem nnyịn. Ke akpatre ikpehe n̄wed emi, nnyịn iyeneme se nnyịn ikpakade iso inam ye idatesịt mfịn.

[Mme Ikọ Idakisọn̄]

NDỤN̄ỌDE

• Nso ke afo ekpep oto Malachi 2:16 oro afo ekemede ndida nnam ubon fo ọsọn̄ idem?

• Jehovah akanam n̄kpọ didie ke ini ndamban̄a an̄wan esie mîkanamke akpanikọ inọ enye?—Hosea 3:1-5.

• Nso ke owo ekeme ndinam man ndọ esie afiak enyene inem ke ama akanam akwa ndudue?—Hosea 2:2.

DIDIE KE AFO EKEME NDIBỌ UFỌN?

• Didie ke afo ekeme ndibọ ufọn nto mme itie N̄wed Abasi emi?

Hosea 11:3, 4;

Obadiah 7;

Micah 6:3-5;

Malachi 4:1

• Nte ẹwụtde ke ibuot emi, didie ke afo ekeme ndida mme itien̄wed oro ẹtienede mi nnam uwem enem ke ubon mbufo?

Hosea 14:4;

Joel 1:3;

Malachi 2:11, 12

[Ndise ke page 127]

Edieke mfịna odude ke ndọ fo, ndi ekpekere aban̄a usiondọ?

[Ndise ke page 128]

Hosea ndikafiak nda Gomer nnọ idemesie ekpep nnyịn nso aban̄a Jehovah?

[Ndise ke page 130]

Kpebe Jehovah ke nditọn̄ọ nneme man ọkọk mfịna ekededi oro mbufo ẹnyenede

[Ndise ke page 133]

Nte ete m̀mê eka, ndi ke ekpebe Jehovah ke ndima nditọ fo?

[Ndise ke page 136]

Ndi mbon oro ẹdọhọde ke idi mme ufan fo ‘ẹsida iyịre ẹsịn fi ke idak ukot’?